Ντίνος Χριστιανόπουλος, Δημάς, Λογοτεχνία Γ' Λυκείου

ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ, ΠΟΙΗΣΗ

Ντίνος Χριστιανόπουλος, Δημάς

Το Ποιημα Ανηκει στη συλλογή Εποχή των ισχνών αγελάδων (1950). Στα ποιήματα αυτής της συλλογής, ο ποιητής χρησιμοποιεί πρόσωπα κυρίως από την εποχή των πρώτων χριστιανικών χρόνων («Ο εκατόνταρχος Κορνήλιος», «Η Μαγδαληνή», «Άνθρωποι της Λαοδικείας» κ.ά.). αλλά και την αρχαία εποχή («Αντιγόνη υπέρ Οιδίποδος»), που τα εκμεταλλεύεται, για να αποδώσει σύγχρονες καταστάσεις και συμπεριφορές.

Δημασ

Δημάς Παύλῳ δεσμίῳ εν Ρώμη χαίρειν·
Είναι η τέταρτη φορά που επιχειρώ να σας γράψω,
μέσα σε τούτο το πολυθόρυβο μπαρ με το ράδιο να παίζει σουίγκ
και το κορίτσι να με κοιτάει παραξενεμένο.
Συχνά θυμούμαι την εν Χριστῴ ζωή, τους αδελφούς εν Κυρίῳ,
με ταράζει η νοσταλγία, με διαλύει.
Όλοι με θεωρούν ευτυχισμένο καθώς με βλέπουν με το χακί,
το περίστροφο στα δεξιά, να βαδίζω γεμάτος αυτοπεποίθηση,
στη , στα θέατρα, στα ζαχαροπλαστεία, στα γυμναστήρια.
Όμως νιώθω καλά την τερηδόνα να προχωρεί.
Τι τα θέλετε, κύριε, τι τα θέλετε,
εμείς που γνωρίσαμε μικροί το Χριστό ζούμε τώρα τη θλίψη·
χάσμα γαρ μέγα εστήρικται μεταξύ ημών και υμών .
Όπου να γυρίσω, με σκοτώνει το παράπονό σας:
Δημάς μ' εγκατέλιπεν αγαπήσας τον νυν αιώνα.
Κι όμως νιώθω παράταιρος μέσα στον κόσμο αυτό,
σαν κλασική μουσική σε ταβέρνα.
Κι όταν ανοίγω το άλμπουμ με τα εικόνια που μας κάμναν97
πλανόδιοι ζωγράφοι σ' εξορμήσεις ιεραποστολικές,
δεν ξέρω αν θα 'θελα να επιστρέψω, είναι τόσο οδυνηρή
η εποχή της φρόνησης, θα 'θελα μόνο
να ξεριζώσω με τα χέρια μου τη μνήμη.
Τάχα θα βάλω πια τις χώρες μου σε κάποια τάξη;
Και πώς μες στ' αδιέξοδο έξοδο να 'βρω;

1. Δημάς: Φίλος και συνεργάτης του αποστόλου Παύλου στην αρχή, απαρνήθηκε αργότερα το χριστιανισμό, και απαρνήθηκε τον Παύλο, όταν φυλακίστηκε.

2. «Χάσμα γάρ μέγα ἐστήρικται μεταξύ ἡμῶν και ὑμών». ΚΔ Λουκ. 16,26. Σύ δέ ὀδυνᾶσαι· καί ἐπί πᾶσι τούτοις μεταξύ ἡμῶν και ὑμών χάσμα μέγα ἐστήρικται, ὅπως οἱ θέλοντες διαβῆναι ἔνθεν πρός ὑμᾶς μή δύνωνται, μηδέ οἱ ἐκεῖθεν πρός ἡμᾶς διαπερῶσιν».

3. «Τάχα θα βάλω πια τις χώρες μου σε κάποια τάξη;». Πρβλ. Τ. Σ. 'Ελιοτ. Η έρημη χώρα «Ε. Τι είπε ο κεραυνός» (μτφρ. Γ Σεφέρη). Εδώ η φράση «τις χώρες μου» σημαίνει όχι «τις χώρες του βασιλείου μου», αλλά «τον ψυχικό μου κόσμο».

