Φθόγγοι

 

 

Για να σχηματίσουμε τις λέξεις σ' όλες τις γλώσσες του κόσμου χρησιμοποιούμε φωνές που ονομάζονται φωνήματα. Τα φωνήματα σχηματίζονται με την εκπνοή του αέρα που υπάρχει στους πνεύμονες και αλλάζουν ανάλογα με τα εμπόδια που συναντούν στο στόμα. Είναι προφανές ότι δεν υπάρχουν φωνήματα που «οξυγονώνουν» τον εγκέφαλο, αφού η οξυγόνωση γίνεται με την εισπνοή, ενώ ο σχηματισμός των φωνημάτων με την εκπνοή.

 

Τα φωνήματα βοηθούν τον κάθε ομιλητή να προφέρει τους φθόγγους οι οποίοι, καθώς εκφέρονται ο ένας μετά τον άλλο σχηματίζουν τις λέξεις. Έτσι, για να πούμε στα νέα ελληνικά τη λέξη «πόδι», χρησιμοποιούμε τους φθόγγους [p][ó][δ][i], ενώ, για να πούμε τη λέξη «παιδί», χρησιμοποιούμε τους φθόγγους [p][e][δ][í].

Συνολικά οι φθόγγοι της νέας ελληνικής είναι 23:

 

[α] [ε] [ι] [ο] [ου] [κ] [π] [τ] [γκ] [μπ] [ντ] [ν] [μ] [σ] [ζ] [ρ] [λ] [θ] [φ] [χ] [δ] [β] [γ]

Στους παραπάνω φθόγγους μερικοί μελετητές προσθέτουν και τους [τσ][τζ] κι έτσι οι φθόγγοι γίνονται 25.

 

Τα διεθνή σύμβολα για τους ελληνικούς φθόγγους είναι τα εξής:

[α=a] [ε=e] [ι=i] [ο=ο] [ου=u] [κ=k] [π=p] [τ=t] [γκ=ng] [μπ=mb/b] [ντ=nd/d] [ν=n] [μ=m] [σ=s] [ζ=z] [ρ=r] [λ=l] [θ=θ] [φ=φ] [χ=x] [δ=δ] [β=v] [γ=γ] [τσ=ts][τζ=dz]

 

Οι φθόγγοι χωρίζονται σε φωνήεντα και σύμφωνα.

Στα φωνήεντα, ο αέρας που βγαίνει από το στόμα μας δε βρίσκει κανένα εμπόδιο.

Αντίθετα, στα σύμφωνα ο αέρας βρίσκει κάποιο εμπόδιο.

 

 

 

 

Τα φωνήεντα

 

Τα φωνήεντα διαφοροποιούνται: α) με βάση τη θέση που παίρνει η γλώσσα μέσα στο στόμα και β) με το αν τα χείλη είναι στρογγυλά ή όχι.

 

α) Η γλώσσα μέσα στο στόμα κινείται σε δύο άξονες, τον άξονα του ύψους και τον άξονα του βάθους. Πιο συγκεκριμένα, η γλώσσα ως προς τον άξονα του ύψους μπορεί να είναι ψηλά στη μέση ή χαμηλά μέσα στο στόμα. Την ίδια στιγμή ως προς τον άξονα του βάθους μπορεί να είναι στο μπροστινό ή στο πισινό μέρος του στόματος.

Ως προς τον άξονα του ύψους τα φωνήεντα χωρίζονται σε: υψηλά, χαμηλό και μέσα.

 

 

Ως προς τον άξονα του βάθους τα φωνήεντα χωρίζονται σε:

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

β) Το δεύτερο χαρακτηριστικό σχετίζεται με το αν τα χείλη είναι στρογγυλά ή τραβηγμένα.

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

Καταλήγουμε, έτσι, στον εξής συγκεντρωτικό πίνακα:

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

Τα σύμφωνα

 

Τα σύμφωνα, ανάλογα με την ηχηρότητα που έχουν, μπορούν να χωριστούν σε άηχα και ηχηρά.

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

Τα σύμφωνα, ανάλογα με τον τρόπο που παράγονται, χωρίζονται σε: κλειστά, τριβόμενα, ρινικά, υγρά, συριστικά.

