Τζιτζίκια στήσαν το χορό, Γιάννης Ρίτσος, Κάτω στης μαργαρίτας το αλωνάκι, Oδυσσέας Ελύτης, Λογοτεχνία, A' Γυμνασίου

Γιάννης Ρίτσος και Oδυσσέας Ελύτης

Τα παρακάτω αποσπάσματα από το έργο των δύο μεγάλων ποιητών μας αναφέρονται στη σχέση που αναπτύσσουν τα παιδιά με το φυσικό περιβάλλον. Η ομορφιά, η απλότητα, η παιγνιώδης διάθεση που τα χαρακτηρίζουν, ταιριάζουν στη φύση των παιδιών και αναδίδουν χαρά και αισιοδοξία. Στο πρώτο απόσπασμα —από τη συλλογή Παιχνίδια τ’ ουρανού και του νερού του Γιάννη Pίτσου— η φύση γίνεται τόπος ανεμελιάς για τα παιδιά που παίζουν, και τόπος πίκρας για το «γέρο κόσμο» που μοχθεί και αγωνίζεται. Στο απόσπασμα από τη συλλογή Ήλιος ο πρώτος, ο Oδυσσέας Ελύτης αναδεύει χρώματα και αρώματα της φύσης, για να αποδώσει ποιητικά το εφηβικό ερωτικό ξύπνημα.

Γιάννης Ρίτσος

Τζιτζίκια στήσαν τον χορό

Βιογραφία:

Nικόλαος Γύζης, Eαρινή συμφωνία (λεπτομέρεια)
Δείτε τον πίνακα σε μεγάλη ανάλυση στην Εθνική Πινακοθήκη

Τζιτζίκια στήσαν το χορό
στο ντάλα μεσημέρι
και στέκουν γύρω τα παιδιά
και παίζουν παλαμάκια.

Mια πεταλούδα διάφανη,
πορτοκαλιά και μαύρη,
στου γέρου κόσμου στάθηκε
τα φρύδια επάνω, αντήλιο,
κι έπαιζε και κρυφόγνεφε
της πίκρας μαντιλάκι.

Γ. Ρίτσος, Παιχνίδια τ’ ουρανού και του νερού, Kέδρος

Oδυσσέας Ελύτης

Κάτω στης μαργαρίτας το αλωνάκι

Βιογραφία:

Συμεών Σαββίδης, Γύρω-γύρω όλοι
Δείτε τον πίνακα σε μεγάλη ανάλυση στην Εθνική Πινακοθήκη

Κάτω στης μαργαρίτας το αλωνάκι
Στήσαν χορό τρελό τα μελισσόπουλα
Iδρώνει ο ήλιος τρέμει το νερό
11 Φωτιάς σουσάμια σιγοπέφτουνε
Στάχυα ψηλά λυγίζουνε το μελαψό ουρανό.
[...]
Πέρα μέσ’ στα χρυσά νταριά κοιμούνται αγοροκόριτσα
O ύπνος τους μυρίζει πυρκαγιά
Στα δόντια τους ο ήλιος σπαρταράει
Aπ’ τη μασχάλη τους γλυκά στάζει το μοσχοκάρυδο.

O. Ελύτης, Ποίηση, Ίκαρος

Παράλληλα Κείμενα

Γιώργος Σαραντάρης, «Είταν μια μέρα γελαστή»

Λεξιλόγιο
*νταριά (το νταρί): κοινή ονομασία του κεχριού, ο καρπός του οποίου χρησιμοποιείται ως τροφή ωδικών πτηνών

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1. Πώς συνδέονται στα δύο ποιήματα τα παιδιά και η φύση;
2. Ποια κοινά στοιχεία στο περιεχόμενο και στη μορφή έχουν τα ποιήματα του Γ. Ρίτσου και του Oδ. Ελύτη;
3. Ποιες αισθήσεις μας κινητοποιούνται, προκειμένου να προσλάβουμε και να απολαύσουμε τις ποιητικές εικόνες;
4. Σε ποια σημεία φαίνεται η αισιόδοξη διάθεση των ποιητών;
5. Πώς συνυπάρχουν μέσα στο ποίημα του Γ. Ρίτσου η χαρούμενη και η πικρή διάσταση της ζωής;
6. Πώς παρουσιάζει ο Oδ. Ελύτης στο ποίημά του την ηλικία της εφηβείας;
7. Βρείτε τις μεταφορές και τις προσωποποιήσεις που υπάρχουν στα ποιήματα.

