ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ
Η δειλή και παθητική συμπεριφορά της εργαζόμενης, η ψυχολογική πίεση και η εκμετάλλευση της από τον εργοδότη
Η φάρσα του αφεντικού
Ο ρόλος της δασκάλας

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Αν και το διήγημα χαρακτηρίζεται από συντομία και ανάλαφρη διάθεση, πραγματεύεται ένα σοβαρό και υπαρκτό πρόβλημα τόσο στην εποχή του Τσέχωφ όσο και στη δική μας εποχή: την οικονομική εκμετάλλευση των εργαζομένων από τα αφεντικά τους. Ο Τσέχωφ σκιαγραφεί τον χαρακτήρα της δεσποινίδας Ιουλίας ως ένα ακραίο παράδειγμα δειλής, άβουλης και παθητικής συμπεριφοράς, προβάλλοντας με εσκεμμένα υπερβολικό τρόπο την αδυναμία της να αντιδράσει και να διεκδικήσει το δίκιο της. Όλη η εικόνα και η ψυχολογία της νεαρής κοπέλας συγγενεύει με τους δραματικούς ήρωες του Τσέχωφ, οι οποίοι αδυνατούν να πάρουν τη ζωή στα χέρια τους και γίνονται έρμαια της τύχης τους. Η υπόθεση του διηγήματος περιορίζεται σε μια διαλογική ―θεατρικού τύπου― σκηνή, η οποία στήνεται και εκτελείται τυπικά από δυο, αλλά ουσιαστικά από ένα πρόσωπο. Ο πατέρας των παιδιών και εργοδότης της δασκάλας προβάλλεται σε ρόλο παντογνώστη αφηγητή. Είναι εκ των πραγμάτων ο απόλυτος κυρίαρχος του παιχνιδιού που έχει προσχεδιάσει, επιλέγοντας αρχικά να εκφοβίσει, ενώ στη συνέχεια να αιφνιδιάσει, με σκοπό να φρονηματίσει τη νέα δασκάλα. Ο ρόλος της δασκάλας στη σκηνή ελάχιστα διαφέρει από εκείνον του βωβού προσώπου, καθώς όχι μόνο αδυνατεί να αντιδράσει, αλλά δεν εκδηλώνει καν την πρόθεση να υπερασπιστεί κάπως τον εαυτό της απέναντι στη φοβερή εκμετάλλευση και την οικονομική σκευωρία του αφεντικού. Στο τέλος του διηγήματος ο αφηγητής - εργοδότης αποκαλύπτει τη φάρσα στη νεαρή δασκάλα, κερδίζοντας την απόλυτη συμπάθεια του αναγνώστη, ο οποίος αντιλαμβάνεται πλήρως τη διδακτική πρόθεση του αφεντικού. Το αντίθετο μάλλον συμβαίνει με την υποτονική δεσποινίδα Ιουλία, η οποία δίνει την εντύπωση ότι όχι μόνο δεν αντιλήφθηκε το πρόβλημα αλλά και δε διδάχτηκε τίποτε από την (πλαστή) δοκιμασία της. Στην απίθανη περίπτωση που δεν υπάρξει η αναμενόμενη αντίδραση από τους μαθητές σχετικά με τη διεκδίκηση των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων του εργαζομένου, σύμφωνα με τα νόμιμα μέσα της εποχής μας, ο καθηγητής είναι απαραίτητο να τονίσει την ανάγκη για αποφυγή της ηττοπάθειας, δίνοντας έμφαση στην ευπρεπή αγωνιστική στάση κάθε ανθρώπου, με σκοπό την επικράτηση της κοινωνικής δικαιοσύνης σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Επίσης είναι φυσικό να δημιουργηθούν στους μαθητές εύλογα ερωτήματα σχετικά με το περιεχόμενο της διδασκαλίας της δεσποινίδας Ιουλίας, για την οποία θα πρέπει να έχουν σχηματίσει στο μυαλό τους μια διόλου κολακευτική εντύπωση. Ο διδάσκων έχει έτσι μια πολύ καλή ευκαιρία να αναφερθεί τόσο στην πειθαρχημένη συμπεριφορά και στο αίσθημα της κοινωνικής κατωτερότητας των φτωχών ανθρώπων της παλιάς εποχής όσο και στον ρόλο που καλείται να παίξει, άλλοτε και τώρα, μια δασκάλα, με τα λόγια και τα έργα της. Το πιθανότερο είναι ότι οι μαθητές θα προβληματιστούν για τον τρόπο με τον οποίο ασκεί εδώ η δασκάλα τον ρόλο της, ως αναμεταδότρια γνώσης και ήθους στα παιδιά. Η συζήτηση μπορεί γενικότερα να περιστραφεί γύρω από εκπαιδευτικά ζητούμενα και μεθόδους της παλιάς και της σημερινής εποχής. Είναι μάλιστα σκόπιμο οι μαθητές να διαβάσουν το παράλληλο κείμενο του Ν. Βρεττάκου, ο οποίος αναδεικνύει σε πάσχουσα ηρωίδα μια άλλη ασθενική νέα δασκάλα που υπηρετεί σε ένα ορεινό χωριό της Ηπείρου και προσπαθεί με τη στοργή και την αγάπη της να ανακουφίσει τους μαθητές της από τις υλικές στερήσεις. Ενδιαφέρουσες αντιπαραθέσεις σχετικά με τον ρόλο της δασκάλας μπορούν να προκύψουν και από το διήγημα του Καραγάτση «Η κυρία Νίτσα» («Η αγάπη για τους συνανθρώπους μας - Οι φιλικοί δεσμοί - Η αγάπη»).

Άντον Τσέχωφ
Βικιπαίδεια
Βιβλιοnet
Στιγμές από την ιστορία του θεάτρου - Τσέχωφ (βίντεο)[πηγή: Εκπαιδευτική Τηλεόραση]
Οπτικοακουστικό υλικό από παραστάσεις έργων του Τσέχωφ στο Εθνικό Θέατρο [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο Εθνικού Θεάτρου]