ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

Η ΜΟΝΗ ΔΑΦΝΙΟΥ
(ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ -ΨΗΦΙΔΩΤΑ - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ)
 

Α.   ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Τον δρόμο πού ὁδηγοῦσε ἀπό το «Δίπυλον» τῆς Ἀρχαίας Ἀγορᾶς προς την Ἐλευσίνα, οἱ Ἀθηναῖοι τον ὀνόμαζαν «Ἱερά Ὁδό». Αὐτό το δρόμο ἀκολουθοῦσαν ὅσοι πήγαιναν στα «Ἐλευσίνια Μυστήρια». Το 1080 μ.Χ. στην Ἱερά Ὁδό, στο ὕψος τοῦ σημερινοῦ Χαϊδαρίου κτίστηκε το «Καθολικό» (δηλαδή ὁ κεντρικός ναός) τῆς Μονῆς Δαφνίου οκταγωνικοῦ ρυθμοῦ. Ἡ κιονοστοιχία πού ἀποτελεῖ τόν σημερινό προνάρθηκα φαίνεται ὅτι προστέθηκε στίς ἀρχές τοῦ 12^ου αι.  Οἱ ἀρχαιολόγοι διακρίνουν γύρω ἀπό τά θεμέλιά του, ἴχνη παλαιότερου ναοῦ που εἶχε κτιστεῖ μεταξύ 5^ου– 6^ου αἰ. Ἐπιγραφή σε λαξευμένο λίθο πού ἐκτίθεται στην αὐλή τοῦ μοναστηριοῦ μᾶς πληροφορεῖ ὅτι στο χώρο ὅπου κτίστηκε ὁ ναός, ὑπῆρχε Ἀρχαῖο Ἱερό τοῦ Δαφνείου (ἤ Δαφναίου) Ἀπόλλωνος. Πρόσφατες άνασκαφές ἀποκάλυψαν μέλη τοῦ ἀρχαίου Ἱεροῦ. Ἕνας κίονας Ἰωνικοῦ Ρυθμοῦ ὑπάρχει ἀκόμη στο χώρο (εἰκόνα 1), Λέγεται ὅτι μεταξύ τῶν κιόνων πού μετέφερε ὁ Λόρδος Ἔλγιν στο Λονδίνο, βρίσκονται και κίονες τοῦ Δαφναίου Ἀπόλλωνος.

  Στήν αὐλή τοῦ μοναστηριοῦ (κοντά στήν εἴσοδο τοῦ Νάρθηκα) μία έπιγραφή σέ πέτρα λαξευμένη μᾶς πληροφορεῖ ὅτι τό Ἀρχαῖο Ἱερό τοῦ Δαφναίου Ἀπόλλωνος εἶχε ἔσοδα ἀπό δύο πλοῖα πού ἐκτελοῦσαν μεταφορές ἀπό τό Πέραμα στήν Σαλαμίνα.        

Ἀπό ποῦ πῆρε ὁ χῶρος την ὀνομασία «Δαφνί»; Οἱ περισσότεροι συμφωνοῦν ὅτι οἱ δάφνες που φύονται στην περιοχή ἔδωσαν το ὄνομα στο ἀρχαῖο Ἱερό τοῦ Ἀπόλλωνος και ἀργότερα σε ὅλο το χῶρο. Κατά μιά ἄλλη μαρτυρία πού μόνο σε φῆμες στηρίζεται, ἡ ὀνομασία ὀφείλεται στην «Παναγία τῆς Δάφνης» στην Κωνσταντινούπολη. (Ἡ αὐθαίρετη αὐτή μαρτυρία ἴσως ὀφείλεται στο ὅτι ὁ ναός και ἡ ὀχύρωση – πύργοι και πολεμίστρες – ἔγινε με αὐτοκρατορικά χρήματα. Και ἡ ἀρχιτεκτονική τοῦ ναοῦ ἔχει Κωνσταντινοπολίτικες ἐπιρροές). Οἱ κτήτορες τῆς μονῆς (ἰδίως ὁ ἡγούμενος Παῦλος μεταξύ 1080 – 1095) διατήρησαν την παλαιά ὀνομασία. Σε σφραγίδα πού βρέθηκε, μποροῦμε να διαβάσουμε την ἐπιγραφή: «Σφραγίς Προέδρου Παύλου Ποίμνης Δαφνίου».        

