Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΤΙΚΗΣ ΠΙΤΑΣ
Γράφει ο Γιώργος Ιωαννίδης
 

Η κοπή της Πρωτοχρονιάτικης Πίτας έχει συνδεθεί ίσως από τον 5ο - 6o αι με την μνήμη του Μεγάλου Βασιλείου. Όμως μέσα στους αιώνες η άγνοια του κόσμου πρόσθεσε μύθους που προσβάλλουν και τον ίδιο τον Άγιο και εκείνους οι οποίοι τον τιμούν.

Κυκλοφορεί μέχρι σήμερα ο περίεργος θρύλος ότι δήθεν ο Μέγας Βασίλειος που διαχειριζόταν ολόκληρο συγκρότημα ευαγών ιδρυμάτων, έκανε έρανο και μάζεψε ολόκληρο θησαυρό χωρίς να κρατήσει αποδείξεις. Και όταν χρειάστηκε να τα επιστρέψει - λένε - αναγκάστηκε να τα μοιράσει σε πίτες «κι' ό,τι πέσει στον καθένα». Αυτή η ασεβής ανακρίβεια παραδίδεται από στόμα σε στόμα, πολλοί μάλιστα επιμένουν να θεωρούν αληθινό τον περίεργο αυτό μύθο.

Ποια είναι όμως η  αλήθεια για το ωραίο έθιμο της Πρωτοχρονιάτικης Πίτας;

Υποστηρίζεται από πολλούς ότι το έθιμο της πρωτοχρονιάτικης πίτας έχει τις ρίζες του στα αρχαία Ελληνικά Κρόνια (αγροτικές γιορτές προς τιμήν του Θεού Κρόνου).  Κατά τον Αριστοτέλη ήταν οικογενειακή γιορτή στο τέλος του μήνα Εκατομβαιώνος (τέλη Ιουλίου περίπου - ευχαριστούσαν το Θεό μετά τη  συγκομιδή των καρπών). Στο στρωμένο γιορτινό τραπέζι συνέτρωγαν όλοι - μαζί και οι δούλοι.  Φαίνεται ότι μετά το γεύμα μοιράζονταν μικρά ψωμάκια ή πίτες μέσα στις οποίες έβαζε η νοικοκυρά ένα κομμάτι στάχυ, έναν καρπό, ή ακόμη και ένα ομοίωνα αλόγου. Όλοι εύχονταν, το στάχυ που τους έτυχε ή ο καρπός να αυξήσει την σοδειά τους.  και αν τύχαιναν ομοίωμα ζώου, το θεωρούσαν καλό οιωνό για τα ζώα που έτρεφαν.

Στη Ρώμη  τα Κρόνια  ταυτίστηκαν με αντίστοιχη δημοφιλή γιορτή του χειμώνα, τα «Σατουρνάλια» (επίσημη κρατική αργία και εμποροπανηγύρεις τον Δεκέμβριο με το Χειμερινό Ηλιοστάσιο).

Οι Πατέρες της Εκκλησίας πολέμησαν με πάθος τις ύποπτες τελετές των Σατουρναλίων. Προσπάθησαν - με δυσκολία τα κατάφεραν - να επαναφέρουν το ωραίο οικογενειακό πανηγύρι (τα Κρόνια). Στις τελετές έδωσαν χριστιανικό  νόημα. Τώρα πια δεν τιμούν το Θεό Κρόνο αλλά  το «Βασιλέα  των ουρανών» - Χριστό. Στη Δύση ο Επίσκοπος Ρώμης καθιέρωσε το γιορτινό τραπέζι να στρώνεται τις παραμονές των Χριστουγέννων ώστε να μη συμμετέχουν πια οι Χριστιανοί στα Σατουρνάλια.

Σε πολλές χώρες της Ευρώπης τιμούν και τους «τρεις βασιλιάδες»  (τρεις Μάγοι - στην Γαλλία troi   roi) που  έρχονται «εξ  ανατολών» να προσκυνήσουν το Θείο Βρέφος - τον Βασιλιά του Σύμπαντος. Οι εκδηλώσεις καθιερώθηκαν σε όλη την Ευρώπη να διαρκούν μια εβδομάδα, 17 έως 23 Δεκεμβρίου. Στο οικογενειακό τραπέζι μετέχει όλη η οικογένεια, το υπηρετικό προσωπικό, ακόμη και πτωχοί γείτονες. Στο τέλος του γεύματος προσφέρονται γλυκά και δώρα (που όπως πιστεύουν τα φέρνει το Χριστουγεννιάτικο δένδρο και ο santa Claus),  κόβονται και μοιράζονται πίτες, και όλοι μαζί ψάλλουν χριστουγεννιάτικα τραγούδια (τα γνωστά Carols).

Στο  Βυζάντιο  και ιδιαίτερα στη Συρία και Καππαδοκία ο λαός  τιμά  με ιδιαίτερα λαμπρές τελετές τη μνήμη του Μεγάλου Βασιλείου (την 1η Ιανουαρίου). Δεν ήταν δύσκολο στην Ανατολή να μετατεθεί η κοπή της πίτας ώστε στην τιμή του «Βασιλιά των Ουρανών» να προστεθεί η τιμή στον άνθρωπο που δίδαξε πολιτισμό και αγάπη σε εποχές δύσκολες. Έτσι η παραδοσιακή πίτα στην Ελληνόφωνη Ανατολή κόβεται την 1η Ιανουαρίου.

 Γιώργος Ιωαννίδης