Μπάρα Περιοχή της Θεσσαλονίκης με κακόφημα μπαρ και οίκους ανοχής.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Το ποίημα έχει τη μορφή επιστολής του Δημά προς τον Απόστολο Παύλο που ήταν φυλακισμένος στη Ρώμη. Ποια στοιχεία δείχνουν την πλαστότητα των προσώπων; Τι νομίζετε ότι αντιπροσωπεύουν τα πρόσωπα αυτά;
Ο ποιητής συμφύρει δυο καταστάσεις: της τότε εποχής και της σύγχρονης, χρησιμοποιώντας ως προσωπείο του τον Δημά. Προσπαθήστε να εντοπίσετε λέξεις και φράσεις που δείχνουν αυτόν τον συμφυρμό. Αυτή η μέθοδος προσδίδει στο ποίημα έναν ιστορικό χαρακτήρα. Ποιος μεγάλος Έλληνας ποιητής χρησιμοποιεί αυτή τη μέθοδο;
Γιατί ο αφηγητής νιώθει παράταιρος μέσα στον κόσμο; Ποια φράση αποδίδει καλύτερα το αίσθημά του αυτό;
Ποια ψυχική κατάσταση εκφράζεται στο ποίημα;

Χειρόγραφο του ποιητή

Ντίνος Χριστιανόπουλος (1931-11/8/2020)

Φιλολογικό ψευδώνυμο του Κωνσταντίνου Δημητριάδη. Γεννήθηκε το 1931 στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και εργάστηκε ως βιβλιοθηκάριος στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης. Ιδρυτής και διευθυντής του λογοτεχνικού περιοδικού Διαγώνιος. Έργα: Ποίηση: Εποχή των ισχνών αγελάδων (1950), Ποιήματα 1950-1955 (1957), Ανυπεράσπιστος καημός (1960), Ποιήματα 1949-1960 (1962), Το κορμί και το σαράκι (1964), Ποιήματα 1949-1964 (1967), Προάστεια (1969), Ποιήματα 1949-1970 (1974), Μικρά ποιήματα (1975), Μικρά ποιήματα 1960-1978 (1979), Ιστορίες του γλυκού νερού (1980), Το αιώνιο παράπονο (1981), Νέα ποιήματα, 1977-1981, Νεκρή πιάτσα (1984), Ποιήματα (συγκεντρ. έκδοση) (1984), Ποιήματα (συγκεντρ. έκδοση) (1998). Πεζά: Ιστορική και αισθητική διαμόρφωση του ρεμπέτικου τραγουδιού (1961), Έκθεσις βιβλίων περί Θεσσαλονίκης (1962), Η κάτω βόλτα (1963). Δοκίμια, σειρά πρώτη (1965), Στρατής Δούκας (1969), Τα γλυπτά της Νεότερης Θεσσαλονίκης (1969), Στιχάκια του στρατού (1973), Τα πρώτα λογοτεχνικά περιοδικά της Θεσσαλονίκης 1921-1924 (1975), Οι μεταφράσεις του «Ύμνου εις την Ελευθερίαν» του Σολωμού (1978), Λογοτεχνικά περιοδικά που τυπώθηκαν στη Θεσσαλονίκη, 1850-1980 (1980), Ρεμπέτες του ντουνιά (1986), Η ποίηση στη Θεσσαλονίκη από το 1913 έως το 1940 (1986), Με τέχνη και με πάθος (1988), Συμπληρώνοντας τα κενά (1988) κ.ά.

Μονόγραμμα. Ντίνος Χριστιανόπουλος (βίντεο) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]

Αναγνώσεις ποιημάτων του Ντίνου Χριστιανόπουλου [πηγή: Ίδρυμα «Τάκης Σινόπουλος» – Σπουδαστήριο Νεοελληνικής Ποίησης]

Ντίνος Χριστιανόπουλος,

1. Εργοβιογραφικά στοιχεία

Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος, ψευδώνυμο του Κωνσταντίνου Δημητριάδη, γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1931. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ. και εργάστηκε ως βιβλιοθηκάριος στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης και ως διορθωτής τυπογραφικών δοκιμίων. Ίδρυσε το λογοτεχνικό περιοδικό Διαγώνιος, τις εκδόσεις Διαγωνίου και τη Μικρή Πινακοθήκη Διαγώνιος. Πέρα από την ποίηση ασχολήθηκε με την πεζογραφία, τη μετάφραση, το δοκίμιο, το τραγούδι, τη λογοτεχνική κριτική και έγραψε πολλές μελέτες φιλολογικές και μη, μελέτες, για το ρεμπέτικο τραγούδι κ.ά. Στη λογοτεχνία πρωτοεμφανίστηκε το 1949 με το ποίημα «Βιογραφία». Η πρώτη σειρά ποιημάτων του με τίτλο Εποχή των ισχνών αγελάδων (1950) περιλαμβάνει δώδεκα ποιήματα των ετών 1950-51, Ξένα γόνατα (1954), Ανυπεράσπιστος καημός (1960), Το κορμί και το σαράκι (1962), Προάστια (1969), Το κορμί και το μεράκι (1970), Μικρά ποιήματα (1975), Ιστορίες του γλυκού νερού (1980), Νέα ποιήματα (1981). Έγιναν αλλεπάλληλες εκδόσεις με προσθήκες στη συνολική έκδοση των ποιημάτων του με τον τίτλο Ποιήματα (1950-55, 1949-60, 1949-64, 1949-70). Επίσης έγραψε τα: Πεζά ποιήματα (1984), Το αιώνιο παράπονο (1981), Δώδεκα τραγούδια (1984), Ποιήματα, συμπληρωμένη έκδοση (1998), Ενός λεπτού σιγή-Όλο και πιο πολύ, (1995), Νεκρή πιάτσα (1990-1996), Η πιο βαθιά πληγή (1998), Η κάτω βόλτα (διηγήματα 2004) κ.ά.

