Σε μια ιδανική περίπτωση πολιτεύματος, διδάσκει ο Αριστοτέλης, την εξουσία ασκεί η πλειονότητα των πολιτών αποβλέποντας στο συμφέρον όλων και τη συλλογική ευτυχία. Αυτό είναι το κατεξοχήν πολίτευμα, αφού στον πυρήνα της λειτουργίας του βρίσκονται όντως οι πολίτες ως δρώντα πολιτικά υποκείμενα. Το πολίτευμα αυτό ο φιλόσοφος το ονομάζει πολιτεία. Μια ατελής μορφή του είναι η δημοκρατία (σε ποικίλες εκδοχές και ποιότητες), το πολίτευμα στο οποίο το κράτος (: η ισχύς, η εξουσία) ανήκει στον δήμον (: τη μεγάλη πλειονότητα του λαού, σε αντιδιαστολή προς τους λίγους, όσους έχουν ευγενική καταγωγή και μεγάλη περιουσία).
ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Πολιτικά, Δ 4.2-3, 1291b30-39
Δημοκρατία μὲν οὖν ἐστι πρώτη μὲν ἡ λεγομένη μάλιστα κατὰ τὸ ἴσον. Ἴσον γάρ φησιν ὁ νόμος ὁ τῆς τοιαύτης δημοκρατίας τὸ μηδὲν μᾶλλον ὑπερέχειν τοὺς ἀπόρους ἢ τοὺς εὐπόρους, μηδὲ κυρίους εἶναι ὁποτερουσοῦν, ἀλλ’ ὁμοίους ἀμφοτέρους. Εἴπερ γὰρ ἐλευθερία μάλιστ’ ἔστιν ἐν δημοκρατίᾳ, καθάπερ ὑπολαμβάνουσί τινες, καὶ ἰσότης, οὕτως ἂν εἴη μάλιστα, κοινωνούντων ἁπάντων μάλιστα τῆς πολιτείας ὁμοίως. Ἐπεὶ δὲ πλείων ὁ δῆμος, κύριον δὲ τὸ δόξαν τοῖς πλείοσιν, ἀνάγκη δημοκρατίαν εἶναι ταύτην. Ἓν μὲν οὖν εἶδος δημοκρατίας τοῦτο.
|
Πρώτο είδος δημοκρατίας είναι αυτή που παίρνει το όνομά της από την όσο γίνεται πιο πιστή εφαρμογή της αρχής της ισότητας. Η ισότητα, σύμφωνα με τον νόμο της δημοκρατίας, συνίσταται στο ότι οι φτωχοί δεν έχουν περισσότερα δικαιώματα και προνόμια από τους πλούσιους, σε καμιά περίπτωση οι δύο αυτές ομάδες δεν είναι κυρίαρχες η μια της άλλης: και οι δύο είναι όμοιες. Γιατί αν είναι αλήθεια αυτό που υποστηρίζουν μερικοί, πως η ελευθερία και η ισότητα υπάρχουν κατά κύριο λόγο στη δημοκρατία, αυτό θα ήταν έτσι στον μέγιστο δυνατό βαθμό εκεί όπου οι πολίτες —δίχως καμιά εξαίρεση— συμμετέχουν με τον ίδιο τρόπο στη διακυβέρνηση. Από τη στιγμή που ο λαός (ο δήμος) είναι η πλειοψηφία και οι αποφάσεις της πλειοψηφίας είναι αυτό που τελικά επικρατεί, το πολίτευμα αυτό δεν μπορεί παρά να είναι δημοκρατία. Αυτό λοιπόν είναι το πρώτο είδος δημοκρατίας.
