ΓΙΑΤΙ ΓΙΟΡΤΑΖΟΥΜΕ ΤΟΝ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟ ΤΗΝ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ
Γράφει ο Γιώργος Ιωαννίδης
 

Α.    ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΑΡΑΓΕ ΠΟΙΟ ΜΗΝΑ ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ Ο ΧΡΙΣΤΟΣ;  

Δεν μας πληροφορεί κανένα γραπτό μνημείο, ποιο μήνα γεννήθηκε ο Χριστός. Τα πρώτα χριστιανικά χρόνια οι συνθήκες γέννησης του Χριστού ήταν γνωστές σε όλους γι αυτό δεν χρειάστηκε να ζητήσει κανείς να μάθει κάτι που όλοι γνώριζαν. Άλλωστε τους πρώτους Χριστιανούς ΔΕΝ ΕΝΔΙΕΦΕΡΕ πότε και πώς γεννήθηκε ο Χριστός αλλά εκείνο που όλους ενδιέφερε ήταν η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ του Ιησού για μια πανανθρώπινη κοινωνία από όπου θα έλειπε το μίσος και όλοι θα ήταν ισότιμοι. Και το κυριότερο, στην κοινωνία που φέρνει ο Χριστός ζούν όλοι χωρίς το φόβο του θανάτου.         

Πρώτη φορά τον 3^ο – 4^ο αιώνα άρχισαν κάποιοι να συζητούν λεπτομέρειες για τους προγόνους του Χριστού και για τις πρώτες μέρες μετά τη γέννησή του. Σε «Απόκρυφα» κείμενα όπως το «πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου» και το «ευαγγέλιο  Ψευδοματθαίου» περιέχεται η περίληψη τέτοιων συζητήσεων για την ημέρα γέννησης του Χριστού χωρίς όμως επιστημονική αξία. Έτσι σήμερα αν κάποιος θελήσει να ζητήσει πληροφορίες για τη γέννηση του Χριστού μόνο υποθέσεις μπορεί να κάνει με βάση την Αγία Γραφή.   

Ο απόστολος Λουκάς είναι ο μόνος ευαγγελιστής που περιγράφει με κάποιες λεπτομέρειες και με αξιοπιστία τη γέννηση του Χριστού. Και σαν επιστήμων – ιατρός που ήταν προσπαθεί να είναι σαφής και ακριβής στις περιγραφές του. Μας πληροφορεί ότι ο Χριστός γεννήθηκε τη χρονιά της «πρώτης απογραφής πληθυσμών» που είχε διατάξει ο Οκταβιανός Αύγουστος, όταν διοικητής Συρίας ήταν ο Κυρήνιος. (κατά Λουκά β, 1-3). Δεν αναφέρει το μήνα και την ημέρα. Αλλά ίσως μπορούμε από τις περιγραφές του να βγάλουμε κάποιο συμπέρασμα:

1.             Η Μαριάμ και ο Ιωσήφ πήγαν στην πατρίδα τους να «απογραφούν». Η μετακίνησή τους δεν μπορεί να έγινε το χειμώνα.

2.           Την νύκτα που γεννήθηκε ο Χριστός, οι βοσκοί αγρυπνούσαν στο ύπαιθρο (κατά Λουκά β,8).  Αυτό σημαίνει ότι δεν υπήρχε φόβος για  παγωνιά. Ο καιρός ήταν ή ανοιξιάτικος ή θερινός.

Κάποιοι Παλαιστίνιοι και Σύροι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι ο Χριστός γεννήθηκε τον Οκτώβριο. (Τη θεωρία αυτή την στηρίζουν σε παλαιστινιακά έθιμα της εποχής του Χριστού). Όμως πως είναι δυνατόν να διατάχθηκε «απογραφή πληθυσμών» στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ένα μήνα πριν τον Χειμώνα;  Πως θα γινόταν η μετακίνηση προς τη γενέτειρα μέσα στον Οκτώβριο αλλά και η επιστροφή τόσων ανθρώπων, στις αρχές Νοεμβρίου (με τα τόσα καιρικά φαινόμενα); Λογικότερο είναι η απογραφή να έγινε άνοιξη ή το πολύ τον Ιούνιο.  Όπως μαθαίνουμε από τον Κλήμη τον Αλεξανδρέα, πολλοί ήταν εκείνοι που το 200 μ.Χ. τοποθετούσαν τη γέννηση του Χριστού το μήνα Μάιο.        


