Με τον τρόπο του Γ.Σ., Γιώργος Σεφέρης, Λογοτεχνία Γ' Γυμνασίου

ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ

Με τον τρόπο του Γ.Σ.

Iδιαίτερα γνωστό από τον εναρκτήριο στίχο του, το ποίημα αυτό παρουσιάζεται από τον τίτλο του ως «μίμηση ύφους» (a la maniére de), με τη διαφορά ότι ο ποιητής εμφανίζεται να μιμείται τον εαυτό του, καθώς τα αρχικά παραπέμπουν στο όνομά του. Tο ποίημα αναπτύσσεται με τη μορφή περιδιάβασης σε τουριστικούς και αρχαιολογικούς τόπους της μεσοπολεμικής Eλλάδας και εστιάζεται στα αισθήματα αλλοτρίωσης, απραξίας και στασιμότητας, που αποδίδουν τη σχέση των ανθρώπων με τον τόπο, το παρελθόν, τους γύρω τους αλλά και τον εαυτό τους.

Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει.
Στο Πήλιο μέσα στις καστανιές το πουκάμισο του Κενταύρου
γλιστρούσε μέσα στα φύλλα για να τυλιχτεί στο κορμί μου
καθώς ανέβαινα την ανηφόρα κι η θάλασσα μ' ακολουθούσε
ανεβαίνοντας κι αυτή σαν τον υδράργυρο θερμομέτρου
ώσπου να βρούμε τα νερά του βουνού.
Στη Σαντορίνη αγγίζοντας νησιά που βουλιάζαν
ακούγοντας να παίζει ένα * κάπου στις αλαφρόπετρες
μου κάρφωσε το χέρι στην κουπαστή
μια σαΐτα τιναγμένη ξαφνικά
από τα πέρατα μιας νιότης *.
Στις Μυκήνες σήκωσα τις μεγάλες πέτρες και τους θησαυρούς των Ατρειδών
και πλάγιασα μαζί τους στο ξενοδοχείο της «Ωραίας Ελένης του Μενελάου»·
χάθηκαν μόνο την αυγή που λάλησε η Κασσάντρα
μ' έναν κόκορα κρεμασμένο στο μαύρο λαιμό της.
Στις Σπέτσες στον Πόρο και στη Μύκονο
με * οι *.

170

Τι θέλουν όλοι αυτοί που λένε
πως βρίσκουνται στην Αθήνα ή στον Πειραιά;
O ένας έρχεται από τη Σαλαμίνα και ρωτάει τον άλλο μήπως «έρχεται εξ Oμονοίας»
«Όχι έρχομαι εκ Συντάγματος» απαντά κι είν' ευχαριστημένος
«βρήκα το Γιάννη και με κέρασε ένα παγωτό».
Στο μεταξύ η Ελλάδα ταξιδεύει
δεν ξέρουμε τίποτε δεν ξέρουμε πως είμαστε * όλοι εμείς
δεν ξέρουμε την πίκρα του λιμανιού σαν ταξιδεύουν όλα τα καράβια·
περιγελάμε εκείνους που τη νιώθουν.

Παράξενος κόσμος που λέει πως βρίσκεται στην Αττική και δε βρίσκεται πουθενά·
αγοράζουν κουφέτα για να παντρευτούνε
κρατούν * φωτογραφίζουνται
ο άνθρωπος που είδα σήμερα καθισμένος σ' ένα φόντο με πιτσούνια και με λουλούδια
δέχουνταν το χέρι του γερο-φωτογράφου να του στρώνει τις ρυτίδες
που είχαν αφήσει στο πρόσωπό του
όλα τα πετεινά τ' ουρανού.

