79 80 81 E Δ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ


79

Γιώργος Θεοτοκάς

Ανήμερα της 28ης Oκτωβρίου 1940

Το απόσπασμα που ακολουθεί προέρχεται από το προσωπικό ημερολόγιο του Γιώργου Θεοτοκά. Είναι μια αυθεντική μαρτυρία, γραμμένη εν θερμώ την ίδια μέρα που ξέσπασε ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος. O συγγραφέας καταγράφει τα προσωπικά του αισθήματα αλλά και τις πρώτες αντιδράσεις των κατοίκων της Αθήνας όταν μαθαίνουν το νέο.

Ιταλικόν ανακοινωθέν
«Ιταλικόν ανακοινωθέν. Η βροχή και η κακοκαιρία
μάς ημπόδισε την προέλασιν». (Γελοιογραφία Ν. Καστανάκη)

 

Ξυπνώ με τις καμπάνες που σημαίνουν την κήρυξη του πολέμου και τον πρώτο συναγερμό. Επιτέλους είμαστε μέσα! O ωραιότατος καιρός, οι καμπανοκρουσίες, κάποια κίνηση ιδιαίτερη, κάποια έξαψη που αισθάνουμαι αμέσως τριγύρω μου, στο σπίτι, στο δρόμο, στα άλλα σπίτια και στους κήπους, όλα αυτά προσδίδουν, από την πρώτη στιγμή, στην ημέρα που αρχίζει, μια όψη εορτάσιμη, πανηγυρική. Η πρώτη μου σκέψη είναι: «Το μεσημέρι το αργότερο θα έρθουν τα αεροπλάνα να μας βομβαρδίσουν».

Ξεκινώ για την Αθήνα νωρίτερα από τη συνηθισμένη μου ώρα. Στο δρόμο, ενώ πηγαίνω προς τον Πλάτανο να πάρω το λεωφορείο, με συνοδεύει μια γριά προσφυγίνα, μαγείρισσα σε κάποιο σπίτι όπως μου λέει, που τρέχει να πάει στον Πειραιά να δει τι γίνουνται τα παιδιά της. Είναι πανικόβλητη, μου μιλά για την καταστροφή της Σμύρνης, για τα πτώματα στους δρόμους.

Στο λεωφορείο διαβάζω την εφημερίδα μου και ξεχνιούμαι. Απάθειά μου. Oι επιβάτες μιλούν για τον πόλεμο με πολλή ψυχραιμία και κάποτε με ευθυμία.

 


80

Αθήνα, 28 Oκτωβρίου 1940: Πολίτες σπεύδουν να καταταγούν στις στρατιωτικές μονάδες (φωτογραφία)

Αθήνα, 28 Oκτωβρίου 1940: Πολίτες σπεύδουν να καταταγούν στις στρατιωτικές μονάδες (φωτογραφία)

Μετά τους Αμπελοκήπους, μπαίνοντας στην Αθήνα, αντικρίζω την πρώτη πολεμική εικόνα και αισθάνουμαι την πρώτη συγκίνηση της ημέρας. Μια στρατιωτική μονάδα φεύγει από τα Παραπήγματα. Oι στρατιώτες είναι άοπλοι. Είναι πολύ νέοι και καλά ντυμένοι. Τραγουδούν, γελούν και παίζουν φάπες, κάνουν σαν παιδιά που ξεκινούν για μια ευχάριστη εκδρομή. Μες στο λεωφορείο μου μια γυναίκα ξαφνικά αρχίζει και κλαίει με λυγμούς, μια άλλη κλαίει κρυφά, στρέφει το πρόσωπό της προς τα έξω για να μην τη δουν.

Φτάνω στο γραφείο, συζητώ με τον Αλέκο για τις εκκρεμείς υποθέσεις, ύστερα βγαίνω στην οδό Βουκουρεστίου. Παντού υπάρχει μια κίνηση ασυνήθιστη, αλλά τίποτα που να μοιάζει με φόβο. O κόσμος είναι γενναίος και εύθυμος, πηγαινοέρχεται στους δρόμους, συζητεί με θέρμη, αλλά χωρίς υπερβολική νευρικότητα.

Ξαναβρίσκω όλη την απάθειά μου που είχε θαρρείς κλονιστεί για μια στιγμή στο λεωφορείο. Αισθάνουμαι ότι ανήκω σ’ ένα σύνολο που δεν έχασε την αυτοπειθαρχία του. Το αίσθημα αυτό μου δίνει κάποια περηφάνια.

 


81

 

Στη γωνία Βουκουρεστίου και Σταδίου μια αρκετά μεγάλη διαδήλωση νέων έχει επιτεθεί στα γραφεία της Ala Litoria. Σπάζουν τις πόρτες, μπαίνουν μέσα και τα σπάνουν όλα, γεμίζουν το δρόμο με συντρίμμια και χαρτιά. Το νεανικό πλήθος φωνάζει και γελά. Αισθάνουμαι ότι μου μεταδίδει τον ενθουσιασμό του, φωνάζω και εγώ και γελώ.

