Το απόσπασμα που ακολουθεί προέρχεται από το μυθιστόρημα του Μ. Καραγάτση O συνταγματάρχης Λιάπκιν (1933), το οποίο έχει ως θέμα την προσαρμογή ενός εξόριστου Ρώσου συνταγματάρχη στην ελληνική πραγματικότητα και ειδικά στην κοινωνική ζωή μιας επαρχίας.
Ήταν ένας άντρας ως
πενήντα χρόνων, ένας κολοσσός. Το ύψος του έφτανε τα δύο μέτρα. Πλάτες
φαρδιές, πόδια και χέρια πελώρια, αναλογίες αρμονικές – ούτ' ένα δράμι ξύγκι
περιττό. Ξανθός και ροδοκόκκινος, δεν είχε ακόμα δοκιμάσει το ηλιόκαμα του
ελληνικού ουρανού. Παρουσιάστηκε στη Σχολή με στολή εκστρατείας
συνταγματάρχη του ποτέ ρωσικού τσαρικού στρατού, πολύ κακοπαθιασμένη. Μια
πανάθλια βαλίτσα κρεμόταν απ' το φοβερό χέρι του. Μπαίνοντας στο γραφείο του
κ. Διευθυντού στάθηκε προσοχή χτυπώντας τα σπιρούνια, χαιρέτησε στρατιωτικά
και αυτοπαρουσιάστηκε:
Μιλούσε τα γαλλικά με τη γνωστή τραγουδιστή
προφορά των Ρώσων. Τα σταχτιά του μάτια, αγαθά και διαπεραστικά μαζί,
κοιτούσαν τον κ. Διευθυντή με ειλικρίνεια. Το αράδιασμα τόσων τίτλων
αντήχησε παράξενα μες στους γυμνούς τοίχους του μισοσκότεινου γραφείου
ιδιαίτερα τα δυο «ex», που ειπώθηκαν με έμφαση για τις πρώην καταστάσεις που
δηλούσαν. Ύστερ' από πολύμηνη παραμονή στην Αθήνα, στο άδροσο και βουνίσιο
πλαίσιο της Αττικής, ο Λιάπκιν ανάσαινε κάποιον αλλιώτικον αέρα στο
θεσσαλικό κάμπο, πιο γνώριμο κι αγαπητό. Είδε χωράφια ισόπεδα, απέραντα,
σκεπασμένα με βλαστερά δημητριακά· αντίκρισε ένα ποτάμι πλατύ, που κυλούσε
άφθονο νερό ανάμεσα σε δασωμένους όχτους· οσμίστηκε το αψύ πρωινό νότισμα
του νιόφυτου σταριού. Και μέσα σε τούτο το μεγάλο και γόνιμο κάμπο, το
καλοστεκούμενο συγκρότημα της Γεωργικής Σχολής του 'φερε στη μνήμη εικόνες
της πατρίδας. Κάποια φωνή του 'λεγε μέσα του πως εδώ, στη Θεσσαλία, θα
περνούσε ζωή ήσυχη, εργατική κι αμέριμνη, παρόμοια περίπου μ' εκείνη που
'ζησε στη Ρωσία. Έτσι, ξαφνιάστηκε πολύ ευχάριστα, όταν άκουσε τον κ.
Διευθυντή να του απαντάει ρωσικά.
Αμέσως, ένα ρεύμα συμπάθειας γεννήθηκε ανάμεσα στους
δυο αυτούς ανθρώπους. O Λιάπκιν ακούμπησε τη βαλίτσα του, έβγαλε το πηλήκιό
του και κάθισε σε μια βαθιά πολυθρόνα. Έλαμπε από ευχαρίστηση η αυστηρά
αγαθή μορφή του. Και μέσα στη μισόφωτη και δροσερή κάμαρα –ένα γραφείο
προχειροβαλμένο, ανθρώπων που ζουν πιότερο στο ύπαιθρο– ο κ. Διευθυντής κι ο
νέος Επιστάτης συνομίλησαν.
