(Άγγελος Λιβαθινός, Καρδαμάς-Kardamas) " Εξήντα χρόνια από τον θάνατο τού Κωστή Παλαμά"

Συμπληρώνονται φέτος εξήντα χρόνια από τον θάνατο ( 27 Φεβρ.1943 ) τού μεγάλου Έλληνα Ποιητή και στοχαστή, Κωστή Παλαμά. Τού Έλληνα διανοούμενου, που κυριάρχησε στην πνευματική ζωή τής Ελλάδας πάνω από μισόν αιώνα, και που με το ποιητικό έργο του συνέβαλε αποφασιστικά τόσο στην προσπάθεια απαγκίστρωσης τής Ελλάδας από την στείρα προγονοπληξία, όσο και στην προοδευτική εξέλιξη τής νεοελληνικής κοινωνικής σκέψης.

Ο Κωστής Παλαμάς (Πάτρα 1859- Αθήνα 1943), ερχόμενος σε επαφή και γνωριμία με τους προοδευτικούς κύκλους τού περιοδικού « Ραμπαγάς » (: Βλ. Γαβριηλίδης, Ρ. Χοϊδάς, Γ. Σουρής, Π. Ταγκόπουλος, κλπ), προσχωρεί στα πολιτικά και κοινωνικά ρεύματα που έκαναν την εμφάνισή τους στην Ελλάδα, τις αμέσως επόμενες δεκαετίες από την κοινωνική δόνηση, που ακολούθησε την Παρισινή Κομμούνα.

Από τα πρώτα χρόνια τής ποιητικής συγγραφής του, αναγνωρίσθηκε ως μία νέα ανερχόμενη μορφή τών Γραμμάτων, βραβευθείς δύο φορές για το έργο του.

Το 1895 τού ανατίθεται από την Κυβέρνηση να γράψει τον Ύμνο τών Ολυμπιακών Αγώνων, που έμελλαν να γίνουν στην Ελλάδα το 1896, ενώ το 1897 διορίζεται Γενικός Γραμματέας τού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Σε μια εποχή, που η Φαναριώτικη Μπουρζουαζία τής Ελλάδας ( ξεκομμένη από τον λαό, και εχθρική απέναντι σε κάθε τί το λαϊκό) προωθούσε τον στείρο λογιωτατισμό και την άγονη προγονοπληξία, μαζί με την πατριδοκαπηλεία τής« Μεγάλης Ιδέας», ο Παλαμάς ξεκαθάρισε τη θέση του και στάθηκε δίπλα στον λαό, γράφοντας στην δημοτική Γλώσσα (την Εθνική Γλώσσα, όπως έλεγε). Αργότερα, με την καταστροφή και την γελοιοποίηση τής Ελλάδας από τον άτυχο πόλεμο τού 1897, «..τραγική συνέπεια τής καπηλείας τής “Μεγάλης Ιδέας ” »( Κ. Δημαράς), η αποκαρδίωσή του από τα τραγικά αυτά γεγονότα τον οδηγεί να πάρει θέση (πέρα από το Γλωσσικό ζήτημα) και απέναντι στο κοινωνικό ζήτημα.

Στην ταραγμένη αυτήν εποχή, η κυρίαρχη τάξη τής Ελλάδας με τα δύο όπλα της, την νεκρή Γλώσσα ( Καθαρεύουσα) και την «Μεγάλη Ιδέα», “είχε βυθίσει στην αμορφωσιά το λαό και τον είχε στρέψει από τα σύγχρονα και τα άμεσα στα περασμένα και στα μελλούμενα, από τα εσωτερικά στα εξωτερικά, από τα δικά του στα ξένα, από την πραγματικότητα στην προγονοπληξία ” ( Κ. Βάρναλης).

Σ’ αυτές τις τραγικές για την χώρα συνθήκες, ο Παλαμάς αρχίζει το 1899 να γράφει το πιο μεγαλόπνοο ποιητικό έργο του, με τίτλο « Ο Δωδεκάλογος τού Γύφτου».

Στα χρόνια που ακολουθούν, η κυρίαρχη τάξη οξύνει τις αντιθέσεις με το γλωσσικό ζήτημα και στέκεται δυσμενώς απέναντι στον Παλαμά.

Η δημοσίευση σε συνέχειες, στην εφημερίδα « Ακρόπολις» τού Βλ. Γαβριηλίδη, τής Καινής Διαθήκης σε μετάφραση στην Δημοτική Γλώσσα από τον Αλ. Πάλλη το 1901, δημιουργεί έκρηξη διαδηλώσεων ( « Ευαγγελικά»), με 11 νεκρούς και 80 τραυματίες.

