Το πεδίο των έξεων και της ηθικής είναι οι πράξεις και τα πάθη των ανθρώπων μέσα στην οργανωμένη κοινωνία. Τα πάθη (η επιθυμία, η οργή, ο φόβος, το θάρρος, ο φθόνος, η χαρά, ο πόθος, το μίσος κ.ά.) είναι φυσιολογικά βιώματα της ψυχής, δεδομένα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης. Από μόνα τους τα περισσότερα πάθη δεν επιδέχονται ηθικούς προσδιορισμούς, δεν είναι εξαρχής ούτε καλά ούτε κακά. Συνεπώς, η αρετή δεν είναι ένα πάθος. Είναι, όμως, μια παγιωμένη στάση του ανθρώπου απέναντι στα πάθη: η αποφυγή της υπερβολής και της έλλειψης και η αναζήτηση του μέτρου στη βίωση των παθών. Πώς, όμως, ορίζεται αυτό το μέτρο;
ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Ἠθικὰ Νικομάχεια, Β 6.4-8, 1106a26-b7
|
Ἐν παντὶ δὴ συνεχεῖ καὶ διαιρετῷ ἔστι λαβεῖν τὸ μὲν πλεῖον τὸ δ’ ἔλαττον τὸ δ’ ἴσον, καὶ ταῦτα ἢ κατ’ αὐτὸ τὸ πρᾶγμα ἢ πρὸς ἡμᾶς [...]. Λέγω δὲ τοῦ μὲν πράγματος μέσον τὸ ἴσον ἀπέχον ἀφ’ ἑκατέρου τῶν ἄκρων, ὅπερ ἐστὶν ἓν καὶ τὸ αὐτὸ πᾶσιν, πρὸς ἡμᾶς δὲ ὃ μήτε πλεονάζει μήτε ἐλλείπει· τοῦτο δ’ οὐχ ἕν, οὐδὲ ταὐτὸν πᾶσιν. Οἷον εἰ τὰ δέκα πολλὰ τὰ δὲ δύο ὀλίγα, τὰ ἓξ μέσα λαμβάνουσι κατὰ τὸ πρᾶγμα· ἴσῳ γάρ ὑπερέχει τε καὶ ὑπερέχεται· τοῦτο δὲ μέσον ἐστὶ κατὰ τὴν ἀριθμητικὴν ἀναλογίαν. Τὸ δὲ πρὸς ἡμᾶς οὐχ οὕτω ληπτέον· οὐ γὰρ εἴ τῳ δέκα μναῖ φαγεῖν πολὺ δύο δὲ ὀλίγον, ὁ ἀλείπτης ἓξ μνᾶς προστάξει· ἔστι γὰρ ἴσως καὶ τοῦτο πολὺ τῷ ληψομένῳ ἢ ὀλίγον· Μίλωνι μὲν γὰρ ὀλίγον, τῷ δὲ ἀρχομένῳ τῶν γυμνασίων πολύ. Ὁμοίως ἐπὶ δρόμου καὶ πάλης. Οὕτω δὴ πᾶς ἐπιστήμων τὴν ὑπερβολὴν μὲν καὶ τὴν ἔλλειψιν φεύγει, τὸ δὲ μέσον ζητεῖ καὶ τοῦθ’ αἱρεῖται, μέσον δὲ οὐ τὸ τοῦ πράγματος ἀλλὰ τὸ πρὸς ἡμᾶς. |
Διαιρώντας κάτι που έχει για γνωρίσματα του τη συνέχεια και τη διαιρετότητα μπορούμε να έχουμε ή δύο άνισα μεταξύ τους μέρη (ένα μικρότερο και ένα μεγαλύτερο) ή δύο ίσα μέρη, και αυτό είτε σε σχέση προς το ίδιο το πράγμα είτε σε σχέση προς εμάς. Ίσο θα πει: κάτι που βρίσκεται ανάμεσα στην υπερβολή και την έλλειψη. Όταν λέω «μέσον σε σχέση προς το πράγμα», εννοώ «αυτό που απέχει εξίσου από καδένα από τα δύο άκρα»· αυτό, φυσικά, είναι ένα, και το ίδιο για όλους· όταν, πάλι, λέω «μέσον σε σχέση προς εμάς», εννοώ «αυτό που δεν είναι ούτε πάρα πολύ ούτε πολύ λίγο», κάτι που, βέβαια, δεν είναι ούτε ένα ούτε το ίδιο για όλους. Παράδειγμα: Αν τα δέκα είναι πολλά και τα δύο λίγα, μέσον σε σχέση προς το πράγμα λέμε πως είναι το έξι, αφού αυτό υπερέχει και υπερέχεται κατά τον ίδιο αριθμό μονάδων. Αυτό βέβαια είναι το μέσον όπως το διδάσκει η αριθμητική. Το μέσον όμως το σε σχέση προς εμάς δεν θα το ορίσουμε έτσι· γιατί αν για ένα άτομο είναι πολύ το να φάει δέκα «μερίδες» και λίγο το να φάει δύο, δεν θα πει πως ο προπονητής θα ορίσει έξι «μερίδες», γιατί και αυτή η ποσότητα μπορεί να είναι πολλή γι' αυτόν που θα τη φάει ή λίγη: λίγη για έναν Μίλωνα, πολλή για τον αρχάριο στη γύμναση. Το ίδιο ισχύει και στο τρέξιμο ή την πάλη. Συμπέρασμα: Ο ειδήμονας αποφεύγει την υπερβολή ή την έλλειψη και ψάχνει να βρει το μέσον αυτό είναι η τελική του προτίμηση —φυσικά όχι το μέσον το σε σχέση προς το πράγμα, αλλά το σε σχέση προς εμάς.