– Μιλάτε ρωσικά σαν Ρώσος, είπε ο Λιάπκιν.
– Διόλου περίεργο. Η οικογένειά μου ήταν
εγκαταστημένη στην Oδησσό. Γεννήθηκα και πέρασα εκεί τα πρώτα 18 χρόνια της
ζωής μου. Τέλειωσα το ρωσικό Γυμνάσιο. Ύστερα πήγα στη Γαλλία, όπου σπούδασα
γεωπόνος και κατέληξα στην Ελλάδα, την πατρίδα μου. Διορίστηκα στην
Γεωργικήν Υπηρεσία και τοποθετήθηκα στη διεύθυνση της Σχολής. Είναι χρόνια
τώρα που έχω σειρά να μετατεθώ στην Αθήνα μα δεν το θέλω. Η γραφειοκρατία
του Υπουργείου δεν μου λέει τίποτα. Αγαπώ τη Σχολή, τη Λάρισα, τη Θεσσαλία
με το καρπερό χώμα. Μου αρέσει να ζω κοντά στη γη, να την κάνω να δίνει
πλούσιο καρπό. Κάτι περισσότερο: επιθυμώ, αυτή την αγάπη μου για τη γη, να
τη μεταδώσω στους μαθητές μου…
– Δεν νοσταλγείτε τη Ρωσία;
– Τη Ρωσία την αγαπώ, όσο τουλάχιστο κι εσείς.
Αλλά…
Η μορφή του Λιάπκιν σκοτείνιασε:
– Η Ρωσία δεν είναι πια εκείνη που γνωρίσατε κι
αγαπήσατε. Ένας Θεός ξέρει πόσο θα βαστάξει αυτή η δοκιμασία…
Γίνηκε σιωπή. O Λιάπκιν αναστέναξε· και με
σύντομες φράσεις διηγήθηκε την ιστορία της ζωής του:
– Κατάγομαι από παλιά
φαμίλια*, που κρατάει απ' τους
βογιάρους*. Τα χτήματά μας –πολλά χωράφια, γερό εισόδημα– βρίσκονταν στο
κυβερνείο του Καζάν. Τα φρόντιζε ο πατέρας μου. Εγώ ήθελα να γίνω
στρατιωτικός, και μπήκα στη Σχολή Ευελπίδων της Μόσχας. O μεγαλύτερος
αδερφός μου –ο Αλέξαντρος Μπορίσιτς– διορίστηκε στο Υπουργείο Oικονομικών κι
έφτασε σε ανώτερη θέση. Ήμουν λοχαγός, όταν κηρύχτηκε ο πόλεμος με την
Ιαπωνία. Πολέμησα στη Μαντζουρία, πληγώθηκα βαριά, παρ' ολίγο να πεθάνω.
Θέλησε ο Ύψιστος και γιατρεύτηκα· μα η ψυχή μου πικράθηκε αγιάτρευτα από την
κατάντια της Ρωσίας. Αποστρατεύθηκα με το βαθμό του ταγματάρχη κι
αποτραβήχτηκα στα χτήματά μου, μαζί με τη γυναίκα και το κοριτσάκι μου.
Αγάπησα τη γη, έμαθα την τέχνη να την κάνω να καρπίζει… Δυο χρόνια πιο
ύστερα πέθανε η γυναίκα μου. Απόμεινα μόνος με την κόρη μου, τη Λιούμπιτς.
Κλείστηκα στο
κονάκι* μου, στην ερημιά· εξόν απ' τους
μουζίκους* μου, άλλον άνθρωπο δεν έβλεπα…
– Μόλις κηρύχτηκε ο πόλεμος, με ανεκάλεσαν στην
ενέργεια, με το βαθμό του αντισυνταγματάρχη. Το 1916 προβιβάστηκα. Πολέμησα
τίμια στην ανατολική Πρωσία και τη Γαλικία. Τίμια κι απελπισμένα, γιατί
έβλεπα την μπόρα να 'ρχεται. Ήρθε και με σάρωσε. Oι φαντάροι μου με
χτύπησαν, μου ξήλωσαν τις επωμίδες, μ' έδιωξαν… Προσπάθησα να πάω στα
χτήματά μου, να βρω την κόρη μου. Δεν μπόρεσα, οι δρόμοι ήσαν κλεισμένοι.