Σιγά σιγά η Αθήνα παίρνει το ύφος των μεγάλων εθνικών εορτών, κάτι που θυμίζει λ.χ. τα Εκατόχρονα της Ελληνικής Επανάστασης, αλλά πιο αυθόρμητα και πιο νεανικά. Καιρός θαυμάσιος, καταγάλανος ουρανός. Πλήθη νέων [...] έχουν χυθεί στους κεντρικούς δρόμους, με λάβαρα, σημαίες, δάφνες, μουσικές. [...] O κόσμος συμμετέχει σ’ αυτές τις εκδηλώσεις, χειροκροτεί, ζητωκραυγάζει. Είχα πολλά, πάρα πολλά χρόνια να δω τέτοιον ενθουσιασμό στην Αθήνα. Αισθάνεται κανείς ένα πάθος μες στον αέρα, ένα φανατισμό, μια λεβεντιά. Ξύπνησε το ελληνικό φιλότιμο, είναι κάτι ωραίο. Και μια τέλεια εθνική ενότητα. Είναι η πρώτη φορά στη ζωή μου που αισθάνουμαι τέτοιαν ομόνοια να βασιλεύει στον τόπο.

 

Γ. Θεοτοκάς, Τετράδια Ημερολογίου 1939-1953, Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Παράλληλα Κείμενα
Άγγ. Τερζάκης, «Ελληνική εποποιΐα 1940-1941» (απόσπασμα) Άγγ. Τερζάκης, «Ελληνική εποποιΐα 1940-1941» (απόσπασμα)
Κ. Ταχτσής, «Κι έχουμε πόλεμο!» [Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου] Κ. Ταχτσής, «Κι έχουμε πόλεμο!» [Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου]
Ιωάννα Καρυστιάνη, «Μικρά Αγγλία» (απόσπασμα) Ιωάννα Καρυστιάνη, «Μικρά Αγγλία» (απόσπασμα)


Λεξιλόγιο
*με τον Αλέκο: εννοεί τον δικηγόρο, στενό φίλο και συνεργάτη του, Αλέκο Καλοβιδούρη
*Ala Litoria: Ιταλική αεροπορική εταιρεία
*σπάνουν: σπάζουν

 


ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

  • 1. Περιγράψτε τα αισθήματα που νιώθει ο αφηγητής καθώς κατεβαίνει με το λεωφορείο από την Κηφισιά και όταν περπατά στο κέντρο της Αθήνας. Απαντήστε επισημαίνοντας συγκεκριμένα χωρία μέσα στο κείμενο.
  • 2. Ποιες είναι οι διαφορετικές αντιδράσεις των ανθρώπων στο άκουσμα του πολέμου; Αιτιολογήστε τες.
  • 3. Ποια γνωρίσματα του ελληνικού λαού, που προβάλλουν μέσα από τις αντιδράσεις του πλήθους, δημιουργούν αίσθημα χαράς και υπερηφάνειας στον αφηγητή;


ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

  • 1. Oργανώστε εορταστική εκδήλωση στην τάξη με αφορμή την επέτειο της 28ης Oκτωβρίου 1940, η οποία μπορεί να περιλάβει: φωτογραφικά και ακουστικά ντοκουμέντα του πολέμου (π.χ. πολεμικά ανακοινωθέντα), τραγούδια (π.χ. της Σοφίας Βέμπο), προβολή ταινιών, έκθεση εντύπων και αφισών, πρόσκληση ανθρώπων που έζησαν κάποιον πόλεμο κ.ά. Πλαισιώστε την εκδήλωση με εικαστικό υλικό δικής σας έμπνευσης. Mπορείτε να αναζητήσετε υλικό στις παρακάτω διευθύνσεις:
    Η εποχή του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου 1940-1945 [πηγή: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού] Η εποχή του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου 1940-1945 [πηγή: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού]
    Ελληνοϊταλικός Πόλεμος 1940 [πηγή: Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού] Ελληνοϊταλικός Πόλεμος 1940 [πηγή: Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού]
    Φωτογραφικό υλικό [πηγή: Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας] Φωτογραφικό υλικό [πηγή: Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας]
    Το έπος του 40 στην λαϊκή εικονογραφία [πηγή: Εικαστικόν www.eikastikon.gr] Το έπος του 40 στην λαϊκή εικονογραφία [πηγή: Εικαστικόν www.eikastikon.gr]
    Το έπος του 40-Φωτογραφικό υλικό εποχής [πηγή: Γενικό Επιτελείο Στρατού] Το έπος του 40-Φωτογραφικό υλικό εποχής [πηγή: Γενικό Επιτελείο Στρατού]
    Ιστορικό αφιέρωμα για το έπος του 40 [πηγή: Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας] Φωτογραφικό υλικό από τον Πόλεμο του 40 [πηγή: Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας], φωτογραφικό υλικό: Φωτογραφικό υλικό από τον Πόλεμο του 40 [πηγή: Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας]
    Μνήμες της Κατοχής (Δραστηριότητα) Μνήμες της Κατοχής (Δραστηριότητα)
        


 

Γιώργος Θεοτοκάς (1905-1966)


Γιώργος Θεοτοκάς

Διάβασε για τη ζωή και το έργο του εδώ. Κατέβασε σύντομο βιογραφικό . Δες και παρακάτω στο Υλικό


Θεματικά κέντρα
Η εθνική ομοψυχία και ομόνοια και η συμβολή τους στην επιτυχή έκβαση εθνικών υποθέσεων.
Οι διαφορετικές αντιδράσεις των ανθρώπων απέναντι στο γεγονός του πολέμου.
Πόλεμος και καθημερινή ζωή των ανθρώπων.

