- Με τον όρο ηθογραφία χαρακτηρίζουμε μια τάση της νεοελληνικής πεζογραφίας, που ξεκινά κατά το 1880 (και συνεχίζεται ως τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αι) και συνδέεται άμεσα με την ανάπτυξη του νεοελληνικού διηγήματος.
- Όλα τα ηθογραφικά κείμενα έχουν ως βασικό στόχο την πιστή παρουσίαση της ζωής στην ελληνική ύπαιθρο με τις τοπικές παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιμα καθώς και τις συνήθειες, το χαρακτήρα και τη νοοτροπία του απλού ελληνικού λαού.
- Η ηθογραφία είναι καθαρά ελληνικό φαινόμενο. Μπορούμε να πούμε ότι είναι η ελληνική εκδοχή του ρεαλισμού και του νατουραλισμού. Παράλληλα έχει επηρεαστεί και από το πνεύμα του θετικισμού καθώς και από την επιστήμη της λαογραφίας (που αρχίζει να αναπτύσσεται το 1870- Εκπρόσωπος: Νικόλαος Πολίτης)
Κοινά χαρακτηριστικά των ηθογραφικών κειμένων
α) Κάθε πεζογράφος χρησιμοποιεί τον τόπο καταγωγής τους ως πλαίσιο για το έργο του.
β) Τα ηθογραφικά διηγήματα χαρακτηρίζονται συνήθως από έντονο λυρισμό (υποκειμενικά συναισθήματα, μελοδραματικό ύφος).
γ) Οι διηγηματογράφοι εμπνέονται από τα προσωπικά τους βιώματα και εμπειρίες.
δ)Οι περισσότεροι συγγραφείς αρέσκονται στην εθιμογραφία και τη λαογραφία με μια υπερβολή που αποβαίνει συχνά σε βάρος της λογοτεχνικής αξίας των έργων. Όταν όμως τα έθιμα εντάσσονται φυσιολογικά στον αφηγηματικό κορμό και στο μύθο του διηγήματος, το αποτέλεσμα είναι επιτυχημένο.
ε) Το ελληνικό διήγημα συνδέθηκε με την απεικόνιση της ζωής στην ύπαιθρο και το χωριό (κυρίαρχη εικόνα της ελληνικής ζωής στα τέλη του 19ου αι., οπότε δεν έχει αρχίσει να υπάρχει αστική ζωή).
στ) Το ηθογραφικό διήγημα συνιστά την πρώτη συστηματική προσπάθεια για συγγραφή πεζών έργων στη δημοτική γλώσσα (οι ήρωες άλλωστε είναι απλοί άνθρωποι του λαού που μιλούν μεταξύ τους τη δημοτική, χρησιμοποιώντας γλωσσικούς ιδιωματισμούς της περιοχής τους)
ζ) Κάποιοι ηθογράφοι έδωσαν σπουδαία έργα και οδήγησαν σταδιακά στο πέρασμα προς το ρεαλισμό και το νατουραλισμό.
Ηθογραφία σημαίνει:
α) Παρουσίαση ηθών και εθίμων μιας κοινότητας ανθρώπων ή μιας περιοχής
β) Παρουσίαση του ήθους και του χαρακτήρα ενός θεατρικού ήρωα.