Ομιλείτε Greeklish ή Ελληνικά;
Του Γιώργου Λιάλιου
Ολο και περισσότερο τα ελληνικά με λατινικά στοιχεία μετατρέπονται σε μια ιδιόμορφη διάλεκτο ανάμεσα στους χρήστες του Ιντερνετ
«Η Sygklhtos sthn ar. {000} synedriash ths, apofasise na sas parakalesei na enhmerwsete ta melh DEP toy tmhmatos sas oti, basei ths isxyoysas nomo8esias, den einai nomimh h ana8esh aytodynamou didaktikou ergou se metaptyxiakous foithtes…». Αυτό που μόλις διαβάσατε -αν βέβαια τα καταφέρατε- είναι μια ανακοίνωση της Συγκλήτου, τον Ιανουάριο του 1998. Ενα κείμενο που απεστάλη μέσω Ιντερνετ, με τη μορφή ηλεκτρονικού ταχυδρομείου· ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της διείσδυσης της χρήσης των Ελληνικών με λατινικούς χαρακτήρες (ή απλά «greeklish», όπως συνηθίζεται πλέον να αποκαλούνται) στο Διαδίκτυο. Πρόκειται για μια γλωσσική «συνήθεια», γνώριμη στην ελληνική ιστορία, που, όμως, έκανε δυναμική την επανεμφάνισή της τα τελευταία χρόνια στο Ιντερνετ, μέσα από το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και τα chat, ενώ σπανιότερα ακόμη και μέσα από τα γραπτά μηνύματα στα κινητά.
Τα greeklish δεν είναι τίποτε άλλο από τη μεταγραφή των Ελληνικών με τη χρήση του λατινικού αλφάβητου. Η διαφορά τους με ανάλογες περιπτώσεις στο παρελθόν (όπως τα φραγκοχιώτικα ή φραγκολεβαντίτικα τον 19ο αιώνα) είναι ότι σε αυτήν την περίπτωση το μέσο είναι σχεδόν αποκλειστικά το Οντερνετ, ενώ η μεταγραφή δεν βασίζεται μόνο στη χρήση των λατινικών γραμμάτων, αλλά συμπληρώνεται και με άλλα σύμβολα του πληκτρολογίου του ηλεκτρονικού υπολογιστή, όσα βέβαια κρίνει ο χρήστης ότι προσομοιάζουν περισσότερο στην οπτική απεικόνιση του ελληνικού αλφάβητου.
Ela Lola, na ena mhlo
Η μεταγραφή, λοιπόν, μιας ελληνικής λέξης στα greeklish δεν βασίζεται σε κάποια συγκεκριμένα κριτήρια, καθώς δεν υπάρχει μια «νόρμα» που να δίνει ανάλογες κατευθυντήριες γραμμές. Ετσι, οι χρήστες του Ιντερνετ αυτοσχεδιάζουν στα όρια του πληκτρολογίου τους, για να βρουν την καλύτερη δυνατή λύση: εκείνη που θα αποδίδει καλύτερα το ελληνικό αλφάβητο, είτε οπτικά είτε φωνητικά.