(μετάφραση Δ. Λυπουρλής)
|
συνεχὲς καὶ διαιρετόν: Ο Αριστοτέλης ορίζει το συνεχές ως αυτό που επιδέχεται διαίρεση επ’ άπειρον (Περὶ οὐρανοῦ 268a6-7). Η έννοια του συνεχούς αποτελεί κεντρικό θέμα της αριστοτελικής φυσικής. Στα συνεχή ανήκουν τόσο η κίνηση όσο και τα συνακόλουθά της, ο χώρος και ο χρόνος. Με σύγχρονη ορολογία θα λέγαμε ότι το συνεχές αποτελεί ένα πεδίο. Στην περίπτωση της ηθικής (και στο κείμενό μας) το συνεχές πεδίο είναι ένα πάθος. Η οργή και ο φόβος, π.χ., επιδέχονται διαβαθμίσεις ως προς την έντασή τους ή ως προς τη διάρκειά τους. Οι επιλογές που θα κάνει ο άνθρωπος στο πεδίο της οργής ή του φόβου τον χαρακτηρίζουν ηθικά.
κατὰ (αὐτό) τὸ πρᾶγμα–πρὸς ἡμᾶς: Με το συγκεκριμένο αντιθετικό δίπολο ο Αριστοτέλης εκφράζει τη διάκριση που κάνουμε σήμερα ανάμεσα στο αντικειμενικό και το υποκειμενικό (ακριβέστερα: ανάμεσα σε ένα δεδομένο υποχρεωτικό για όλους και την προσωπική επιλογή). Στο πεδίο της ηθικής, τονίζει ο φιλόσοφος, πολύ πιο σπουδαία είναι η προσωπική επιλογή που κατευθύνεται από τη γνώση και τη λογική: ἐν πᾶσι δὲ τὸ μέσον τὸ πρὸς ἡμᾶς βέλτιστον· τοῦτο γάρ ἐστιν ὡς ἡ ἐπιστήμη κελεύει καὶ ὁ λόγος ((Ἠθικὰ Εὐδήμια 1220b27-28).
ὑπερβολή, ἔλλειψις, μέσον: Ας θυμηθούμε καταρχάς το αρχαιοελληνικό γνωμικό: μέτρον ἄριστον. Ο Αριστοτέλης το αποδέχεται και τονίζει: Στο πεδίο των παθών και των πράξεων ο άνθρωπος κάνει επιλογές· μπορεί να ξεπεράσει το μέσονμέτρο (ὑπερβολή) ή να υστερήσει ως προς αυτό (ἔλλειψις). Για παράδειγμα, υπερβολή, έλλειψη και εύρεση του μέτρου μπορεί να υπάρξει στη διατροφή, την άσκηση, την εκδήλωση οργής, τη δαπάνη χρημάτων κ.ά. Στόχος του ενάρετου είναι σε κάθε περίπτωση το μέτρο, η επίτευξη της μεσότητος.
Ενδεικτικές δραστηριότητες
Α. Τι λέει το κείμενο;
- Να αναδιηγηθείτε το παράδειγμα του Αριστοτέλη. Να φροντίσετε να μη χαθεί η αποδεικτική του στόχευση: η διάκριση ανάμεσα στο αντικειμενικό και το υποκειμενικό μέσο.
