ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

H ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΒΑΡΟΥΣ
ΚΑΙ  Ο  ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣ
 

Α.   Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΟΙ ΠΕΡΣΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΒΑΡΟΙ
Σχεδόν μόλις μπήκε ο 7^ος αιώνας ο βασιλιάς Χοσρόης Β΄ στην Περσία αποφάσισε να ανοίξει δρόμο προς τη Μεσόγειο και προς τον Εύξεινο Πόντο. Το δρόμο αυτό τον έκλεινε το Βυζαντινό Κράτος. Ο Πέρσης βασιλιάς νόμιζε ότι ήταν κατάλληλη ευκαιρία – είχε πληροφορίες ότι πολλές μεγάλες πόλεις της Συρίας, της Παλαιστίνης  και σχεδόν όλη η Αίγυπτος βρίσκονταν σε εμφύλιο πόλεμο εξ αιτίας των αιρέσεων (μονοφυσίτες και Νεστοριανοί εναντίον Ορθοδόξων).  

Ο Χοσρόης Β΄για να αιφνιδιάσει τους Βυζαντινούς έδρασε αστραπιαία. Χώρισε το στρατό του σε τρία τμήματα. Το πρώτο, αφού κατέλαβε την Ταρσό της Κιλικίας στράφηκε προς την Κεντρική Μικρά Ασία και παρακάμπτοντας το Δορύλαιο της Φρυγίας έφθασε το Μάιο του 626 στη Χαλκηδόνα και τη Χρυσούπολη στο Βόσπορο. Το δεύτερο τμήμα μέσω της Αρμενίας και των Ποντιακών Ορέων έφθασε στα παράλια του Πόντου μέχρι τους πρόποδες του Καυκάσου.  Το τρίτο τμήμα του Περσικου στρατού, αφού υπέταξε τη Συρία  και την Παλαιστίνη έφθασε μέχρι τις εκβολές του Νείλου.  

Μ' αυτό τον τρόπο οι Πέρσες απείλησαν τα μεγαλύτερα - εμπορικά και στρατηγικά - κέντρα: Αντιόχεια, Αλεξάνδρεια, Τραπεζούντα και την ίδια την Κωνσταντινούπολη. Δεν ήταν λίγες οι βυζαντινές πόλεις που παραδόθηκαν αμαχητί – επειδή η πλειονότητα των κατοίκων ήταν Νεστοριανοί αλλά και για να απαλλαγούν από τη βαριά φορολογία των Βυζαντινών. Ο Χοσρόης για να πάρει με το μέρος του τους «αιρετικούς – Νεστοριανούς» της Συρίας αναγνώρισε το Νεστοριανισμό ως «μια από τις επίσημες θρησκείες της Περσίας».  

Δυστυχώς στην Άλωση της Παλαιστίνης αναφέρονται από τους χρονογράφους φρικτά πολεμικά εγκλήματα που διέπραξαν οι Πέρσες στρατηγοί.  Αυτόπτης μάρτυρας αναφέρει ότι έγινε μεγάλη σφαγή (σκοτώθηκαν  66.500 χριστιανοί) και αιχμαλωτίστηκαν 35.000.

Το επόμενο βήμα του Χοσρόη Β΄ ήταν να πείσει τους Αβάρους στους πρόποδες του Καυκάσου και στα βόρεια παράλια του Ευξείνου Πόντου να καταπατήσουν τη Συνθήκη που είχαν υπογράψει με τον Ηράκλειο και να αποκλείσουν τα Βόσπορο και τα Στενά της Προποντίδας. Έτσι πολύ γρήγορα η Κωνσταντινούπολη αποκλεισμένη από τη θάλασσα  θα έπεφτε γρήγορα στα χέρια των Περσών. Οι Άβαροι όμως αποδείχθηκαν όχι μόνο ανάξιοι σύμμαχοι αλλά και άπειροι και ανίκανοι σε ναυμαχίες. Υπέπεσαν σε πολλά λάθη, έπαθαν πανωλεθρία και μετά από μια μικρή θαλασσοταραχή που τους πανικόβαλε, εγκατέλειψαν τους Πέρσες και αποσύρθηκαν στις Ρωσικές στέπες.

