(Άγγελος Λιβαθινός, Καρδαμάς-Kardamas) Η Ελληνική Δραχμή, που αποχαιρετάμε!

“....Ωνόμασται δέ, έτι οβολός

ήν τό έκτον τής δραχμής ”

( “Ονομαστικόν” Πολυδεύκους, VI .39, 2^ος αιών μ.Χ. )

Είτε συμφωνεί κάποιος είτε όχι με την αποδοχή και από την χώρα μας τής “νομισματικής ενοποίησης”, και κατ’ επέκταση με την εισαγωγή και στην Ελλάδα τού κοινού ήδη ευρωπαϊκού νομίσματος, που ακούει στο όνομα “Ευρώ”, είναι πλέον υποχρεωμένος να χρησιμοποιεί μέχρι μεν την 28^η Φεβρουαρίου 2002 από κοινού την ελληνική Δραχμή και το νέο ευρωπαϊκό νόμισμα, από δε την 1^η Μαρτίου 2002 μόνον το Ευρώ !

Είναι γεγονός, ότι η Δραχμή έχει συνδεθή με την ζωή μας, ως Ελλήνων, με την ιστορία μας, με τα ήθη και τα έθιμά μας, με τον Πολιτισμό μας, με τις δυσκολίες τής ζωής, με το μεροκάματο τού απλού ανθρώπου. Και γι’αυτό, η όποια συναισθηματική φόρτιση, με αφορμή την οριστική απόσυρσή της σε λίγον καιρό, για να καταλάβει την θέση της το ευρωπαϊκό νόμισμα Ευρώ, δεν θα ήτο αδικαιολόγητη !

Για λόγους, επομένως, καθαρά ιστορικούς, αλλά και συμβολικούς, είναι χρήσιμη μια σύντομη ιστορική αναδρομή στα βάθη τών αιώνων, για να παρακολουθήσουμε την γέννηση και την πορεία τής ελληνικής δραχμής, τού αρχαιότερου, ίσως, νομίσματος που κυκλοφορεί στον κόσμο σήμερα !

Ετυμολογικώς, το όνομα “δραχμή” παράγεται από το ρήμα : δράσσομαι (= δράττομαι ). Και, δραχμή σημαίνει: ό,τι μπορεί να αδράξει μια παλάμη, δηλαδή ό,τι μπορεί να πιάσει κάποιος με το χέρι του ( = δράξ, δραξιά) !

Στην Αρχαία Ελλάδα, μέχρι και τον 8^ο αιώνα π.Χ., οι αγοραπωλησίες συνήθως εγένοντο με απ’ ευθείας ανταλλαγή τών διαφόρων προϊόντων (: είδος με είδος, όπως λέμε σήμερα). Έτσι, στην εποχή τού Ομήρου και τού Ησιόδου, συνήθως εκτιμούσαν την αξία ενός πράγματος ή ενός προσώπου με ορισμένο αριθμό ζώων: μία πανοπλία επί παραδείγματι άξιζε τόσα βόδια !

Μερικές φορές, όμως, στις συναλλαγές τους οι Έλληνες τής εποχής αυτής χρησιμοποιούσαν και κομμάτια από πολύτιμο μέταλλο σε σχήμα κυλινδρικό, που δεν ήτο όμως νόμισμα!

Με την πάροδο τών ετών, και για την διευκόλυνση τών συναλλασομένων, καθιερώθηκε ως μονάδα υπολογισμού αξιών ( αλλά και ως μονάδα βάρους ταυτοχρόνως) μία μικρή μεταλλική ράβδος, που έμοιαζε με μικρή μαγειρική σούβλα, ονομάζετο δε η ράβδος αυτή οβελός ή οβολός! Το πάχος εκάστου οβελού ήτο τόσον, ώστε μόλις που μπορούσε μια ανθρώπινη παλάμη να αδράξει (να πιάσει) έξ τέτοιες ράβδους ! Το σύνολο αυτών τών έξ οβελών, που έπιανε η παλάμη, ονομάσθηκε δραχμή (= δράξ έξ οβελών)!

Στην γέννησή της, λοιπόν, η δραχμή ήτο μονάδα υπολογισμού αξιών ( και μονάδα βάρους ), αλλά δεν ήτο νόμισμα (κέρμα).