(μετάφραση Δ. Λυπουρλής)
|
Το πρώτο, λοιπόν, είδος δημοκρατίας είναι εκείνο που ονομάζεται έτσι κυρίως με βάση το κριτήριο της ισότητας. Γιατί ο νόμος αυτού του είδους της δημοκρατίας επιβάλλει ως ισότητα εκείνο το καθεστώς όπου δεν γίνεται καμιά διάκριση ανάμεσα στους άπορους και στους εύπορους πολίτες και καμιά τάξη από τις δύο δεν είναι κυρίαρχη αλλά και οι δύο είναι όμοιες. Εάν βέβαια η ελευθερία κυριαρχεί στη δημοκρατία, κατά τη γνώμη μερικών, και η ισότητα επίσης, τότε το πολίτευμα αυτό θα πραγματωνόταν στο μεγαλύτερο βαθμό, εφόσον όλοι γενικά οι πολίτες μετέχουν στο πολίτευμα χωρίς καμιά διάκριση. Επειδή ο δήμος αποτελεί την πλειονότητα και υπερισχύει η άποψη της πλειονότητας, υποχρεωτικά αυτό το πολίτευμα είναι δημοκρατία. Άρα ένα είδος δημοκρατίας είναι αυτό.
(μετάφραση Π. Λεκατσάς)
|
δημοκρατία: Το πολίτευμα στο οποίο η ισχύς και η κυριαρχία (κράτος) ανήκει στον πολύ λαό (δῆμον), δηλαδή στην πλειονότητα των φτωχότερων τμημάτων του πληθυσμού σε διάκριση προς τους ὀλίγους, τους πλουσιότερους πολίτες. Σταδιακά η λέξη δῆμος έφτασε να σημαίνει και το σύνολο των ελευθέρων πολιτών μιας πόλης που είχε δημοκρατία.
Ο Αριστοτέλης χαρακτηρίζει τη δημοκρατία παρέκβασιν (ατελή και υποδεέστερη μορφή) του ορθού πολιτεύματος που ο ίδιος ονομάζει πολιτεία (Πολιτικά 1279a2831): ὅταν μὲν ὁ εἷς ἢ οἱ ὀλίγοι ἢ οἱ πολλοὶ πρὸς τὸ κοινὸν συμφέρον ἄρχωσι, ταύτας μὲν ὀρθὰς ἀναγκαῖον εἶναι τὰς πολιτείας, τὰς δὲ πρὸς τὸ ἴδιον ἢ τοῦ ἑνὸς ἢ τῶν ὀλίγων ἢ τοῦ πλήθους παρεκβάσεις [: όταν ασκούν την εξουσία ο ένας ή οι ολίγοι ή οι πολλοί αποβλέποντας στο κοινό συμφέρον, τότε τα πολιτεύματα αυτά υποχρεωτικά είναι ορθά. Αντίθετα είναι “παρεκβατικά”, όταν η άσκηση της εξουσίας αποβλέπει στο ατομικό συμφέρον του ενός ή των λίγων ή των πολλών –μετάφραση Π. ΤζιώκαΕυαγγέλου]. Τόσο η πολιτεία όσο και η δημοκρατία κυβερνώνται με βάση την αρχή της πλειοψηφίας· η διαφορά τους έγκειται στο ότι η πολιτεία μεριμνά για το συμφέρον του συνόλου των πολιτών, ενώ η δημοκρατία για το πλῆθος, την πλειονότητά τους.
τὸ ἴσον: η ἰσότης, ιδιαίτερα η πολιτική ισότητα. Ο Σταγειρίτης θεωρεί την ισότητα αρχή που διασφαλίζει τη σωτηρία της πόλης (Πολιτικά 1261a3031), την ταυτίζει με τη δικαιοσύνη (1280a11) και την ανάγει σε διαρκές και υπέρτατο ζητούμενο μιας δημοκρατικής πολιτείας (1284a19).
ἓν μὲν οὖν εἶδος δημοκρατίας τοῦτο: Εκδοχές και ποιότητες δημοκρατίας υπάρχουν πολλές, ανάλογα με τον τρόπο λήψης των αποφάσεων, την ισχύ των νόμων κ.λπ. Στο Κείμενο Αναφοράς περιγράφεται η ανώτερη και πιο σημαντική από αυτές, αυτή που έχει ως κύριες (αλλά όχι μοναδικές) αξίες την ελευθερία και την ισότητα, τη διασφαλισμένη από τον νόμο.
