. ( Ελένη Νικολαΐδου εκπαιδευτικός, μέλος του συντονιστικού οργάνου διαχείρισης του Εκπαιδευτικού Δικτύου Ενημέρωσης alfavita (www.alfavita.gr) και συγγραφέας επιστημονικών βιβλίων)

ΚΕΙΜΕΝΟ 2. Η μάστιγα του αναλφαβητισμού
Η 8η Σεπτεμβρίου έχει καθιερωθεί ως διεθνής μέρα για την εξάλειψη του αναλφαβητισμού. Ο αναλφαβητισμός εξακολουθεί και να είναι μια μάστιγα που διαρκώς αναπαράγεται με νέες μορφές, πλήττοντας όχι μόνο τις φτωχές, αλλά και τις ανεπτυγμένες χώρες.
Η εκπαιδευτική βαρβαρότητα στην εποχή της παγκοσμιοποίησης αποτυπώνεται στους πίνακες της ντροπής: περίπου 793 εκατομμύρια ενήλικες στον κόσμο, στην πλειονότητά τους νεαρά κορίτσια και γυναίκες, δεν ξέρουν να διαβάζουν ούτε να γράφουν. Περίπου 67 εκατομμύρια παιδιά σχολικής ηλικίας δεν παρακολουθούν μαθήματα στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και 72 εκατομμύρια έφηβοι, που θα πρέπει να φοιτούν στον πρώτο κύκλο της δευτεροβάθμιας, δεν μπορούν να ασκήσουν το δικαίωμά τους στην παιδεία.
Καταθλιπτική είναι η κυριαρχία του αναλφαβητισμού στις ασθενέστερες τάξεις και στρώματα που ζουν σε συνθήκες φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού. Η εγκατάλειψη του σχολείου είναι μια από τις πιο επώδυνες μορφές που παίρνει η ανισότητα, η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός αντανακλώντας τη διαίρεση της κοινωνίας σε τάξεις. Στη χώρα μας, 35 χρόνια μετά τη συνταγματική κατοχύρωση της 9χρονης υποχρεωτικής εκπαίδευσης, περίπου 8.000 παιδιά «αποκλείονται» κάθε χρόνο από το γυμνάσιο!
Αναλφαβητισμός δεν σημαίνει μόνο άγνοια ανάγνωσης, γραφής και αρίθμησης. Ο οργανικός αναλφαβητισμός, η άγνοια ανάγνωσης, γραφής και αρίθμησης είναι η κορυφή του παγόβουνου. Υπάρχει και ο λειτουργικός αναλφαβητισμός. «Σήμερα αναλφάβητος θεωρείται ο άνθρωπος που δεν μπορεί να κατανοήσει μια απλή παρουσίαση γεγονότων, τα οποία αναφέρονται στην καθημερινή του ζωή». Διαπιστώνεται ότι στις αναπτυγμένες χώρες ένας στους τέσσερις ενηλίκους δεν διαθέτει αυτές τις ικανότητες. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια μια «άλλη» μορφή αναλφαβητισμού έρχεται να πυκνώσει τις παλιές στρατιές των οργανικά αναλφάβητων με νέο αίμα. Σε χιλιάδες μαθητές, οι οποίοι ολοκληρώνουν τις γυμνασιακές και λυκειακές σπουδές τους, παρατηρούνται σοβαρά προβλήματα κατανόησης ενός κειμένου, αδυναμία να εκφραστούν, να συντάξουν μια ολοκληρωμένη πρόταση, να συνδυάσουν τις γνώσεις που έχουν λάβει προκειμένου να εξηγήσουν ένα απλό φυσικό φαινόμενο ή ένα κοινωνικό ή ιστορικό γεγονός.
Επιπλέον όλο και πιο έντονος παρουσιάζεται ο νέος «ψηφιακός αναλφαβητισμός», που συνδέεται με τη δυνατότητα χρήσης των ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίας και πληροφόρησης. Τα δύο τρίτα του πληθυσμού της χώρας μας είναι «ψηφιακά αναλφάβητοι», ποσοστό σχεδόν διπλάσιο από τον μέσο όρο της Ευρώπης.
Αυτές οι σύγχρονες μορφές αναλφαβητισμού συνδέονται άρρηκτα με την κυρίαρχη νεοφιλελεύθερη πολιτική που γκρεμίζει τη δημόσια εκπαίδευση καταργώντας σχολεία, ακόμα και τη δωρεάν διανομή σχολικών βιβλίων, συρρικνώνοντας τους διορισμούς και θυσιάζοντας το δικαίωμα στη μόρφωση στον βωμό της κερδοφορίας των επιχειρήσεων ως καύσιμη ύλη για τη διαμόρφωση «χρήσιμων ηλιθίων» και όχι ελεύθερων και σκεπτόμενων πολιτών. Ωστόσο, η βασική αιτία του αναλφαβητισμού βρίσκεται στη δομή και στην οργάνωση των σύγχρονων κοινωνιών. Οι κοινωνικές ανισότητες καθιστούν αδύνατη την κατοχύρωση του κοινωνικού δικαιώματος για ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση σε όλους, ανεξάρτητα από την κοινωνική προέλευση, το φύλο, την ηλικία και το θρήσκευμα.
Η εξάλειψη του αναλφαβητισμού προϋποθέτει τη συλλογική δράση κατά των κοινωνικών ανισοτήτων και του κοινωνικού αποκλεισμού. Συνδέεται με τους κοινωνικούς αγώνες για την πλήρη κατοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την προοπτική οικοδόμησης μιας ανθρωποκεντρικής κοινωνίας.