Το 1903, παρουσιάζεται στην θεατρική σκηνή, μεταφρασμένη στην Δημοτική Γλώσσα, η «Ορέστεια», και πριν από την έναρξη τής παράστασης απαγγέλλεται το ποίημα τού Παλαμά «Το χαίρε τής Τραγωδίας». Το γεγονός γίνεται αφορμή, στις διαδηλώσεις που ακολούθησαν, να ακουσθούν οι κραυγές: «Κάτω ο Παλαμάς»!, ενώ ο ποιητής απομακρύνεται από την Γραμματεία τού Πανεπιστημίου, σαν «ρουβλιοφάγος μαλλιαρός»! «Ο δημοτικισμός είναι τιμή μου», απαντά ο Παλαμάς, και συνεχίζει την συγγραφή τού «Δωδεκάλογου του Γύφτου», που τον ολοκληρώνει και τον δημοσιεύει το 1907.

Με το έργο του, «Ο Δωδεκάλογος τού Γύφτου», ο Παλαμάς παίρνει σαφή θέση όχι μόνον απέναντι στο Γλωσσικό ζήτημα, συνεχίζοντας την συγγραφή του στην Δημοτική Γλώσσα, αλλά και απέναντι στο κοινωνικό ζήτημα. Η ταραχώδης και καταστρεπτική για τον λαό και τον τόπο πολιτική και οικονομική χρεωκοπία τών κυρίαρχων τάξεων στην Ελλάδα την εποχή εκείνη, η πολεμική καταστροφή και γελοιοποίηση τής Ελλάδας το 1897, και το οικονομικό κράχ που έφερε τον ταπεινωτικό για την χώρα Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο, δεν άφηναν περιθώρια στον μεγάλο ποιητή να αρκεσθή στον καταγγελτικό ποιητικό λόγο.

Ο Παλαμάς προχωρεί πάρα πέρα. Ο «Γύφτος», ο Ποιητής, διαλαλεί την ανάγκη να γκρεμισθούν τα παληά σκιάχτρα, που τόσες συμφορές συσσώρευσαν στον τόπο και προσκαλεί σε μια νέα κινητοποίηση τού λαού για κάτι καινούριο και ελπιδοφόρο.

“ Στο «Δωδεκάλογο του Γύφτου» καθρεφτίζεται όλη η αγανάκτηση και το ξεσήκωμα τού Ποιητή ενάντια στην εθνικιστική αρχαιοκαπηλεία και τη βυζαντινή αποτελμάτωση, ενάντια στους πατριδέμπορους αφανιστές, που στο όνομα τής «λατρείας» και τής συνέχισης τών αρχαίων και βυζαντινών ξεπουλούσαν και κατέστρεφαν το έθνος. Μα, ο ποιητής δε σταματά εδώ. Γκρεμίζοντας τα είδωλα και μαστιγώνοντας αλύπητα τους τυμβωρύχους σαλπίζει ένα καινούργιο, όχι εθνικιστικό μα λαϊκό, ξεσήκωμα για κάτι το καινούργιο και το άφταστο, που ξεπερνά ακόμη και τα τοπικά σύνορα και ανυψώνεται σε κάτι το πιο γενικό, σε κάτι το καθολικό, το διεθνιστικό.” (Νίκος Ζαχαριάδης, « Ο Αληθινός Παλαμάς »).

Ο ίδιος ο Ποιητής στον πρόλογο τού έργου του « Ο Δωδεκάλογος τού Γύφτου» γράφει: «Κανένα πόθο ξεχωριστό δεν είχα να πάρω κύριο σκοπό τού τραγουδιού μου το ζωγραφικό ξανάδοσμα μιας γύφτικης ζωής και πλάσης… Πρόφαση κι’ αφορμή τον ηύρα το Γύφτο για να ξεχύσω μ’ εκείνον, μέσα σ’ ένα τύπο ταιριαστό με την ψυχή μου, τις λαχτάρες μου τις διανοητικές∙ για να ξαναπώ κ’ εγώ τη συγκίνηση τού ανθρώπου(…) μπροστά σε κάποια προβλήματα τής ζωής, την υποταγή του ή την εναντίωση∙ τη συγκίνηση τού πολίτη και τού μελετητή σε κάποια επεισόδια τής Ιστορίας τού έθνους του»( Πρόλογος σελ. 19-20).