Β.      ΠΟΤΕ ΚΑΘΙΕΡΩΘΗΚΕ Η ΕΟΡΤΗ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ; 

Μέχρι τις αρχές του 3^ου αιώνα τα «Χριστούγεννα» σαν εορτή ήταν άγνωστη. Οι Χριστιανοί γιόρταζαν μόνο το Πάσχα και ίσως το μαρτύριο κάποιων επιφανών μαρτύρων. Αν υπήρχε κάποιος σχετικός εορτασμός θα τον γνώριζαν – και θα τον σχολίαζαν – οι συγγραφείς του 2^ου αιώνα. Στις αρχές του 3^ου αιώνος γιορτάζονταν τα "Θεοφάνεια" στις 6 Ιανουαρίου μαζί με την προσκύνηση των ποιμένων και των Μάγων.              

Ο ελληνικής καταγωγής Επίσκοπος Ρώμης Άγιος Τελεσφόρος (125-138 μ.Χ.) φαίνεται ότι έκανε μια πρώτη πρόταση να συμπεριληφθεί στις λατρευτικές εκδηλώσεις της Ρώμης, και η γέννηση του Χριστού. Φαίνεται μάλιστα ότι το θέμα συζητήθηκε και στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Η πρόταση αμέσως απορρίφθηκε από τους ηγέτες της εκκλησίας. (Κάτι τέτοιο λέει στις αρχές του 3^ου αιώνα ο κκλησιαστικός συγγραφέας Ωριγένης). Τίποτε λοιπόν το επίσημο και γενικό δεν έγινε μέχρι τον 4^ο αιώνα. 

Ο Πάπας Ιούλιος Α΄ (337-352) καθιέρωσε επίσημα στη Ρώμη τον εορτασμό της «Χριστού Γεννήσεως» και από τότε στη Δύση είναι η σημαντικότερη εορτή. Έχουμε ιστορικές μαρτυρίες ότι το 356 στην Ρώμη γιορτάζονταν τα Χριστούγεννα στις25 Δεκεμβρίου ενώ στην Αρμενία και Συρία γιορτάζονταν στις 6 Ιανουαρίου (ακόμη και ο Άγιος Αυγουστίνος τα πρώτα χρόνια δεν μιλά για μια μεγάλη πανήγυρη, αλλά για "μια αξιοπρόσεκτη μέρα"). Στην Ανατολή η 25^η Δεκεμβρίου έγινε αποδεχτή λίγο αργότερα (τέλος 4^ου – αρχές 5^ου αιώνα). Και το διάστημα μέχρι 6^η Ιανουαρίου παρέμεινε ως «Δωδεκαήμερο Εορτών». Ο Μέγας Βασίλειος, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος και ο Ιωάννης Χρυσόστομος γνώριζαν την καινούργια αυτή εορτή και έγραψαν Λόγους γι αυτήν.

Σε Ομιλίες Πατέρων του 4ου και 5ου αιώνα φαίνεται ότι στη Δύση η Εκκλησία καθιέρωσε την ημέρα αυτή (25 Δεκεμβρίου) ως Πρωτοχρονιά.Αυτό το γνώριζε και ο άγνωστος Έλληνας συνθέτης του «Αγερμού των Χριστουγέννων»(τα γνωστά Κάλαντα) αφού η Ελλάδα τότε υπαγόταν εκκλησιαστικά στη Ρώμη: «Χριστούγεννα. Πρωτούγεννα. Πρώτη γιορτή του χρόνου....» 

  -   Αλλά για ποιο λόγο ο πάπας Ιούλιος καθιέρωσε την γιορτή των Χριστουγέννων;
  -   Ποια σημαντική ειδωλολατρική γιορτή αντικατέστησαν τα Χριστούγεννα; 

Γ.      22^α ΜΕΧΡΙ 25^η ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ: ΗΛΙΑΚΕΣ ΛΑΤΡΕΙΕΣ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ         