Οἱ Σταυροφόροι φαίνεται ὅτι ἔκαναν πολλές ζημιές στο μοναστῆρι. Γι’ αὐτό οἱ Φράγκοι ἡγεμόνες ἀναγκάστηκαν να ἐπιδιορθώσουν πολλά κελιά. Δύο αἰχμές ἀπό βέλη πού οἱ ἀρχαιολόγοι βρῆκαν σφηνωμένα στον τροῦλο, εἰκάζεται ὅτι προέρχονται ἀπό Σταυρφόρους (οἱ αἰχμές εῑναι πέτρινες).     

Τό 1207 ὁ «Κύρης τῶν Ἀθηνῶν» Otto de la Roche, παραχώρησε τη Μονή Δαφνίου στους Κιστερκιανούς μοναχούς τοῦ Μπελεβώ, για να τους εὐχαριστήσει για τις ὑπηρεσίες πού τοῦ προσέφεραν. Για 201 χρόνια οἱ Κιστερκιανοί μοναχοί ἔμειναν στο μοναστῆρι και ἀποχώρησαν ὅταν ὁ Μωάμεθ ὁ Πορθητής μπῆκε στην Ἀθήνα τον Ἰούνιο τοῦ 1458. Στο κενό μοναστῆρι ἐγκαταστάθηκαν ὀρθόδοξοι μοναχοί ὅμως, ὅπως μαθαίνουμε, ἀναγκάζονταν να το κλείνουν ἐνωρίς φοβούμενοι «τους Ἀφρικανούς πειρατές» πού κρύβονταν στη Σαλαμίνα. Λόγῳ τῶν συχνῶν πειρατικῶν ἐπιδρομῶν τον 16^ο και  17^ο αἰ. το μοναστῆρι ἐρημώθηκε πολλές φορές. Ὅπως λέει ὁ Καμπούρογλου, οἱ μοναχοί κατέφευγαν στη Μονή Κλειστῶν στις πλαγιές τῆς Πάρνηθας ἤ στον Ὅσιο Μελέτιο στον Κιθαιρώνα για να ἀποφύγουν τον κίνδυνο τῶν πειρατῶν. To 1888-1890 οι R. Weir-Schultz και S. Barnsley αποτύπωσαν την ανατολική όψη του Καθολικού της Μονής σε υδατογραφία (πάνω σε χαρτί διαστάσεων 34x50,5 εκ.). Η υδατογραφία φυλάσσεται στη Βρετανική Σχολή Αθηνών και μέχρι σήμερα είναι αδημοσίευτη.  

Κατά μῆκος τῆς Ἱερᾶς Ὁδοῦ ἡ Μονή Δαφνίου εὶχε «μετόχια» (εὔφορα κτήματα τά ὁποῖα απέφεραν ἀρκετό εἰσόδημα). Μία ἐπιγραφή πού βρέθηκε στον «Ἐλαιώνα» μᾶς πληροφορεῖ ὅτι «1788, Ἀπριλίου 9…» ὁ «ἡγούμενος Δαφνίου Παρθένιος» ὄργωσε το χωράφι με «τά ἐλαιόδενδρα».       

Οἱ «περιηγητές» πού ἐπισκέφτηκαν την Ἀθήνα  και ἀναφέρουν τη Μονή Δαφνίου ἀπ’ ὅ,τι φαίνεται δεν ἔχουν μεγάλη «καλλιτεχνική καλλιέργεια». Ὅπως ὁ Richard Chandler πού λίγο πριν την Ἑλληνική Ἐπανάσταση δεν μπορεῖ να ἐκτιμήσει τον ψηφιδωτό πλοῦτο τοῦ ναοῦ.    