Ενδεικτικές δραστηριότητες
Α. Τι λέει το κείμενο;
- Ποια χαρακτηριστικά γνωρίσματα της δημοκρατίας αναφέρει ο Αριστοτέλης;
- Σε ποια πολιτική αντιπαλότητα μεταξύ αντίπαλων ομάδων αναφέρεται το κείμενο;
- Να εντοπίσετε δύο σημεία του κειμένου στα οποία ο φιλόσοφος αναφέρεται ρητά σε τρέχουσες αντιλήψεις της εποχής του.
Β. Ας εμβαθύνουμε στο νόημα του κειμένου
- Ως ρεαλιστής φιλόσοφος ο Αριστοτέλης λαμβάνει πάντα υπόψη, κατά τις θεωρητικές του περιγραφές, ορισμένα πραγματικά δεδομένα. Ισχύει κάτι τέτοιο και για το συγκεκριμένο Κείμενο Αναφοράς;
- Με βάση τα γνωρίσματα της δημοκρατίας τα οποία συγκεντρώσατε στην ερώτηση κατανόησης του κειμένου, θεωρείτε ότι η αρχαιοελληνική λέξη δημοκρατία δηλώνει ό,τι και η σημερινή;
- Είναι η δημοκρατία, όπως την περιγράφει ο Αριστοτέλης, ένα ιδανικό, άριστο και απαρασάλευτο, πολίτευμα ή η ποιότητά της εξαρτάται από την ιστορική εφαρμογή της;
Γ. Για τη γλώσσα του κειμένου
- Να αξιολογήσετε την επανάληψη (με παραπλήσιες μορφές) ορισμένων λέξεων στο κείμενο. Γιατί ο φιλόσοφος επιμένει σε αυτές;
- Ο ένας μεταφραστής χρησιμοποίησε τη λέξη πλειοψηφία και ο άλλος τη λέξη πλειονότητα. Νομίζετε ότι προκύπτει ουσιαστική διαφορά στο νόημα; Ποια λέξη θα προτιμούσατε εσείς;
- ἁπάντων: Ποιους συμπεριλαμβάνει η αντωνυμία αυτή; Θεωρείτε σωστή τη χρήση της;
Παράλληλα κείμενα
| 1. ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, Ἱστορίαι, Ζ 38.5-39.2 |
Ο Συρακούσιος ηγέτης των δημοκρατικών Αθηναγόρας εκφωνεί λίγο πριν από τη σύγκρουση με τους Αθηναίους μια βαρυσήμαντη δημηγορία προς τους συμπολίτες του, απευθυνόμενος ειδικότερα στους νεότερους από αυτούς. Στο ακόλουθο απόσπασμα γίνεται αναφορά στο δημοκρατικό πολίτευμα.