Η δραχμή έμελλε να γίνει νόμισμα περί το 700 π.Χ., όταν ο τύρρανος τού Άργους, Φείδων, γνωστός και για άλλες δραστηριότητές του⁽¹⁾, ίδρυσε το πρώτο νομισματοκοπείο στην Ελλάδα, και συγκεκριμένα στην Αίγινα.

Ο Φείδων καθιέρωσε την δραχμή ως νόμισμα ( που ήτο στην αρχή επίμηκες και όχι στρογγυλό) από άργυρο (ασήμι), αλλά διατήρησε και την υποδιαίρεσή της, τον οβολό σε νόμισμα πλέον, και την αντιστοιχία δραχμής και οβολού (: 1 δραχμή = 6 οβολοί).

Το Αιγινητικόν, όπως ονομάσθηκε, νομισματικό σύστημα τού Φείδωνος απαρτίζετο από τις εξής νομισματικές και υπολογιστικές μονάδες:

1. Οβολός ( υπολογιστική μονάδα, αλλά και νόμισμα –κέρμα, από ασήμι)

2. Δραχμή ( υπολογιστική μονάδα, αλλά και νόμισμα-κέρμα, από ασήμι ), 1 δραχμή = 6 οβολοί .

3. Στατήρ ή Δίδραχμον ( υπολογιστική μονάδα, αλλά και νόμισμα –κέρμα), 1 στατήρ = 2 δραχμές

4. Μνά ( υπολογιστική μονάδα, αλλά όχι νόμισμα –κέρμα ), 1 μνά =100 δραχμές

5. Τάλαντον ( υπολογιστική μονάδα, αλλά όχι νόμισμα –κέρμα), 1 Τάλαντον =60 μναί = 6.000 δραχμές. Η ονομασία Τάλαντον αναφέρεται και στον Όμηρο.

Οι νομισματικές αυτές μονάδες εχρησιμοποιούντο και ως μονάδες βάρους !

Αργότερα, στην Αθήνα καθιερώθηκε το Αθηναϊκό νομισματικό σύστημα, το οποίο ήτο ελαφρύτερο τού Αιγινητικού, και περιελάμβανε στην αρχή τις ίδιες, όπως παραπάνω, νομισματικές και υπολογιστικές μονάδες.

Αργότερα στην Αθήνα και αλλού καθιερώθησαν και άλλα νομίσματα-κέρματα: δεκάδραχμον, τετράδραχμον, τετρώβολον =4 Οβολοί), τριώβολον (=3 Οβολοί), δυώβολον (=2 οβολοί ), ημιοβόλιον (=1/2 τού οβολού), χαλκούς ( κέρμα από χαλκό = 1/8 τού οβολού), δίχαλκον (=2 χαλκοί = ¼ τού οβολού). Πάνω από δεκάδραχμο νόμισμα δεν υπήρχε !

Για να προσεγγίσουμε την ανταλλακτική αξία μιάς δραχμής, αλλά και για να πάρουμε μια ιδέα για την αμοιβή τών διαφόρων εργασιών και υπηρεσιών κατά την αρχαιότητα, αναφέρουμε ότι:

κατά τον 5^ο π.Χ. αιώνα, στην Αθήνα, ένας καλός εργάτης γής απεζημιώνετο με δύο (2) αργυρές δραχμές την ημέρα! Την ίδια εποχή, η αποζημίωση ενός μέλους τής Βουλής τών πεντακοσίων ( ενός Βουλευτή, δηλαδή ) ήτο: 5 Οβολοί την ημέρα( δηλαδή, λιγώτερο από μία δραχμή!), ενώ ενός Πρυτάνεως ( Προέδρου τής Βουλής) η αποζημίωση ήτο μία ( 1) δραχμή την ημέρα ( το μισό τής αποζημίωσης τού εργάτη!).

Όλα αυτά τα νομίσματα, στην μία τους όψη, είχαν ως θέμα τα χαρακτηριστικά τής πόλης που την εκτύπωνε ( που την “έκοβε”). Έτσι, το νόμισμα τής δραχμής στην Αθήνα είχε στην μία του όψη την κεφαλή τής Αθηνάς, στεφανωμένη με φύλλα εληάς, ενώ στην άλλη όψη είχε την γλαύκα (κουκουβάγια), με τον βλαστό τής εληάς και τα τρία πρώτα γράμματα τής πόλης τής Αθήνας . Γι’ αυτό τις ονόμαζαν “Γλαύκες” ( σχετική η παροιμία: ότι το “κομίζειν Γλαύκα εις Αθήνας” είναι ανώφελο).