Συμπληρωματικές εργασίες
1. Να αναλυθούν νοηματικά τους δύο τελευταίους στίχους από το ποίημα του Γ. Ρίτσου.
2. Να εντοπιστούν τα χρώματα και οι εικόνες που υπάρχουν στα ποιήματα· σε ποια εποχή του χρόνου παραπέμπουν;

ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

1. Ζωγραφίστε από τις εικόνες των ποιημάτων αυτήν που σας αρέσει περισσότερο. Δημιουργήστε ένα μεγάλο πίνακα-κολάζ με τις εικόνες αυτές.

Πρόσθετες διαθεματικές εργασίες
1. Να αναζητήσετε μελοποιημένο το ποίημα του Οδ. Ελύτη, καθώς και άλλα τραγούδια και μελωδίες που σχετίζονται με τη φύση και τις εποχές του χρόνου, π.χ. από τα Λιανοτράγουδα του Γ. Ρίτσου, από δημοτικά τραγούδια (λ.χ. την «Ιτιά»), τις Τέσσερις εποχές του Βιβάλντι κ.λπ. Μπορείτε έτσι να οργανώσετε, με τη βοήθεια του καθηγητή της Μουσικής, μια μουσική βραδιά με θέμα τη φύση.
2. Να αποδώσετε εικαστικά, χρησιμοποιώντας την τεχνική του κολάζ, εικόνες που υπάρχουν στα δύο ποιήματα.

Θεόφραστος Τριανταφυλλίδης, Δύο παιδιά στην παραλία, 1919
Λάδι σε μουσαμά επικολλημένο σε χαρτόνι , 54,5 x 75 εκ., Εθνική Πινακοθήκη, Π.3288

Αραβαντινός Παύλος, Παιδιά στην αυλή
Λάδι σε καμβά , 26 x 28,5 εκ. Εθνική Πινακοθήκη, Π.4743

Γιάννης Ρίτσος (1909-1990)

Ρίτσος

Διάβασε για τη ζωή και το έργο του εδώ. Κατέβασε σύντομο βιογραφικό

Οδυσσέας Ελύτης (1911-1996)

Ελύτης

Διάβασε για τη ζωή και το έργο του εδώ. Κατέβασε σύντομο βιογραφικό

Θεματικά κέντρα
H φύση μέσα στην κάψα του καλοκαιρινού μεσημεριού (τζιτζίκια, μέλισσες, πεταλούδες).
Τα παιχνίδια των παιδιών στη φύση. Ανεμελιά, χάρη, ζωντάνια.
Καλοκαίρι και εφηβεία. Ερωτικό ξύπνημα των εφήβων.

Ενδεικτική ερμηνευτική προσέγγιση
Στα δύο αποσπάσματα τα παιδιά στήνουν τα παιχνίδια τους μέσα στη φύση του καλοκαιρινού μεσημεριού, παίζουν με τις πεταλούδες και τις μέλισσες, χαίρονται τη ζωή, την αγάπη, τη φιλία. Οι μαθητές και οι μαθήτριες «διδάσκονται» από τη φύση τα μυστικά και τις αλήθειες της ζωής. Αξίζει να προσέξουν ότι ο Γ. Ρίτσος, στη δεύτερη στροφή, με τις ποιητικές εικόνες «πεταλούδα πορτοκαλιά και μαύρη» και «έπαιζε και κρυφόγνεφε της πίκρας μαντιλάκι» δείχνει ότι χαρά και πίκρα συνυπάρχουν στα ανθρώπινα.

Στο απόσπασμα από τον Ήλιο τον πρώτο συναντάμε πολλά από τα γνωρίσματα, τα σύμβολα και τις ανθρώπινες μορφές της ποίησης του Οδ. Ελύτη, π.χ. τον ήλιο, τα λουλούδια (χρώματα), τις μυρωδιές, τα νεαρά αγόρια και κορίτσια κ.λπ. Να προσεχτούν τα εκφραστικά σχήματα (προσωποποίηση, μεταφορά, εικονοποιία), με τα οποία αποδίδεται ο καλοκαιρινός καύσωνας και η νεότητα (ιδρώνει ο ήλιος - στάζει η μασχάλη, φωτιάς σουσάμια - μυρίζει πυρκαγιά). Τα περισσότερα ποιήματα αυτής της συλλογής, εξάλλου, αναφέρονται στις εικόνες του καλοκαιριού, στα παιδιά και στα χρώματα (π.χ. «Σώμα του καλοκαιριού», «Παιδί με το γρατσουνισμένο γόνατο», «Η Πορτοκαλένια» κ.ά.).