Παράδειγμα: Η λέξη ωραιοπαθής μπορεί να αποδοθεί με μια σειρά από διαφορετικούς τρόπους, όπως oreopathis (ηχητική προσέγγιση), wraiopa8ns (οπτική αναλογία με το ελληνικό αλφάβητο) ή και vraiopauhs (με απλή χρήση των αντίστοιχων γραμμάτων στο πληκτρολόγιο). Και φυσικά δεν αποκλείονται οποιοιδήποτε συνδυασμοί των τριών αυτών προσεγγίσεων εξυπηρετούν κάθε χρήστη. Βαβυλωνία;
«Με λίγη εξάσκηση διαβάζονται και γράφονται άνετα», λέει ο κ. Γιάννης Ανδρουτσόπουλος, καθηγητής Γλωσσολογίας στη Χαϊδελβέργη της Γερμανίας, ο οποίος έχει κάνει εκτεταμένη μελέτη και έρευνα πάνω στα greeklish. «Πρόκειται για ένα σύστημα γραφής συμπληρωματικό, περιορισμένο σε ειδικές συνθήκες χρήσης, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι παρεμποδίζεται η δημιουργική γλωσσική χρήση». Δεν είναι, άλλωστε, η πρώτη φορά που εμφανίζεται κάτι ανάλογο στον ελλαδικό χώρο. «Στη Σμύρνη και τη Χίο χρησιμοποιούνταν στις εκδόσεις και την αλληλογραφία ή αργότερα στα τηλεγραφήματα προς το εξωτερικό. Στις αρχές του 20ού αιώνα, μάλιστα, υπήρχε και μια κίνηση διανοούμενων για την επίσημη καθιέρωσή τους. Συμβατικά, κάθε γλώσσα είναι συνδεδεμένη με ένα αλφάβητο· υπάρχουν, όμως, περιπτώσεις που κυρίως λόγω κάποιας επικοινωνιακής ανάγκης χρησιμοποιείται και ένα δεύτερο. Στην Ιαπωνία και την Κίνα, για παράδειγμα, υπάρχει μεγάλη τέτοια παράδοση, λόγω ιδεογραμμάτων».
Τι είναι, λοιπόν, τα greeklish; «Τα greeklish δεν είναι γλώσσα. Είναι μια παραλλαγή της γραφής που δεν υπήρχε παλιότερα, τουλάχιστον με αυτή τη μορφή», λέει ο κ. Ανδρουτσόπουλος, «καθώς ο γνώμονας είναι η απόδοση της μορφής και όχι απαραίτητα του ήχου». Το αποτέλεσμα δείχνει, με μια πρώτη ματιά, ασυνάρτητο, τα πράγματα, όμως, δεν ισχύει. «Εμπειρικά μπορεί να καταλάβει κανείς ότι υπάρχει έλξη κάποιων εναλλακτικών, που δείχνει ότι ο κόσμος τείνει προς μια συνέπεια».
Giati etsi mas aresei
Γιατί, λοιπόν, οι Ελληνες χρήστες του Ιντερνετ επιλέγουν να χρησιμοποιήσουν έναν συγκεκριμένο τρόπο μεταγραφής; Η υπόθεση των greeklish ήταν αρχικά θέμα λογισμικού των ηλεκτρονικών υπολογιστών, που δεν έδιναν τη δυνατότητα χρήσης ελληνικού αλφάβητου. Λίγο αργότερα, όμως, με την άνοδο του αριθμού των Ελλήνων χρηστών και την είσοδο στην αγορά του Ιντερνετ μεγάλων ελληνικών εταιρειών, τα πράγματα σταδιακά μεταβλήθηκαν, τουλάχιστον μέσα στα ελληνικά σύνορα.
«Αρχικά χρησιμοποιούσα τα greeklish στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, επειδή δεν μπορούσα να χρησιμοποιήσω τα ελληνικά», λέει η Αλεξία Μαρή, φοιτήτρια Λογιστικής. «Αργότερα, κάπου έγινε συνήθεια. Οποτε γράφω στο Ιντερνετ χρησιμοποιώ greeklish, σαν να είναι… η γλώσσα του». «Χρησιμοποιώ greeklish όταν επικοινωνώ με Ελληνες στο εξωτερικό», λέει ο Θανάσης Μανδάλης, ιδιωτικός υπάλληλος. «Οι περισσότεροι δεν έχουν ελληνικά στον υπολογιστή τους κι έτσι, αν τους στείλεις κάτι στα ελληνικά, δεν θα μπορούν να το διαβάσουν».
Πέρα, όμως, από τη συνήθεια ή την έλλειψη ανάλογης υποδομής, κάποιοι βλέπουν τα πράγματα από μια εντελώς διαφορετική οπτική. «Τα greeklish είναι σαν τη γλώσσα του Μποστ!», λέει η Χρυσούλα Αθανασιάδη, φοιτήτρια Αρχαιολογίας. «Οπως ο Μποστ έγραφε ανορθόγραφα και το αποτέλεσμα φαινόταν αστείο, έτσι και τα greeklish είναι μια… αναρχική -ή και χιουμοριστική- πράξη απέναντι στο ελληνικό αλφάβητο! Αλλο να γράφεις “αναμένω νέα σου” και άλλο… “prosvlepo taxisti apantisi”!».