Αν το σχέδιο του Χοσρόη Β΄ πετύχαινε, η βυζαντινή κρατική μηχανή δεν θα προλάβαινε να αντιδράσει. Η Αυτοκρατορία θα κατέρρεε, η Κωνσταντινούπολη θα παραδιδόταν στους Πέρσες. Και το μέλλον των Ελλήνων θα ήταν αβέβαιο. Είναι γνωστό ότι το 635 (εννέα χρόνια μετά την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης), το Περσικό Κράτος κατέρρευσε κάτω από την πίεση των Αράβων. Αν η Κωνσταντινούπολη τότε βρισκόταν σε Περσικά χέρια, η κατάρρευση των Περσών θα συμπαρέσυρε όλη την Ελληνική Ανατολή με απρόβλεπτες συνέπειες - ίσως και για την Ευρώπη που εκείνη την εποχή βρισκόταν σε παρακμή .         

Όμως η ήττα του Χοσρόης Β΄ και η αποτυχία του μεγαλοφυούς σχεδίου του οφείλεται και σε ένα άλλο γεγονός : Ο αυτοκράτωρ Ηράκλειος σε μια κίνηση αντιπερισπασμού, αντί να γυρίσει και να προστατεύσει την Κωνσταντινούπολη, συνέχισε το δρόμο του προς τα Περσικά Σύνορα και κτύπησε την Κτησιφώντα την πρωτεύουσα της Περσίας – τη στιγμή που σχεδόν κανείς δεν βρισκόταν να του αντισταθεί. Οι επιτυχίες του Ηρακλείου εξυμνήθηκαν από τους σύγχρονους χρονογράφους και καλλιτέχνες. Το "ΠΑΣΑΛΙΟ ΧΡΟΝΙΚΟ", ο Γεώργιος Πισίδης αλλά και αργότερα μεγάλοι χρονογράφοι τιμούν τον Ηράκλειο ως "Θεόσταλτο Σωτήρα του Βυζντινού Κράτους". Στον αργυρό δίσκο που βρίσκεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης ο Ηράκλειος εικονίζεται ως Δαβίδ που νικά τον Γολιάθ. Ακόμη και Άραβες χρονογράφοι θαυμάζουν τα κατορθώματα του Ηρακλείου.

Στην Κωνσταντινούπολη παρέμεινε ο «μάγιστρος» Βώνος (ανώτατος αξιωματούχος, έμπειρος και διορατικός που εκτελούσε χρέη πρωθυπουργού). Αυτός μαζί με τον Πατριάρχη Σέργιο που απέδειξε ότι διέθετε ηγετικά προσόντα,  οργάνωσαν άμυνα (με 12.000 «θωρακοφόρους») εναντίον των Αβάρων.     
 

Β.  ΑΜΥΝΑ ΚΑΙ  ΣΩΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

Ο Ηγεμόνας των Αβάρων με 110.000 μαχητές ήλθε προ των τειχών της Κωνσταντινούπολης. Η πρώτη προσπάθεια των Ελλήνων να τους αντιμετωπίσουν απέτυχε. Όμως στη θάλασσα, ο Βυζαντινός Στόλος κατόρθωσε να βουλιάξει τα «ακάτια» (τα μικρά σλαυικά πλοία που υποστήριζαν την πολιορκία). Και η θαλασσοταραχή δημιούργησε πανικό στους πολιορκητές. Έτσι γρήγορα  οι Έλληνες τους έθεσαν εκτός μάχης. Φαίνεται ότι ο Μυστικές Υπηρεσίες του Βυζαντίου υπέκλεψαν τα Συνθήματα και τους Κωδικούς Επικοινωνία των Αβάρων. Έτσι ήταν θέμα λίγων ωρών τα μικρά πλοιάρια του εχθρού να χάσουν την επαφή με την κεντρική διοίκησή τους. Και με τη βοήθεια της μικρής θαλασσοταραχής - από τις συχνές που συμβαίνουν στο Βόσπορο - τα ακάτια των Αβάρων διασκορπίστηκαν και διαλύθηκε ο στρατός.  