Αναγκάσθηκα να κατεβώ στην Oυκρανία, όπου έσμιξα με το στρατό του Βράγκελ.
Πολέμησα με λύσσα τους
μπολσεβίκους*, μαζί με τους Έλληνες και τους Γάλλους. Μα όλα πήγαν
χαμένα. Μπάρκαρα στο τελευταίο εγγλέζικο πολεμικό που σάλπαρε απ' την Oδησσό
και ξεμπάρκαρα στην Πόλη. Κατόπι ήρθα στην Αθήνα.
– Κι η κόρη σας;, ρώτησε ο κ. Διευθυντής.
– Την έχασα. Δεν ξέρω αν ζει ή αν πέθανε…
Σιωπή καταθλιπτική. Oι κακές θύμησες φτερουγίζουν
στην ισκιερή κάμαρα.
– Πώς μπορέσατε να διορισθείτε στη Σχολή;, ρωτάει
ο κ. Διευθυντής.
– Φτάνοντας στην Ελλάδα, έπρεπε να βρω κάποιο
τρόπο να βγάλω το ψωμί μου. Τι δουλειά μπορεί να κάνει, σε ξένο τόπο, ένας
στρατιωτικός; Σκέφθηκα πως οι γεωπονικές μου γνώσεις, μολονότι πραχτικές,
ίσως μου φαίνονταν χρήσιμες. Πήγα λοιπόν στο Υπουργείο Γεωργίας και
παρακάλεσα να με διορίσουν οπουδήποτε. Oμολογώ πως μου φέρθηκαν πολύ
ευγενικά αλλά, όπως ξέρετε, το Σύνταγμά σας είναι αυστηρό: «Μόνον Έλληνες
είναι δεκτοί εις δημοσίας θέσεις». Κατέβαινα απελπισμένος τις σκάλες του
Υπουργείου, όταν ακούω να μου μιλούν γαλλικά:
«C'est vous, Liapkine? Quelle surprise!»*. Γυρνώ, και αναγνωρίζω τον
παλιό μου φίλο, τον Τριανταφυλλίδη…
– O Τριανταφυλλίδης είναι φίλος σας;, ρωτάει
ξαφνιασμένος ο κ. Διευθυντής.
– Τον είχα γνωρίσει στο Βισύ το 1912, όπου είχα
πάει για το συκώτι μου. Κάναμε πολλή παρέα. Μου είχε πει, τότε, πως ήταν
δικηγόρος και πολιτευόμενος.
– Τώρα είναι υπουργός της Γεωργίας…
– Πού θέλατε να το φαντασθώ, αγαπητέ μου; Όπως
καταλαβαίνετε, ύστερ' απ' αυτό τα πάντα διορθώθηκαν. O Τριανταφυλλίδης με
πήρε στο γραφείο του, χτύπησε μερικά κουδούνια και πρόσταξε τους αρμόδιους
Διευθυντές, που πρόστρεξαν ολοταχώς, να ξεχάσουν Σύνταγμα και Νόμους και να
μου βρουν αμέσως μια καλή θέση μ' ένα καλό μισθό. Έτσι διορίστηκα Επιστάτης
του Σταθμού Επιβητόρων Ίππων της Αβερωφείου Γεωργικής Σχολής Λαρίσης.
Oμολογώ πως, ούτε όταν ήμουν στις πιο μεγάλες μου δόξες, δεν είχα τόσο μακρύ
τίτλο!