«Η ύπαρξη των greeklish έχει φυσικά σχέση και με τη lingua franca της εποχής μας, τα αγγλικά», λέει ο καθηγητής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κ. Παναγιώτης Κοντός. «Κάθε εποχή έχει τη δική της οικουμενική γλώσσα που επηρεάζει τις υπόλοιπες, είτε λεξιλογικά είτε από πλευράς συμβόλων είτε από πλευράς δανείων. Η χρήση των αγγλικών μας έχει δημιουργήσει μια “οπτική” συνήθεια, που δεν είναι εμφανής μόνο μέσω της απεικόνισης των ελληνικών με λατινικούς χαρακτήρες, αλλά και στη γενικότερη χρήση της αγγλικής στην καθημερινότητά μας».
Είτε ως πράξη λειτουργική είτε ως πράξη… αναρχική, η χρήση των greeklish σίγουρα δεν είναι προσόν της νεολαίας, όπως άλλωστε και η ίδια η χρήση του Ιντερνετ. Γι’ αυτό και τα greeklish χρησιμοποιούνται εξίσου τακτικά από έναν 15χρονο «surfer» όσο και από έναν πανεπιστημιακό ή μια επιχείρηση.
«Η χρήση των διαφόρων “τύπων” μεταγραφής δεν έχει άμεση συνάρτηση με τον κοινωνικό χαρακτήρα του ατόμου, όχι τουλάχιστον με την κλασική έννοια (π.χ. φύλο, μόρφωση, καταγωγή), γιατί δεν υπάρχει κανόνας ώστε να υπάρξει και απόκλιση», λέει ο κ. Ανδρουτσόπουλος. «Αυτό που φαίνεται μέσα από τις έρευνες που έχω κάνει είναι ότι εξελίσσονται “τοπικές” νόρμες, δηλαδή μεμονωμένες παρέες που συγκλίνουν σταδιακά σε κάποιο σημείο. Είμαστε, όμως, ακόμα σε μια γλωσσολογική “σούπα”, που παραταύτα είναι ωραία, ελευθεριακή. Ισως είναι δύσκολη αρχικά για όσους δεν την έχουν συνηθίσει, αλλά έχει την ελευθερία την έκφρασης της ιδιοσυγκρασίας, έχει τη δική της ιδεολογία».
Fovou tous Ellhnes
Τα greeklish δεν είναι ένα ανεξάρτητο γλωσσικό σύνολο, αλλά ένα επικοινωνιακό μέσο «διευκόλυνσης», ένα συμπληρωματικό σύστημα γραφής που χρησιμοποιείται για λόγους επικοινωνίας. Είναι δυνατόν, λοιπόν, να αποτελέσει απειλή για την Ελληνική;
«Σίγουρα τα greeklish είναι ένα είδος “μόδας”, με καθαρά περιστασιακό χαρακτήρα. Η γλώσσα, όμως, είναι ένας από τους βασικούς τρόπους πολιτισμικής επιβίωσης», λέει ο κ. Κοντός. «Αν κάνουμε εκπτώσεις και δεν προσπαθούμε να χρησιμοποιούμε πλήρως τη γλώσσα μας σε επικοινωνιακά πεδία όπως το Ιντερνετ, σημαίνει ότι ολιγωρούμε απέναντι στο χρέος μας να προασπίσουμε αυτήν μας την ιδιαιτερότητα. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να φοβούμαστε τα greeklish. Δεν μπορούν βέβαια να είναι το πρότυπο, αλλά ίσως θα πρέπει να μας ενοχλεί περισσότερο η ανεπάρκεια και η ολιγωρία μας ως προς την Παιδεία μας γενικώς».