Για την πολιορκία της Κωνσταντινουπόλεως σώζονται εντυπωσιακές περιγραφές. Ο ποιητής Γεώργιος Πισίδης ήταν αυτόπτης μάρτυς των επιχειρήσεων και αφιερώνει εκτενές ρεπορτάζ. Δεν είναι γνωστό πόσο αντικειμενικό ήταν αυτό το ρεπορτάζ πάντως τη σωτηρία της Πόλης την αποδίδει στην Παναγία η οποία όπως λέει «τέντωνε τα τόξα, έφερνε ασπίδες και κτυπούσε και πλήγωνε τους εχθρούς ... αναποδογύριζε τα εχθρικά σκάφη ...». Αλλά και ο συγγραφεύς του "Πασχάλιου Χρονικού" ακούει τον Ηγεμόνας των Αβάρων  να φωνάζει φοβισμένος:  «βλέπω μια γυναίκα να περιτρέχει το τείχος και να δίνει εντολές στους Έλληνες πολιορκούμενους». 

Όσοι Άβαροι γλίτωσαν υποχώρησαν στις στέπες της Σκυθίας. (στη Ρωσία). Από τότε διαλύθηκε το κράτος τους και δεν απείλησαν πια το Βυζάντιο.  Όταν οι Άβαροι υποχώρησαν έφθασε και η είδηση ότι ο Ηράκλειος μπήκε στην Πρωτεύουσα της Περσίας και «πήρε τον Τίμιο Σταυρό που οι Πέρσες είχαν αφαιρέσει από την Παλαιστίνη».          

Η διάλυση του στρατού των Αβάρων και η σωτηρία της Κωνσταντινούπολης έμεινε στη μνήμη των Ελλήνων ως ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα. Ο ιστορικός Κ. Παπαρρηγόπουλος δεν διστάζει να πει: «Ἀν σήμερον ὑπάρχει Ἑλληνισμός τοῦτο ὀφείλεται κατά πρῶτον λόγον εἰς την ματαίωσιν τῆς πρώτης ταύτης ὑπό τῶν βαρβάρων πολιορκίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως...».        

Η πολιορκία της Κωνσταντινούπολης για τον σύγχρονο Ελληνισμό έχει και άλλη αξία: Στις περιγραφές για πρώτη φορά εμφανίζονται Νεοελληνικές λέξεις και εκφράσεις. Το «Πασχάλιο Χρονικό» που είναι η βασική πηγή πληροφοριών για τα γεγονότα του 626 – 628, ονομάζει «παλληκάρια» τους νέους που ακολουθούσαν ως εθελοντές και βοηθούσαν τους στρατιώτες. Εκείνα τα «παλληκάρια» αγωνίστηκαν γενναία και με αυτοθυσία εναντίον των Αβάρων. Πολλούς αιώνες αργότερα, στην Ελληνική Επανάσταση «παλληκάρι» είναι ο γενναίος και ατρόμητος νέος μαχητής που υπό τις διαταγές του «καπετάνιου» αγωνίζεται  με αυτοθυσία για την πατρίδα.  

Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο Πατρίκιος Γεώργιος, επικεφαλῆς αντιπροσωπίας που επισκέφθηκε τον ηγεμόνα των Αβάρων, απάντησε στις απειλές: «Ἡμεῖς την πόλιν οὐδέποτε ἑῶμεν. Ἡμεῖς γάρ προσδοκῶντες ὅτι καίριόν τι λαλοῦμεν ἐξήλθομεν προς σε…».(«Την Πόλη ποτέ δεν θα σου την παραδώσουμε. Βγήκαμε να σε συναντήσουμε περιμένοντας πως θα συζητήσουμε κάτι σοβαρό – τους όρους αποχώρησής σας»). Αυτή η απάντηση του Πατρίκιου Γεωργίου έρχεται να προστεθεί στο  «Μολών λαβέ»  του Λεωνίδα, και στην απάντηση του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου προς τον Μωάμεθ τον Πορθητή:  «...άπαντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεθα...» (με τη θέλησή μας θα πεθάνουμε πολεμώντας για τη Πατρίδα)

Τέλος,  με τη «λύτρωση της Πόλης» και τα γεγονότα του Αυγούστου του 626 συνδέεται και ο «Ἀκάθιστος Ὕμνος» ένα από τα μνημεία της Εκκλησιαστικής Ποίησης. Όταν οι Άβαροι έπαθαν πανωλεθρία και  έλυσαν την πολιορκία, όλος ο λαός συγκεντρώθηκε στο Ναό της Παναγίας των Βλαχερνών και τέλεσαν Αγρυπνία «ορθοστάδην» (σε όλη τη διάρκεια της ακολουθίας έψαλλαν όρθιοι) αποδίδοντας τη «λύτρωση της Πόλης» στην επέμβαση της Θεοτόκου. Κατά την Αγρυπνία τέλεσαν κάποια «παντομίμα» (κατά τη συνήθεια των Βυζαντινών) και έψαλαν «Κοντάκια» με ιδιαίτερο δραματικό τρόπο (σήμερα δεν είναι γνωστός ο τρόπος που δραματοποιούσαν τους ύμνους με παντομίμες).  

Μεταξύ των ύμνων έψαλαν και το «Κοντάκιο» του Ευαγγελισμού (που φαίνεται ότι στην Παναγία των Βλαχερνών το έψαλλαν συχνά). Όταν ο αυτοκράτωρ Ηράκλειος γύρισε από την εκστρατεία εξέδωσε διάταγμα με το οποίο καθιερώθηκε η ετήσια ευχαριστήρια αγρυπνία στην Παναγία των Βλαχερνών σε ανάμνηση της σωτηρίας της πόλης. Και σήμερα, ο Πατριάρχης με την ακολουθία του τελεί στην Παναγία των Βλαχερνών τους «χαιρετισμούς» την Παρασκευή της Γ΄ Εβδομάδος των Νηστειών.                   
 

Γ.  Ο ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
            
Κάθε Παρασκευή   στα μεγάλα μοναστήρια στο Απόδειπνο ψάλλεται και ένας «Κανόνας» αφιερωμένος στη Θεοτόκο που λέγεται «Θεοτοκάριο». Αποτελείται από πολλά «τροπάρια». Από το 630 μ.Χ. με απόφαση του Πατριάρχη Σεργίου και του αυτοκράτορα Ηρακλείου, την Παρασκευή των τεσσάρων πρώτων εβδομάδων της Μεγ Τεσσαρακοστής στο Απόδειπνο αντί για «Θεοτοκάριο» ψάλλεται ένα μέρος του «Ακαθίστου Ύμνου». Και την Παρασκευή της Ε΄ Εβδομάδος των Νηστειών ψάλλεται όλος ο Ακάθιστος Ύμνος. Ο Ύμνος αυτός ονομάζεται «Χαιρετισμοί της Θεοτόκου» επειδή μπορούμε να μετρήσουμε 144 φορές τη λέξη «χαίρε» που απευθύνεται στην Παναγία.           

