Ο μύθος του Ιασίωνα τον συνδέει από την πλευρά της μητέρας του με τον νησί της Σαμοθράκης, ναυτικό σταθμό και ιερό χώρο, καθώς και με τη Δήμητρα και με τη διασπορά της γεωργίας. Ο Ιασίωνας ήταν γιος του Δία και της κόρης του Άτλαντα Ηλέκτρας ή Ηλεκρυώνης που ζούσε στη Σαμοθράκη. Εκεί, στο δασώδες και γεμάτο νερά νησί, έγινε η ένωση του πατέρα των θεών και των ανθρώπων και της κόρης Ατλαντίδας, από την οποία προέκυψαν παιδιά: ο Ηετίωνας ή Ιασίωνας ή Ίασος, ο Δάρδανος ή Πολυάρκης και η Αρμονία· ενίοτε αναφέρεται ένας ακόμη γιος, ο Ημαθίωνας. Ο Ιασίωνας εμπλέκεται σε μια ιστορία έρωτα με τη θεά Δήμητρα, ή βιασμού, ο δεύτερος γιος ίδρυσε τη βασιλική δυναστεία της Τροίας, η αδελφή παντρεύτηκε τον Κάδμο των Θηβών (αν και υπάρχουν και άλλες εκδοχές)· ο τρίτος γιος βασίλευσε στη Σαμοθράκη.

Στους γάμους του Κάδμου και της Αρμονίας, όπου παρευρέθηκαν όλοι οι θεοί, η Δήμητρα είδε τον Ιασίωνα, τον ερωτεύτηκε, ενώθηκε μαζί του πάνω σε χωράφι, τρεις φορές οργωμένο, και του χάρισε τον σπόρο του σιταριού (Διόδ. 5.48). Σύμφωνα με άλλες εκδοχές από τον αμοιβαίο έρωτά τους προέκυψε ένας γιος, ο Πλούτος, που διατρέχει τη γη σκορπώντας την αφθονία· ή και ένας ακόμη γιος, ο Φιλόμηλος. Έτσι, με τα δύο παιδιά και με τη διπλή σημασία της λέξης μῆλον (πρόβατο ή αίγα ή βους· το μήλο ή γενικά ο καρπός δέντρου) καλύπτονται οι βασικές ενασχολήσεις του ανθρώπου με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Άλλοτε πάλι λέγεται ότι ο έρωτας αυτός ήταν μονομερής, μόνο από την πλευρά του Ιασίωνα, που πήγε να βιάσει τη θεά, την ίδια ή ένα ομοίωμά της, ένα άγαλμα, κάτι που προκάλεσε την οργή του Δία, ο οποίος τιμώρησε τον επίδοξο εραστή χτυπώντας τον με κεραυνό που τον σκότωσε (Απολλόδ. 3.12). Είτε αμοιβαίος είτε μονομερής ο έρωτας, οι συνέπειες ήταν ίδιες: ο Δίας κατακεραύνωσε τον Ιασίωνα:

κι όταν η Δήμητρα, με τις σγουρές πλεξούδες,
πήγε σε βαθυχόρταρο χωράφι να πλαγιάσει
με το ΓΙασίωνα αγκαλιά, καμένη απ’ την αγάπη,
το ’μαθε ο Δίας στη στιγμή, και μ’ ένα αστροπελέκι
καυτό χτυπώντας, του ᾽σβησε τη νιότη του κι εκείνου.