- Ο φιλόσοφος αναπτύσσει τον συλλογισμό του γύρω από τις έννοιες του μέσου και των δυο άκρων, της έλλειψης και της υπερβολής. Μπορείτε στον παρακάτω πίνακα να τοποθετήσετε τις αντίστοιχες λέξεις και φράσεις του κειμένου;
ἔλλειψις μέσον ὑπερβολή
Β. Ας εμβαθύνουμε στο νόημα του κειμένου
- Με ποιο τρόπο ο Αριστοτέλης διαφυλάσσει τον προσωπικό (υποκειμενικό) χαρακτήρα των ηθικών επιλογών του ανθρώπου και αποκηρύσσει κάθε μορφής αντικειμενοποιημένη (και υποχρεωτική για όλους) ηθική;
- Ο άνθρωπος είναι για τον Αριστοτέλη το ζωντανό ον που έχει λογική. Πώς υπεισέρχεται η λογική (και οι διανοητικές αρετές) στο πεδίο της ηθικής;
- Μία από τις κυρίαρχες αξίες της αρχαιοελληνικής κοινωνίας ήταν η έννοια του μέτρου, της αποφυγής των ακροτήτων. Χαρακτηριστικά είναι τα ρητά μέτρον ἄριστον και μηδὲν ἄγαν. Εκτιμάτε ότι ο Αριστοτέλης στην ηθική του διδασκαλία πρωτοτυπεί συγκριτικά με αυτήν την αξία;
Γ. Για τη γλώσσα του κειμένου
- Να εντοπίσετε τα απρόσωπα ρήματα και τα ρηματικά επίθετα του κειμένου. Ποια είναι η σκοπιμότητα αυτής της γλωσσικής επιλογής;
- Στο κείμενο χρησιμοποιείται κατά κόρον η κατά παράταξη σύνδεση των προτάσεων. Μπορείτε να αιτιολογήσετε αυτόν τον τρόπο σύνταξης; Να λάβετε υπόψη σας τον αφηγηματικό χαρακτήρα του συγκεκριμένου παραδείγματος.
Παράλληλα κείμενα
| 1. Πυθαγορικὰ ἔπη, 25-39 |
Ο Πυθαγόρας ο Σάμιος (πιθανώς 570-500/490 π.Χ.), φιλόσοφος, μαθηματικός και θεωρητικός της μουσικής, έζησε στην Κάτω Ιταλία, όπου και ίδρυσε μια φιλοσοφική κοινότητα, τη μυστικιστική κοινότητα των Πυθαγορείων. Η ολιγόστιχη συλλογή Πυθαγορικὰ ἔπη ή παραγγέλματα (γνωστή ως Χρυσᾶ ἔπη) απηχεί την πυθαγόρεια παράδοση και περιλαμβάνει παραινέσεις για την πνευματική ωρίμανση
Κανένας δεν πρέπει να σε πείσει —ούτε με λόγια ούτε με έργα—
να πράξεις κάτι που δεν θα σε ωφελήσει.
Να σκέφτεσαι μάλιστα πριν να πράξεις, για να μην φανείς άφρων και γελοίος·
διότι είναι γνώρισμα του άφρονα το να λέει και να πράττει ανόητα πράγματα.
Και πρέπει να πράττεις μονάχα αυτά για τα οποία δεν θα μετανοήσεις εκ των υστέρων.
Μην κάνεις τίποτε το οποίο δεν γνωρίζεις, αλλά διδάξου (30)
όσα χρειάζεσαι· μονάχα έτσι θα περάσεις τη ζωή σου ευχάριστα.
Δεν πρέπει να παραμελείς τη σωματική σου υγεία
και πρέπει να πίνεις, να τρέφεσαι και να γυμνάζεται με μέτρο.
Λέγοντας μέτρο, εννοώ αυτό που δεν σε καταπονεί.
Εθίσου να έχεις καθαρή και άφθαρτη ζωή, (35)
και απόφυγε να πράξεις όσα προκαλούν φθόνο.
Μην κάνεις άσκοπες δαπάνες, σαν κάποιος που αγνοεί το καλό,
αλλά ούτε να είσαι φιλάργυρος· το μέτρο είναι άριστο σε όλα.
Να πράττεις αυτό που δεν θα σε βλάψει, και να σκέφτεσαι προτού να πράξεις.
