Δείτε στις Σημειώσεις του Κωνσταντίνου Μάντη

 

1. Εργοβιογραφικά στοιχεία

Η παρουσία του Ανδρέα Εμπειρίκου στα ελληνικά γράμματα με την Υψικάμινο το 1935 τάραξε το λογοτεχνικό κλίμα και τους εκπροσώπους της γενιάς του 1930 (Καραντώνη, Σεφέρη κ.ά.). Η μεταστροφή και το αρνητικό κλίμα για τον Υπερρεαλισμό άλλαξε με τις εκδόσεις και τα γραπτά του Ελύτη. Ο Εμπειρίκος κομίζει μεγάλη αλλαγή σε μορφή και περιεχόμενο, που ανατρέπουν τα καθιερωμένα με την Υψικάμινο και με το πεζό Αργώ ή Πλους Αεροστάτου. Η ποίησή του αναδεικνύει ό,τι κρύβεται στο υποσυνείδητο, δεν υπάρχουν ποιητικές και μη λέξεις, δεν υπάρχουν θέματα που σοκάρουν, ο στίχος γίνεται τόσο πεζολογικός ώστε να μιλάμε για ποίηση σε πρόζα. Το κίνημα του Υπερρεαλισμού, που ξεκίνησε από τη Γαλλία, δεν υλοποίησε το κοινωνικό του όραμα, αλλά έστρεψε την καλλιτεχνική και ποιητική του όραση σε πεδία ανεξερεύνητα, εκεί όπου όνειρο και πραγματικότητα διαπλέκονται, εκεί όπου συνομιλούν το λογικό με το παράλογο και όπου το Εγώ συναντιέται με το καθολικό Εγώ. Ο Εμπειρίκος, ψυχαναλυτής και υπερρεαλιστής, έγινε ο μαγνήτης γύρω από τον οποίο μαθήτευσε αρχικά η υπερρεαλιστική ομάδα στην Ελλάδα.

Τα έργα του είναι: Υψικάμινος, Ενδοχώρα, Γραπτά ή Προσωπική Μυθολογία, όπου η γραφή είναι σε μορφή πρόζας με αυτοβιογραφικά στοιχεία, Αργώ ή Πλους Αεροστάτου, Ο Δρόμος, Οκτάνα, όπου υπάρχει συμπαρουσία του έρωτα και του θανάτου, Αι Γενεαί Πάσαι ή Η Σήμερον ως Αύριον και ως Χθες, σε πεζολογικό στίχο, το ερωτικό στοιχείο δεν έχει δοξαστικό χαρακτήρα, αλλά διαπερνάει όλα τα ποιήματα μέσα από την οργάνωση των συνειρμικών σχέσεων, και Ο Μέγας Ανατολικός (τόμοι 8).

 

2. Η κριτική για το έργο του

Για την Ενδοχώρα και την Υψικάμινο

«Το πιο αξιόλογο μέρος της ποίησης του Εμπειρίκου βρίσκεται στις πρώτες ποιητικές του συλλογές, στην Υψικάμινο και την Ενδοχώρα, ιδίως την δεύτερη όπου ο ποιητής δουλεύει σχεδόν πάντοτε την "πρώτη ύλη" και ασφαλώς απορρίπτει πολύ από το πρωτογενές υλικό που συνήθιζε να κρατά στην Υψικάμινο. Έτσι μέσα στο σύνολο του έργου του μπορούμε να διακρίνουμε την ακόλουθη πορεία: 1) Υψικάμινος: Η ακατέργαστη πρώτη ύλη της αυτόματης γραφής[...]. 2) Ενδοχώρα: Η μέριμνα του κατεργασμένου κι ολοκληρωμένου ποιήματος είναι εμφανής.[...] Αυτή η διάθεση, εξάλλου, τον κάνει να γίνεται επιγραμματικός πολύ συχνά, όπως στον "Πλόκαμο της Αλταμίρας" [...].Ο Εμπειρίκος είναι ποιητής του μεγάλου Οίστρου».