Τα greeklish δεν είναι τίποτε άλλο από τη μεταγραφή των Ελληνικών με τη χρήση του λατινικού αλφάβητου. Η διαφορά τους με ανάλογες περιπτώσεις στο παρελθόν (όπως τα φραγκοχιώτικα ή φραγκολεβαντίτικα τον 19ο αιώνα) είναι ότι σε αυτήν την περίπτωση το μέσο είναι σχεδόν αποκλειστικά το Οντερνετ, ενώ η μεταγραφή δεν βασίζεται μόνο στη χρήση των λατινικών γραμμάτων, αλλά συμπληρώνεται και με άλλα σύμβολα του πληκτρολογίου του ηλεκτρονικού υπολογιστή, όσα βέβαια κρίνει ο χρήστης ότι προσομοιάζουν περισσότερο στην οπτική απεικόνιση του ελληνικού αλφάβητου.
Ela Lola, na ena mhlo
Η μεταγραφή, λοιπόν, μιας ελληνικής λέξης στα greeklish δεν βασίζεται σε κάποια συγκεκριμένα κριτήρια, καθώς δεν υπάρχει μια «νόρμα» που να δίνει ανάλογες κατευθυντήριες γραμμές. Ετσι, οι χρήστες του Ιντερνετ αυτοσχεδιάζουν στα όρια του πληκτρολογίου τους, για να βρουν την καλύτερη δυνατή λύση: εκείνη που θα αποδίδει καλύτερα το ελληνικό αλφάβητο, είτε οπτικά είτε φωνητικά.
Παράδειγμα: Η λέξη ωραιοπαθής μπορεί να αποδοθεί με μια σειρά από διαφορετικούς τρόπους, όπως oreopathis (ηχητική προσέγγιση), wraiopa8ns (οπτική αναλογία με το ελληνικό αλφάβητο) ή και vraiopauhs (με απλή χρήση των αντίστοιχων γραμμάτων στο πληκτρολόγιο). Και φυσικά δεν αποκλείονται οποιοιδήποτε συνδυασμοί των τριών αυτών προσεγγίσεων εξυπηρετούν κάθε χρήστη. Βαβυλωνία;
«Με λίγη εξάσκηση διαβάζονται και γράφονται άνετα», λέει ο κ. Γιάννης Ανδρουτσόπουλος, καθηγητής Γλωσσολογίας στη Χαϊδελβέργη της Γερμανίας, ο οποίος έχει κάνει εκτεταμένη μελέτη και έρευνα πάνω στα greeklish. «Πρόκειται για ένα σύστημα γραφής συμπληρωματικό, περιορισμένο σε ειδικές συνθήκες χρήσης, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι παρεμποδίζεται η δημιουργική γλωσσική χρήση». Δεν είναι, άλλωστε, η πρώτη φορά που εμφανίζεται κάτι ανάλογο στον ελλαδικό χώρο. «Στη Σμύρνη και τη Χίο χρησιμοποιούνταν στις εκδόσεις και την αλληλογραφία ή αργότερα στα τηλεγραφήματα προς το εξωτερικό. Στις αρχές του 20ού αιώνα, μάλιστα, υπήρχε και μια κίνηση διανοούμενων για την επίσημη καθιέρωσή τους. Συμβατικά, κάθε γλώσσα είναι συνδεδεμένη με ένα αλφάβητο· υπάρχουν, όμως, περιπτώσεις που κυρίως λόγω κάποιας επικοινωνιακής ανάγκης χρησιμοποιείται και ένα δεύτερο. Στην Ιαπωνία και την Κίνα, για παράδειγμα, υπάρχει μεγάλη τέτοια παράδοση, λόγω ιδεογραμμάτων».