Το έργο « Ο Δωδεκάλογος τού Γύφτου», αλλά και το συνολικό έργο τού Παλαμά, μάς διδάσκει, πως ο διανοούμενος δεν μπορεί να περνάει αδιάφορος μπροστά από την ζωή, την δράση και τα παθήματα τού τόπου, περιοριζόμενος απλά στο «χτένισμα» τού λογοτεχνικού ύφους του.

Μας διδάσκει, πως «προοδευτικός» δεν είναι οπωσδήποτε ο διανοούμενος, επειδή απλά παίρνει θετική στάση απέναντι στην χρήση τής Γλώσσας τού λαού ( την Δημοτική Γλώσσα ), ενώ ταυτόχρονα προσπερνάει και αγνοεί τα πάθη τών ανθρώπων τού μόχθου.

Απ’ αυτήν την άποψη, ο Παλαμάς δεν υπήρξε απλά ο βάρδος τής Δημοτικής Γλώσσας μας. Γιατί, αυτό από μόνο του δεν φτάνει για να κατατάξει κανείς έναν διανοούμενο τής εποχής τού Παλαμά στην προοδευτική διανόηση, στους κοινωνικά πρωτοπόρους διανοητές.

Ο Παλαμάς υπήρξε κοινωνικά πρωτοπόρος διανοητής τής εποχής του, κυρίως γιατί, με τον «Γύφτο» του, έβαλε βαθειά το «νυστέρι» κι’ έδειξε ξεκάθαρα την θέση που πρέπει να παίρνει ο προοδευτικός διανοούμενος απέναντι στα θεμελιώδη προβλήματα τού τόπου, μας έδειξε την θέση δίπλα στον εργαζόμενο λαό και στις αγωνίες του.

Αυτό το έπραξε σε όλη του την πορεία, σε όλες τις δύσκολες περιόδους που βίωσε ο τόπος μας. Το έπραξε και στον τελευταίο πόλεμο ( το 1940 ), μ’ εκείνο το πατριωτικό σάλπισμα προς τον μαχόμενο λαό της Ελλάδας ενάντια στον Ιταλικό Φασισμό, μόλις τρία χρόνια πριν πεθάνει:

« Μόνο ένα λόγο θα σας πώ,

δεν έχω άλλο κανένα,

μεθύστε με τ' αθάνατο

κρασί του εικοσιένα ».

Κι’ όταν πέθανε, στις 27 Φεβρουαρίου 1943, μια απέραντη λαοθάλασσα από πολίτες τής Αθήνας, με μια πρωτόγνωρα υψηλή πατριωτική εκδήλωση και μέσα στην φρίκη τής ναζιστικής κατοχής τής χώρας μας, αποχαιρετούσε και συνόδευε τον Ποιητή στην τελευταία του κατοικία, για να φανεί έτσι ξεκάθαρα η βαθύτατη εκτίμηση που έχαιρε ο ίδιος και το έργο του στις καρδιές και στις ψυχές τών απλών ανθρώπων.

Τούτη την εκτίμηση τού Ελληνικού λαού, απέναντι στον Ποιητή και στο έργο του, την συμπύκνωσε, άλλωστε, ο Ποιητής Άγγελος Σικελιανός στον επικήδειο, που εξεφώνησε, απαγγέλλοντας το πατριωτικό σάλπισμα :

« Ηχείστε σάλπιγγες. Καμπάνες βροντερές

Δονείστε σύγκορμη τη χώρα πέρα ως πέρα.

Βόγγα παιάνα. Οι σημαίες οι φοβερές

Στης λευτεριάς ξεδιπλωθείτε τον αέρα.

Σ’ αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα! …" -

Άγγελος Λιβαθινός

Καθηγ. Μαθηματικών- Λυκειάρχης

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

^(*)Το άρθρο αυτό γράφθηκε με αφορμή την συμπλήρωση 60 ετών από τον θάνατο τού μεγάλου Έλληνα Ποιητή, Κωστή Παλαμά, το έτος 2003. Δημοσιεύθηκε,δε, στις Εφημερίδες: 1) "ΠΡΩΤΗ" τής Ηλείας ( 2 Μαρτίου 2003), 2) "Επικοινωνία" Πατρών ( 15 Μαρτίου 2003), 3) "Καρδαμάς" Ηλείας ( φ.6, Ιανουάριος-Μάρτιος 2003), 4) "Το Ελεύθερο Βήμα" τής Ηλείας, 5)"ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ" Ηλείας, 6) "ΠΑΤΡΙΣ" Πύργου ( 11 Ιουλίου 2003). Αναδημοσιεύθηκε, δε, στο Περιοδικό " Ηλειακή Πρωτοχρονιά" 2004 ( Δεκέμβριος 2003).