Γιώργος Κ. Καββαδίας, Eκπαιδευτικός ?ερευνητής

ΚΕΙΜΕΝΟ 3
[?] Συχνά, βλέπω τους μαθητές των σχολείων που επισκέπτομαι, να μην μπορούν καν να συγκεντρωθούν όσο παλιότερα. Από τη μια μεριά, υπάρχει ένα μικρό ιερατείο τεσσάρων ή πέντε ατόμων της τάξης, που είναι πιο ενημερωμένα από ότι εγώ στη δική τους ηλικία. Από την άλλη μεριά όμως, υπάρχει μία συντριπτική πλειοψηφία λειτουργικά αναλφάβητων παιδιών που πράττουν το ίδιο, είτε είναι έξι, είτε δεκαέξι χρονών? Φοβάμαι, ότι έχει ανοίξει η ψαλίδα! Πολλές μελέτες δείχνουν, ότι η ικανότητά μας περιορίζεται πια? Με κάποιο τρόπο, έχουμε γίνει περισσότερο βλάκες, από τη στιγμή που επικράτησε ο ηλεκτρονικός τρόπος πληροφόρησης! Και αυτό, για έναν πρόσθετο λόγο: Η πληροφορία δεν ήταν ποτέ δεδομένη, στους ανθρώπους της δικής μου γενιάς. Έπρεπε, να καταβάλλει κανείς κόπο – σε βιβλιοθήκες και βιβλιοπωλεία – βρίσκοντας ό,τι αναζητά. Δηλαδή, η διαδικασία για την εύρεση της πληροφορίας ήταν σαφής. Ή την κατείχες, ή όχι. Ο κόπος να την αφομοιώσεις, σε έκανε πνευματικά ενεργό. Αλλά στα σημερινά παιδιά επικρατεί μία ολέθρια νοοτροπία: Η πληροφορία υπάρχει κάπου, στο Google π.χ. Δεν τη βρίσκω, παρά μόνο εάν τη χρειαστώ. Όταν την έχω ανάγκη, εμφανίζονται 70.000 καταχωρήσεις και 300 φωτογραφίες με το πάτημα ενός κουμπιού και κάνω copy paste, στην πρώτη σελίδα που θα εμφανιστεί, κάτι που δε συνέβαινε στα χρόνια μου. Είναι αφάνταστη, η επήρεια της νοοτροπίας αυτής στην πνευματική νωθρότητα? Ξαφνικά, γινόμαστε και εμείς νωθροί, εάν δεν μπούμε στη διαδικασία της έρευνας. Γιατί και η έρευνα, αποτελεί ένα είδος εθισμού! Και η παραπάνω είναι μία πολύ ταπεινή, αλλά πραγματική λογική?[..] Η κοινωνία είναι γεμάτη από λειτουργικά αναλφάβητους, από ανθρώπους που δεν μπορούν να αποκωδικοποιήσουν μία σελίδα?
(Πέτρος Τατσόπουλος, συγγραφέας από συνέντευξη του σε ψηφιακό περιοδικό)