Και κάτι που ίσως κουράσει όσους δεν γνωρίζουν από εκκλησιαστική υμνογραφία: Ο Ακάθιστος Ύμνος αποτελείται από δύο μεγάλα ποιήματα: Ένα «Κοντάκιο» αγνώστου συνθέτη που πάντα ήταν το κύριο μέρος της Ακολουθίας και ένα «Θεοτοκάριο» («Κανόνα»), που συνέθεσε ο Ιωσήφ ο Υμνογράφος μεταξύ 800 – 842 μ. Χ. Τα τροπάρια του «Κανόνα» φέρουν Ακροστιχίδα: «Χαρᾶς δοχεῖον σοῖ πρέπει χαίρειν μόνῃ. ΙΩΣΗΦ».         

Το Κοντάκιο του Ακαθίστου μάλλον ήταν γνωστό στην Κωνσταντινούπολη από παλιότερα – ίσως ψαλλόταν τακτικά στο ναό της Παναγίας στις Βλαχέρνες μια και αναφέρεται στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Είναι εορταστικός χαρούμενος ύμνος και αναγγέλλει τη «χαρά» που έφερε η γέννηση του Χριστού στον κόσμο. Όπως όλα τα «Κοντάκια» αποτελείται από το «Προοίμιο» «Το προσταχθέν μυστικῶς λαβών ἐν γνώσει…» και 24 «Οίκους» (αυτοτελείς δραματικές ενότητες που αναφέρονται στον Ευαγγελισμό, στη γέννηση, στην προσκύνηση των Μάγων κ.λ.π. μέχρι την Υπαπαντή). Οι θεατρολόγοι συμφωνούν ότι οι 24 αυτοί «Οίκοι» απαγγέλλονταν ή ψάλλονταν ενώ σε κάποια γωνιά του ναού τελλούνταν παντομίμα. Ας προσέξουμε και κάτι άλλο: Στο Κοντάκιο του Ακαθίστου δεν χωρίζεται ο Ευαγγελισμός από τα Χριστούγεννα. Αυτό θα πει ότι ο ύμνος πρέπει να γράφτηκε πριν το 560 αφού από εκείνη τη χρονιά η εορτή του Ευαγγελισμού χωρίστηκε από τα Χριστούγεννα και άρχισε να εορτάζεται 25 Μαρτίου. Άραγε μπορούμε να υποθέσουμε ότι συνθέτης του ύμνου είναι ο Ρωμανός ο Μελωδός; Ένα χειρόγραφο της Μονής Βλατάδων στη Θεσσαλονίκη αναφέρει ως ποιητή του Ακαθίστου τον Ρωμανό (και μπορεί να έχει δίκιο).                 

Είναι αλήθεια ότι από άλλα «Κοντάκια» μόνο αποσπάσματα ή μόνο το Προοίμιο έχει σωθεί. Το «Κοντάκιο» του Ακαθίστου εναι το μοναδικό που διατηρείται έως σήμερα ακέραιο. Λίγα χρόνια μετά την πολιορκία της Κωνσταντινουπόλεως, κάποιος υμνογράφος (ίσως ο Πατριάρχης Σέργιος, ίσως ο Γεώργιος Πισίδης, κανείς δεν είναι βέβαιος), αντικατέστησε το «Προοίμιο» με τον ύμνο «Τῆ Ὑπερμάχῳ Στρτηρῶ τα νικητήρια…» που είναι ευχαριστήριος ύμνος προς τη Θεοτόκο, με πολεμικό περιεχόμενο. Στον Ύμνο αυτό εμφανίζεται η «Πόλις της Θεοτόκου» (η Κωνσταντινούπολη) που αναπέμπει «τα νικητήρια ευχαριστήρια» στην «Υπέρμαχο Στρατηγό», την παρακαλεί να διατηρεί το Κράτος «απροσμάχητο» και ζητά προστασία από κάθε κίνδυνο. Δεν θέλει ρώτημα ότι ο ύμνος αυτός γράφτηκε για να θυμίζει τη θαυμαστή σωτηρία της «Πόλης» το 626 μ.Χ.        

