Σινόπουλος Τάκης

1. Εργοβιογραφικά στοιχεία

Ο Τάκης (Πάικος) Σινόπουλος, γιος του φιλόλογου Γιώργη Σινόπουλου και της Ρούσας-Βενέτας Αργυροπούλου, γεννήθηκε το Μάρτιο του 1917 στην Αγουλινίτσα του Πύργου Ηλείας και μεγάλωσε στον Πύργο. Πριν τελειώσει το Α' Γυμνάσιο Πύργου και μεταβεί στην Αθήνα για να σπουδάσει στην ιατρική σχολή είχε ήδη δημοσιεύσει κείμενα στον τοπικό τύπο και ως φοιτητής, γοητευμένος κυρίως από τη ρομαντική τέχνη, καλλιεργούσε λογοτεχνικά ενδιαφέροντα.

Τον Ιανουάριο του 1941 επιστρατεύτηκε ως βοηθός γιατρού και πολέμησε μέχρι την πτώση του ελληνικού μετώπου, την άνοιξη του 1941. Το 1942, στον Πύργο όπου κατέφυγε διακόπτοντας τις σπουδές του στην Αθήνα εξαιτίας των δυσκολιών της Κατοχής, συνελήφθη από τις Ιταλικές αρχές για αντίσταση, φυλακίστηκε, δικάστηκε και αθωώθηκε. Το 1944 πήρε το πτυχίο της Ιατρικής και το 1945 κατατάχτηκε πάλι για τη θητεία του στον στρατό. Όταν απολύθηκε και άρχισε να εργάζεται ως γιατρός στη Νέα Ιωνία της Αθήνας, συνδέθηκε μ' έναν κύκλο ανθρώπων με λογοτεχνικά ενδιαφέροντα (Παυλόπουλο, Καχτίτση, Αργυρίου, Δικταίο και Αναγνωστάκη) και το 1951 εξέδωσε ιδιωτικά το πρώτο του βιβλίο, με τον τίτλο Μεταίχμιο, που περιλάμβανε ποιήματα γραμμένα μεταξύ των ετών 1944-1950. Ασχολήθηκε με την κριτική στα περιοδικά Σημερινά Γράμματα και Εποχές και η ποιητική του παρουσία υπήρξε συνεχής. Την περίοδο της δικτατορίας συνέβαλε στην έκδοση των τόμων 18 κείμενα και Νέα Κείμενα, έργων με χαρακτήρα αντιδικτατορικό. Πέθανε το Πάσχα του 1981 (6 Απριλίου). Το σπίτι και η πλούσια βιβλιοθήκη του παραχωρήθηκαν από τη χήρα του Μαρία Ντότα στο δημόσιο και αποτέλεσαν τη βάση για το Ίδρυμα Σινόπουλου.

Το έργο του έχει κυκλοφορήσει σε συγκεντρωτικές εκδόσεις: Συλλογή II 1965-1980 (1980), Συλλογή Ι 1951-1964 (1986). Εκδόθηκαν ακόμη τα έργα: Τέσσερα μελετήματα για τον Σεφέρη, «Πρόλογος» και επιμέλεια Νάσου Βαγενά (1984), Ποιήματα για την Άννα (1999).

Ο Σινόπουλος, ακολουθώντας, πέρα από τους ρομαντικούς ενθουσιασμούς των πολύ νεανικών του χρόνων, την ποιητική μέθοδο της προβολής μυθικών αρχετύπων για την έκφραση των ανθρώπινων συναισθημάτων, αλλά και των εκάστοτε κοινωνικών δεδομένων που τα προκαλούν (μέθοδος που κατάγεται από τον Τ. Σ. Έλιοτ και τον Έζρα Πάουντ μέσω της σεφερικής προσέγγισης), ασχολήθηκε κυρίως με τη μελέτη της βίας και του θανάτου που επιβλήθηκε την τρομερή δεκαετία 1940-1950 στην Ελλάδα με την Κατοχή και τον Εμφύλιο πόλεμο. Με σαφώς διαγραμμένες εικόνες, σχεδόν πάντα εικόνες καταστροφής, απελπισίας ή αμηχανίας και παγίδευσης, αφηγείται αποσπασματικά ιστορίες οι οποίες, όπως είναι και γενικότερο χαρακτηριστικό της μοντέρνας ποίησης, απαιτούν την ενεργητική συμμετοχή του αναγνώστη στην πρόσληψή τους. Η αποσπασματικότητα στην έκφραση και ο ελεύθερος στίχος που εμπεριέχει όμως πολύ συχνά δεκαπεντασύλλαβους (οι οποίοι φαίνονται να κληρονομούνται απευθείας από το δημοτικό τραγούδι ή παλιότερους ποιητές) διαμορφώνουν την εξαιρετικά χαρακτηριστική αυτή γλώσσα, που ο ίδιος ονόμαζε ατομική γλώσσα και θεωρούσε πως στους ποιητές είναι υπερτροφική σε σχέση με την κοινωνική, τη γλώσσα της συνεννόησης και της καθημερινής επικοινωνίας ή την επιστημονική.