ΚΕΙΜΕΝΟ 4. Τεχνολογικός αναλφαβητισμός

Παλιά, η σχολική εκπαίδευση στη χώρα μας δεν ήταν υποχρεωτική, κι έτσι πάρα πολλά παιδιά, κυρίως κορίτσια φτωχών οικογενειών από την επαρχία και τις πόλεις , δεν έμαθαν να διαβάζουν και να γράφουν. Από τοτε, όμως, πολλά άλλαξαν. Οι οικονομικές συνθήκες της χώρας μας βελτιώθηκαν και η σχολική εκπαίδευση έγινε υποχρεωτική (αρχικά για το δημοτικό και στη συνέχεια για το γυμνάσιο) για όλους. Φυσικό λοιπόν, είναι το “Χ” που σχεδίαζε, αντί υπογραφής, η προγιαγιά και ο προπάππος μας να ανήκει πλέον στο παρελθόν και οι περισσότεροι να ξέρουμε να βάζουμε φαρδιά πλατιά την υπογραφή μας είτε στο θρανίο, όταν βαριόμαστε στην τάξη, είτε στο διαγώνισμα της γλώσσας ή των μαθηματικών.
Πρόσφατα ένας φίλος μου, με πληροφόρησε ότι στο Ίντερνετ μπορείς να βρεις οποιαδήποτε πληροφορία θέλεις, να μιλήσεις με όποιον θέλεις, όποια ώρα θέλεις. Μου έλεγε, επίσης, πόσο διευκολύνουν την επικοινωνία οι υπολογιστές, αφού πια ο καθένας μπορεί να έχει από έναν στη δουλειά του ή στο σπίτι του. Ισχύει όμως αυτό; Οι άνθρωποι που έχουν γνώση και πρόσβαση στις νέες τεχνολογίες είναι ελάχιστοι! Σύμφωνα με κάποιες έρευνες που έχουν γίνει, αυτοί που δεν έχουν παροχή ηλεκτρικού ρεύματος είναι πολύ περισσότεροι απ’ αυτούς που σερφάρουν στο Ίντερνετ!
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι από την εποχή των παππούδων και των γιαγιάδων μας έχουν αλλάξει πολύ τα πράγματα . Εννοούν ότι όπως παλαιότερα κάποιος που δεν γνώριζε γραφή και ανάγνωση έμενε έξω από τις εξελίξεις της εποχής του, έτσι ακριβώς μένει έξω από τις εξελίξεις κι αυτός που δεν μπορεί να παρακολουθήσει την τεχνολογική πρόοδο της εποχής μας. Σήμερα, όσοι μένουν εκτός τεχνολογικών εξελίξεων δεν είναι μόνο αυτοί που κατάγονται από μη αστικά κέντρα αλλά και αυτοί που είναι φτωχοί.
Όσο πιο απαιτητική γίνεται η καθημερινή ζωή, τόσο πιο εύκολο είναι κάποιοι να μένουν έξω από τις τεχνολογικές εξελίξεις. Αν σκεφτούμε ότι πολλές από τις εργασίες που κάνουν ευκολότερη την καθημερινή ζωή γίνονται μέσω υπολογιστών, και μόνο 3 στους 10 έχουν τη δυνατότητα να αγοράσουν υπολογιστή, τι γίνεται με τους υπόλοιπους 7; Πιο συγκεκριμένα, αν 1 στους 100 απ’ όλο τον κόσμο έχει την δυνατότητα να κατανοήσει και να χρησιμοποιήσει τις νέες τεχνολογίες, τι γίνεται με τους υπόλοιπους Αφού ο αναλφαβητισμός συνδέεται με τη φτώχεια (ή τον πλούτο), μια πολύ καλή λύση θα ήταν φτηνή τεχνολογία για όλους. Ή ίσως κάτι τελείως διαφορετικό: ένα σύστημα που θα μας επέτρεπε να συμμετέχουμε σε όλα με ίσους όρους, ανεξαρτήτως χρημάτων, γνώσεων, τόπου καταγωγής, φύλου και ηλικίας.
(Κείμενο της Α. Καλύβα αποθησαυρισμένο από το διαδίκτυο)

