Ο  ΜΑΝΩΛΗΣ  ΒΑΛΛΗΣ   ΚΑΙ  Η «ΧΑΡΑΥΓΗ»

Στον περιορισμένο χώρο ενός περιοδικού δεν είναι δυνατόν να προβληθεί το μέγεθος της συμβολής του Μανώλη Βάλλη και του  περιοδικού «Χαραυγή» .  Ο Βάλλης μαζί με τον Δ. Αλβανό υπήρξαν  εκδότες και διευθυντές του περιοδικού που κυκλοφόρησε σε δύο περιόδους. Αρχικά στη  Μυτιλήνη ( 15 Οκτ. – 31 Ιουλ.  – 68  τεύχη) και κατόπιν άπλωσε τα φτερά του στην Αθήνα (Νοεμ. 1913 – 15 Μαΐου 1914 – 13 τεύχη).Στην  περίοδο της Αθήνας συνδιευθυντής ήταν  ο Χρύσανθος Μολίνος.

Στο περιοδικό συνεργάστηκαν τα μεγάλα ονόματα της εποχής, στο χώρο της λογοτεχνίας : Παλαμάς, Παπαδιαμάντης, Νιρβάνας, Μαρτζώκας, Σκίπης, Μελάς, Παπαντωνίου, Φιλύρας, Βουτυράς, Πάλλης, Βάρναλης, Λαπαθιώτης, Δάφνης, Γαλάτεια Καζαντζάκη.... όπως και οι Μυτιληνιοί : Εφταλιώτης, Μυριβήλης, Δ. Βερναρδάκης,Μ. Κουντουράς Θ.Σταύρου, Δ.Σταύρου, Μ. Στεφανίδης, Ι. Ολύμπιος, ,Κ. Κόντος, , Μ.Γ.Μιχαηλίδης, Μ.Ι.Μιχαηλίδης, Βάσος Ελεγάς, Θ.Θεοδωρίδης, Γ Ζεϊβέκης, Ν. Καστρινός.....  Επίσης δημοσιεύονταν μεταφρασμένα κείμενα σπουδαίων ξένων συγγραφέων όπως των : Ίψεν, Μπωντλαίρ,Σέλλεϋ,, Βερλαίν, Πόε, Προυντόμ, Μωπασάν, Μορεάς, Φώσκολο, Πετράρχη, Ντοστογιέφσκι, Τσέχωφ, Τολστόι, Γκόρκι.

Το πρώτο αφιέρωμα στον Παπαδιαμάντη – τον ίδιο μήνα του θανάτου του - δημοσιεύτηκε στη «Χαραυγή» στις 31 Ιανουαρίου 1911, όπως επίσης και το τελευταίο διήγημα του μεγάλου Σκιαθίτη συγγραφέα στη «Χαραυγή» δημοσιεύτηκε.(8^ο τφχ.)

  Ο Γ.Βαλέτας μόνο εμβόλιμα σε διάφορα άρθρα του κάνει λόγο για τη «Χαραυγή». Ο Κ. Μίσσιος  στο βιβλίο του «Λεσβιακή Άνοιξη εν Καρποφορία»   αναφέρεται εκτενώς στην ιστορία της «Χαραυγής», καθώς επίσης σε   άρθρα του   σε διάφορα περιοδικά .Με την ιστορία της «Χαραυγής» ασχολήθηκαν   ο Παντελής Αργύρης στη μελέτη του : «Η Χαραυγή» .Ένα πρωτοποριακό πρδκ. της Μυτιλήνης ,καθώς και η Μάρθα Καρπόζηλου( «Τα αφιερώματα των περιοδικών στον Αλ. Παπαδιαμάντη» Αθήνα 1981 και στον πρόλογό της στο ανατυπωμένο το 1981, από τον Ε.Λ.Ι.Α., 8^ο τφχ. της «Χαραυγής»).

Οι  Βάλλης και Αλβανός ήταν Πολυχνιάτες δάσκαλοι που ξεκίνησαν τη διδασκαλική τους πορεία από τα χωριά της Γέρας και  επηρεάστηκαν από τα φλογερά κηρύγματα του  δημοτικιστή Γεραγώτη δασκάλου Στρατή Παπαντωνίου.

Ο Βάλλης  γεννήθηκε το 1868 και εκτός από τη «Χαραυγή» , το 1916 ήταν ο πρώτος διευθυντής της εφημερίδας «Ελεύθερος Λόγος» και από το 1926 διευθυντής της εφ. «Σάλπιγξ» .Υποστηρικτής του Ελ. Βενιζέλου ως το 1928 ( στις εκλογές μάλιστα του 1920 εξελέγη βουλευτής), διαχωρίζει στη συνέχεια τη θέση του από τους «Φιλελεύθερους» και το 1932 εκδίδει μαζί με τους Π.Περρή και Κ. Φριλίγγο  την εφ. «Εμπρός», όργανο του Κ.Κ.Ε. Ο Βάλλης εξορίστηκε στην Ανάφη το 1934  Οι διώξεις  συνεχίστηκαν και   επί δικτατορίας Μεταξά  . Πέθανε- κρατούμενος- το 1943  στη «Σωτηρία». Έγραψε δύο βιβλία : «Κουβέντες»(1929) και «Στο φως και στον αγώνα» (1936)

Το βιβλίο του «Κουβέντες» που εκδόθηκε στη Μυτιλήνη  , είναι  ένα βιβλίο  όπου αποτυπώνονται οι συνήθειες ,τα έθιμα, οι χαρακτήρες των ανθρώπων της εποχής, προσωπικές σκέψεις του Βάλλη, ο αγώνας για την  επικράτηση του δημοτικισμού . Ένα βιβλίο  που περιέχει στοιχεία    – ντοκουμέντα για την εκπαίδευση και το ρόλο των εφοροδημογερόντων στα χρόνια της τουρκοκρατίας και τα νέα δεδομένα στην εκπαίδευση των αρχών του 20^ου αιώνα.