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

Τα σύμφωνα, ανάλογα με τον τόπο (μέρος του στόματος) όπου παράγονται, τα σύμφωνα χωρίζονται σε:

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

Συγκεντρωτικά έχουμε τον εξής πίνακα:

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

 

Γράμματα

 

Για να αποδοθούν οι φθόγγοι του προφορικού λόγου σε γραπτό λόγο, χρησιμοποιούμε κάποια σημεία, τα γράμματα.

Συνεπώς, γράμμα είναι το σημείο του γραπτού λόγου που παριστάνει κυρίως ένα φθόγγο αλλά και περισσότερους.

 

Τα γράμματα της νέας ελληνικής είναι 24. Κάποιοι φθόγγοι αντιστοιχούν σε ένα γράμμα, ενώ κάποιοι άλλοι αντιστοιχούν σε περισσότερα γράμματα ή συνδυασμούς γραμμάτων. Έτσι, ενώ ο φθόγγος [a] αντιστοιχεί στο γράμμα Α-α, ο φθόγγος [ο] αντιστοιχεί στα γράμματα Ο-ο και Ω-ω, ο φθόγγος [e] αντιστοιχεί στο γράμμα Ε-ε και στο συνδυασμό Αι-αι και ο φθόγγος [i] αντιστοιχεί στα γράμματα: Ι-ι, Η-η, Υ-υ και στους συνδυασμούς οι, ει, υι.

 

Στη συνέχεια ακολουθεί πίνακας με την αντιστοιχία φθόγγων και γραμμάτων.

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

Από τον παραπάνω πίνακα γίνεται φανερό ότι:

α) σε αρκετές περιπτώσεις δύο γράμματα μαζί αποδίδουν ένα φθόγγο. Στην περίπτωση αυτή μιλάμε για δίψηφα γράμματα.

 

Δίψηφα ονομάζονται δύο γράμματα μαζί που παριστάνουν έναν φθόγγο. Αυτός ο φθόγγος μπορεί να είναι είτε φωνήεν (δίψηφο φωνήεν) είτε σύμφωνο (δίψηφο σύμφωνο).

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

Υπάρχουν και λέξεις που χρησιμοποιούμε δύο όμοια γράμματα για να αποδώσουμε ένα φθόγγο, π.χ. αλλά, γραμμή κ.ά. Τα γράμματα αυτά ονομάζονται όμοια γράμματα, και είναι τα εξής:

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

β) Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί το γράμμα υ που ενώ αποδίδει τον φθόγγο [ι] χρησιμοποιείται για την απόδοση και των φθόγγων φ ή β στις ακολουθίες αυ, ευ.

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

γ) τέλος υπάρχουν και γράμματα τα οποία αντιστοιχούν σε δύο φθόγους. Αυτά είναι το ψ (πσ) και το ξ (κσ) και λέγονται διπλά γράμματα.

 

 

Η ιστορία των γραμμάτων

 

Τα ελληνικά γράμματα αποτελούν εξέλιξη των φοινικικών γραμμάτων. Ήδη ο Ηρόδοτος μας πληροφορεί:

 

Οἱ δὲ Φοίνικες οὗτοι οἱ σὺν Κάδμῳ ἀπικόμενοι, τῶν ἦσαν οἱ Γεφυραῖοι, ἄλλα τε πολλὰ οἰκήσαντες ταύτην τὴν χώρην ἐσήγαγον διδασκάλια ἐς τοὺς Ἕλληνας καὶ δὴ καὶ γράμματα, οὐκ ἐόντα πρὶν Ἕλλησι ὡς ἐμοὶ δοκέειν, πρῶτα μὲν τοῖσι καὶ ἅπαντες χρέωνται Φοίνικες· μετὰ δὲ χρόνου προβαίνοντος ἅμα τῇ φωνῇ μετέβαλον καὶ τὸν ῥυθμὸν τῶν γραμμάτων. περιοίκεον δέ σφεας τὰ πολλὰ τῶν χώρων τοῦτον τὸν χρόνον Ἑλλήνων Ἴωνες· οἵ παραλαβόντες διδαχῇ παρὰ τῶν Φοινίκων τὰ γράμματα, μεταρρυθμίσαντές σφεων ὀλίγα ἐχρέωντο, χρεώμενοι δὲ ἐφάτισαν, ὥσπερ καὶ τὸ δίκαιον ἔφερε, ἐσαγαγόντων Φοινίκων ἐς τὴν Ἑλλάδα, Φοινικήια κεκλῆσθαι.