(μετάφραση Α. Πέτρου)
Ενδεικτικές δραστηριότητες
- Ποια είναι τα κριτήρια ηθικών επιλογών και στάσεων ζωής που κυριαρχούν στις συμβουλές που δίνει ο Πυθαγόρας;
- Βρίσκετε ομοιότητες με την αριστοτελική θεωρία της μεσότητας; Νομίζετε ότι το ηθικό πρότυπο που προβάλλει ο Πυθαγόρας είναι συμβατό με το αντίστοιχο του Αριστοτέλη;
| 2. ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΣΣΙΑΝΟΣ, Πρὸς Λεόντιον ἡγούμενον |
Στη Φιλοκαλία (ανθολογία χριστιανικών-πατερικών κειμένων από τον 4ο έως τον 15ο αι., που γνώρισε μεγάλη διάδοση χρόνια της Τουρκοκρατίας) γίνεται συχνά αναφορά στη διάκριση, μια χριστιανική αρετή που παρουσιάζει ορισμένες ομοιότητες με την αριστοτελική αρετή-μεσότητα. Ο Ιωάννης Κασσιανός ο Ρωμαίος ήταν ασκητής του 5ου αι. μ.Χ.
Θυμάμαι ότι κάποτε πήγα στα μέρη της Θηβαΐδας, όπου έμενε ο μακάριος Αντώνιος. Είχαν μαζευτεί γέροντες κοντά του και συζητούσαν για την τελειότητα της αρετής, ποια άραγε να είναι η μεγαλύτερη από τις αρετές. Ο καθένας λοιπόν έλεγε τη γνώμη του. Άλλοι έλεγαν, η νηστεία και η αγρυπνία, γιατί με τις αρετές αυτές ο νους γίνεται πιο λεπτός και έρχεται η αγνότητα και μπορεί έτσι κανείς να πλησιάζει ευκολότερα τον Θεό. Άλλοι έλεγαν, η ακτημοσύνη και η καταφρόνηση των πραγμάτων που έχει κανείς δικά του, γιατί έτσι η διάνοια ελευθερώνεται από τα πολύπλοκα σχοινιά της κοσμικής φροντίδας και μπορεί ευκολότερα να προσεγγίζει το Θεό. Άλλοι προτίμησαν την αρετή της ελεημοσύνης [...]. Τελευταίος αποκρίθηκε ο μακάριος Αντώνιος: «Όλα αυτά που είπατε, και αναγκαία είναι και συμφέροντα για εκείνους που ζητούν τον Θεό και επιθυμούν να έρθουν σ' Αυτόν. Αλλά δεν μας επιτρέπεται να δώσομε σ' αυτές τις αρετές τα πρωτεία, επειδή έχομε δει πολλούς που έκαναν μεγάλες νηστείες και αγρυπνίες και αποτραβήχτηκαν στην έρημο, και είχαν τέλεια ακτημοσύνη, ώστε μηδέ την καθημερινή τροφή τους να κρατούν για τον εαυτό τους, και την ελεημοσύνη κατόρθωσαν τόσο πολύ, ώστε να μην φτάνουν τα υπάρχοντά τους για να δώσουν. Και ύστερα ξέπεσαν αξιολύπητα από την αρετή και γλίστρησαν στην κακία. Ποιο λοιπόν είναι εκείνο που τους έκανε να πλανηθούν από τον ίσιο δρόμο; Όχι τίποτε άλλο, κατά το δικό μου συμπέρασμα και τη γνώμη μου, παρά το ότι δεν είχαν το χάρισμα της διακρίσεως. Γιατί η διάκριση διδάσκει τον άνθρωπο ν' αφήνει τις υπερβολές κι από τα δύο μέρη και να βαδίζει τον βασιλικό δρόμο. Και ούτε επιτρέπει με την άμετρη εγκράτεια να εξαπατάται κανείς από τα δεξιά, ούτε πάλι να σέρνεται στην αδιαφορία και χαλαρότητα από τ' αριστερά. [...] Η διάκριση, αφού εξετάσει όλες τις σκέψεις και