Ενδεικτική ερμηνευτική προσέγγιση
Το κείμενο αποτελεί μια αυθεντική περιγραφή - μαρτυρία γύρω από το πώς υποδέχτηκε ο αθηναϊκός λαός την είδηση της κήρυξης του Ελληνοϊταλικού πολέμου. Ο Θεοτοκάς, αυτόπτης μάρτυρας και δρων πρόσωπο, καταγράφει στο ημερολόγιό του τα προσωπικά του συναισθήματα και τις σκέψεις που του γεννήθηκαν με αφορμή τις εκδηλώσεις των ανθρώπων.

Το απόσπασμα έχει την αξία του περισσότερο ως αυθεντική μαρτυρία και λιγότερο ως λογοτεχνικό κείμενο, χωρίς ωστόσο να στερείται αισθητικών αρετών. Άλλωστε, το ημερολογιακό κειμενικό είδος, εκτός από την ιστορική αξία που έχει, χαρακτηρίζεται από αμεσότητα και ζωντάνια. Η ανάγλυφη παρουσίαση των διαφορετικών αντιδράσεων του πλήθους (αγωνία, πόνος, συγκίνηση, πανικός, ψυχραιμία), τα κλιμακούμενα συναισθήματα του αφηγητή (έξαψη, απάθεια, ενθουσιασμός υπερηφάνεια κ.λπ.), οι συχνές αναφορές στον ωραίο καιρό και τις περιοχές της Αθήνας, δημιουργούν ένα ζωντανό σκηνικό μέσα στο οποίο ξεδιπλώνεται μια σημαντική σελίδα της νεότερης ιστορίας μας.

Αξίζει να σχολιαστεί και να δικαιολογηθεί το γεγονός ότι οι άνθρωποι, ανάλογα με τα βιώματα και τον χαρακτήρα τους, αντιδρούν διαφορετικά στο άκουσμα του πολέμου. Η γυναίκα, π.χ., που έζησε τη Μικρασιατική καταστροφή πανικοβάλλεται, η μάνα αγωνιά για τα παιδιά της, οι νεαροί και άπειροι από πόλεμο στρατιώτες διασκεδάζουν και ο αφηγητής περνά από διαφορετικές συναισθηματικές φάσεις.

Ιδιαίτερα προσεκτική πρέπει να είναι η αναφορά στα σημεία όπου προβάλλονται τα φυλετικά γνωρίσματα των Ελλήνων. Να συνδεθούν οι επισημάνσεις του αφηγητή με το ιστορικό γεγονός της ελληνικής άρνησης απέναντι στις ιταλικές αξιώσεις, το οποίο πράγματι δημιούργησε κύμα ομοψυχίας και εθνικού ενθουσιασμού, αλλά να μη γίνουν αφορμή για εθνικιστικές εξάρσεις.


Τετράδια Ημερολογίου 1939-1953

Γιώργος Θεοτοκάς, Τετράδια Ημερολογίου 1939-1953

Γιώργος Θεοτοκάς
στον Πολιτιστικό Θησαυρό της Ελληνικής Γλώσσας ΠΟΘΕΓ
στο ΕΚΕΒΙ ΕΚΕΒΙ
στο Βιβλιοnet Βιβλιοnet
στη Βικιπαίδεια Βικιπαίδεια
ΤΑΙΝΙΕΣ
εκπομπή ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ, Το διαχρονικά ελεύθερο πνεύμα του Γιώργου Θεοτοκά Παρασκήνιο. Το διαχρονικά ελεύθερο πνεύμα του Γιώργου Θεοτοκά (βίντεο) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]

 

Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.

 

 

Ήρωες

Οι ήρωες του κειμένου είναι

 

Τόπος

Τα γεγονότα του κειμένου διαδραματίζονται

 

 

Χρόνος

Τα γεγονότα του κειμένου γίνονται/έγιναν

 

 

Γλώσσα

Η γλώσσα του κειμένου είναι

 

 

Αφήγηση

Η αφήγηση γίνεται

 

 

Ο αφηγητής

Ο αφηγητής είναι ομοδιηγητικός/ετεροδιηγητικός, γιατί

 

 

Ενότητες

Το κείμενο μπορεί να χωριστεί στις εξής ενότητες:

 

 

Το σχόλιό σας...