 

(Νικολαΐδης Αρ., 1985, «Η Οργασμική "Ιδεολογία" του Εμπειρίκου και η Ποίησή του»,
Χάρτης, Αφιέρωμα στον Ανδρέα Εμπειρίκο, τεύχη 17/18, Αθήνα, σελ. 593-94)

 

Για την Ενδοχώρα, την Οκτάνα και τα Γραπτά

«Σε πολλά απ' αυτά (ποιήματα από την Ενδοχώρα) η Επιφωνηματική Φράση ως στοιχείο σύνθεσης, συνδυασμένη με επαναληπτικά σχήματα, καθορίζει τη δομή του ποιητικού υλικού [...]. Ο συνδυασμός σχημάτων προσφώνηση ή επίκληση και αναφώνηση ή επιφώνηση σε επαναφορά θα καταστεί μοτίβο σε συνθέσεις της Ενδοχώρας, της Οκτάνας και της Η σήμερον ως αύριον και ως χθες».

 

(Ακριτόπουλος Αλ., 2000, Για την ποιητική και τη ρητορική του Α. Εμπειρίκου,
Θεσσαλονίκη, University Studio Press, σελ. 17, 18-19)

 

«Γνωστό είναι το τρίτο ποίημα της ενότητας του 1936-1937 "Ο πλόκαμος της Αλταμίρας", όπου η ποίηση "ορίζεται" και εικονοποιείται με όρους της τεχνικής, με την εικόνα του ποδηλάτου [...]. Η μεταφορά αυτή της ποιητικής λειτουργίας, και ειδικά της υπερρεαλιστικής ποιητικής, προσλαμβάνει ιδιαίτερη σημασία αν αναγνώσουμε παράλληλα ένα από τα πρώτα Γραπτά, που φέρει τον χαρακτηριστικό τίτλο "Τα κείμενα" και έχει γραφεί το 1937. Το κείμενο αυτό αναφέρεται σε έναν μυστηριώδη ποδηλάτη που περιτρέχει σε ατέρμονες διαδρομές την πολιορκημένη πόλη του και εμψυχώνει τους κατοίκους. [...] Διαφανής είναι η αλληγορική σημασία του ακάματου ποδηλάτη-ποιητή που δρα πέρα από τα καθιερωμένα και συμβατικά, σε ένα ανώτατο επίπεδο κοινωνικής αλληλεγγύης, δηλαδή υπερρεαλιστικά. Με τον τρόπο αυτό η αλληγορία των Γραπτών φωτίζει το ποίημα της Ενδοχώρας, που πρωτογενώς μετουσιώνει μέσα από την εικονοποιΐα του τη δράση τού ποδηλάτη-ποιητή σε εξαγγελία κοινωνικής ποιητικής. [...] Ο Εμπειρίκος πραγματοποιεί, μέσα από τα κείμενα της Ενδοχώρας, μια άλλη νοσταλγική επάνοδό του ή οραματισμό του: συγκεκριμένα τη νοσταλγική ενοποίηση της ελληνικής γλώσσας».

 

(Γιατρομανωλάκης Γ., 21983, Ανδρέας Εμπειρίκος, ο ποιητής του έρωτα και του νόστου,
Αθήνα, Κέδρος, σελ.103-4, 105)

 

«Η ποιητική ατμόσφαιρα της Ενδοχώρας είναι γεμάτη από έναν ερωτισμό διαυγή, λυρικό και ευτυχισμένο.[...] Ωστόσο η Ενδοχώρα σημειώνει το τέλος της λυρικής και ποιητικής του περιόδου. Η δεύτερη περίοδος περιλαμβάνει τα πεζά έργα του, όπου, μέσα από την ποιητική διήγηση και τη μυθιστορηματική πλοκή —δείγματος χάριν Αργώ ή πλους αεροστάτου, Μέγας Ανατολικός—, εμπλέκεται η προσωπική του μυθολογία σφραγισμένη από ψυχαναλυτικά και υπερρεαλιστικά σημεία. [...] Μυθολογικά θέματα και πρόσωπα δίνουν στον ποιητή το αναγκαίο υλικό για να ανοίξει το όραμά του για ένα άλλο είναι μέσα σ' ένα κόσμο άλλο "άνευ ορίων και όρων"».

 

(Διαμ. Αναγνωστοπούλου, 31999, Η Ποιητική του έρωτα στο έργο του Α. Εμπειρίκου,
Αθήνα, Ύψιλον, σελ.45)

 

3. Τα κείμενα

α. [Τρία αποσπάσματα]

Η διδασκαλία της ποίησης του Α. Εμπειρίκου μπορεί να γίνει με ποικίλους τρόπους, αρκεί να ενημερωθεί ο μαθητής-αναγνώστης μέσα από λίγα παρακειμενικά ή και εξωκειμενικά στοιχεία για τον ποιητή και το έργο του, για το υπερρεαλιστικό κίνημα στη Γαλλία και στην Ελλάδα και για την προσωπική γραφή του ποιητή.