Για τη βιωματική πρόσληψη των δύο αποσπασμάτων ενεργοποιούνται οι αισθήσεις του αναγνώστη, η όραση για τα χρώματα, η όσφρηση για τις μυρωδιές, η ακοή για τον χορό και τα παλαμάκια: μια πανδαισία χρωμάτων, ήχων, κεφιού, χαράς και έρωτα με πλαίσιο την ελληνική φύση στην κάψα του καλοκαιρινού μεσημεριού.

1. Γιώργος Σεφέρης, «Υστερόγραφο» [απόσπασμα], Ημερολόγιο Καταστρώματος Β'. Ποιήματα Ίκαρος, Αθήνα 1998:

Γνώρισα
τη φωνή των παιδιών την αυγή
πάνω σε πράσινες πλαγιές ροβολώντας
χαρούμενα σαν μέλισσες και σαν
τις πεταλούδες, με τόσα χρώματα.

2. Οδυσσέας Ελύτης, «Ο Αύγουστος», απόσπασμα από Τα ρω του έρωτα. Ποίηση, Ίκαρος, Αθήνα 2003:

[…]
O Αύγουστος ελούζονταν μες στην αστροφεγγιά
Κι από τα γένια του έσταζαν άστρα και γιασεμιά.

3. Γιώργος Σαραντάρης, «Ήταν μια μέρα γελαστή» [αποσπάσματα], Εικόνες ρέμβης, στο Λίνου Πολίτη, Ποιητική Ανθολογία, τόμ. 8, Δωδώνη, Αθήνα 1977, σ. 57:

Ήταν μια μέρα γελαστή
Που τη χορεύαν όλοι

Ήταν καιρός που άνοιγε η καρδιά
Και μπαίναν τα λουλούδια

Ένας σοφός μάς άκουγε ξανά
Να λέμε παραμύθια

Εκελαϊδούσαν όλο πιο γλυκά
Τα σύννεφα στα δέντρα

[…]

Κι ήταν μια τρέλα τα πουλιά
Που ακούμπαγαν στην πλάση

Οδυσσέας Ελύτης

Οδυσσέας Ελύτης
Βικιπαίδεια
Εποχές και Συγγραφείς. Οδυσσέας Ελύτης (βίντεο) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]
Της πατρίδας μου πάλι ομοιώθηκα. Οδυσσέας Ελύτης (βίντεο) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]
«Το Άξιον εστί» [πηγή: Πολιτιστικός Θησαυρός της Ελληνικής Γλώσσας]
Ιστοσελίδα: Καρβουνίδη Σαράντη / Πασιόπουλου Γεώργιου
Ανεπίσημος Ιστότοπος Του Οδυσσέα Ελύτη
Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού
Βιογραφία, Βιβλιογραφία, Εργογραφία, Εθνικό Κέντρο Βιβλίου
Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, Μικρός Αναγνώστης
Βιογραφία, Βιβλιογραφία, Εργογραφία, Κριτικά Κείμενα, Πολιτιστικός Θησαυρός Ελληνικής Γλώσσας
Ψηφίδες, Πρόσωπα και θέματα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας

Γιάννης Ρίτσος

Γιάννης Ρίτσος:
Επίσημη ιστοσελίδα:
Αφιέρωμα στον Γ. Ρίτσο [πηγή: Εθνικό Κέντρο Βιβλίου]
Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού
Βιογραφία, βιβλιογραφία, εργογραφία, Εθνικό Κέντρο Βιβλίου
Εποχές και Συγγραφείς. Γιάννης Ρίτσος (βίντεο) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]
Βιογραφία, Βιβλιογραφία, Εργογραφία, Κριτικά Κείμενα, Πολιτιστικός Θησαυρός Ελληνικής Γλώσσας
Βιογραφία, εργογραφία, Συμφραστικός Πίνακας, Ψηφίδες, Ανεμόσκαλα
Γιάννης Ρίτσος, εκπαιδευτική τηλεόραση
Μελοποιημένα ποιήματα στο stixoi.info

Νικόλαος Γύζης:
Εθνική Πινακοθήκη ,
Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας ,
Εικαστικόν
Τελόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ.
στο art magazine
στο paleta art
στο art net
στο ΝΙΚΙΑΣ
στο Google Art & Culture