Τι είναι, λοιπόν, τα greeklish; «Τα greeklish δεν είναι γλώσσα. Είναι μια παραλλαγή της γραφής που δεν υπήρχε παλιότερα, τουλάχιστον με αυτή τη μορφή», λέει ο κ. Ανδρουτσόπουλος, «καθώς ο γνώμονας είναι η απόδοση της μορφής και όχι απαραίτητα του ήχου». Το αποτέλεσμα δείχνει, με μια πρώτη ματιά, ασυνάρτητο, τα πράγματα, όμως, δεν ισχύει. «Εμπειρικά μπορεί να καταλάβει κανείς ότι υπάρχει έλξη κάποιων εναλλακτικών, που δείχνει ότι ο κόσμος τείνει προς μια συνέπεια».
Giati etsi mas aresei
Γιατί, λοιπόν, οι Ελληνες χρήστες του Ιντερνετ επιλέγουν να χρησιμοποιήσουν έναν συγκεκριμένο τρόπο μεταγραφής; Η υπόθεση των greeklish ήταν αρχικά θέμα λογισμικού των ηλεκτρονικών υπολογιστών, που δεν έδιναν τη δυνατότητα χρήσης ελληνικού αλφάβητου. Λίγο αργότερα, όμως, με την άνοδο του αριθμού των Ελλήνων χρηστών και την είσοδο στην αγορά του Ιντερνετ μεγάλων ελληνικών εταιρειών, τα πράγματα σταδιακά μεταβλήθηκαν, τουλάχιστον μέσα στα ελληνικά σύνορα.
«Αρχικά χρησιμοποιούσα τα greeklish στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, επειδή δεν μπορούσα να χρησιμοποιήσω τα ελληνικά», λέει η Αλεξία Μαρή, φοιτήτρια Λογιστικής. «Αργότερα, κάπου έγινε συνήθεια. Οποτε γράφω στο Ιντερνετ χρησιμοποιώ greeklish, σαν να είναι… η γλώσσα του». «Χρησιμοποιώ greeklish όταν επικοινωνώ με Ελληνες στο εξωτερικό», λέει ο Θανάσης Μανδάλης, ιδιωτικός υπάλληλος. «Οι περισσότεροι δεν έχουν ελληνικά στον υπολογιστή τους κι έτσι, αν τους στείλεις κάτι στα ελληνικά, δεν θα μπορούν να το διαβάσουν».
Πέρα, όμως, από τη συνήθεια ή την έλλειψη ανάλογης υποδομής, κάποιοι βλέπουν τα πράγματα από μια εντελώς διαφορετική οπτική. «Τα greeklish είναι σαν τη γλώσσα του Μποστ!», λέει η Χρυσούλα Αθανασιάδη, φοιτήτρια Αρχαιολογίας. «Οπως ο Μποστ έγραφε ανορθόγραφα και το αποτέλεσμα φαινόταν αστείο, έτσι και τα greeklish είναι μια… αναρχική -ή και χιουμοριστική- πράξη απέναντι στο ελληνικό αλφάβητο! Αλλο να γράφεις “αναμένω νέα σου” και άλλο… “prosvlepo taxisti apantisi”!».
«Η ύπαρξη των greeklish έχει φυσικά σχέση και με τη lingua franca της εποχής μας, τα αγγλικά», λέει ο καθηγητής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κ. Παναγιώτης Κοντός. «Κάθε εποχή έχει τη δική της οικουμενική γλώσσα που επηρεάζει τις υπόλοιπες, είτε λεξιλογικά είτε από πλευράς συμβόλων είτε από πλευράς δανείων. Η χρήση των αγγλικών μας έχει δημιουργήσει μια “οπτική” συνήθεια, που δεν είναι εμφανής μόνο μέσω της απεικόνισης των ελληνικών με λατινικούς χαρακτήρες, αλλά και στη γενικότερη χρήση της αγγλικής στην καθημερινότητά μας».
Είτε ως πράξη λειτουργική είτε ως πράξη… αναρχική, η χρήση των greeklish σίγουρα δεν είναι προσόν της νεολαίας, όπως άλλωστε και η ίδια η χρήση του Ιντερνετ. Γι’ αυτό και τα greeklish χρησιμοποιούνται εξίσου τακτικά από έναν 15χρονο «surfer» όσο και από έναν πανεπιστημιακό ή μια επιχείρηση.