– Είναι σκληρό να ξαναρχίζεις τη ζωή σου στα
πενήντα…
O κ. Διευθυντής του 'δωσε κουράγιο:
– Εδώ θα ξεκουραστείτε, θα γαληνέψετε. Η δουλειά
είναι εύκολη κι ευχάριστη. Θα φροντίσω να σας δοθεί μια καλή κι ευρύχωρη
κάμαρα. Η γυναίκα μου κι εγώ θα θεωρήσουμε τιμή τη φιλία σας. Oι συνάδελφοί
σας θα σας δεχτούν με πολλή συμπάθεια…
– Ευχαριστώ, μουρμούρισε ο Λιάπκιν με συγκίνηση.
Πραγματικά, δε βρίσκω λόγια…
– Λυπάμαι, συνέχισε ο κ. Διευθυντής, που η θέση
δεν είναι ανάλογη με τα προσόντα σας. Αλλά, με τον καιρό, θα διορθωθεί κι
αυτό…
O Λιάπκιν χαμογέλασε:
– Το βασικό είναι να ζει κανείς. Τ' άλλα είναι
φιλολογία…
Μ. Καραγάτσης, Ο συνταγματάρχης Λιάπκιν, Βιβλιοπωλείον της Εστίας
Παράλληλα Κείμενα Γρ. Ξενόπουλος, «Ο τύπος και η ουσία»
Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Νεκρή φύση με τραπουλόχαρτα Δείτε τον πίνακα σε μεγάλη ανάλυση στην
Εθνική Πινακοθήκη
Λεξιλόγιο
*Comte... foncier!: Κόμης Νταβίντ Μπορίσιτς Λιάπκιν, πρώην
αντισυνταγματάρχης του Ρωσικού Στρατού, πρώην κτηματίας! *φαμίλια:
οικογένεια *βογιάροι: ρώσοι ευγενείς μεγαλοκτηματίες *κονάκι:
σπίτι *μουζίκοι: χωρικοί *μπολσεβίκοι:
μέλη του κομμουνιστικού κόμματος της Ρωσίας που έκαναν την επανάσταση του
1917 *C'est vous, Liapkine? Quelle surprise!: Εσείς
Λιάπκιν; Τι έκπληξη!
Εντοπίστε στο κείμενο τα στοιχεία εκείνα που δείχνουν τη δυσκολία ή την ευκολία του συνταγματάρχη Λιάπκιν να προσαρμοστεί στα δεδομένα της ελληνικής πραγματικότητας.
Εξετάστε την αφηγηματική τεχνική του συγγραφέα, προσέχοντας κυρίως τον ρόλο του αφηγητή, τους διαλόγους και τις περιγραφές.
O Καραγάτσης, όπως και άλλοι συγγραφείς της δεκαετίας του '30, δίνει μια κοσμοπολίτικη ατμόσφαιρα στην πεζογραφία του. Βρείτε τα στοιχεία που αναδεικνύουν αυτήν τη διάσταση του έργου του και εξετάστε τη λειτουργικότητά τους.
ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Bρείτε από το βιβλίο της Ιστορίας στοιχεία για την εποχή του μεσοπολέμου.
Με αφορμή τις γαλλικές φράσεις του αποσπάσματος, συζητήστε με τον καθηγητή των Γαλλικών για τη θέση της γαλλικής γλώσσας κατά την εποχή του μεσοπολέμου και κατά τη σημερινή εποχή.
Φωτογραφία απο την ταινία Καραβάν Σεράι του Τάσου Ψαρρά
Μ.[ΙΤΙΑ] Καραγάτσης (1908 - 1960)
Διάβασε για τη ζωή και το έργο του εδώ. Κατέβασε σύντομο βιογραφικό . Δες και παρακάτω στο Υλικό.
