Περιεχόμενα 1. Η εποχή του Διαφωτισμού 2. Η αμερικανική επανάσταση 3. Η έκρηξη και η εξέλιξη της γαλλικής επανάστασης 4. H τελευταία φάση της γαλλικής επανάστασης 5. Ο ελληνισμός από τα μέσα του του 18ου αι. έως τις αρχές του 19ου αι. 6. Τα επαναστατικά κινήματα των ετών 1820-1821 στην Ευρώπη 7. Η Φιλική Εταιρεία και η κήρυξη της ελληνικής επανάστασης στις παραδουνάβιες ηγεμονίες 8. Η εξέλιξη της ελληνικής επανάστασης (1821-1827) 9. Πρώτες προσπάθειες των επαναστατημένων Ελλήνων για συγκρότηση κράτους 10. Ελληνική επανάσταση και Ευρώπη 11. Τα επαναστατικά κύματα του 1830 και του 1848 στην Ευρώπη 12. Η ωρίμανση της βιομηχανικής επανάστασης 13. Κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις της βιομηχανικής επανάστασης 14. Οι ενοποιήσεις της Ιταλίας και της Γερμανίας. Νέα εθνικά κράτη στα Βαλκάνια 15. Αποικιοκρατία και αποικιακοί ανταγωνισμοί 16. Εξελίξεις στην αμερικανική ήπειρο, στην Κίνα και στην Ιαπωνία 17. Ο Ι. Καποδίστριας ως ως κυβερνήτης της Ελλάδας (1828-1831) 18. Από την άφιξη του Όθωνα (1833) έως την 3η Σεπτεμβρίου 1843 19. Από την 3η Σεπτεμβρίου 1843 έως την έξωση του Όθωνα (1862) 20. Από την έξωση του Όθωνα (1862) έως το κίνημα στο Γουδί (1909) 21. Το κρητικό ζήτημα 22. Τα Βαλκάνια των αλληλοσυγκρουόμενων εθνικών επιδιώξεων 23. Η ελληνική οικονομία και κοινωνία κατά τον 19ο αιώνα 24. Επιστήμες και στοχασμός στον κόσμο τον 19ο αιώνα 25. Τέχνες και Γράμματα στον κόσμο τον 19ο αιώνα 26. Πνευματική ζωή Γράμματα και Τέχνες στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα 27. Το κίνημα στο Γουδί 28. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος πρωθυπουργός: η βενιζελική πολιτική της περιόδου 1910-1912 29. Οι βαλκανικοί πόλεμοι 30. Η Ελλάδα και τα Βαλκάνια αμέσως μετά τους βαλκανικούς πολέμους 31. Τα αίτια, η έκρηξη και τα μέτωπα του Α‘ Παγκόσμιου πόλεμου 32. Η Ελλάδα στον Α‘ Παγκόσμιο πόλεμο – Ο Εθνικός Διχασμός 33. Η ρωσική επανάσταση 34. Η λήξη του Α‘ Παγκόσμιου πόλεμου και οι μεταπολεμικές ρυθμίσεις 35. Οι διεκδικήσεις της Αντάντ και της Ελλάδας στην Οθωμανική αυτοκρατορία 36. Ο ελληνισμός της δυτικής Μικράς Ασίας και του Πόντου 37. Το τουρκικό εθνικό κίνημα 38. Ο μικρασιατικός πόλεμος 39. Εξελίξεις σε Ελλάδα και Τουρκία μετά τον μικρασιατικό πόλεμο 40. Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια 41. Κοινωνικές διαστάσεις της κρίσης του 1929 42. Πολιτικές διαστάσεις της κρίσης του 1929 43. Η Ελλάδα του Μεσοπολέμου. Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936 44. Το προσφυγικό ζήτημα στην Ελλάδα κατά τον Μεσοπόλεμο 45. Τα προμηνύματα και τα αίτια του Β‘ Παγκόσμιου πόλεμου 46. Ο Β‘ Παγκόσμιος πόλεμος 47. Η συμμετοχή της Ελλάδας στον Β‘ Παγκόσμιο πόλεμο 48. Κατοχή, Αντίσταση και Απελευθέρωση 49. Τα αποτελέσματα του Β‘ πόλεμου και η ίδρυση του ΟΗΕ 50. Η πολιτική διαίρεση της μεταπολεμικής Ευρώπης 51. Διπολισμός και ψυχρός Πόλεμος 52. Το τέλος της αποικιοκρατίας και η ανάδυση του Τρίτου Κόσμου 53. Η κατάρρευση των λαϊκών δημοκρατιών και η μεταψυχροπολεμική Ευρώπη 54. Ο εμφύλιος πόλεμος και τα κύρια προβλήματα της μετεμφυλιακής Ελλάδας. Ο κυπριακός αγώνας 55. Όξυνση της πολιτικής κρίσης και η δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967 56. Η Ελλάδα από τη Μεταπολίτευση έως τις αρχές της δεκαετίας του ’80 57. Η Ελλάδα κατά τη δεκαετία του ’80 58. Η Ελλάδα στη μεταψυχροπολεμική εποχή 59. Οι κυριότεροι σταθμοί στις προσπάθειες ενοποίησης της Ευρώπης 60. H Ελλάδα και οι διαδικασίες ενοποίησης της Ευρώπης. Η Ελλάδα κράτος-μέλος της ΕΈ 61. Επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις στον κόσμο τον 20ό αιώνα 62. Τέχνες στον κόσμο τον 20ό αιώνα 63. Η ποίηση και η πεζογραφία στον κόσμο τον 20ό αιώνα 64. Τα Γράμματα στην Ελλάδα τον 20ό αιώνα 65. Οι Τέχνες στην Ελλάδα τον 20ό αιώνα