Τα δύο πρώτα ανθολογημένα αποσπάσματα προέρχονται από την ενότητα της Ενδοχώρας, «Ο Πλόκαμος της Αλταμίρας» και το τρίτο από την ενότητα Πουλιά του Προύθου και η «Ηχώ» από την πρώτη ενότητα Τα κάστρα του ανέμου. Η συλλογή Ενδοχώρα, με τον σημαίνοντα τίτλο της, περιέχει ποιήματα από το 1934 έως το 1937 και κυκλοφορεί το 1945. Αποτελείται από έξι ενότητες με 112 ποιήματα ποικίλης μορφής (Τα Κάστρα του Ανέμου, Η Τρυφερότης των μαστών, Πουλιά του Προύθου, Οι Σπόνδυλοι της Πολιτείας, Το σώμα της Πρωίας, Ο Πλόκαμος της Αλταμίρας). Η γλώσσα είναι πιο κοντά στη δημοτική, έχει εσωτερική συνοχή, δηλαδή είναι «λογικότερη» από την άκρως υπερρεαλιστική γραφή της Υψικαμίνου, όπου κυριαρχεί η απόκλιση. Στην Ενδοχώρα λέει ο Γιώργης Γιατρομανωλάκης ότι o Εμπειρίκος «κατασκευάζει τους πρώτους μυθολογικούς θύλακες και αρχίζει να συγκροτεί το σύστημα της μυθολογίας που θα αποκαλέσει αργότερα "προσωπική" ». Στην Ενδοχώρα κεντρικό θέμα των ποιημάτων αποτελεί ο έρωτας και η γυναίκα, με συνεχή επίδραση του φυσικού τοπίου και με τάση ενοποιητική. Τα ποιήματα της Ενδοχώρας θεωρούνται από τα αρτιότερα έργα του ποιητή, σε γλώσσα δημοτική με λίγες λόγιες επιλογές. Ύλη και πνεύμα δεν μπορούν να χωριστούν, διότι η ποίηση είναι βίωμα, που με τη δημιουργική φαντασία αξιοποιεί στοιχεία του κόσμου και του ποιητικού υποκειμένου. Έτσι, συγκροτείται ο υπερρεαλιστικός μύθος του ποιητή, το υπερωκεάνιο ως σύμβολο του ελληνικού υπερρεαλισμού, όπου άνθρωποι, φύση, ζώα, πτηνά και μηχανές αποτελούν μια δυναμική ενότητα. Η ρητορική του λόγου του — με κορύφωση στην Οκτάνα— μας παραπέμπει στην ποιητική των δημοτικών τραγουδιών. (Κατά την ερμηνευτική ανάλυση κάθε έργο τοποθετείται στο ιστορικό του πλαίσιο και στο λογοτεχνικό του ρεύμα για να γίνει κατανοητό από τους μαθητές.)

 

Σχέδιο μαθήματος

Διδακτικοί στόχοι

Στο πρώτο απόσπασμα πρέπει:

• Να αναδειχθεί η σχέση ομοιότητας και διαφοράς και η συνταγματική και παραδειγματική σχέση των λέξεων.

• Να μελετηθεί η εικονοποιΐα και η οργάνωση του στίχου.

• Να κατανοηθεί ο ρόλος των λεκτικών επιλογών και να αναδειχθεί η χαρμολύπη με λέξεις και εικόνες, όπως και η σχέση των στίχων αυτών με την ψυχανάλυση και τη λαϊκή θυμοσοφία.

 