τις πράξεις του ανθρώπου, διακρίνει και ξεχωρίζει κάθε τι κακό και μη αρεστό στον Θεό και απομακρύνει την πλάνη. [... ] Με τη διάκριση συγκροτείται η σοφία, η νόηση και η εσωτερική αίσθηση. [... ] Αυτή λέγεται και στέρεη τροφή εκείνων που από την άσκηση και συνήθεια έχουν γυμνασμένα τα πνευματικά αισθητήρια και διακρίνουν εύκολα μεταξύ του καλού και του κακού. Από αυτά αποδεικνύεται φανερά ότι χωρίς το χάρισμα της διακρίσεως δεν συγκροτείται αρετή ή δε μένει σταθερή μέχρι το τέλος, επειδή η διάκριση είναι μητέρα και φύλακας όλων των αρετών»
(μετάφραση Α. Γαλίτης)
Ενδεικτικές δραστηριότητες
- Γιατί ο ασκητής Αντώνιος θεωρεί τη διάκριση ανώτερη από άλλες αρετές;
- Ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές θεωρείτε ότι παρουσιάζει η αρετή της διάκρισης συγκριτικά με την αριστοτελική μεσότητα;
Κείμενα αυτενέργειας
| 1. ΑΝΔΟΚΙΔΗΣ, Περὶ τῆς πρὸς Λακεδαιμονίους εἰρήνης, 33-34 |
Στον συμβουλευτικό - πολιτικό του λόγο Περὶ τῆς εἰρήνης ο ρήτορας Ανδοκίδης (περ. 440 - περ. 390 π.Χ.) υποστηρίζει την ανάγκη συνδιαλλαγής και ειρήνευσης με τη Σπάρτη. Στο ακόλουθο απόσπασμα αντιπαραθέτει δύο κριτήρια αποφάσεων: από τη μία την υπερβολή ενός πάθους (επιθυμία για ειρήνη) και από την άλλη τη διαβούλευση και τη λήψη αποφάσεων κατόπιν λογικής έρευνας.
Εἰσὶ δέ τινες ὑμῶν οἳ τοσαύτην ὑπερβολὴν τῆς ἐπιθυμίας ἔχουσιν εἰρήνην ὡς τάχιστα γενέσθαι· φασὶ γὰρ καὶ τὰς τετταράκονθ’ ἡμέρας ἐν αἷς ὑμῖν ἔξεστι βουλεύεσθαι περίεργον εἶναι, καὶ τοῦτο ἀδικεῖν ἡμᾶς· αὐτοκράτορας γὰρ πεμφθῆναι εἰς Λακεδαίμονα διὰ ταῦθ’, ἵνα μὴ πάλιν ἐπαναφέρωμεν. Τήν τε ἀσφάλειαν ἡμῶν τῆς ἐπαναφορᾶς δέος ὀνομάζουσι, λέγοντες ὡς οὐδεὶς πώποτε τὸν δῆμον τὸν Ἀθηναίων ἐκ τοῦ φανεροῦ πείσας ἔσῳσεν, ἀλλὰ δεῖ λαθόντας ἢ ἐξαπατήσαντας αὐτὸν εὖ ποιῆσαι. Τὸν λόγον οὖν τοῦτον οὐκ ἐπαινῶ. Φημὶ γὰρ, ὦ Ἀθηναῖοι, πολέμου μὲν ὄντος ἄνδρα στρατηγὸν τῇ πόλει τε εὔνουν εἰδότα τε ὅ τι πράττῃ, λανθάνοντα δεῖν τοὺς πολλοὺς τῶν ἀνθρώπων καὶ ἐξαπατῶντα ἄγειν ἐπὶ τοὺς κινδύνους, εἰρήνης δὲ πέρι πρεσβεύοντας κοινῆς τοῖς Ἕλλησιν, ἐφ’ οἷς ὅρκοι τε ὀμοσθήσονται στῆλαί τε σταθήσονται γεγραμμέναι, ταῦτα δὲ οὔτε λαθεῖν οὔτε ἐξαπατῆσαι δεῖν, ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον ἐπαινεῖν ἢ ψέγειν, εἰ πεμφθέντες αὐτοκράτορες ἔτι ἀποδώσομεν ὑμῖν περὶ αὐτῶν σκέψασθαι. Βουλεύσασθαι μὲν οὖν ἀσφαλῶς χρὴ κατὰ δύναμιν, οἷς δ’ ἂν ὀμόσωμεν καὶ συνθώμεθα, τούτοις ἐμμένειν.
Ενδεικτικές δραστηριότητες
- Ποια πολιτική θέση απορρίπτει ο ρήτορας και ποια αντιπροτείνει ο ίδιος; Να υποστηρίξετε την απάντησή σας με συγκεκριμένες παραπομπές στο κείμενο.