Η ποίηση του Ν. Χριστιανόπουλου, πέρα από την εξομολογητική και υπόκωφα λυρική διάθεση, χαρακτηρίζεται από ωμότητα, δραματικότητα, από την πρόθεση για κοινωνική κριτική και από την αίσθηση της μοναξιάς. Στο έργο του ανιχνεύονται καβαφικές και ελιοτικές επιδράσεις και τα προσωπεία του τα αναζητά στην ελληνική και χριστιανική μυθολογία (Μαγδαληνή, Μαρία, Δημάς, Αυνάν, Αντιγόνη κ.ά.).

2. Η κριτική για το έργο του

«Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος παιδεύεται και ο παιδεμός του γίνεται ποίημα. Η έκφρασή του, ο λόγος του ο ποιητικός είναι απλός και άμεσος, απογυμνωμένος από τερτίπια και στολίδια. Αγκαλιάζει τα πράγματα, απλά και γνήσια όπως είναι, πολλές φορές επώδυνα και καταστροφικά, με μια αξιοζήλευτη λιτότητα. Κυρίως, όμως ο έρωτας είναι γι' αυτόν ένας εκούσιος αυτοεξευτελισμός, που, ωθημένος στα άκρα, συνιστά μιαν ύστατη επιλογή, αλλά και πράξη ελευθερίας κοινωνικών διαστάσεων».

(Παπαγεωργίου Κ., Η Ελληνική ποίηση, Ανθολογία-Γραμματολογία,

Σοκόλης, Στ', Αθήνα, 2002, σελ.77)

«Ο μυθικός χώρος της πόλης των λαϊκών συνοικιών και των ανθρώπων 'μεταφέρει' ένα κράμα ασκητισμού, λιτότητας και ερωτισμού στη γλώσσα της ποίησης του Χριστιανόπουλου[...]. Και αυτή η επιγραμματικότητα δεν είναι μόνο αποτέλεσμα της θητείας στην καβαφική τεχνική. Μαρτυρεί εξίσου τη θητεία του Χριστιανόπουλου στη λαϊκή εκφραστική, όπως και στη λαϊκή μουσική και στιχουργική».

(Αλέξης Ζήρας, Η Ελληνική ποίηση, Ανθολογία-Γραμματολογία,

Σοκόλης, Στ', Αθήνα, 2002, σελ.113)

«Μάλιστα οι αναχρονισμοί στην προκείμενη περίπτωση διαδραματίζουν σημαντικότατο ρόλο, καθώς χάρη σ' αυτούς γεφυρώνεται η εποχή του μύθου με την εποχή του παρόντος, γεγονός που επιτρέπει στον ποιητή να μιλήσει για τους δικούς του καημούς και τις τύψεις που πηγάζουν από το μοίρασμα ανάμεσα στην πίστη του Χριστού και τις ερωτικές ανάγκες του σώματος. [...]. Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος είναι ποιητής της έντασης και του πάθους. Ανεπιφύλακτα εξομολογητικός, εκφράζει την απόγνωση του ερωτικά στερημένου, που αναζητά την τρυφερότητα και βρίσκει τη συναλλαγή και την κακομεταχείριση».

(Θ. Ε. Μαρκόπουλος, Ματιές Ενόλω,

Σοκόλης, Αθήνα, 2003, σελ.96, 108)

3. Διδακτικές επισημάνσεις

• Να εξοικειωθούν οι μαθητές/τριες με τη γραφή του Ν. Χριστιανόπουλου, αφού μελετήσουν τα χαρακτηριστικά της β' μεταπολεμικής γενιάς με αξιοποίηση της εισαγωγής του βιβλίου. Να τονιστεί ιδιαίτερα η ιστορική μέθοδος μυθοπλασίας (διακείμενο από την Π. Διαθήκη, ύστερη ρωμαϊκή εποχή) και η πορεία από το εξωτερικό πλαίσιο αναφοράς στον εσωτερικό κόσμο του ποιητή.