Διδακτικές επισημάνσεις

Στο πρώτο απόσπασμα κατά την ανάλυση αναδεικνύεται η σχέση ομοιότητας και διαφοράς, όπως και η οργάνωση των στίχων σε συνταγματικό και παραδειγματικό επίπεδο, π.χ. οι εικόνες με τα «κοσμήματα στη χλόη» και τα «διαμάντια στο σκοτάδι», που λειτουργούν συνειρμικά ως δροσιά à λάμψη, λάμψη à διαμαντιού. Παρατηρείται η απουσία ρήματος, η επανάληψη «λίγα, λίγα» και οι συνάψεις λέξεων που ξαφνιάζουν, όπως και η σχέση της αντίθεσης: διαμάντι=λάμψη vs σκοτάδι. Επίσης, το «σκοτάδι» συνδέεται συνειρμικά με το «νύκτωρ» (ευαγγελικός λόγος, άρνηση του Πέτρου). Σχολιάζονται ο λαϊκός, αντιθετικός και μεταβατικός, σύνδεσμος «μα», η ρηματική φράση «αναγγέλλει την αυγή» με τη γέννηση της πεταλούδας και η συνύπαρξη της χαρμολύπης, που δίνεται με τη μετοχή «σφαδάζουσα». Συζητείται η παράλογη υπερρεαλιστική εικόνα της πρωίας ως ραμφώδους πτηνού, «στο ράμφος της πρωίας» και η σχέση πεταλούδας-ψυχής ή πεταλούδας και πρόσκαιρης ζωής, σύμφωνα με τη λαϊκή και ψυχαναλυτική αντίληψη. Συνεπώς, κατά την ερμηνευτική ανάλυση μπορούν μαθητές και καθηγητές να δώσουν τις δικές τους ερμηνείες ανάλογα με τα βιώματα και προσληπτικές τους δυνατότητες, καθώς το ποίημα είναι ανοιχτό, αρκεί η όποια προσέγγιση να ξεκινάει από το κείμενο και να επιστρέφει σε αυτό.

 

Στο δεύτερο απόσπασμα δίνεται ο ορισμός της ποίησης με την ανάπτυξη συνεχών εικόνων, μέσα από την εικόνα του «στίλβοντος ποδηλάτου» και τη μεταφορική σχέση του με την ποίηση. Ο ποδηλάτης απαντάει και σε ένα άλλο ποίημα στα Γραπτά ως ποιητής-ποδηλάτης, που εμψυχώνει τους κατοίκους μιας πόλης.

 

Διδακτικοί στόχοι

Στο δεύτερο απόσπασμα επιδιώκεται:

• Να κατανοηθεί ο ορισμός της ποίησης και η σχέση της με το στίλβον ποδήλατο και την εκδρομή χωρίς τέλος.

• Να αναδειχθεί η οργάνωση του ποιήματος και ο ρόλος της γραφής σε σχέση με το αισθητικό αποτέλεσμα που παράγεται (χρωματολογία, εικόνες, μεταφορά).

• Να αναδειχθούν η συνειρμική σχέση των πρώτων συναισθημάτων και ερωτικών σκιρτημάτων και οι αλλεπάλληλες συνειρμικές εικόνες μπολιασμένες από το βίωμα και το πρωτογενές συναίσθημα της χαράς, της ευτυχίας και του έρωτα με τη σωματοποίηση της φύσης.

• Να μελετηθεί ο ορισμός της ποίησης σε σχέση και με άλλους ορισμούς ώστε να καταδειχθεί το ασύλληπτο και πολυσήμαντο της ποίησης.

 

Διδακτικές επισημάνσεις

Σχολιάζεται η σχέση της ποίησης με το στίλβον ποδήλατο (τη χαρά τους από το πρώτο ποδήλατο) για να κατανοήσουν τον στίχο «η ποίησις είναι ανά-πτυξις στίλβοντος ποδηλάτου» (στίλβοντος=απαστράπτοντος) και τους λευκούς δρόμους σε συναισθηματικό επίπεδο. Σε επίπεδο παιδικής και ψυχαναλυτικής ενδοχώρας, κατανοούνται τα ομιλούντα άνθη (σχέση ανθρώπου και φύσης) και σχολιάζονται η σημειωτική λειτουργία του λευκού χρώματος («οι δρόμοι είναι λευκοί»), η λειτουργία της μεταφοράς «Μέσα της/ όλοι μεγαλώνουμε» (σχέση ανθρώπου και ποίησης), οι παιδίσκες και η εκδρομή χωρίς τέλος με την ποίηση. Έτσι, εισάγονται οι μαθητές μας στο πώς να «ξεκλειδώνουν» την ποίηση και πώς να επικοινωνούν με την υπερρεαλιστική γραφή. Η εμπειρίκεια γραφή απαιτεί την κατάδυση στην ψυχή για την επανανακάλυψη των πρώτων συναισθημάτων και ερωτικών σκιρτημάτων (το μάδημα της μαργαρίτας για τη διερεύνηση της αγάπης), με τις «παιδίσκες» και τα «πέταλα» της μαργαρίτας. Έτσι, μέσα από αλλεπάλληλες συνειρμικές εικόνες, μπολιασμένες από το βίωμα και το πρωτογενές συναίσθημα της χαράς, της ευτυχίας και του έρωτα απολαμβάνεται και κατανοείται το ποιητικό γεγονός του αποσπάσματος. Συζητείται, επίσης, το ρήμα «αναδύονται», που παραπέμπει στην Αφροδίτη, στον έρωτα και στο υγρό στοιχείο της ζωής, όπως και η σχέση ανθρώπου και ποίησης, από τα νανουρίσματα έως τα μοιρολόγια, καθώς μέσα της όλοι μεγαλώνουμε και ωριμάζουμε (εργατικά και ερωτικά τραγούδια). Η υπερρεαλιστική ποίηση αγκαλιάζει όλον τον γλωσσικό πλούτο, στοιχείο που πρέπει να αναδειχθεί κατά την ανάλυση των ποιημάτων (λεκτικές επιλογές, σχήματα λόγου, ηχητικό και γραφηματικό στοιχείο). Η εστίαση στον ορισμό της ποίησης μπορεί να οδηγήσει και σε μια διαθεματική παράλληλη μελέτη ποιημάτων άλλων ποιητών που ορίζουν με τον δικό τους τρόπο την ποίηση. Η ποίηση, λοιπόν, για τον Εμπειρίκο έχει τη δυναμική «στίλβοντος ποδηλάτου», για τον Ελύτη είναι «συνουσία επ' άπειρον», για τον Κακναβάτο είναι «Ω ποίηση κεραμουργία με φωνήεντα», και για τον Valery «η ποίηση είναι ανάπτυξη ενός επιφωνήματος».

