Δε θα μιλήσω εδώ για το πόσο επωφελής είναι η εργασία σε ομάδες. Είναι ήδη γνωστό. Θα σας πω όμως τον τρόπο με τον οποίο δημιουργώ εγώ τις ομάδες στην τάξη και πώς με τη βαθμολόγησή τους καταφέρνω να διαχειριστώ αποτελεσματικά την συμπεριφορά και την απόδοση των μαθητών μου.

Ήδη πριν μπουν τα παιδιά στην τάξη έχω διαμορφώσει τα τραπέζια σε ομάδες, συνήθως 4. Κάθε ομάδα έχει δύο ή τρία τραπέζια και ανάλογα με τον αριθμό των μαθητών κάθε φορά κάθονται σε αυτές από τέσσερα ή πέντε παιδιά.

Από τις πρώτες μέρες που έρχομαι σε επαφή με τους καινούριους μαθητές μου φροντίζω μέσα από παιχνίδια και συζητήσεις να τεθούν τα όρια και οι κανόνες της τάξης.  Ο πρώτος και πιο βασικός είναι ο κανόνας του "λεωφορείου" και ύστερα δυο τρεις απλοί (για να μιλήσουμε σηκώνουμε το χέρι και περιμένουμε για πάντα, δεν πίνουμε δεν τρώμε στην τάξη). Καλό θα είναι οι κανόνες να μην είναι υπερβολικοί σε αριθμό και δυσκολία για να μη φαίνονται «βουνό» στα παιδιά.

Το δεύτερο βήμα είναι να χωριστούν τα παιδιά σε υποομάδες. Αν και πολλές φορές έχουμε ακούσει ότι οι ομάδες πρέπει να είναι φτιαγμένες έτσι ώστε να υπάρχουν μέσα σε αυτές και καλοί και μέτριοι μαθητές, εγώ στην πρώτη δημιουργία τους ακολουθώ την επιθυμία των παιδιών και τα αφήνω να χωριστούν ανάλογα με τις δικές τους επιθυμίες και προτιμήσεις αρκεί να μοιραστούν αρμονικά αγόρια-κορίτσια. Φυσικά το αποτέλεσμα είναι να κάτσουν ο καθένας με τους αγαπημένους του φίλους. Αφού συζητήσουμε γιατί διάλεξαν τα παιδιά αυτής της ομάδας ή της άλλης, προχωρούν στην ονομασία των ομάδων τους.

Άλλες φορές το πρώτο χώρισμα το κάνω τοποθετώντας εγώ το φύλο με το μικρότερο αριθμό ατόμων στα τραπέζια. Δηλ. αν είναι λιγότερα τα αγόρια τα τοποθετώ δύο σε κάθε τραπέζι π.χ. Ύστερα ανακοινώνω στο αντίθετο φύλο τις θέσεις που έχουν απομείνει και ζητώ εθελοντές. Π.χ. "χρειάζομαι δύο κορίτσια γι αυτό το τραπέζι, ποια κορίτσια προσφέρονται;". Έτσι πάλι δημιουργούνται οι ομάδες με ισορροπία ανάμεσα σε κορίτσια και αγόρια και προχωρούν στην ονομασία τους

Αφού τα παιδιά μοιραστούν και οι ομάδες ονομαστούν, εξηγώ το κυνήγι των πόντων. Οι μαθητές από δω και πέρα, όπου είναι δυνατόν και όποτε δίνω το σήμα, θα δουλεύουν ομαδικά. Λεπτομέρειες για την εργασία σε ομάδες ΕΔΩ.

Κάθε φορά που οι μαθητές ολοκληρώνουν την εργασία τους με επιτυχία ή κάνουν κάτι καλό (μια πολύ έξυπνη απάντηση, μια καλή πράξη, κάτι πρωτότυπο κλπ.), η ομάδα τους παίρνει έναν πόντο. Κάθε φορά που δεν καταφέρνουν να ολοκληρώσουν με επιτυχία την εργασία τους ή καταπατούν τους κανόνες ή κάποιο μέλος έχει έρθει αδιάβαστο, ή φέρθηκε κάποιος με αγένεια κλπ. η ομάδα τους δεν παίρνει πόντο. Κάθε φορά που κάνουν κάτι κακό (καταπατούν τους κανόνες επανειλημμένως, δεν συνεργάζονται, δεν βοηθούν κάποιο μέλος τους, τσακώνονται, βάζουν στο περιθώριο κλπ.) διαγράφεται ένας ή και περισσότεροι πόντοι από την ομάδα τους.

Φροντίζω να είμαι ελαστική με τη βαθμολογία και να τα επιβραβεύω συνέχεια με πόντους, ειδικά τον πρώτο καιρό που η διαδικασία είναι άγνωστη για αυτά. Επίσης φροντίζω να μην είμαι πολύ αυστηρή με τους αρνητικούς πόντους. Κυρίως φροντίζω να είμαι πάντα δίκαιη για να μη δημιουργούνται διαφωνίες. Όταν τα παιδιά αισθανθούν τη δικαιοσύνη μου, οι πόντοι που βάζω ή που δεν βάζω ή που διαγράφω είναι αδιαμφισβήτητοι. Τέλος φροντίζω κατά την εργασία τους σε ομάδες να τους θέτω ένα χρονικό περιθώριο για την κάθε άσκηση, για να μπορώ έτσι να διαχειρίζομαι το χρόνο ευκολότερα (π.χ. έχετε 4 λεπτά να λύσετε αυτό το πρόβλημα). Είναι σημαντικό τουλάχιστον για μένα ο χρόνος στις ομαδικές εργασίες να μην παραβιάζεται, γιατί τότε μπορεί εύκολα να βγω τελείως εκτός χρόνου. Τα παιδιά μαθαίνουν να σέβονται τον περιορισμό αυτό και να χρησιμοποιούν πιο συχνά το ρολόι που είναι κρεμασμένο στον τοίχο της τάξης.