• Ν' αντιληφθούν τη σχέση του τίτλου του ποιήματος με το κύριο σώμα της συλλογής, και σε σχέση με τον ποιητή και τον στοχασμό του.

• Να κατανοήσουν τη λειτουργία της μνήμης στην ποίηση του Χριστιανόπουλου.

• Να σχολιαστούν τα δύο χρονικά επίπεδα: του παρελθόντος - ύστερη ρωμαιοκρατία - και του παρόντος - υπαινιγμοί στη σύγχρονη εποχή, όπως είναι το μπαρ με την ξέφρενη μουσική, π.χ. «πολυθόρυβο μπαρ με το ράδιο να παίζει σουίγκ» και το «παραξενεμένο» κορίτσι, π.χ. ««το κορίτσι με κοιτάζει παραξενεμένο».

• Να προβληθεί το επικοινωνιακό πλαίσιο: απόπειρα επικοινωνίας του ελεύθερου Δημά με τον δέσμιο Παύλο.

• Να συζητηθεί η διαπλοκή του εκκλησιαστικού λόγου με τον καθημερινό, και το οικείο, εξομολογητικό ύφος με το δραστικό ρηματικό λόγο, που με την αυξητική του κλιμάκωση αποκαλύπτει αδιέξοδα του αφηγητή, Δημά/ ποιητή, ο οποίος ζει μια μη αυθεντική ζωή.

•Να διαφανεί ότι ο Δημάς έχει επίγνωση του κακού και ότι συνειδητοποιεί τη φθορά αλλά δεν κάνει κάτι να την αποτρέψει. Να εμβαθύνουν οι μαθητές ιδιαίτερα στον ενδότερο διχασμό του ποιητικού υποκειμένου, που δίνεται με τη λόγια έκφραση σε πλάγια γραφή ««Χάσμα γαρ μέγα εστήρικται μεταξύ ημών και υμών».

• Να επισημανθούν οι δύο ρητορικές ερωτήσεις που ρίχνουν φως στον ταραγμένο εσωτερικό κόσμο του Δημά.

Παράλληλα κείμενα

Μπορούν να μελετηθούν είτε στην τάξη είτε ως μετακειμενική δραστηριότητα σε δοσμένους άξονες, π.χ. λογοτεχνία και υπαρξιακό βίωμα ή λογοτεχνία και κοινωνία ή, ακόμα, η διερεύνηση κοινών θεμάτων έμπνευσης και η αξιοποίηση κοινών μοτίβων στα ανθολογημένα ποιήματα, όπως: «Δημάς» του Ντίνου Χριστιανόπουλου, «Θεσσαλονίκη, Μέρες του 1969 μ.Χ.» του Μ. Αναγνωστάκη, «Σατραπεία» του Κ.Π. Καβάφη, «Το θέατρο της Τετάρτης» του Λ. Κούσουλα, [Κάθομαι εδώ και περιμένω] του Τ. Καρβέλη.

Η συγκριτική μελέτη μπορεί να γίνει στα υποθέματα/ άξονες, όπως:

•Ζωή-θάνατος, ως μοτίβα ποιητικά.

• Η λειτουργία της μνήμης.

•Ατομικά και κοινωνικά αδιέξοδα με αφορμή τα ποιήματα και σε σχέση με εξωκειμενικά συμφραζόμενα.

4. Ενδεικτική βιβλιογραφία

ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΑΝ., Η Δεύτερη Μεταπολεμική Γενιά, Ανθολογία, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1994.

PAGE259

ΖΗΡΑΣ, Αλ., Η Ελληνική ποίηση, Ανθολογία-Γραμματολογία, Σοκόλης, Στ', Αθήνα, 2002.

ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Κ., Η Ελληνική ποίηση, Ανθολογία-Γραμματολογία, Σοκόλης, Στ', Αθήνα, 2002.

ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ Θ., Ματιές Ενόλω, Σοκόλης, Αθήνα, 2003.

Ντίνος Χριστιανόπουλος (1931-11/8/2020)
Βιβλιοnet
ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ
Γιώργος Τούλας, Η μέρα που ο Ντίνος Χριστιανόπουλος μας άνοιξε το σπίτι του, περιοδικό Παράλλαξη
Μια διαφορετική ξενάγηση στο «σπίτι» του Ντίνου Χριστιανόπουλου.
Εκπομπή ΜΟΝΟΓΡΑΜΜΑ
Συνέντευξη στον Γιώργο Κορδομενίδη