«Η χρήση των διαφόρων “τύπων” μεταγραφής δεν έχει άμεση συνάρτηση με τον κοινωνικό χαρακτήρα του ατόμου, όχι τουλάχιστον με την κλασική έννοια (π.χ. φύλο, μόρφωση, καταγωγή), γιατί δεν υπάρχει κανόνας ώστε να υπάρξει και απόκλιση», λέει ο κ. Ανδρουτσόπουλος. «Αυτό που φαίνεται μέσα από τις έρευνες που έχω κάνει είναι ότι εξελίσσονται “τοπικές” νόρμες, δηλαδή μεμονωμένες παρέες που συγκλίνουν σταδιακά σε κάποιο σημείο. Είμαστε, όμως, ακόμα σε μια γλωσσολογική “σούπα”, που παραταύτα είναι ωραία, ελευθεριακή. Ισως είναι δύσκολη αρχικά για όσους δεν την έχουν συνηθίσει, αλλά έχει την ελευθερία την έκφρασης της ιδιοσυγκρασίας, έχει τη δική της ιδεολογία».
Fovou tous Ellhnes
Τα greeklish δεν είναι ένα ανεξάρτητο γλωσσικό σύνολο, αλλά ένα επικοινωνιακό μέσο «διευκόλυνσης», ένα συμπληρωματικό σύστημα γραφής που χρησιμοποιείται για λόγους επικοινωνίας. Είναι δυνατόν, λοιπόν, να αποτελέσει απειλή για την Ελληνική;
«Σίγουρα τα greeklish είναι ένα είδος “μόδας”, με καθαρά περιστασιακό χαρακτήρα. Η γλώσσα, όμως, είναι ένας από τους βασικούς τρόπους πολιτισμικής επιβίωσης», λέει ο κ. Κοντός. «Αν κάνουμε εκπτώσεις και δεν προσπαθούμε να χρησιμοποιούμε πλήρως τη γλώσσα μας σε επικοινωνιακά πεδία όπως το Ιντερνετ, σημαίνει ότι ολιγωρούμε απέναντι στο χρέος μας να προασπίσουμε αυτήν μας την ιδιαιτερότητα. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να φοβούμαστε τα greeklish. Δεν μπορούν βέβαια να είναι το πρότυπο, αλλά ίσως θα πρέπει να μας ενοχλεί περισσότερο η ανεπάρκεια και η ολιγωρία μας ως προς την Παιδεία μας γενικώς».
Οι παραλλαγές
Η μεταγραφή των ελληνικών στα «λατινοελληνικά» δεν ακολουθεί κάποιους συγκεκριμένους κανόνες. Κατ’ αρχάς, τα περισσότερα γράμματα, όπως το Α, το Μ, το Ο και το Ε, παραμένουν ως έχουν, καθώς αντιστοιχούν (κυρίως ως κεφαλαία, ενίοτε και ως μικρά) στο ελληνικό αλφάβητο. Τα πράγματα περιπλέκονται όταν καλούμαστε να χρησιμοποιήσουμε γράμματα, φθόγγους ή δίφθογγους που δεν απαντούν ευθέως στο λατινικό αλφάβητο. Τις περισσότερες παραλλαγές συγκεντρώνουν τα γράμματα Η, Θ, Ξ, Υ, Φ, Ψ και Ω, καθώς και οι δίφθογγοι ευ και αυ. Δεν λείπουν όμως οι -σπανιότερες ίσως- παραλλαγές και στα γράμματα Β, Δ, Ν, Σ και Χ, κυρίως όπου οι κάποιες παραλλαγές συγγενεύουν περισσότερο με το ελληνικό αλφάβητο. Η δημιουργικότητα των χρηστών του Ιντερνετ έχει οδηγήσει ακόμα και στη χρήση αριθμών ή συμβόλων (π.χ. 8 για Θ ή # για το Ξ), λόγω της σχετικής οπτικής τους ομοιότητας.
Καθημερινή , Κυριακή 16/7/2000