Με την κατάκτηση τής Ελλάδος υπό τών Ρωμαίων, η Δραχμή αντικαταστάθηκε βαθμιαία με το Ρωμαϊκό νόμισμα Δηνάριο, με παράλληλη όμως κυκλοφορία και τού ελληνικού νομίσματος σε ορισμένες περιοχές τής Ελλάδος. Έτσι, ο Πολυδεύκης, στο έργο του “Ονομαστικόν”, μάς πληροφορεί: “ Οβελοί σιδηροί, νόμισμα σιδηρούν τό Λακεδαιμονίων καί Βυζαντίων ”( VII.105, 2^ος μ.Χ. αιών).

Στα χρόνια τής Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, και μέχρι τον 14^ον αιώνα, εχρησιμοποιήθησαν τα χρυσά βυζαντινά νομίσματα, τα επονομαζόμενα Βυζαντινά (ή: Μπέζαντα), ενώ μετά τον 14^ον αιώνα τα Τσεκίνια ( ή αλλοιώς στα βενετικά: Δουκάτα ).

Με την κατάκτηση τής Ελλάδος υπό τών Τούρκων, σταδιακά εχρησιμοποιήθησαν τα τούρκικα νομίσματα: λίρες, παράδες, κλπ.

Μετά την Επανάσταση τού 1821, και παρά το γεγονός ότι από το 1822 είχε αποφασισθή η έκδοση Ελληνικού νομίσματος, μέχρι το 1828 οι συναλλαγές εγένοντο με ξένα νομίσματα (Αγγλικές λίρες, τούρκικα νομίσματα). Μόλις το 1828, με ψήφισμα τής Δ΄ Εθνοσυνέλευσης τού Άργους, ο Κυβερνήτης τής Ελλάδος Ιωάννης Καποδίστριας καθιέρωσε ελληνικό νομισματικό σύστημα.

Το νέο νόμισμα, όμως, δεν ήτο η Δραχμή, αλλά ο Φοίνιξ (Φοίνικας), και τούτο λόγω τού συμβολισμού εις τον οποίον παραπέμπει το όνομα αυτό: η Ελλάδα, όπως και το μυθικό πτηνό Φοίνιξ, αναγεννήθηκε από την τέφρα της!

Κατά μία συμβολική συγκυρία, το νέο νόμισμα, ο Φοίνιξ, όπως και η Δραχμή τού Φείδωνος τον 7^ο π.Χ. αιώνα, αποφασίσθηκε στο Άργος και “κόπηκε” πάλι στην Αίγινα!

Υποδιαίρεση τού Φοίνικα : 100 λεπτά= ένας Φοίνικας. Εκτός τού Φοίνικα, εκόπησαν κέρματα 1.5, 10, και 20 λεπτών τού Φοίνικα.

Μετά την δολοφονία τού Καποδίστρια και την εγκατάσταση τού Όθωνος, αλλάζει και το νομισματικό σύστημα. Με το από 8/20 Φεβρ.1833 διάταγμα τής Αντιβασιλείας, καθιερώνεται ως επίσημη νομισματική μονάδα στην Ελλάδα πάλιν η Δραχμή, υποδιαιρούμενη σε 100 λεπτά! Εκόπησαν χρυσά νομίσματα τής μιάς Δραχμής, των 20 και 40 Δραχμών, αργυρά τών 5 δρχ, τής 1,5 δραχμής, και τού ¼ τής δραχμής.

Για λόγους καθαρώς ιστορικούς, το 5λεπτο ονομάσθηκε οβολός, και το 10λεπτο ονομάσθηκε δυώβολο!

Η σύγχρονη, λοιπόν, νεοελληνική δραχμή, που ήδη αντικαθίσταται με το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα “ Ευρώ”, έχει ιστορία και ζωή 169 ετών, εντός τών οποίων ακολούθησε όλες τις οικονομικές, εθνικές και πολιτικές περιπέτειες τής χώρας μας.