(Όμ., Οδ. ε 125-128, μετ. Ζ. Σίδερης)

Άλλοτε πάλι ο θάνατός του αποδίδεται σε κατακλυσμό ή σε φόνο —λεγόταν ότι τον σκότωσε ο αδελφός του Δάρδανος. Όπως και να έχει, και τα δύο αδέλφια συνδέονται με τα μυστήρια που τελούνταν στα Σαμοθράκη. Άλλοτε θεωρείται ότι ο Δίας αποκάλυψε τα μυστικά των μυστηρίων που τελούνταν από παλιά στο νησί στον γιο του Ιασίωνα, άλλοτε στον Δάρδανο, άλλοτε και στους δυο. Στη συνέχεια, ο Ιασίωνας μύησε και άλλους στα μυστήρια, πρωτίστως τον γαμπρό του Κάδμο (είναι γνωστή η λατρεία των Καβείρων και της Δήμητρας Καβειραίας στη Θήβα, πόλη που ίδρυσε ο Κάδμος). Πάντως, η σχέση του Ιασίωνα με τα μυστήρια αποκαλύπτεται και από μιαν άλλην εκδοχή που τον θέλει να παντρεύεται την Κυβέλη, από την οποία απέκτησε ένα γιο, τον Κόρυβα ή Κορύβαντα, όνομα που παραπέμπει στις δευτερεύουσες θεότητες Κορύβαντες ή Κάβειρους που ήταν συνοδοί των Μεγάλων θεών της Σαμοθράκης. Μετά τον θάνατό του ο Ιασίωνας πέρασε στη χορεία των θεών, ενώ ο αδελφός του Δάρδανος, η γυναίκα του Κυβέλη και ο γιος του Κορύβαντας μετοίκισαν στην Ασία όπου ίδρυσαν ιερά της μητέρας των θεών (Διόδ. Σ. 5.49). Λεγόταν ακόμη ότι στη Θεσσαλονίκη γινόταν αναπαράσταση του φόνου του Ιασίωνα από τον Δάρδανο με τελετουργικό τρόπο· όμως η πληροφορία αυτή έρχεται από ένα θεολόγο της ύστερης αρχαιότητας (Κλ. Αλ., Προτρ. ΙΙ, 19, 1.3.4).

Ο μύθος συνδέει τον Ιασίωνα και με την Κρήτη. Λεγόταν ότι εκεί ξετυλίχτηκε ο έρωτάς του με τη Δήμητρα ή ότι ήταν κρητικός γεωργός, γιος του Δία και της Ημέρας ή του Μίνωα ή του Κατρέα και της Φρονίας ή του Ιλίθιου (Ελλάνικος, Fr. 1a,4,F.135). Σε αυτή τη δεύτερη περίπτωση η σύνδεση με τη Δήμητρα προέκυψε από το γεγονός ότι ο Ιασίωνας ήταν ο μόνος που μετά τον κατακλυσμό είχε σπόρο σιταριού που τον έσπειρε και η γη έδωσε ξανά τον καρπό της· οπότε η μυθική σκέψη δημιούργησε την αντίληψη ότι ο Ιασίωνας έζησε μαζί με τη Δήμητρα, ότι ήταν πατέρας του Πλούτου και του Φιλόμηλου και ότι διέδωσε τις οργιαστικές τελετές της θεάς στη Σικελία και αλλού —εἴς τε Σικελίαν ἦλθε καὶ ἐπὶ πολλὴν ἄλλην γῆν ἐπλανήθη τὰ ἐκείνης ὄργια δεικνύων (Αρριανός, Bithynicorum fragmenta 33). Του δίνουν ακόμη για αδελφό τον Αετίωνα και για γιο ή εγγονό τον Πάριο ή Παρία, ο οποίος ίδρυσε την ομώνυμη πόλη στον Ελλήσποντο.

Σχετικά λήμματα

ΑΡΜΟΝΙΑ-ΚΑΔΜΟΣ, ΑΤΛΑΝΤΑΣ, ΔΑΡΔΑΝΟΣ ή ΠΟΛΥΑΡΚΗΣ, ΔΗΜΗΤΡΑ, ΗΛΕΚΤΡΑ ή ΗΛΕΚΤΡΥΩΝΗ, ΗΜΑΘΙΩΝΑΣ, ΚΑΤΡΕΑΣ, ΜΙΝΩΑΣ