Το 1951 ὁ καθηγητής της Ιστορίας της Τέχνης στό Μετσόβειο Πολυτεχνεῖο Ἄγγελος Προκοπίου, σέ συνεργασία μέ τόν G.Hoynenhen-Huene, σκηνοθέτησε «τήν πρώτη ἑλληνική ταινία τέχνης» ὅπως τήν χαρακτηρίζει ὁ τῦπος τῆς ἐποχῆς (Λίζα Λινάρδου, στό περιοδικό ΜΟΤΕΡ τεῦχος 7).Ἥταν ασπρόμαυρο ντοκιμαντέρ διάρκειας 20΄ μέ τίτλο «ΔΑΦΝΙ - ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΧΡΥΣΟΔΑΦΝΙΩΤΙΣΣΑ». Τό σενάριο ἥταν τοῦ Ἄγγελου Προκοπίου. Φωτογράφος ἥταν ὁ περίφημος Χεπ Ζοζέφ. Ἀφηγητές ἥταν  οἱ Barrymore Ethel καί Evans Maurice. Ἡ ταινία βραβεύτηκε με το Α΄ βραβείο το 1952 στα φεστιβάλ του Εδιμβούργου και της Νέας Υόρκης. Ἡ παραπλεύρως εἰκόνα εἶναι τό ἐγώφυλλο τοῦ προγράμματος ὅταν μετά τήν διεθνή ἀναγνώρισή της ἡ ταινία προβλήθηκε πανηγυρικά στόν κινηματογράφο ΑΣΤΥ (1953).

Ἡ UNESCO ἔχει χαρακτηρίσει τήν Μονή Δαφνίου «Μνημεῖο Παγκόσμιας Κληρονομιᾶς» Ὅπως μᾶς πληροφορεῖ ἡ 1η Ἐφορία Ἀρχαιοτήτων, «οἱ εργασίες στερέωσης και αποκατάστασης του συγκροτήματος και συντήρησης του ψηφιδωτού διακόσμου του καθολικού άρχισαν από τα τέλη του 19ου αιώνα (τά εἶχε ἀναλάβει τότε ἡ Αρχαιολογική Εταιρεία). Σήμερα τά ἔργα συνεχίζονται κατά διαστήματα ἀπό την Αρχαιολογική Υπηρεσία....  Οι εργασίες συνολικής αποκατάστασης της μονής εντατικοποιήθηκαν μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1999. Για το λόγο αυτό ο χώρος δεν ήταν επισκέψιμος μέχρι την άνοιξη του 2007».

 Β.    ΤΑ ΨΗΦΙΔΩΤΑ ΤΟΥ ΔΑΦΝΙΟΥ

Ἀπό την ἐποχή τῶν Κομνηνῶν (ἴσως γύρω στό1100) χρονολογεῖται ὁ «Παντοκράτωρ» στον Τρούλο. Τα αὐστηρά του χαρακτηριστικά θυμίζουν τά τελευταῖα δείγματα τῆς «Μακεδονικῆς τεχνοτροπίας»      

Ὅταν ἄρχισε ἡ παρακμή νά «κτυπᾶ τήν πόρτα» τοῦ Βυζαντίου, οἱ τεχνίτες ἐδῶ στήν Ἀττική ὁραματίζονταν μιά «Μεταμόρφωση» δηλαδή μιά ἀλλαγή πού θά ἔσωζε τήν κατάσταση. Τά ὀράματα τῶν τεχνιτῶν αὐτῶν ἀποτυπώνονται στήν παράστση τῆς  «Μεταμόρφωσης τοῦ Σωτῆρος» στή Μονή Δαφνίου (τέλος 11ου αἰῶνος).   

Ἡ «Βάπτισις τοῦ Χριστοῦ» σέ ψηφιδωτά τῆς Ἀττικῆς καί τῆς Κάτω Ἰταλίας σώζει τεχνικές τῆς Ἑλληνιστικῆς Ἐποχῆς ὅπως τήν προσωποποίηση τοῦ ποταμοῦ Ἰορδάνη.
Ἕνα δεύτερο στοιχεῖο εἶναι ὅτι στόν Πρόδρομο (καί μαζί του σέ ὅλους τούς ἀνθρώπους) ἐπιτρέπεται να ἀγγίξει το Χριστό και να σταθεί δίπλα του ὡς ἴσος.

Ὁ «Ἄγγελος τοῦ Εὐαγγελισμοῦ».   


 

  


Ἡ «Εἰς Ἅδου Κάθοδος»

    

Λεπτομέρεια ἀπό τά «Εἰόδια τῆς Θεοτόκου»

Λεπτομέρεια Ἀπό τήν «Σταύρωση»
   «Ἡ Θεοτόκος κλαίουσα δίπλα στό Σταυρό»
Είναι ντυμένη μέ στολή Πατρικίας.
 

Ἐπιμέλεια Γιῶργος Ἰωαννίδης 

 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.  
2.  
3.  
4.