Στο μεταξύ η Ελλάδα ταξιδεύει ολοένα ταξιδεύει
κι αν *
είναι εκείνοι που θέλησαν να πιάσουν το μεγάλο καράβι με το κολύμπι
εκείνοι που βαρέθηκαν να περιμένουν τα καράβια που δεν μπορούν να κινήσουν
την ΕΛΣΗ τη ΣΑΜOΘΡΑΚΗ τον ΑΜΒΡΑΚΙΚO.
Σφυρίζουν τα καράβια τώρα που βραδιάζει στον Πειραιά
σφυρίζουν ολοένα σφυρίζουν μα δεν κουνιέται κανένας *
καμιά αλυσίδα δεν έλαμψε βρεμένη στο στερνό φως που βασιλεύει
ο καπετάνιος μένει μαρμαρωμένος μες στ' άσπρα και στα χρυσά.

Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει·
παραπετάσματα βουνών αρχιπέλαγα γυμνοί γρανίτες…
Το καράβι που ταξιδεύει το λένε ΑΓ ΩΝΙΑ 937.

Α/π Αυλίς, περιμένοντας να ξεκινήσει.
Καλοκαίρι 1936
Γ. Σεφέρης, Ποιήματα, Ίκαρος

Παράλληλα Κείμενα
Ποιήματα του Γιώργου Σεφέρη και αναγνώσεις [πηγή: Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού]
Συμφραστικός Πίνακας Λέξεων στο Ποιητικό Έργο του Γ. Σεφέρη [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]

Λεξιλόγιο
*σουραύλι: φλογέρα *βασιλεμένη: περασμένη *χτίκιασαν: ταλαιπώρησαν, βασάνισαν *βαρκαρόλες: τραγούδια που συνηθίζουν οι βενετσιάνοι γονδολιέρηδες *ξέμπαρκοι: ναυτικοί που δεν έχουν μπαρκάρει, άνεργοι *σωσίτριχα: φάρμακα για την τριχόπτωση *ορώμεν...νεκροίς: βλέπουμε ν' ανθίζει νεκρούς το Αιγαίο *αργάτης: βαρούλκο που ανελκύει ή ποντίζει την άγκυρα, *Α/π: ατμόπλοιο

171

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Σε ποιες περιοχές της Eλλάδας αναφέρεται ο ομιλητής του ποιήματος; Γιατί επιλέγει ειδικά αυτές;
Tι νομίζετε ότι φανερώνουν οι φράσεις «έρχεται εξ Oμονοίας» και «έρχομαι εκ Συντάγματος» για τους ομιλητές τους;
Γιατί νομίζετε ότι ο ποιητής αφήνει αμετάφραστο το παράθεμα από τον Aγαμέμνονα του Aισχύλου («ορώμεν ... νεκροίς», στ. 35);
Σχολιάστε τον τρόπο με τον οποίο ο ποιητής παρουσιάζει τη σχέση της νεότερης Ελλάδας με την αρχαία.

ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Μελετήστε στο βιβλίο της Ιστορίας τα ιστορικά γεγονότα του 1936 και ελέγξτε αν η κατάσταση και το κλίμα που δίνει στο ποίημά του ο Σεφέρης αντιστοιχεί στη σύγχρονή του ιστορική πραγματικότητα.

Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία Γ΄ Γυμνασίου
Η Ελλάδα 1923-1945 [πηγή: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού]
«Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει...»

Γιάννης Ψυχοπαίδης, Πορτρέτο Γ. Σεφέρη

Γιώργος Σεφέρης (1900-1971)

Γιώργος Σεφέρης

Διάβασε για τη ζωή και το έργο του εδώ. Κατέβασε σύντομο βιογραφικό . Δες και παρακάτω στο Υλικό.

