Ἡ Ἡραία εἶναι γνωστή ἀπό τήν ἐποχή τοῦ Χαλκοῦ. Ἀλλά καί στούς Ἀρκαδικούς Μύθους κατέχει σημαντική θέση ἀφοῦ ὁ πρῶτος οἰκιστής - λέγεται - ἥταν γιος τοῦ Λυκάονα. Τά εὐρήματα στήν "Μυκηναϊκή" Νεκρόπολη στά Λουτρά Ἡραίας δείχνουν μια ἀκμαία φιλήσυχη ἐμπορική πόλη τοῦ 1.600 π.Χ. Οἱ πολίτες της γνώριζαν να χαίρονται τη ζωή.

Και στην Κλασική Ἐποχή τά Ἱερά τῆς Ἡραίας ἥταν πολύ πλούσια, οἱ Ἡραιᾶτες ἀγαποῦσαν τήν μουσική και τον Ἀθλητισμό - πολλοί αναδείχτηκαν Ὁλυμπιονίκες. Στο Ἱερό τοῦ Πανός οἱ μαθητές διδάσκονταν μουσική. Τοὐλάχιστον δύο ναοί ἥταν άφιερωμένοι στον Διόνυσο. (Μέχρι σήμερα στά γύρω χωριά οἱ πολίτες καυχῶνται γιά τό ἐκλεκτό κρασί πού παράγουν). Ἡ οἰκονομική εὐχέρεια ἐπέτρεπε στον μέσο Ἡραιάτη να ἀφιερώνει στούς ναούς ἀκριβά ἀγάλματα. Ὡραῖοι πίνακες, ἐπίσης, κοσμοῦσαν τίς οἰκίες. Ὅλα παραγγέλνονταν σε κορυφαίους καλλιτέχνες τῆς ἐποχῆς (ἀναφέρονται ἔργα Ἀθηναϊκῶν ἐργαστηρίων. Ἕνα τοὐλάχιστον΄ἀπό αὐτά τά ἀριστουργήματα ἀποτυπώθηκε σε Νόμισμα του 6ου  αι. π.Χ.).

Ὅταν ὁ Παυσανίας ὁ Περιηγητής ἐπισκέφθηκε τήν Ἀρκαδία, θαύμασε τήν Ἡραία, μέ τούς μεγάλους, πλακόστρωτους δρόμους, κατάφυτους  μέ μυρσίνες. Ἐνῶ οἱ Μελαινεές καί ἡ Γόρτυς κείτονταν σέ ἐρείπια, ἡ Ἡραία ἥταν ὀργανωμένη πόλις μέ ἱερά καί κοινωνική ζωή. Ὅμως είναι οι τελευταῖες καλές εἰδήσεις για την πόλη. Ἀπό τότε δέν ἔχουμε στοιχεῖα για την τύχη τῆς .

Οἱ ἀνασκαφές ἔδειξαν ὅτι κατά τήν Ρωμαϊκή ἐποχή πολλοί πλούσιοι ἔκτιζαν ἐδῶ τίς ἐπαύλεις τους μέ θέα τόν Ἀλφειό ποταμό. Ὅπως ὑποστηρίζει ὁ ἱστορικός Τάσος Γριτσόπουλος, ὅταν οἱ Ἡραιᾶτες δέχτηκαν τον Χριστιανισμό ἵδρυσαν Ναό ἐπ' ὀνόματι τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τοῦ Προδρόμου [ἴσως λόγῳ τοῦ ποταμοῦ Ἀλφειοῦ και τῶν βαπτίσεων στα νερά του]. Ὁ χριστιανικός οἰκισμός πῆρε τό ὄνομα Ἅη - Γιάννης. Γιατί ὅμως μία πόλη σαν την Ἡραία δεν ἀναφέρεται ὡς ἕδρα ἱεραποστολῆς;

Τόν 12ο αι. ἡ περιοχή γύρω στα Λουτρά Ἡραίας κατοικεῖται. (Ἀπό ποιούς ἄραγε;) Κτίζονται Ναοί ὅπως ὁ Αη - Γιώργης και η Παναγία. Για οἰκοδομικό ὑλικό χρησιμοποιοῦνται "ἀρχιτεκτονικά μέλη" παρακείμενων ἐρειπωμένων ἀρχαίων ναῶν.

Ὅπως φαίνεται, οἱ Φράγκοι δεν πείραξαν τους κατοίκους τῆς περιοχῆς. Ὅμως Ἡραία πόλις ἤ χωριό δεν ἀναφέρεται. Ἡ Μαργαρίτα τοῦ Πασσαβᾶ - Βαρώνη τῆς Ἄκοβα - φέρεται ὡς "Κυρία τῆς Λυσσαρέας". Ποιοί ὑπῆρξαν ὑπήκοοί της; Ποιά χωριά διοικοῦσε;... Στις γύρω χαράδρες ἀναφέρονται ὀχυρά Φραγκικῆς ἤ Βενετσιάνικης ἀρχιτεκτονικής - τίποτε ὅμως δεν εἶναι εξακριβωμένο ....
  (Το ἄρθρο παραμένει ἁνοικτό ... )

Γιῶργος  Ἲωαννίδης