Ολίγη ? ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΥΘΕΝΤΙΑ

«Παιδεία ευτυχούσι μεν εστί κόσμος, ατυχούσι δε καταφύγιον».

μτφρ: η μόρφωση είναι στολίδι γι? αυτούς που ευτυχούν και καταφύγιο γι? αυτούς που δυστυχούν Ισοκράτης, 436-338 π.Χ., Αθηναίος ρήτορας

· Όπως το έδαφος, όσο και αν είναι γόνιμο, αδυνατεί να παράγει κάτι δίχως καλλιέργεια, έτσι και ο νους του ανθρώπου: δίχως την εκπαίδευση αδυνατεί να δώσει τους αναμενόμενους καρπούς. Πλούταρχος, 47-120 μ.Χ., Αρχαίος Έλληνας ιστορικός
· Πρέπει να εγκαταλείψουμε την ιδέα ότι η εκπαίδευση αφορά μόνο τους νέους. Πώς είναι δυνατό, αφού τα μισά πράγματα που ξέρει κάποιος στα 20 του δεν είναι αλήθεια πια στα 40 του και τα μισά πράγματα που ξέρει στα 40 του δεν είχαν ανακαλυφθεί όταν ήταν 20;

Arthur Clarke, 1917-2008, Βρετανός συγγραφέας επιστ. φαντασίας

 Δράξασθε παιδείας μήποτε οργισθεί Κύριος. Παλαιά Διαθήκη, Ψαλμοί Β? 12

· Έχουμε να κάνουμε με την καλύτερα εκπαιδευμένη γενιά στην ιστορία. Αλλά το μυαλό τους έχει βάλει τα καλά του χωρίς να έχει να πάει πουθενά. Timothy Leary, 1920-1996, Αμερικανός ψυχολόγος

· Η φτώχεια δεν μπορεί να είναι εμπόδιο για τη μόρφωση, και η μόρφωση πρέπει να είναι ένας τρόπος απόδρασης από τη φτώχεια. Λύντον Τζόνσον, 1908-1973, Αμερικανός πρόεδρος [1963-1968]

· Οι αναλφάβητοι του 21ου αιώνα δεν θα είναι εκείνοι που δεν ξέρουν γραφή και ανάγνωση, αλλά εκείνοι που δεν μπορούν να μάθουν, να ξεμάθουν και να ξαναμάθουν. Alvin Toffler, 1928-, Αμερικανός συγγραφέας & μελλοντολόγος

· Ένας μορφωμένος ηλίθιος είναι πιο ηλίθιος από έναν αμόρφωτο ηλίθιο. Μολιέρος, 1622-1673, Γάλλος θεατρικός συγγραφέας
· Το σχολείο θα σε βοηθήσει να τα βγάλεις πέρα. Η διά βίου αυτοδιδασκαλία θα σε βοηθήσει να κάνεις περιουσία. Jim Rohn, 1930-2009, Αμερικανός συγγραφέας αυτοβοήθειας

· Όταν εκπαιδεύεις ένα αγόρι, μορφώνεις ένα αγόρι. Όταν εκπαιδεύεις ένα κορίτσι, μορφώνεις μια ολόκληρη γενιά. Ινδική παροιμία