Από τους Ελληνιστικούς Χρόνους ήταν γνωστή μία γιορτή άγνωστης προέλευσης, το «Τριέσπερον» που είχε σχέση με το «χειμερινό ηλιοστάσιο» (22-24 Δεκεμβρίου). Σύμφωνα με τα ελληνικά έθιμα η γιορτή περιείχε «λιτανείες», χορούς και συμπόσια. Αργότερα οι Ρωμαίοι επέβαλαν δικό τους τρόπο εορτασμού προσθέτοντας και ρωμαϊκά έθιμα. Τέλος ο αυτοκράτωρ Αυρηλιανός το 274 (ένα χρόνο πριν τη δολοφονία του) θέλησε να ενώσει όλους τους λαούς με μία κεντρική διοίκηση και μία θρησκεία, Έτσι, στις 25 Δεκεμβρίου του 274 εορτάστηκε η «ημέρα της Γέννησης του Ανίκητου Ήλιου» (του ήλιου που δεν θα νικηθεί ποτέ από τα σύννεφα ή από το βαρύ χειμώνα). Ήταν μια λατρεία που ένωνε το ελληνικό «τριέσπερο» με την αιγυπτιακή εορτή «Γέννηση του Όσιρη» και την περσική τριήμερη εορτή «Γέννηση του Μίθρα
ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΟΥ ΜΙΘΡΑ .»). Οι επίσημες λατρευτικές εκδηλώσεις έγιναν σε έναν καινούργιο ναό  που άνοιξε στη Ρώμη «προς τιμήν της Dies Natalis Solis Invicti -  Ημέρα Γέννησης του Ανίκητου Ήλιου».    

Από την ημέρα εκείνη ακόμη  και στα ρωμαϊκά νομίσματα υπάρχει η επιγραφή «Ήλιος, ο Κύριος της Αυτοκρατορίας των Ρωμαίων» ενώ από την άλλη όψη ο αυτοκράτωρ ως υιός του θεού ήλιου έφερε κορώνα με ακτίνες – μέγιστος αρχιερέας, απεσταλμένος για να φέρει την ειρήνη. (Ο τύπος αυτός έμεινε για πολλούς αιώνες. Ο Κωνσταντίνος Α΄ και ο Ιουστινιανός Α΄ εμφανίζονται και αυτοί στα νομίσματα με τα σύμβολα του θεού ήλιου).   

Το πρώτο επίσημο κείμενο που αναγγέλλει την κατάργηση της λατρείας του Ανίκητου Ήλιου είναι το Ρωμαϊκό «Καλεντάρι των Φιλοκαλίων» του 354 μ.Χ. γραμμένο στη Λατινική Γλώσσα που διορθώνει τη φράση «Ημέρα γέννησης του Ανίκητου Ήλιου» με τη φράση «Ο γεννηθείς Χριστός εν Βηθλεέμ της Ιουδαίας».   


Δ.      ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΚΑΤΑΡΓΟΥΝ ΤΗ ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΗΛΙΟΥ     

Η Εκκλησία από πολύ νωρίς είδε ότι οι λατρείες του ηλίου στη Μεσόγειο την απειλούσαν και έπρεπε να καταπολεμηθούν άμεσα. Γι αυτό το σύνολο των εκκλησιαστικών συγγραφέων μιλούν με σκληρά λόγια εναντίον της λατρείας του ηλίου. Τέλος, ο Άγιος Αυγουστίνος (354-403 μ.Χ.) κλείνει τον κύκλο των σκληρών λόγων με την πληροφορία: «Τα γενέθλια του Ηλίου της Δικαιοσύνης (του Ιησού Χριστού) πήραν τη θέση της παγανιστικής (ειδωλολατρικής) γιορτής των γενεθλίων του Ανίκητου Ηλίου».  

Με τον ίδιο τρόπο σιγά – σιγά αντικαταστάθηκαν και άλλες ειδωλολατρικές γιορτές με αντίστοιχες χριστιανικές.         

Με ένα νόμο του 529 μ.Χ. καθιερώθηκε γενική αργία ενώ στην «Βασίλειον Τάξιν» του Κωνσταντίνου Ζ΄ Πορφυρογέννητου περιγράφεται ένα περίπλοκο τελετουργικό για τις εορτές των Χριστουγέννων που θυμίζουν πολύ τις αρχαίες τελετές των Περσών και των Ρωμαίων προς τιμήν του Ήλιου. Στην Αγιά Σοφιά Κωνσταντινουπόλεως μάλιστα τον 10^ο και 11^ο αιώνα γινόταν αναπαράσταση της «Γέννησης του Χριστού» με τη συμμετοχή επαγγελματιών ηθοποιών.          

Μεγάλοι υμνογράφοι και μεγάλοι ζωγράφοι κλήθηκαν να γράψουν ωραίους ύμνους και να ζωγραφίσουν πίνακες και ψηφιδωτά για τις εορτές του «δωδεκαημέρου». Οι περισσότεροι από αυτούς τους ύμνους θυμίζουν  στους πιστούς πια είναι η σημασία της εορτής και ποιες αρχαίες λατρείες κατήργησε:    

Γιώργος Ιωαννίδης