- Να κατατάξετε τις ονοματικές και τις επιρρηματικές προτάσεις σε δύο στήλες. Για τις ονοματικές να αναφέρετε την ονοματική συντακτική τους λειτουργία. Για τις επιρρηματικές να βρείτε τον ρηματικό τύπο τον οποίο προσδιορίζει η καθεμιά και να εντοπίσετε ποια από τις επιρρηματικές σχέσεις (χρόνος, τρόπος, αιτία, σκοπός, προϋπόθεση κ.ά.) έχει με αυτόν.
- Η γενική απόλυτη μετοχή είναι εξ ορισμού επιρρηματική (δεν μπορεί να είναι ούτε αναφορική ούτε κατηγορηματική). Να βρείτε στο απόσπασμα μία απόλυτη μετοχή και να την αναλύσετε στην αντίστοιχη δευτερεύουσα πρόταση. να λάβετε υπόψη σας ότι ο ρήτορας διατυπώνει μια θέση η οποία εμφανίζεται να έχει διαχρονική ισχύ.
| 2. ΞΕΝΟΦΩΝ, Ἱππαρχικός, 3.14-4.3 |
Στο έργο του Ἱππαρχικός ο Ξενοφών δίνει οδηγίες στον αρχηγό ενός ιππικού σώματος. Στο ακόλουθο απόσπασμα επικαλείται την τυπική αρχαιοελληνική αρχή του μέτρου, η οποία πάντα συνδυάζεται με επίκληση της λογικής.
Τὰ μέντοι ὀρθὰ ταχὺ ἐλαύνειν χρή· οὕτω γὰρ τὸ ἀσφαλὲς καὶ τὸ καλὸν θεάσεται ἡ βουλή. Ἔν γε μὴν ταῖς πορείαις ἀεὶ δεῖ τὸν ἵππαρχον προνοεῖν ὅπως ἀναπαύῃ μὲν τῶν ἵππων τὰς ἕδρας, ἀναπαύῃ δὲ τοὺς ἱππέας τῷ βαδίζειν, μέτριον μὲν ὀχοῦντα, μέτριον δὲ πεζοποροῦντα. Τοῦ δὲ μετρίου ἐννοῶν οὐκ ἂν ἁμαρτάνοις· αὐτὸς γὰρ μέτρον ἕκαστος τοῦ μὴ λαθεῖν ὑπερπονοῦντας. Ὅταν μέντοι ἀδήλου ὄντος εἰ πολεμίοις ἐντεύξῃ πορεύῃ ποι, κατὰ μέρος χρὴ τὰς φυλὰς ἀνα παύειν. Χαλεπὸν γὰρ εἰ πᾶσι καταβεβηκόσι πλησιάσειαν οἱ πολέμιοι. Καὶ ἢν μέν γε διὰ στενῶν ὁδῶν ἐλαύνῃς, ἀπὸ παραγγέλσεως εἰς κέρας ἡγητέον· ἢν δὲ πλατείαις ἐπιτυγχάνῃς ὁδοῖς, ἀπὸ παραγγέλσεως αὖ πλατυντέον τῆς φυλῆς ἑκάστης τὸ μέτωπον· ὅταν γε μὴν εἰς πεδίον ἀφικνῆσθε, ἐπὶ φάλαγγος πάσας τὰς φυλὰς [… χαμένο κείμενο]· ἀγαθὸν γὰρ καὶ μελέτης ἕνεκα ταῦτα ποιεῖν καὶ τοῦ ἥδιον διαπερᾶν τὰς ὁδοὺς ποικίλλοντας ἱππικαῖς τάξεσι τὰς πορείας.
Ενδεικτικές δραστηριότητες
- Ως συμβουλευτικό κείμενο ο Ἱππαρχικός χαρακτηρίζεται από το δεοντολογικό ύφος. Να εντοπίσετε συντακτικές διατυπώσεις που δηλώνουν τι είναι καλό να κάνει ο δέκτης τους.
- Να κατατάξετε τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς του κειμένου στον ακόλουθο πίνακα, ανάλογα
με το τι δηλώνουν:
τόπος τρόπος σκοπός χρονική προϋπόθεση
Στη συνέχεια να προβληματιστείτε: πόσο σημαντικός είναι ο καθένας από αυτούς τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς για την ακρίβεια και αποτελεσματικότητα των εντολών ενός ηγέτη στρατιωτικού σώματος;
τη σύνδεση των προτάσεων εδώ
τους συνδέσμους εδώ
τις δ. προτάσεις εδώ
τη μετοχή εδώ
τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς κατά σχέση εδώ