Αξίζει, για την ιστορία, να αναφέρουμε δύο σημαντικές φάσεις τής ζωής τής νεοελληνικής δραχμής:

1) Το 1868, η Ελλάδα γίνεται μέλος τής “Λατινικής νομισματικής Ένωσης ” ( Ελλάδα, Γαλλία, Βέλγιο, Ιταλία, Ελβετία). Κατ’ αυτήν ορίσθηκε η Δραχμή ως ισοδύναμο τού χρυσού γαλλικού Φράγκου. Σ’ αυτό οφείλεται και η επικράτηση τών όρων: φράγκο αντί δραχμή, δίφραγκο αντί δίδραχμο κλπ.

2) Την μεγαλύτερη απαξίωσή της την εγνώρισε η δραχμή, κατά την πρόσφατη Ιταλογερμανική κατοχή τής χώρας μας: με τον νόμο 18/9-11/1944, η νέα (μετακατοχική) δραχμή αντηλλάσσετο με 50 δισεκατομμύρια κατοχικές δραχμές ! .

Το 1952 (Υπουργός Σπ. Μαρκεζίνης), η δραχμή υποτιμήθηκε και η νέα πάλιν δραχμή αντηλλάσσετο με 1.000 παληές δραχμές (το χιλιάρικο έγινε δραχμή !).

Από το 1952, μέχρι σήμερα που καταργείται, για να αντικατασταθεί με το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα “Ευρώ” (επί το ελληνικώτερον: Ευρώπιο), η ελληνική δραχμή ακολούθησε σχετικά ομαλή πορεία !

Αποχαιρετώντας, λοιπόν, την ιστορική ελληνική Δραχμή, καθιερωθείσα περίπου προ 2.700 ετών (!), ας μην ξεχνάμε:

1 Ευρώπιο ( Є ) =340,75 Δραχμές, υποδιαίρεση : 1 Ευρώπιο=100 λεπτά. Και οι αποδοχές τών 200.000 Δραχμών θα γίνουν 586,94 Є. Αλλά δεν πρέπει να μας διαφεύγει και τούτο: για την ίδια προσφερόμενη εργασία δύο βιομηχανικών εργατών, ενός στην Ελλάδα και ενός στην Γερμανία π.χ., θα έχουμε τις εξής αποδοχές:

- στην Γερμανία: 1431, 62 Є ( δηλ.2.800 μάρκα: 1,95583 = 1431, 62 Є ),

- στην Ελλάδα: 645, 63 Є ( δηλ. 220.000 δρχ.: 340,75 = 643, 63 Є ) !

Το οποίον σημαίνει, ότι το ίδιο προϊόν, επί παραδείγματι αξίας 47,72 Є και στις δύο χώρες, ο μεν εργαζόμενος στην Γερμανία μπορεί να το εξασφαλίσει με εργασία μίας ημέρας, ενώ ο εργαζόμενος στην Ελλάδα, για να το εξασφαλίσει, πρέπει να εργασθεί δύο ημέρες και ¼ της τρίτης ημέρας !

Αντίο, λοιπόν, Ελληνική Δραχμή !-

...........................................................

(1) Ο Φείδων, αφού επεξέτεινε τις κατακτήσεις του στην υπόλοιπη Πελοπόννησο, κατέλαβε και την Ήλιδα. Στην συνέχεια, οργάνωσε τους Ολυμπιακούς αγώνες με τους Πισάτες, αποκλείοντας τους Ηλείους και τους συμμάχους αυτών Λακεδαιμονίους. Τους αγώνες αυτούς, εις τους οποίους δεν ήσαν αγωνοθέτες οι Ηλείοι, τους ονόμασαν αργότερα Ανολυμπιάδες !

Άγγελος Λιβαθινός

Καθηγ. Μαθηματικών- Λυκειάρχης

...................................................................................................................................................................

(*) Το άρθρο αυτό εδημοσιεύθη 1) στην εβδομαδιαία εφημερίδα τής Ηλείας «ΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΒΗΜΑ τής Ηλείας» (14 Ιανουαρίου 2002), και 2) στην τριμηνιαία εφημερίδα «Καρδαμάς» ( Αριθ. φύλλου 5, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2002)