Πολλές φορές, αλήθεια, αναρωτήθηκα, τι θέλετε εσείς οι νεότεροι; Να πάρετε από τώρα την εξουσία στα χέρια σας; Αλλά δεν το επιτρέπει ο νόμος· κι ο νόμος θεσπίστηκε, πιο πολύ, επειδή δεν έχετε ακόμη τις αναγκαίες ικανότητες να ασκήσετε την εξουσία, παρά για να σας τη στερήσει, ενώ τις έχετε. Μήπως λοιπόν δε θέλετε να είστε, μαζί με το μεγάλο πλήθος, ίσοι μπροστά στο νόμο; Αλλά πώς μπορεί να θεωρηθεί δίκαιο πολίτες της ίδιας πόλης να μην έχουν τα ίδια δικαιώματα;
Μερικοί θα πουν πως η δημοκρατία ούτε συνετό ούτε δίκαιο πολίτευμα είναι κι ότι αυτοί που έχουν τις περιουσίες είναι οι πιο άξιοι να κυβερνούν. Εγώ όμως ισχυρίζομαι πρώτα πρώτα πως η λέξη δημοκρατία περικλείνει όλον τον λαό, ενώ η λέξη ολιγαρχία μονάχα ένα μέρος του, κι έπειτα ότι οι πλούσιοι είναι βέβαια οι καλύτεροι διαχειριστές του χρήματος, αλλά οι συνετοί είναι οι καλύτεροι σύμβουλοι κι ο πολύς λαός ο καλύτερος κριτής, όταν διαφωτιστεί. Οι τρεις αυτές τάξεις, καθεμιά χωριστά κι όλες μαζί, έχουν τα ίδια δικαιώματα στο δημοκρατικό πολίτευμα. Στο ολιγαρχικό πολίτευμα, ενώ οι κίνδυνοι μοιράζονται σ’ όλους τους πολίτες, τα ωφελήματα όχι μόνο τα καρπώνονται, το πιο πολύ, οι λίγοι, αλλά και τα αρπάζουν απ’ τον λαό όλα και τα κρατούν για τον εαυτό τους. Αυτά επιδιώκουν με ζήλο οι ανάμεσά μας δυνατοί κι οι νέοι, αλλά, φυσικά, δεν είναι δυνατό να τα πετύχουν σε μια μεγάλη πόλη.
(μετάφραση Α. Γεωργοπαπαδάκος)
Ενδεικτικές δραστηριότητες
- Ως ηγέτης του δημοκρατικού κόμματος ο Αθηναγόρας υπερασπίζεται από τη μία πλευρά τη δημοκρατία, βάλλει, από την άλλη πλευρά, κατά της ολιγαρχίας. Να επισημάνετε τα αντίστοιχα επιχειρήματα.
- Ποια χαρακτηριστικά στοιχεία του δημοκρατικού πολιτεύματος εντοπίζετε τόσο στο Κείμενο Αναφοράς όσο και στο Παράλληλο Κείμενο; Υπάρχουν σε κάποιο από τα δύο κείμενα και ορισμένα επιπλέον γνωρίσματα;
| 2. ΜΟΝΤΕΣΚΙΕ, Το πνεύμα των νόμων, 3.3 |
Ο Charles Louis de Secondat, baron de La Brède et de Montesquieu (16891755) υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους πολιτικούς στοχαστές του Διαφωτισμού. Το ογκώδες έργο του Το πνεύμα των νόμων (1749) αναλύει τις θεμελιώδεις αρχές και τη λογική ποικίλων πολιτικών θεσμών και προτείνει νέες μεθόδους διακυβέρνησης και αντιλήψεις για το κράτος. Στο ακόλουθο απόσπασμα ο φιλόσοφος αναφέρεται στο δημοκρατικό πολίτευμα.
Δεν χρειάζεται και πολλή χρηστότητα για να διατηρηθεί ή να σταθεί ένα μοναρχικό ή ένα δεσποτικό πολίτευμα. Η δύναμη των νόμων στο πρώτο και ο πάντα υψωμένος βραχίονας του ηγεμόνα στο δεύτερο ρυθμίζουν ή συγκρατούν τα πάντα. Αλλά σε ένα λαϊκό κράτος χρειάζεται ένα παραπάνω ελατήριο, κι αυτό είναι η ΑΡΕΤΗ. Γιατί είναι σαφές ότι σε μια μοναρχία, όπου ο υπεύθυνος για την εκτέλεση των νόμων θεωρεί τον εαυτό του υπεράνω των νόμων, έχουμε ανάγκη λιγότερη αρετή απ’ ό,τι σε ένα λαϊκό πολίτευμα, όπου ο υπεύθυνος για την εκτέλεση των νόμων νιώθει κι ο ίδιος υποταγμένος στην ισχύ τους και θα επωμιστεί το βάρος τους. [...] Όταν σε ένα λαϊκό πολίτευμα οι νόμοι παύουν να εκτελούνται, εφόσον αυτό δεν μπορεί να προέλθει παρά μόνο από τη διαφθορά της δημοκρατίας, το κράτος έχει ήδη καταστραφεί. [...] Όταν ο Σύλλας θέλησε να αποδώσει στη Ρώμη την ελευθερία, αυτή δεν μπορούσε πια να τη δεχτεί· δεν είχε πλέον παρά ισχνά κατάλοιπα αρετής [...]. Οι [αρχαίοι] Έλληνες πολιτικοί που ζούσαν μέσα σε λαϊκό πολίτευμα ως μόνη δύναμη ικανή να τους στηρίξει αναγνώριζαν την αρετή. Οι σημερινοί μάς μιλούν μόνο για βιοτεχνίες, εμπόριο, δημοσιονομικά θέματα, πλούτη και πολυτέλεια.