 

Το τρίτο απόσπασμα από την Ενδοχώρα ανήκει στην ενότητα «Τα Πουλιά του Προύθου» και έχει σκηνική διάρθρωση.

 

Διδακτικοί στόχοι

Στο τρίτο απόσπασμα, επιδιώκεται:

• Να κατανοηθεί ότι το ποίημα είναι ένα ποιητικό παιχνίδι του έξω κόσμου με τον έσω και να αναδειχθεί η θεατρική σκηνοθεσία και το αισθητικό αποτέλεσμα που δημιουργείται.

• Να συζητηθεί η διαπλοκή του λόγιου με το καθημερινό λεξιλόγιο, οι ρηματικές επιλογές και να αναδειχθούν τα στοιχεία της ποιητικής του Εμπειρίκου.

• Να γίνει αντιληπτή, μέσα από μια συνολική ανάγνωση των ποιημάτων, η δύναμη του ονείρου και της φαντασίας ως ενοποιητικών δυνάμεων στην κατακερματισμένη πραγματικότητα.

 

Διδακτικές επισημάνσεις

Στο τρίτο απόσπασμα ο ποιητής στήνει το σκηνικό του με ένα λεκτικό παιχνίδι που γίνεται ποιητικό, συναιρώντας τον έξω με τον έσω κόσμο, δηλαδή την πραγματικότητα και την άλλη πραγματικότητα, που παραπέμπει στη φαντασία και το όνειρο. Συζητάμε τις εικόνες και τη θεατρική σκηνοθεσία τα «βλέφαρα» ως «αυλαίες», που όταν ανοίγουν βλέπουν τον πραγματικό κόσμο, κίνηση που συντελείται ανεξάρτητα από τη βούληση του υποκειμένου, αλλά όταν κλείνουν βλέπουν τον κόσμο που δημιουργεί η φαντασία. Σχολιάζεται η ρηματική επιλογή «ανοίγω vs κλείνω», «βλέπω vs ποθώ» και το λυτρωτικό στοιχείο, που αναδύεται ως σύνθεση μέσα από τη φαινομενική αντίθεση. Επίσης, εστιάζεται η προσοχή στην ίδια δομή των στίχων. Γίνεται φανερό ότι ο ποιητής περνάει στην άλλη πραγματικότητα του ονείρου και της προσωπικής σχέσης του ανθρώπου με τον εαυτό του, που μπορεί να εξαγνίζει και τα παθήματα της ζωής («βλέπω ό,τι ποθώ»). Συζητείται η πεζολογική μορφή του αποσπάσματος, οι εικόνες, η γλώσσα με τις δηλώσεις και συνδηλώσεις της, η παρατακτική σύνταξη, η στίξη, οι συνηχήσεις και το αισθητικό αποτέλεσμα. Καλό είναι να μιλούν οι μαθητές για το πώς νιώθουν σε σχέση με όσα διδάχτηκαν, δηλαδή αν τους άρεσε και γιατί ή τι δεν τους άρεσε στο ποίημα (συναισθηματική εμπλοκή των μαθητών). Τέλος, επισημαίνεται ως σύνοψη για την ποιητική και τον λόγο του ποιητή ότι σκηνοθετεί με έναν λόγο άμεσο, οργανώνει αντίθετες καταστάσεις και τις οδηγεί σε μια λυτρωτική σύνθεση με την ενοποιητική δύναμη της φαντασίας και του εσωτερικού μας κόσμου.