Η μόνη ως τώρα γνωστή αναφορά για το βιβλίο υπάρχει στο «Ανθολόγιο της Δημοτικής Πεζογραφίας» του Γ. Βαλέτα (Αθήνα,1949), όπου μάλιστα δημοσιεύονται και δύο σελίδες  χωρίς περαιτέρω σχολιασμό. Το βιβλίο «Κουβέντες» του Βάλλη περιέχει εννέα κεφάλαια:  Ένας γύρος στο νησί – Γραμμές από την  Ανατολή- Από μιαν εικόνα δουλειάς- Μιαν Αλήθεια- Εφοροδημογέροντες και Δάσκαλοι _ Σαν ήρθε ο Δάσκαλος- Γέρων Δίκαια- Καλός από Σόι – Νεκρολογία.

Στο κεφάλαιο « Σαν ήρθε ο Δάσκαλος»  δίνονται απαντήσεις από τον ίδιο τον εκδότη  της « Χαραυγής»   σε πολλά ερωτήματά μας όπως: στο γιατί η «Χαραυγή» μετέφερε στην Αθήνα την έδρα της, ο λόγος που ανάγκασαν το περιοδικό   να διακόψει τη λειτουργία του,   το μέγεθος της επιρροής του Γεραγώτη δημοτικιστή δασκάλου Στρατή Παπαντώνη στην ψυχοσύνθεση του Μ. Βάλλη.

Η «Αιολίδα» σε δύο συνέχειες  θα  παρουσιάσει το παραπάνω κεφάλαιο στο οποίο ο συγγραφέας παίρνοντας αφορμή από την υποδοχή του Ψυχάρη το 1925 στη Μυτιλήνη, θα μας μιλήσει για τους αγώνες που έδωσε μαζί με τον άξιο συνεργάτη του Δ. Αλβανό .Αγώνες για «μια πνευματικιά χαραυγή με τις μαγευτικές και ροδόχρυσες εικόνες κάθε ωραίου» , «να καλέσουμε την ψυχή του έθνους να συγκινηθεί, να επιθυμήσει και να δημιουργήσει». Αγώνες που είχαν βαρύ το τίμημά τους : «Τι δεν ακούσαμε, τι δεν τραβήξαμε, να μας βρίζουν, να μας φοβερίζουν,να μας καταγγέλνουν  και να μας κουβαλάν κάθε λίγο στη μητρόπολη να μας πάψουν».

Η «Χαραυγή» τόλμησε. Ξεκινώντας το ταξίδι της από το νησί μας, άπλωσε τα φτερά της σ’ όλον τον κόσμο. Αγκάλιασε όλον  τον κόσμο. Έμαθε στον κόσμο πώς ταξιδεύουν τα όνειρά μας, μπολιάστηκε με τα όνειρα του κόσμου. Συνταξιδιώτες- συνεργάτες κι αναγνώστες – στο Αϊβαλί, στη Σμύρνη, στην Τραπεζούντα, στην Αθήνα. Το ταξίδι στα πέλαγα της γνώσης είναι χωρίς αποκλεισμούς .Αντάμα ταξιδεύουν Μικρασιάτες, Μωραΐτες, Ρουμελιώτες,Σμυρνιοί, Μυτιληνιοί. Άλλωστε αυτός  ήταν , είναι και θα είναι ο πολιτισμός του νησιού μας, ο πολιτισμός της Αιολίδας Ευρύστερνος και Ποντοπόρος.

 Η «Χαραυγή» άνοιξε το δρόμο στη «Λεσβιακή Άνοιξη». Αν σήμερα κι εμείς- τρεις γενιές μετά- μια «Νέα Λεσβιακή Άνοιξη» προσδοκάμε, πρέπει τον κόσμο ν’ αγκαλιάζουμε. Φίλοι της «Αιολίδας». Φίλοι της «Παροικίας» . Η «Χαραυγή» μας έδειξε τον δρόμο – τρόπο:

Την  άνοιξη σαν θέλουμε δικιά μας , τον ήλιο πρέπει να μοιραζόμαστε.

Γιαννίκος    Στρατής

Υ.Γ. Ευχαριστώ τον Στρατή Καραγιασσώτη που μου διέθεσε ,απ’ το προσωπικό του αρχείο, το βιβλίο του Μ.Βάλλη «Κουβέντες», καθώς και τον Κ.Μίσσιο για την  υπόδειξη και τις διευκρινήσεις όσον αφορά την καταγραφή από τον Γ.Βαλέτα της σχετικής βιβλιογραφίας για τον Μ.Βάλλη