Όταν αυτή η αρετή χάνεται, η φιλοδοξία τρυπώνει σε όποιες καρδιές μπορούν να τη δεχτούν, ενώ η πλεονεξία εισδύει σε όλες. Οι επιθυμίες αλλάζουν αντικείμενο: ό,τι αγαπούσαμε, δεν το αγαπούμε πια· πρώτα είμαστε ελεύθεροι με τους νόμους, τώρα θέλουμε να είμαστε ελεύθεροι ενάντια στους νόμους· κάθε πολίτης μοιάζει με δούλο που το έσκασε από το σπίτι του αφέντη του· ό,τι ήταν ηθικό παράγγελμα, τώρα το ονομάζουν αυστηρότητα· ό,τι ήταν κανόνας, τώρα το ονομάζουν καταναγκασμό· ό,τι ήταν προσοχή, τώρα το ονομάζουν φόβο. Φιλαργυρία θεωρείται πια όχι η επιθυμία της κατοχής, αλλά η ολιγάρκεια. Άλλοτε η ευπορία των ιδιωτών αποτελούσε τον δημόσιο θησαυρό· τώρα όμως ο δημόσιος θησαυρός γίνεται ιδιοκτησία των ιδιωτών. Η δημοκρατία είναι λεία και η δύναμή της είναι πλέον η ισχύς μερικών πολιτών και η αχαλινωσία όλων.
(μετάφραση Κ. Παπαγιώργης & Π. Κονδύλης)
Ενδεικτικές δραστηριότητες
- Ο Μοντεσκιέ αναφέρεται σε δομές εξουσίας της εποχής του οι οποίες απείχαν πολύ από το αρχαιοελληνικό μοντέλο της άμεσης δημοκρατίας· γι’ αυτό και δεν εμπιστεύεται ιδιαίτερα την πολιτική ικανότητα των πολλών. Ποια είναι τα επιχειρήματα (αντλημένα πιθανόν από τις πολιτικές συνθήκες της εποχής του) που τον οδηγούν στο τέλος του αποσπάσματος να πει: «Η δημοκρατία είναι λεία και η δύναμή της είναι πλέον η ισχύς μερικών πολιτών και η αχαλινωσία όλων»;
- Ποια είναι η απαραίτητη, για τον Μοντεσκιέ, προϋπόθεση για την ορθή λειτουργία ενός κράτους στο οποίο είναι κυρίαρχος ο λαός; Μολονότι στο συγκεκριμένο απόσπασμα των Πολιτικῶν δεν γίνεται κάποια σχετική αναφορά, εκτιμάτε ότι για τον Αριστοτέλη είναι παντελώς απροϋπόθετη η σωστή λειτουργία της δημοκρατίας;
Κείμενα αυτενέργειας
| 1. ΠΛΑΤΩΝ, Μενέξενος 238d-239b |
Στον Μενέξενο ο Σωκράτης επαναλαμβάνει στον ομώνυμο νέο τον επικήδειο λόγο που μια μέρα νωρίτερα η Ασπασία (η περίφημη εταίρα με την οποία είχε σχέση ο Περικλής) είχε δήθεν εκφωνήσει στη μνήμη των πεσόντων του Κορινθιακού Πολέμου. Όπως και σε άλλους επιταφίους λόγους της αρχαιότητας, ο έπαινος των νεκρών γίνεται ως ένα σημείο και έπαινος της πόλης και του πολιτεύματός της.