 

Βιβλιογραφία

Ακριτόπουλος, Αλ., 2000, Για την ποιητική και τη ρητορική του Α. Εμπειρίκου, Θεσσαλονίκη: University Studio Press.

Αναγνωστοπούλου, Δ., 1999, Η ποιητική του έρωτα στο έργο του Α. Εμπειρίκου, Αθήνα, Ύψιλον.

Αργυροπούλου, Χρ., 2001, «Έρωτας και ερωτισμός με τον τρόπο του Α. Εμπειρίκου», Αφιέρωμα της ΠΕΦ, Έτος Ανδρέα Εμπειρίκου 2001, τεύχος 76, Αθήνα.

Βαλαωρίτης, Ν., 1989, Ανδρέας Εμπειρίκος, Αθήνα,Ύψιλον.

Βουτούρης Π., 1997, Η συνοχή του τοπίου. Εισαγωγή στην ποίηση του Α. Εμπειρίκου, Αθήνα, Καστανιώτης.

Γιατρομανωλάκης, Γ., 21994, Α. Εμπειρίκος, ο ποιητής του έρωτα και του νόστου, Αθήνα, Κέδρος.

Νικολαΐδης Αριστ., 1985, «Η Οργασμική "Ιδεολογία" του Εμπειρίκου και η Ποίησή του», Χάρτης, Αφιέρωμα στον Ανδρέα Εμπειρίκο, τεύχη 17/18, Αθήνα, σελ. 593, 594.

Saunier Guy, 1999, Α.Εμπειρίκος. Μυθολογία και ποιητική, Αθήνα, Άγρας. Αφιερώματα

Περ. Χάρτης, 1985, Αφιέρωμα στον Α. Εμπειρίκο, Αθήνα, 17/18 Ύψιλον. Μνήμη Ανδρέα Εμπειρίκου, 1987, Εκδηλώσεις στην Άνδρο, δέκα χρόνια από τον θάνατό του, Αθήνα, Ύψιλον.

Περ. Διαβάζω, 1995, Αφιέρωμα στον Εμπειρίκο, τεύχος 358, Αθήνα.

Περ. Δέλεαρ, 2000, Ανδρέας Εμπειρίκος, τεύχος 3, Αθήνα.

Περ. Πόρφυρας, 2001, Αφιέρωμα στον Ανδρέα Εμπειρίκο, τεύχος 101, Κέρκυρα.

Περ. Φιλολογική, 2001, Αφιέρωμα Άγγελος Σικελιανός, Ανδρέας Εμπειρίκος, τεύχ. 76, Αθήνα.

Περ. Αντί, 2001, Ανδρέας Εμπειρίκος 1901-1975, τεύχος 731, Αθήνα.

Περ. Ομπρέλα, 2001-2, Αφιέρωμα Ανδρέας Εμπειρίκος, τεύχος 55, Αθήνα.

Περ. Νέα Εστία, 2002, Αφιέρωμα στον Α.Εμπειρίκο, τεύχος 1744.

Περ. Ουτοπία, 2002, Αφιέρωμα στον Ανδρέα Εμπειρίκο, τεύχος 49, Αθήνα.

Περ. Πόρφυρας, 2005, «Αφιέρωμα: Κάλβος, Σικελιανός, Σεφέρης, Ελύτης, Εμπειρίκος», τεύχος 115, Κέρκυρα.

 

 

 

Ανδρέας Εμπειρίκος
στις Ψηφίδες, Πρόσωπα και θέματα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας
στον Πολιτιστικό Θησαυρό της Ελληνικής Γλώσσας
στο Βιβλιοnet
αναγνώσεις ποιημάτων στο Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού
στη Βικιπαίδεια
μελοποιημένα ποιήματα στο stixoi.info
ΤΑΙΝΙΕΣ
εκπομπή ΕΠΟΧΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
εκπομπή ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ
εκπομπή ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ
εκπομπή Η ΔΕ ΠΟΛΙΣ ΕΛΑΛΗΣΕΝ

Βιογραφικό ,

---