Σχολικό βιβλίο Βιντεοπαρουσίαση Άσκηση

Οδηγίες

Η κρίση του Μεσοπολέμου, εκτός από οικονομική, ήταν και πολιτική-ιδεολογική, καθώς πολλοί άνθρωποι αμφισβητούσαν τη δυνατότητα των φιλελεύθερων δημοκρατιών να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα. Στο πλαίσιο αυτό, δύο διαμετρικά αντίθετες προτάσεις οικονομικής και κοινωνικής αναδιοργάνωσης αποκτούσαν όλο και μεγαλύτερη υποστήριξη και ανταγωνίζονταν για την επικράτηση: ο κομμουνισμός και ο φασισμός.

Η Σοβιετική Ένωση την εποχή του Στάλιν

Μετά τον θάνατο του Λένιν (1924), ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης αναδείχθηκε ο Στάλιν, που διατήρησε την εξουσία έως τον θάνατό του (1953). Εφαρμόζοντας μια αυστηρά ελεγχόμενη οικονομική πολιτική που έδινε έμφαση στην εκβιομηχάνιση, η Σοβιετική Ένωση μετατράπηκε, την περίοδο 1928-1941, σε αναπτυγμένη βιομηχανικά χώρα. Για να επιτευχθεί αυτό, ωστόσο, χρησιμοποιήθηκαν συχνά βίαιες μέθοδοι (εκτοπίσεις, δήμευση της γης των εύπορων αγροτών, διώξεις) με μεγάλο κοινωνικό κόστος.

Παράλληλα, σχεδόν όλες οι εξουσίες συγκεντρώθηκαν στην κορυφή της κρατικής ηγεσίας. Όσοι κρινόταν ότι μπορούσαν να απειλήσουν το καθεστώς διώκονταν ανελέητα. Την περίοδο 1936-1938 εκτελέστηκαν ως υπονομευτές του καθεστώτος, μετά από δίκες-παρωδίες, οι περισσότεροι από τους μπολσεβίκους ηγέτες που είχαν πάρει μέρος στην επανάσταση του 1917. Έτσι, το κομμουνιστικό κόμμα μετατράπηκε βαθμιαία σ’ ένα συγκεντρωτικό μηχανισμό που απλώς υλοποιούσε τις αποφάσεις και λάτρευε τον ηγέτη του (προσωπολατρία). Τα φαινόμενα αυτά, που αποτελούσαν σαφώς στρεβλώσεις των θεωρητικών αρχών του μαρξισμού, έγιναν γνωστά αργότερα ως σταλινισμός.