Βασιλῆς μὲν γὰρ ἀεὶ ἡμῖν εἰσιν· οὗτοι δὲ τοτὲ μὲν ἐκ γένους, τοτὲ δὲ αἱρετοί· ἐγκρατὲς δὲ τῆς πόλεως τὰ πολλὰ τὸ πλῆθος, τὰς δὲ ἀρχὰς δίδωσι καὶ κράτος τοῖς ἀεὶ δόξασιν ἀρίστοις εἶναι, καὶ οὔτε ἀσθενείᾳ οὔτε πενίᾳ οὔτ’ ἀγνωσίᾳ πατέρων ἀπελήλαται οὐδεὶς οὐδὲ τοῖς ἐναντίοις τετίμηται, ὥσπερ ἐν ἄλλαις πόλεσιν, ἀλλὰ εἷς ὅρος, ὁ δόξας σοφὸς ἢ ἀγαθὸς εἶναι κρατεῖ καὶ ἄρχει. Αἰτία δὲ ἡμῖν τῆς πολιτείας ταύτης ἡ ἐξ ἴσου γένεσις. Αἱ μὲν γὰρ ἄλλαι πόλεις ἐκ παντοδαπῶν κατεσκευασμέναι ἀνθρώπων εἰσὶ καὶ ἀνωμάλων, ὥστε αὐτῶν ἀνώμαλοι καὶ αἱ πολιτεῖαι, τυραννίδες τε καὶ ὀλιγαρχίαι· οἰκοῦσιν οὖν ἔνιοι μὲν δούλους, οἱ δὲ δεσπότας ἀλλήλους νομίζοντες· ἡμεῖς δὲ καὶ οἱ ἡμέτεροι, μιᾶς μητρὸς πάντες ἀδελφοὶ φύντες, οὐκ ἀξιοῦμεν δοῦλοι οὐδὲ δεσπόται ἀλλήλων εἶναι, ἀλλ’ ἡ ἰσογονία ἡμᾶς ἡ κατὰ φύσιν ἰσονομίαν ἀναγκάζει ζητεῖν κατὰ νόμον, καὶ μηδενὶ ἄλλῳ ὑπείκειν ἀλλήλοις ἢ ἀρετῆς δόξῃ καὶ φρονήσεως. Ὅθεν δὴ ἐν πάσῃ ἐλευθερίᾳ τεθραμμένοι οἱ τῶνδέ γε πατέρες καὶ οἱ ἡμέτεροι καὶ αὐτοὶ οὗτοι, καὶ καλῶς φύντες, πολλὰ δὴ καὶ καλὰ ἔργα ἀπεφήναντο εἰς πάντας ἀνθρώπους καὶ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ, οἰόμενοι δεῖν ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας καὶ Ἕλλησιν ὑπὲρ Ἑλλήνων μάχεσθαι καὶ βαρβάροις ὑπὲρ ἁπάντων τῶν Ἑλλήνων.
Ενδεικτικές δραστηριότητες
- Με βάση ποιο κριτήριο μπορεί να αναλάβει κάποιος αξιώματα στην Αθήνα σύμφωνα με το κείμενο; Ποιες αδυναμίες δεν στέκονται εμπόδιο σε κάτι τέτοιο;
- Στο κείμενο παρουσιάζεται μια βασική διαφορά, όσον αφορά το πολίτευμα της Αθήνας από τη μια και των άλλων πόλεων από την άλλη. Αφού εντοπίσετε τους συνδέσμους με τους οποίους εκφράζεται η αντίθεση αυτή, να τη διατυπώσετε με δικά σας λόγια.