Το ποίημα του Σεφέρη στηρίζεται στη διπλή διαχείριση της κεντρικής μεταφοράς του ταξιδιού. Αρχικά ο ομιλητής ομολογεί την ευαισθησία του που «πληγώνεται» όταν ταξιδεύει σε ελληνικούς τόπους. Αυτή η πληγή είναι αποτέλεσμα των μυθολογικών συνειρμών του αρχαίου μεγαλείου, που προκαλούν τόποι όπως το Πήλιο (Κένταυροι), η Σαντορίνη (κυκλαδικός πολιτισμός), οι Μυκήνες (κύκλος των Ατρειδών), συνειρμών που έρχονται σε αντιπαράθεση με την πεζή και ρηχή πραγματικότητα (βαρκαρόλες) που κυριαρχεί σε «αμυθολόγητα» νησιά του σύγχρονου τουριστικού ενδιαφέροντος, όπως οι Σπέτσες, ο Πόρος και η Μύκονος. Το θέμα αυτό αναπτύσσεται στους επόμενους στίχους (18-33), που περιγράφουν εικόνες της σύγχρονης παρακμής, υποβάλλοντας αισθήματα αδράνειας και αποπροσανατολισμού. Χαρακτηριστικός είναι εδώ ο αποσπασματικός διάλογος, ο οποίος φανερώνει κυρίως τη συμβολή της αγοραίας καθαρεύουσας στη συλλογική ηθική κατάπτωση που περιγράφει ο ποιητής. Παράλληλα με τον ομιλητή του ποιήματος, ωστόσο, ταξιδεύει και η Ελλάδα, ερήμην των κατοίκων της που μένουν στάσιμοι. Τα καράβια μένουν δεμένα στο λιμάνι, ο τόπος ταξιδεύει στην ιστορία χωρίς πυξίδα και κυβερνήτη, και όσοι κουράζονται από τη μακρόχρονη και άσκοπη αναμονή επιχειρούν τον άνισο αγώνα «να πιάσουν το μεγάλο καράβι με το κολύμπι». Πρόκειται βέβαια για τους αυτόχειρες που, σύμφωνα με τον στίχο του Αισχύλου, τα κορμιά τους ανθίζουν στο Αιγαίο. H κατάληξη του ποιήματος φαίνεται να εκμεταλλεύεται τη μερική θέα του ονόματος ενός καραβιού, για να εκφράσει «αντικειμενικά» (αλλά ρητά) το δυσοίωνο προαίσθημα του ομιλητή για το άμεσο μέλλον. Η χρονολόγηση εξάλλου του ποιήματος (καλοκαίρι 1936) μας επιτρέπει να συνδέσουμε τα αισθήματα που αυτό εκφράζει με την επερχόμενη μεταξική δικτατορία.

Πηγή: Βιβλίο καθηγητή

Το ποίημα ανήκει στη συλλογή Τετράδιο Γυμνασμάτων , Α΄ (1928–1937) (1940). Η συλλογή περιλαμβάνει ποιήματα που δεν ανήκαν σε καμιά ποιητική συλλογή απ' όσες είχε δημοσιεύσει ο Γ. Σεφέρης, ποιήματα που γράφτηκαν με αφορμή διάφορες περιστάσεις και χαρίστηκαν σε φίλους, και ποιήματα-ασκήσεις, όπου παρατηρείται η συνειδητή μίμηση του ύφους ή της θεματολογίας ενός ποιητή. Με τη μεγάλη μετρική ποικιλία των ποιημάτων που περιλαμβάνει, η συλλογή αυτή φανερώνει τη μετάβαση από την πρώτη μορφολογική περίοδο του Σεφέρη στη δεύτερη περίοδο, η οποία είχε ως αφετηριακό σημείο τον ελεύθερο στίχο του Μυθιστορήματος. Ενοποιητικός παράγοντας όλων των ποιημάτων, παρά τις διαφορετικές εκφραστικές τους τάσεις, είναι ο διάλογος με τη μακραίωνη ελληνική παράδοση (Γαραντούδης & Καγιαλής, 2008: 80-81).