Ο φασισμός στην Ιταλία

Πανόραμα του αιώνα (Επ 022, προτεινόμενη διάρκεια 00: 13:28-00:15:35, ΕΡΤ ΑΡΧΕΙΟ)
Φασισμός (Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα)

Σε συνθήκες οξύτατης οικονομικής και κοινωνικής κρίσης ιδρύθηκε το 1921 στην Ιταλία το Εθνικό Φασιστικό (από τη λατινική λέξη fascio: δέσμη, σύμβολο εξουσίας στην αρχαία Ρώμη) Κόμμα του Μπενίτο Μουσολίνι, το οποίο με εθνικιστικά και αντικαπιταλιστικά συνθήματα προσπαθούσε να προσελκύσει τους δυσαρεστημένους. Παράλληλα, ένοπλες ομάδες φασιστών, με την οικονομική ενίσχυση μεγαλογαιοκτημόνων και βιομηχάνων, άρχισαν να τρομοκρατούν και να δολοφονούν κομμουνιστές, σοσιαλιστές και συνδικαλιστές, ενώ ο Μουσολίνι προπαγάνδιζε την ανάγκη επιβολής δικτατορίας.

Στα τέλη Οκτωβρίου του 1922, ο Μουσολίνι και μερικές χιλιάδες οπαδοί του πραγματοποίησαν τη λεγόμενη «πορεία προς τη Ρώμη», μια παρωδία λαϊκής επανάστασης. Ο βασιλιάς Βίκτωρ Εμμανουήλ Γ΄, αντί άλλης αντίδρασης, όρισε πρωθυπουργό τον Μουσολίνι, που κατάφερε, στα τέλη του 1926, να είναι, πλέον, απόλυτος κύριος της κατάστασης.

Το φασιστικό κράτος επιδίωκε τον απόλυτο έλεγχο (ολοκληρωτικό κράτος). Επικεφαλής ήταν ο ντούτσε (ηγέτης), όπως ονομάστηκε ο Μουσολίνι. Το μόνο νόμιμο κόμμα ήταν το φασιστικό, ενώ οι πιο επικίνδυνοι πολιτικοί φυλακίστηκαν ή δολοφονήθηκαν. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στη χειραγώγηση της νεολαίας τόσο με τον έλεγχο της εκπαίδευσης όσο και με την υποχρεωτική ένταξη στη φασιστική νεολαία. Οι επαγγελματικές ενώσεις και τα εργατικά συνδικάτα αντικαταστάθηκαν από συντεχνίες ελεγχόμενες από το φασιστικό κόμμα. Επιπλέον, μέσω του Τύπου, του ραδιοφώνου και του αθλητισμού το καθεστώς προπαγάνδιζε επιθετικά τα φασιστικά ιδεώδη.

Ο ναζισμός στη Γερμανία

Πανόραμα του αιώνα (Επ 022, προτεινόμενη διάρκεια 00:26:24-00:28:45, ΕΡΤ ΑΡΧΕΙΟ)
Ναζισμός (Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα)
Γ. Κόκκινος (επιμ) Το αυγό του φιδιού. Ο φασισμός και ο ναζισμός στην Ευρώπη (ΕΚΕΒΙ)