 

2. Η κριτική για το έργο του

«Οπωσδήποτε έχω τη γνώμη πως η ποίηση του Σινόπουλου προϋποθέτει άγρυπνη και τη νοητική συμμετοχή του αναγνώστη. Αποτελεί, κατά κάποιον τρόπο, ένα πρόβλημα προς επίλυσιν. Είναι ποίηση με λογική διάρθρωση, με συγκεκριμένα —μ' όλη την αποκλειστικότητά τους— σύμβολα, με άκρως μελετημένη αρχιτεκτονική, μπορούμε να πούμε ακόμη «με αρχή, μέση και τέλος». Με το «λογική» δεν εννοούμε «έλλογα κατασκευασμένη». Εννοούμε πως όλο το υπάρχον συναισθηματικό υλικό του ποιητή φιλτράρεται στο διυλιστήριο του Συνειδητού, παραδίδεται ελλειπτικό στον αναγνώστη, ασθματικό, υπονοηματικό· μολαταύτα η λογική σειρά των εννοιών ποτέ δεν χάνεται και ο επίμονος αναγνώστης —αλλά που πρέπει καταρχήν να είναι και επαρκώς ενημερωμένος δέκτης— τελικά είναι σε θέση χωρίς πολλές ελλείψεις και χάσματα να εισδύσει στα μυστικά ενός ιδιόρρυθμου μηχανισμού που αποτελεί τη σπονδυλική στήλη που πάνω της υφαίνεται το ποίημα.

Ο Σινόπουλος είναι ποιητής βασικά ατμοσφαιρικός. Χρησιμοποιεί μέσα κατεξοχήν «σκηνοθετικά» - όχι ζωγραφικά. Το ποιητικό του υλικό το εκμεταλλεύεται δραματικά —σπάνια η αδέσποτη λυρική κραυγή διαγράφει μια καμπύλη, έξω από το κυρίως σώμα, κι αυτό γίνεται συνειδητά κι αποτελεί μέρος της όλης οικονομίας. Χρησιμοποιώντας σαν πρώτες ύλες του ποιητικού του «χτισίματος» —περισσότερο στα πρώτα του βιβλία και κυρίως στα Άσματα— ένα πλήθος φαινομενικά ετερόκλητων στοιχείων, προχωρεί σε μια σοφή πάντα αρμολόγηση, που δεν έχει βέβαια καμιά σχέση με την «αφηγηματικότητα», αλλά που έμμεσα την αποδέχεται σαν μέσο αρχιτεκτόνισης του ποιητικού συνόλου και προβολής της δραματικής κορύφωσης. Γι' αυτό στην ποίηση του Σινόπουλου το πυροτέχνημα —όπως τουλάχιστον το εννοούσαν και το εφάρμοσαν οι υπερρεαλιστές— απουσιάζει, αφθονεί όμως η οριστική και συμπερασματική φράση, που πολλές φορές θέλει να έχει ένα γνωμικό ή και «προφητικό» χαρακτήρα.

[...] Σ' όλα τα βιβλία του Σινόπουλου, το βασικό συναίσθημα που κυριαρχεί —και που αποτελεί, νομίζω, και το κύριο «ερμηνευτικό» κλειδί της ποίησής του— είναι η απόλυτη μοναξιά, η βαθιά αίσθηση της υπαρξιακής, της οντολογικής μοναξιάς του ατόμου, που τίποτα δεν μπορεί να καταλύσει, ούτε ο έρωτας ούτε η φιλία ούτε η πίστη σε φιλοσοφικά ή κοινωνικά σχήματα. Από την άποψη αυτή ο Σινόπουλος είναι τυπικά και ουσιαστικά «μοντέρνος» —με τη δυτικοευρωπαϊκή έννοια του όρου—, ένας αστός με πλήρη συνείδηση και επίγνωση της ανεπανόρθωτης φθοράς του αστισμού».