Στο συγκεκριμένο ποίημα η Ελλάδα ταυτίζεται με ένα πλοίο που «είναι έτοιμο να σαλπάρει», ενώ ο λαός της αργεί να το αντιληφτεί και βρίσκεται ακινητοποιημένος σε μια κατάσταση αναμονής και αγωνίας. Ο τίτλος του ποιήματος υποδεικνύει να διαβάσουμε το ποίημα «με τον τρόπο του Γ. Σεφέρη» και, κατά συνέπεια, να λάβουμε σοβαρά υπόψη μας στην ανάγνωση αυτή την καταγραφή στο τέλος του ποιήματος: «Α/π Αυλίς, περιμένοντας να ξεκινήσει. Καλοκαίρι 1936». Η καταγραφή αυτή παραπέμπει στη μυθολογική Αυλίδα και αποκαλύπτει ότι το ταξίδι που επίκειται είναι ένα ταξίδι οδυνηρό. Η Αυλίδα στην αρχαία μυθολογία ήταν το λιμάνι όπου παρέμενε αγκυροβολημένος λόγω άπνοιας ο ελληνικός στόλος και όπου θυσιάστηκε η Ιφιγένεια για να μπορέσουν να αναχωρήσουν τα πλοία για τον Τρωικό Πόλεμο. Οι αιματηρές συνέπειες αυτής της θυσίας παρουσιάζονται από τον Αισχύλο στην τραγωδία Αγαμέμνων, της οποίας παρατίθεται και ο στίχος 659 («ὁρῶμεν ἀνθοῦν πέλαγος Αἰγαῖον νεκροῖς» σε μετάφραση του ποιητή: «βλέπουμε ν' ανθίζει νεκρούς το Αιγαίο»). Η μυθολογική αναφορά «Αυλίς» και η δυσοίωνη ονομασία του καραβιού «ΑΓ ΩΝΙΑ 937» αποτελούν αμφίσημες αναφορές, που μας επιτρέπουν να ερμηνεύσουμε το ποίημα πολιτικά (Vitti, 1994: 143–145). Η Ελλάδα, «που περιμένει να σαλπάρει» μέσα στην ομίχλη της πολιτικής κρίσης το καλοκαίρι του 1936, ίσως είναι καταδικασμένη να επαναδραστηριοποιήσει τον αρχαίο κύκλο της βίας και της εκδίκησης, που από τα χρόνια του Ομήρου και του Αισχύλου αποτελούσε μέρος της κληρονομιάς του Ελληνισμού (Beaton, 1996: 212). Ο διάλογος με την παράδοση, και πιο συγκεκριμένα η τυραννική επίγνωση της διάρκειας και της επιβίωσης της αρχαίας παράδοσης, προβάλλεται στο σύγχρονο ιστορικό παρόν, για να καταδείξει τη μιζέρια και την έλλειψη ταυτότητας της σύγχρονης Ελλάδας (Γαραντούδης & Καγιαλής, 2008: 82).

Πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα, Ψηφίς, Ψηφιακή Αρχειοθήκη

Γιώργος Σεφέρης
στο βιβλίο «Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας»
Πρόσωπα και θέματα της νεοελληνικής λογοτεχνίας (Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα) ,
Συμφραστικός Πίνακας Λέξεων (Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα), ,
Εποχές και Συγγραφείς. Γιώργος Σεφέρης (βίντεο) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ],
στο ΕΚΕΒΙ
Αναγνώσεις ποιημάτων στο Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού
στον ΠΟ.Θ.Ε.Γ.
στο B.B.C.
Η δήλωση του Σεφέρη κατά της χούντας στην Ελλάδα (1969)

Γιάννης Ψυχοπαίδης, βιογραφικά και έργα του
στην Εθνική Πινακοθήκη
στο Μουσείο Φρυσίρα
στο paleta art
στο artnet
στο ΙΣΕΤ
στο ΝΙΚΙΑΣ
στο ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ ΛΑΡΙΣΑΣ ΜΟΥΣΕΙΟ Γ.Ι. ΚΑΤΣΙΓΡΑ
στο art magazine
ταινία «Συνάντηση: Γιάννης Ψυχοπαίδης ( A! Mέρος )» (56:23), (50:46)