Στη μεσοπολεμική Γερμανία, διάφορες οργανώσεις υποστήριζαν την αντικατάσταση της δημοκρατίας από μια «Νέα Τάξη», όπου οι Γερμανοί θα είχαν την πιο σεβαστή θέση. Μια από αυτές ήταν και το Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα (ναζιστικό κόμμα), που είχε ιδρυθεί το 1919. Ένα από τα πρώτα μέλη του ήταν και ο άσημος τότε Αδόλφος Χίτλερ. Κερδίζοντας οπαδούς από τα κοινωνικά στρώματα που είχαν πληγεί περισσότερο (αγρότες, μικροαστοί, άνεργοι), το ναζιστικό κόμμα ισχυροποιήθηκε την ίδια στιγμή που ενισχυόταν και το Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας. Σε αυτές τις συνθήκες, μια μερίδα ισχυρών Γερμανών κεφαλαιούχων αποφάσισε να υποστηρίξει τον Χίτλερ, για να αντιμετωπίσει τους κομμουνιστές, ελπίζοντας ότι αργότερα θα απαλλασσόταν εύκολα από αυτόν. Στις εκλογές του 1932 οι ναζί συγκέντρωσαν το 37,4% των ψήφων και τον Ιανουάριο του 1933 ο Χίτλερ έγινε καγκελάριος (πρωθυπουργός) της Γερμανίας.

Λίγο αργότερα οι ναζί πυρπόλησαν τη γερμανική Βουλή (Ράιχσταγκ) αποδίδοντας το γεγονός στους κομμουνιστές. Αμέσως προχώρησαν σε συλλήψεις χιλιάδων κομμουνιστών και σοσιαλιστών, ενώ το Ράιχσταγκ έθεσε εκτός νόμου όλους τους κομμουνιστές βουλευτές και παραχώρησε στον Χίτλερ απόλυτες εξουσίες για τέσσερα χρόνια. Λίγο αργότερα, ο Χίτλερ ανέλαβε και τη θέση του αρχηγού του κράτους και ονομάστηκε φύρερ (οδηγός, ηγέτης).

Παράλληλα, οι ναζί διέλυσαν όλα τα πολιτικά κόμματα, εκτός από το ναζιστικό. Όπως ακριβώς στην Ιταλία, η νεολαία χειραγωγούνταν και η προπαγάνδα οργίαζε. Επιπλέον, οι ναζί οργάνωναν συγκεντρώσεις εκατομμυρίων ανθρώπων για να φανατίσουν τον γερμανικό λαό. Τα βιβλία που δεν ήταν αρεστά καίγονταν δημοσίως και πολλοί διανοούμενοι υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τη Γερμανία (π.χ. Αϊνστάιν, Μπρεχτ κ.ά.). Εφαρμόζοντας επιθετική ρατσιστική πολιτική, οι ναζί περιόρισαν ή εξόντωσαν όλους όσοι ήταν διαφορετικοί (πολιτικοί αντίπαλοι, τσιγγάνοι, ομοφυλόφιλοι). Με ιδιαίτερη επιθετικότητα αντιμετωπίστηκαν οι Εβραίοι, οι οποίοι υποχρεώθηκαν να κυκλοφορούν φορώντας ένα κίτρινο άστρο.

Φασισμός και δημοκρατία στην υπόλοιπη Ευρώπη

Μέχρι τα τέλη του Μεσοπολέμου επιβλήθηκαν καθεστώτα φασιστικού τύπου σε Ισπανία, Πορτογαλία, Αυστρία, Γιουγκοσλαβία, Ελλάδα, Βουλγαρία, Ρουμανία, Πολωνία και Λιθουανία. Ως αντίδραση δημιουργήθηκαν σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες συμμαχίες φιλελεύθερων και αριστερών κομμάτων, τα λαϊκά μέτωπα. Κυβερνήσεις λαϊκών μετώπων επικράτησαν για λίγο στη Γαλλία και στην Ισπανία, αλλά έχασαν την εξουσία, στην πρώτη μετά από εκλογές και στη δεύτερη μετά από εμφύλιο πόλεμο με τους φασίστες του στρατηγού Φράνκο (1936-1939).

ΠΡΟΣΘΕΤΟ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