 

(Μανόλης Αναγνωστάκης, Τα Συμπληρωματικά,

Στιγμή, Αθήνα 1985, σελ. 69-77)

 

«Το τοπίο του Σινόπουλου είναι τώρα μακριά από το άγονο και στείρο της έρημης χώρας, όπως μας το περιέγραψε ο Έλιοτ, και πέρα από το μυθικό - ιστορικό τοπίο της Ελλάδας, όπως το απεικόνισε ο Σεφέρης. Στη δική του τώρα πια Έρημη Χώρα ο Σινόπουλος έχει προσθέσει τους απανωτούς πολέμους, τους βομβαρδισμούς, τις εκρήξεις, τα πολυβόλα, τ' ακρωτηριασμένα κορμιά, τ' απανθρακωμένα σπίτια, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, τα συρματοπλέγματα, τα οδοφράγματα, τις φυλακίσεις, τους εξευτελισμούς, τα βασανιστήρια, γενικά, την ασταμάτητη ροή της Ιστορίας».

 

(Κίμων Φράιερ, Τοπίο θανάτου,

Κέδρος, Αθήνα, 1978, σελ.78)

 

3. Διδακτικές επισημάνσεις

α. Φίλιππος (από τη συλλογή Μεταίχμιο Β’, 1957)

• Για τη διδασκαλία των ποιημάτων του Σινόπουλου απαιτείται μια αναφορά στα χαρακτηριστικά της μοντέρνας ποίησης, όπως εισήχθησαν στην Ελλάδα από τον Σεφέρη, και στα γενικά χαρακτηριστικά της μεταπολεμικής ελληνικής ποίησης.

• Καλό θα ήταν να παρουσιαστεί σύντομα στους μαθητές η συλλογή Μεταίχμιο Β' στην οποία ανήκουν τα ποιήματα που ανθολογούνται στα Κ.Ν.Λ.: εκδόθηκε το 1956 και περιλαμβάνει 17 ποιήματα γραμμένα μεταξύ των ετών 1949-1955. Αρχίζει με τον «Καιόμενο» και περιέχει, σε 28 σελίδες συνολικά, ποιήματα που τιτλοφορούνται χαρακτηριστικά «Έξοδος», «Η Θάλασσα», «Οι αποχαιρετισμοί της θάλασσας», «Το νησί του θανάτου», «Περί παραλόγου». Όπως σχεδόν ολόκληρη η ποιητική παραγωγή του Σινόπουλου, το Μεταίχμιο Β' εστιάζει στη δυσκολία της εποχής, η οποία οδηγεί τον άνθρωπο στην ψυχική φθορά, στους εφιάλτες των αναμνήσεων, σε νεκρούς φίλους και σε ρημαγμένα τοπία.

• Να σχολιαστεί ο ιστορικός χρόνος του ποιήματος: αναφέρεται στον Εμφύλιο πόλεμο (1946-1949), στον οποίο ο ποιητής πήρε μέρος, όπως γράφτηκε παραπάνω, ως στρατιωτικός γιατρός. Η εφιαλτική εποχή, που δεν κατονομάζεται, συντίθεται από τις εικόνες της έρημης πόλης μέσα στη χειμωνιάτικη νύχτα, τις φωτιές, τους πυροβολισμούς και τα πεσμένα δέντρα, ένα σκηνικό μάχης. Το «συναχωμένο» γκαρσόνι και η αξιοθρήνητη γυναίκα εμψυχώνουν μακάβρια το ακίνητο τοπίο, προσθέτοντας την αίσθηση της ασκήμιας και της διάλυσης, της ασημαντότητας.

• Να εντοπιστεί ο θεματικός πυρήνας του ποιήματος: η οδυνηρή ανάμνηση του χαμένου φίλου. Ο ποιητής στοχάζεται, σε πρώτο πρόσωπο, μονολογεί, για τον χαμό του Φίλιππου. Ν' αναφερθεί ότι ο Φίλιππος είναι υπαρκτό πρόσωπο, ο Φώτος Πασχαλινός, που εκτελέστηκε το 1942 από τους Γερμανούς.