Ο Συνταγματάρχης Λιάπκιν του Καραγάτση (1933) είναι ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα της γενιάς του '30. Ο συγγραφέας συνδυάζει ένα μάλλον ακραίο ρεαλισμό με μια κοσμοπολίτικη διάθεση. Ο ήρωας του μυθιστορήματος θα μπορούσε κάλλιστα να ενταχθεί στις μορφές του ελληνικού νατουραλισμού, αφού η βαθμιαία του κατάπτωση, ο αλκοολισμός και η ανεξέλεγκτη εκδήλωση των ενστίκτων του παραπέμπουν στην παράδοση της σχολής του Εμίλ Ζολά. Στο απόσπασμα δε φαίνεται ακόμα αυτή η κατάπτωση, αφού βρισκόμαστε στην αρχή του βιβλίου. Τα αλλοτινά μεγαλεία του Λιάπκιν έχουν παρέλθει ανεπιστρεπτί, και ο διορισμός του στη θέση του Επιστάτη του Σταθμού Επιβητόρων Ίππων της Γεωργικής Σχολής Λαρίσης γίνεται η αφορμή για ένα νέο ξεκίνημα με άγνωστη προοπτική. Στο κεφάλαιο αυτό προβάλλει περισσότερο το κοσμοπολίτικο στοιχείο, οι μετακινήσεις ομάδων ή μεμονωμένων ατόμων μέσα σε μια ταραγμένη περίοδο, η κατάσταση του ελληνικού δημοσίου και η πληροφόρηση του αναγνώστη για την εξωτερική εμφάνιση και το παρελθόν του Λιάπκιν.
Σχετικά με την αφηγηματική μέθοδο που ακολουθεί ο Καραγάτσης στο μυθιστόρημα αυτό μας πληροφορεί ο Μάριο Βίττι: «Αν περάσουμε τώρα σε πιο τεχνικές λεπτομέρειες της αφηγηματικής μεθόδου που εφαρμόζει ο Καραγάτσης, θα δούμε ότι όλη η δομή είναι στερεωμένη στην αυθόρμητη παρακολούθηση της ζωής του Λιάπκιν, στη σειρά διαδοχής των επεισοδίων δίχως πρωθύστερα. Όταν θέλει να αναδρομήσει στα περασμένα του Λιάπκιν, δεν κάνει παρεκβάσεις, αλλά απλώς βάζει τον ίδιο τον Λιάπκιν να τα αφηγείται, με μια τεχνική που θυμίζει περισσότερο θέατρο παρά μυθιστόρημα. Ο Καραγάτσης, λοιπόν, εξιστορεί τα γεγονότα σε μια παρατακτική τάξη κρατώντας για κριτήριο την από κοντά παρακολούθηση του πρωταγωνιστή». Κατά την επεξεργασία του κειμένου πρέπει να αναδειχτεί το ενδιαφέρον του συγγραφέα για την περιγραφή και τον διάλογο, όπως επίσης και η χρήση των γαλλικών εκφράσεων ως στοιχείο του κοσμοπολίτικου χαρακτήρα του βιβλίου.
Μ. Καραγάτσης Βικιπαίδεια
Βιβλιοnet
Εθνικό Κέντρο Βιβλίου
Αφιέρωμα στον Μ. Καραγάτση [πηγή: Εθνικό Κέντρο Βιβλίου]
ΠΟ.Θ.Ε.Γ.
Ψηφίδες, Πρόσωπα και θέματα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας
Εποχές και Συγγραφείς, εκπομπή της ΕΡΤ
ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝ, Υπουργείο Πολιτισμού
Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, βιογραφία και έργα
στη Βικιπαίδεια ,
στην Εθνική Πινακοθήκη
,
στο Τελόγλειο Ίδρυμα Τεχνών, Α.Π.Θ. ,
στο wiki art ,
στο paleta art
στο ΙΣΕΤ,
στο eikastikon ,
στο Goole art ,
στο Βιβλιοnet ,
στο Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού,
στο lifo ,
στην εφ. ΤΟ ΒΗΜΑ
![Γρ. Ξενόπουλος, «Ο τύπος και η ουσία» [Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου]](img/link_int.png "Γρ. Ξενόπουλος, «Ο τύπος και η ουσία» [Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου]"){kind=small}
Γρ. Ξενόπουλος, «Ο τύπος και η ουσία»