 

Οι Φοίνικες λοιπόν αυτοί που ήλθαν μαζί με τον Kάδμο, στους οποίους ανήκαν οι Γεφυραίοι, όταν εγκαταστάθηκαν σε τούτη τη χώρα, δίδαξαν τους Έλληνες πολλά καινούρια πράγματα και πρώτα πρώτα τα γράμματα, που κατά τη γνώμη μου δεν τα είχαν πριν οι Έλληνες. Aρχικά ήταν αυτά που χρησιμοποιούν όλοι οι Φοίνικες· με τον καιρό όμως άλλαξαν μαζί με την προφορά και το σχήμα των γραμμάτων. Οι Έλληνες που κατοικούσαν εκείνη την εποχή στις περισσότερες από τις γύρω περιοχές ήταν Ίωνες. Aυτοί πήραν τα γράμματα που τους δίδαξαν οι Φοίνικες και αλλάζοντας μερικά από αυτά άρχισαν να τα χρησιμοποιούν· έτσι λοιπόν καθιέρωσαν, όπως ήταν και το σωστό, επειδή οι Φοίνικες τα είχαν εισαγάγει στην Eλλάδα, να έχουν την ονομασία φοινικήια

 

Ένα από τα ευρήματα αποτελεί και η παρακάτω σιναϊτική επιγραφή σε όστρακο.

 

 

Το πρωτοσιναϊτικό αλφάβητο:

 

 

Από το πρωτοσιναϊτικό αλφάβητο προήλθε το φοινικικό:

 

 

Από το φοινικικό, που απέδιδε μόνο τα σύμφωνα, προήλθε το ελληνικό μετά την αλλαγή κάποιων γραμμάτων και την προσθήκη γραμμάτων που να αποδίδουν και τα φωνήεντα:

 

 

Βέβαια, όταν άρχισε να χρησιμοποιείται το αλφάβητο δεν απέδιδαν σε όλες τις περιοχές του ελληνικού χώρου με τον ίδιο τρόπο τα γράμματα, έτσι παρατηρούμε μερικές παραλλαγές. Στην πρώτη στήλη εικονίζονται τα φοινικικά γράμματα και στις υπόλοιπες σε διάφορα ελληνικά αλφάβητα.

 

 

Με τη σειρά του το ελληνικό αλφάβητο μεταφέρθηκε στην ιταλική χερσόνησο και υιοθετήθηκε από τους Λατίνους και μέσω των Ρωμαίων διαδόθηκε στον ευρωπαϊκό κυρίως χώρο.

Περισσότερες πληροφορίες θα βρείτε στην ψηφιακή έκδοση του βιβλίου του Α.Φ. Χρηστίδη «Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας»

 

 

Βιβλιογραφία

 

	Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας Α', Β' Γ' Γυμνασίου, Σωφρόνης Χατζησαββίδης - Αθανασία Χατζησαββίδου, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση Α, 2011
	Νεοελληνική Γραμματική, Μανόλης Τριανταφυλλίδης, ΟΕΣΒ, Αθήνα, 1941
	Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας, David Holton - Peter Mackridge - Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton, Πατάκης, Αθήνα, 1999
	Γραμματική της Νέας Ελληνικής, Χρ. Κλαίρης - Γ. Μπαμπινιώτης, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2005
	Γραμματική Ε, Στ Δημοτικού, Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton - Μιχ. Γεωργιαφέντης - Γεώργιος Κοτζόγλου - Μαργαρίτα Λουκά, ΟΕΔΒ, Αθήνα
	Εφαρμοσμένη Γραμματική της Δημοτικής και Συντακτικό, Γιάννη Β. Παπαναστασίου, Αθήνα, 1989
	Συντακτικό της Νέας Ελληνικής, ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1996, κα' έκδοση
	Νεοελληνική Γλώσσα Α' Γυμνασίου, Γιάννης Παπαθανασίου, εκδ. Χαζτηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2006
	Νεοελληνική Γλώσσα Β' Γυμνασίου, Γιάννης Παπαθανασίου, εκδ. Χαζτηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2006
	Νεοελληνική Γλώσσα Γ' Γυμνασίου, Γιάννης Παπαθανασίου, εκδ. Χαζτηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2006