• Να συζητηθεί το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο, με το οποίο και ο αφηγητής τοποθετεί τον εαυτό του μέσα στην ομάδα των «αντιπάλων» του Φιλίππου («του τάξαμε», «το πρόσωπό σας») κι επωμίζεται ένα μέρος της ευθύνης και της ενοχής για το χαμό του.

• Να σχολιαστεί η εναλλαγή των χρόνων της ποιητικής αφήγησης: ο ενεστώτας, που προβάλλει το παρόν («στοχάζομαι», «(Φυσάει», «απόψε») και οι ιστορικοί χρόνοι, που ανασύρουν τις αιτίες της θλίψης («ανέβηκε», «εφράξανε», «μαύρισε η γη», «πέθανε»). Να εντοπιστούν, επίσης, οι αναχρονίες: τα γεγονότα δεν παρουσιάζονται σε φυσική χρονολογική σειρά, αλλά με αλλεπάλληλες χρονικές αναδρομές, κυρίως ως εικόνες που ανασύρει η μνήμη.

• Να επισημανθούν οι επαναλήψεις των φράσεων που λειτουργούν σαν λάιτ μοτίφ, μουσικά οδηγητικά θέματα («δε θα ξανάρθει ο Φίλιππος», «ανέβηκε τα λαμπερά βουνά»).

• Να προσεχθεί η γλώσσα του καθημερινού λόγου με τις αναπάντεχες, μερικές φορές, συνάψεις λέξεων («κούφια Λάρισα»).

 

β. Ο καιόμενος (Από τη συλλογή Μεταίχμιο Β', 1957)

• Το ποίημα έχει θέμα την αυτοπυρπόληση κάποιου και τις αντιδράσεις που αυτή προκαλεί στους θεατές. Σε μη δηλούμενο τόπο και χρόνο μια ποικιλία φωνών που ακούγονται από το πλήθος και μια ποικιλία γραμματικών χρόνων που χρησιμοποιούνται (ενεστώτας: «καίγεται», «φωνάζει», «χειροκροτούνε», «μοιράζεται» κ.ά., αόριστος: ««γυρίσαμε», «απόστρεψε» κτλ., παρατατικός: «καίγονταν», «αφανίζονταν» κ.ά.) παράγουν μεγάλη δραματική ένταση.

• Μπορεί να επισημανθεί ότι ο «καιόμενος» είναι αυτός που διαμαρτύρεται για τη σκοτεινιά και τον φόβο της κοινωνίας, που θυσιάζεται για να φωτίσει τον δρόμο των άλλων. Αυτός που με τη θέλησή του κατανικά το ένστικτο της αυτοσυντήρησης και προσφέρει τον εαυτό του θυσία στην αφύπνιση του συνόλου. Είναι όμως, ίσως, και εκείνος που «καίεται» μεταφορικά, που φοβάται στη σκοτεινή και δύσκολη χώρα, δεν του αρέσει το περιβάλλον, αλλά δεν έχει τρόπο να αντιδράσει. Αυτός που μοιράζεται ανάμεσα στην επιθυμία να πλησιάσει τη «φωτιά» των γεγονότων και την φοβισμένη συμμόρφωση και αποδοχή.

• Να συζητηθεί η αντίδραση του πλήθους στην αυτοπυρπόληση: αρχικά αντιδρά με ζωηρή περιέργεια απέναντι στην ανθρώπινη θυσία και μετά με αδιαφορία που φτάνει ως την εχθρότητα. Η αντίδραση αυτή μπορεί να δείχνει απονιά και κακία («χειροκροτούνε» το θέαμα, τον θάνατο του άλλου) αλλά είναι πιθανότατα το αποτέλεσμα του φόβου, του ίδιου ακριβώς φόβου που προσπαθεί να εξορκίσει με την πράξη του ο καιόμενος.

 

Παράλληλα κείμενα

Μπορούν να διαβαστούν:

Ο Νεκρόδειπνος του Τ. Σινόπουλου, που απηχεί το ίδιο κλίμα της άδικης απώλειας και της νοσταλγίας με το ποίημα «Φίλιππος».