- ὥσπερ ἐν ἄλλαις πόλεσιν: Ποιος ρηματικός τύπος εννοείται στην πρόταση; Ποια μορφή θα είχε αυτός, αν ο συγγραφέας ήθελε να παρουσιάσει την πράξη της όχι ως κάτι που έχει συμβεί, αλλά ως κάτι που θα μπορούσε να συμβεί στο μέλλον;
| 2. Ἀθηναίων πολιτεία, 1.6-8 |
Η Ἀθηναίων πολιτεία παρουσιάζει το πολίτευμα και τους θεσμούς της αθηναϊκής δημοκρατίας μέσα από την οπτική ενός ολιγαρχικού επικριτή της. Στο χωρίο που ακολουθεί, ο συγγραφέας αναφέρεται σε οφέλη που έχει εξασφαλίσει ο δήμος για τον εαυτό του.
Εἴποι δ᾽ ἄν τις ὡς ἐχρῆν αὐτοὺς μὴ ἐᾶν λέγειν πάντας ἑξῆς μηδὲ βουλεύειν, ἀλλὰ τοὺς δεξιωτάτους καὶ ἄνδρας ἀρίστους. Οἱ δὲ καὶ ἐν τούτῳ ἄριστα βουλεύονται ἐῶντες καὶ τοὺς πονηροὺς λέγειν. Εἰ μὲν γὰρ οἱ χρηστοὶ ἔλεγον καὶ ἐβουλεύοντο, τοῖς ὁμοίοις σφίσιν αὐτοῖς ἦν ἀγαθά, τοῖς δὲ δημοτικοῖς οὐκ ἀγαθά· νῦν δὲ λέγων ὁ βουλόμενος ἀναστάς, ἄνθρωπος πονηρός, ἐξευρίσκει τὸ ἀγαθὸν αὑτῷ τε καὶ τοῖς ὁμοίοις αὑτῷ. Εἴποι τις ἄν, Τί ἂν οὖν γνοίη ἀγαθὸν αὑτῷ ἢ τῷ δήμῳ τοιοῦτος ἄνθρωπος; Οἱ δὲ γιγνώσκουσιν ὅτι ἡ τούτου ἀμαθία καὶ πονηρία καὶ εὔνοια μᾶλλον λυσιτελεῖ ἢ ἡ τοῦ χρηστοῦ ἀρετὴ καὶ σοφία καὶ κακόνοια. Εἴη μὲν οὖν ἂν πόλις οὐκ ἀπὸ τοιούτων διαιτημάτων ἡ βελτίστη, ἀλλ᾽ ἡ δημοκρατία μάλιστ᾽ ἂν σῴζοιτο οὕτως. Ὁ γὰρ δῆμος βούλεται οὐκ εὐνομουμένης τῆς πόλεως αὐτὸς δουλεύειν, ἀλλ᾽ ἐλεύθερος εἶναι καὶ ἄρχειν, τῆς δὲ κακονομίας αὐτῷ ὀλίγον μέλει· ὃ γὰρ σὺ νομίζεις οὐκ εὐνομεῖσθαι, αὐτὸς ἀπὸ τούτου ἰσχύει ὁ δῆμος καὶ ἐλεύθερός ἐστιν.
Ενδεικτικές δραστηριότητες
- Σε ποιους δίνουν το δικαίωμα να εκφέρουν την άποψή τους στις συνελεύσεις του δήμου οι αρχαίοι Αθηναίοι και με ποιο σκεπτικό;
- Στο κείμενο εκφράζονται συχνά δυνητικοί συλλογισμοί (κάτι που θα μπορούσε να συμβεί). Μπορείτε να εντοπίσετε ρηματικούς τύπους που εκφράζουν τέτοιους συλλογισμούς; Με ποια έγκλιση εκφέρονται αυτοί;
- ἀναστάς: ποια ή ποιες επιρρηματικές έννοιες εκφράζει η μετοχή; Για να καταλάβετε καλύτερα το νόημά της, να δοκιμάσετε να την αναλύσετε σε δευτερεύουσα πρόταση.
| ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΘΕΜΑΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ |
| Να προσπαθήσετε να περιγράψετε έναν ενάρετο πολίτη της εποχής μας, σύμφωνα με τα κριτήρια που προτείνουν τα κείμενα των δύο τελευταίων Θεματικών Ενοτήτων. |