Η διαδικασία των κανόνων, της σύνθεσης των ομάδων και της εξήγησης για τους πόντους παίρνει το πολύ δυο διδακτικές ώρες.

Οι πόντοι των ομάδων καταγράφονται σε ένα κανσόν στον τοίχο όπου μπορούν να τους βλέπουν όλοι. Στο τέλος του πρώτου μήνα γίνεται το άθροισμα των πόντων. Και κάνω δύο πράγματα:

• Η νικήτρια ομάδα έχει ένα κέρασμα από μένα ή παίρνει μια ηθική αμοιβή. Εδώ έχει κανείς πολλές επιλογές. Φροντίζω πάντως το «κέρασμα» του πρώτου μήνα να είναι κάτι πολύ καλό.
   

• Οι ομάδες αλλάζουν. Δεν αλλάζουν μόνο σύνθεση, αλλά και θέση. Δίνω στα παιδιά την οδηγία να διαλέξουν μια άλλη θέση και συμμαθητές που δεν έχουν ξανακάτσει μαζί. Έτσι έχω δύο θετικά στοιχεία: όλοι κάθονται με όλους και τους γνωρίζουν όλους και όλοι μέχρι το τέλος της χρονιάς θα έχουν μια άλλη οπτική επαφή με την αίθουσα.

Το τέλος του πρώτου μήνα και οι δύο παραπάνω πράξεις είναι πολύ σημαντικές για τα παιδιά. Αρχικά καταλαβαίνουν εκείνοι που προσπάθησαν και νίκησαν ότι σε σύντομο χρονικό διάστημα είχαν από μένα κάτι πολύ καλό. Εκείνοι που δεν προσπάθησαν πολύ καταλαβαίνουν ότι έχασαν κάτι πολύ καλό. Επίσης η αλλαγή των ομάδων τα εκπλήσσει λίγο, αλλά όταν τους το εξηγώ καταλαβαίνουν ότι είναι η πιο δίκαιη ενέργεια. Δεν νοικιάζουμε τη θέση μας για πάντα. Η τάξη μας ανήκει σε όλους μας. Και δεν χρειάζεται όλα τα σχολικά μας χρόνια να καθόμαστε με το ίδιο άτομο. Αλλάζοντας γνωρίζουμε καλύτερα κι άλλα παιδιά, κάνουμε κι άλλους καλούς φίλους, δενόμαστε περισσότερο συναισθηματικά μεταξύ μας.

ΕΓΩ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ. Έργο τέχνης από τον Κωνσταντίνο.
Αριστερά στον πίνακα ο μετρητής των πόντων των ομάδων της τάξης.
Νικούσαν τα Τιγράκια, αλλά κάποια αταξία έκαναν και τους έσβησα τους μισούς πόντους τους με κόκκινο μαρκαδόρο!

Παρατήρησα ότι αν και αρχικά ο χωρισμός των παιδιών έγινε ανάλογα με τις φιλίες τους τελικά οι ομάδες τους αποτελούντο και από άριστους και από μέτριους μαθητές. Γιατί αρχικά φυσικά ήθελαν να κάτσουν με τους φίλους τους και όχι με τους πιο καλούς μαθητές. Επειδή όμως μετά την αλλαγή του πρώτου μήνα ήταν σίγουρο ότι θα ήθελαν να κάτσουν καλοί με καλούς, γι αυτό έθεσα τον όρο ότι δεν καθόμαστε με το ίδιο πρόσωπο δεύτερη φορά. Βέβαια μετά από πέντε- έξι αλλαγές όλοι έχουν κάτσει με όλους και παντού και τότε προτείνω και εγώ συνθέσεις ομάδων ή πολλές φορές κάνω κλήρωση. Σε όλες όμως τις περιπτώσεις προσπαθώ να αλλάζουν όλοι ομάδα και θρανία και κρατώ την αναλογία ανάμεσα στα δύο φύλα.

Την πρώτη φορά που άλλαξαν τα παιδιά μου σύνθεση ομάδων και θέσεων τους πήρε αρκετή ώρα να μεταφερθούν. Από τη δεύτερη όμως και μετά ο χρόνος ελαχιστοποιήθηκε στα 6-7 λεπτά, γιατί τα μικρούλια μπήκαν γρήγορα στο νόημα και όταν πλησίαζε το τέλος του μήνα έβρισκαν από τα διαλείμματα με ποιον δεν είχαν κάτσει και πού και δεν το άφηναν για τελευταία στιγμή.

Το αποτέλεσμα που έχει το κυνήγι των πόντων είναι εξαιρετικό. Τους δίνει ώθηση. Κατ’ αρχήν η ίδια η ομάδα πιέζει το μέλος που έρχεται απροετοίμαστο. Επίσης προσπαθεί να βοηθήσει το μέλος που δεν έχει καταλάβει. Η ίδια η ομάδα προσπαθεί να διαχειριστεί τον αγενή μαθητή ή τον νταή. Όταν μια ομάδα δε συνεργάζεται καλά αυτό έχει επίπτωση στον στόχο της. Όλα τα παιδιά γνωρίζονται καλύτερα και δένονται  μεταξύ τους. Το ενδιαφέρον τους επίσης μένει συνέχεια ζωντανό. Οι κανόνες ελάχιστες φορές καταπατούνται.