 

Δάκρυα πολλά με καίγανε, μονάχος κι έγραφα, τι

μουν εγώ, μιλώντας έτσι με,

 

χρόνια και χρόνια ζωντανεύοντας χαμένα πρόσωπα, κι

απ' τα παράθυρα έμπαινε

 

δόξα, χρυσό σκοτεινιασμένο φως, τριγύρω μπάγκοι

και τραπέζια και

 

παράθυρα, καθρέφτες ως τον κάτου κόσμο. Κι ήρθανε

ο ένας μετά τον άλλο ξεπεζεύοντας,

ο Πόρπορας, ο Κονταξής, ο Μάρκος, ο Γεράσιμος,

μια σκούρα πάχνη τ' άλογα κι η μέρα όπως ελόξευε

σε μουδιασμένο αιθέρα, ήρθανε ο Μπίλιας, ο Γουρνάς,

γύφτοι γραμμένοι στο μισόφωτο, κι ο Φάκαλος, βα-

στούσανε

το μαντολίνο, την κιθάρα, τον αυλό,

στον ήχο αλάφραινε η ψυχή, το σπίτι μέσα εμύριζε

παντού βροχή και ξύλο, κι άναψαν,

μονάχα που άναψαν φωτιά ζεστή να πυρωθούν, χα-

ρούμενα τους φώναξα.

 

Το ποίημα Ελπήνωρ (η πρώτη «στροφή»), που συνομιλεί ως προς το όνομα / σύμβολο με τους Όμηρο και Σεφέρη, αποκαλύπτει τη σταθερή σκηνογραφία του ποιητή, συγγενή σε διάθεση με αυτήν των δύο εξεταζόμενων ποιημάτων:

 

Τοπίο θανάτου. Η πετρωμένη θάλασσα τα μαύρα κυπαρίσσια

Το χαμηλό ακρογιάλι ρημαγμένο από τ' αλάτι και το φως

Τα κούφια βράχια ο αδυσώπητος ήλιος απάνω

Και μήτε κύλισμα νερού μήτε πουλιού φτερούγα

Μονάχα απέραντη αρυτίδωτη πηχτή σιγή.

 

*Ακόμα, ένα ποίημα από την Έρημη Χώρα του Έλιοτ, θα δείξει την εκφραστική συγγένεια των ποιητών (π.χ. Η ταφή του νεκρού) και παράλληλα τη διαφορά της έμπνευσης.

 

Συμπληρωματικές ασκήσεις

• Να εντοπίσετε και στα δυο ποιήματα την ψυχική διάθεση του ποιητικού υποκειμένου και να την ερμηνεύσετε.

• Να βρείτε στα κείμενα χαρακτηριστικά που τα εντάσσουν στη μοντέρνα ποίηση.

 

4. Ενδεικτική Βιβλιογραφία

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΑΛΦΕΙΟΣ, Μικρό αφιέρωμα στον Τάκη Σινόπουλο, καλοκαίρι 1994, σελ. 13-24.

ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ Ν., Διαδρομή, Νεφέλη, Αθήνα, 1995.

217

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΕΠΟΠΤΕΙΑ, Νοέμβριος 1980.

ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ Δ.Ν., «Παρανάγνωση, ανάγνωση, φιλολογική ανάγνωση ενός ποιήματος», Πίσω Μπρος, Στιγμή, Αθήνα, 1986.

ΠΙΕΡΗΣ Μ., Ο χώρος και τα χρόνια του Τάκη Σινόπουλου, Ερμής, Αθήνα, 1988.

ΣΑΒΒΙΔΗΣ Γ.Π., Μεταμορφώσεις του Ελπήνορα, Ερμής, Αθήνα, 1981.

ΦΡΑΪΕΡ Κ., Τοπίο θανάτου, Κέδρος, Αθήνα, 1978.

ΦΡΑΪΕΡ Κ., «Τάκης Σινόπουλος - ένοικος τώρα του παντοτινού κεκυρωμένος», Απρίλιος 1996.

 

 

 

Τάκης Σινόπουλος (1917-1981),
Βιβλιοnet
Ίδρυμα Τάκης Σινόπουλος, Σπουδαστήριο Νεοελληνικής Ποίησης
Εκπομπή ΤΑ ΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ
ΠΟ.Θ.Ε.Γ.
ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ
Αφιέρωμα στον Τάκη Σινόπουλο, dimartblog
Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα
Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ

Βιογραφικό ,

Παρουσίαση του κειμένου στις Σημειώσεις του Κωνσταντίνου Μάντη

---

 

Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.

Εκτύπωση ή αποθήκευση