Και κάτι τελευταίο: Οι πρώτοι 12 «Οίκοι» (στροφές) του Ακαθίστου έχουν ιστορικό περιεχόμενο (Ευαγγελισμός, προσκύνηση των ποιμένων, προσκύνηση των Μάγων, θυμός του Ηρώδη κ.λ.π.) Οι άλλοι 12 έχουν δογματικό περιεχόμενο. (Ο Χριστός είναι Θεός και άνθρωπος, σώζει το ανθρώπινο γένος, ο Χριστός θυσιάζεται για τον άνθρωπο, ο άνθρωπος μπορεί να συζητά με το Θεό).

Δ.   Ο ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣ ΣΤΗΝ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΑ
 Στη Μονή Διονυσίου του Αγίου Όρους υπάρχει ο θρύλος ότι μια μικρή εικόνα «Παναγία των Χαιρετισμών» που φυλάσσεται εκεί είναι εκείνη, μπροστά στην οποία ψάλθηκε για πρώτη φορά ο Ακάθιστος Ύμνος. Κατά το θρύλο η εικόνα έφθασε στο μοναστήρι το 1592 με θαυμαστό τρόπο. Σύμφωνα με επιγραφή στην πίσω πλευρά, «την προσέφερε ο Αλέξιος Γ΄ Μέγας Κομνηνός στον Όσιο Διονύσιο, τον Τραπεζούντιο, κτήτορα της Μονής»και είναι «αυτή ακριβώς η εικόνα που ο πατριάρχης Σέργιος περιέφερε στα τείχη της Πόλης το 626». 

Στον Άγιο Μάρκο στην Βενετία τη φορητή εικόνα της «Παναγία Βλαχερνιώτισσας» που φυλάσσεται,  λέγεται ότι την μετέφεραν οι Σταυροφόροι το 1204.
 

Ε.  Ο ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΘΕΑΤΡΟ
            
 Λίγη υπομονή

 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.  
2.  
3.  
4.    

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Α.       ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΑΜΟΡΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΜΥΝΑ

Το Ἁμόριον τῆς Βορειοανατολικῆς Φρυγίας βρισκόταν σε μιά ἀπ' τίς σημαντικότερες για τή Μικρά Ἀσία στρατηγικές θέσεις, στο  σταυροδρόμι  τῶν ἐμπορικῶν δρόμων προς Νότον (Ἀττάλεια), προς Ἀνατολάς (Ἄγκυρα - Καππαδοκία), πρός βορά (Κωνσταντινούπολη) καί πρός Δυσμάς (Τροία - Σμύρνη). Τά ἐρείπια τοῦ Ἁμορίου οἱ ἀρχαιολόγοι τά τοποθετοῦν κοντά στό Σεργιάν Καλέ μεταξύ  Δορυλαίου (Ἐσκί Σεχίρ) καί Πεσσινοῦντος (στό δρόμο πρός τήν Ἄγκυρα). Οἱ πόλεις καί τά χωριά τῆς περιοχῆς ἀκόμη καί σήμερα ἔχουν τήν κατάληξη - σεχίρ (ὀχυρό) ἤ -χισάρ (Ἀκρόπολις). Ἡ κατοχή τῶν ὀχυρῶν καί ἰδίως  τοῦ Ἁμορίου καί τοῦ Δορυλαίου ἥταν ἀπαραίτητη γιά τόν ἔλεγχο τῆς Μικρᾶς Ἀσίας.

Τή στρατηγηκή σημασία τῶν ὀχυρῶν τῆς Β.Α. Φρυγίας γνώριζαν και οἱ Ἄραβες τόν 7ο αι. Τό 667 ὁ χαλίφης τῶν Ἀράβων Μωαβιά πρίν ξεκινήσει τήν πολιορκία τῆς Κωνσταντινούπολης ἔστειλε στρατό, κατέλαβε τό Ἁμόριον και τοποθέτησε φρουρά ἀπό 5.000 ἄνδρες. Μόλις ἡ εἴδηση ἔφθασε στήν Κωνσταντινούπολη, ὁ Αὐκρατωρ Κώνστας Β΄ ἔστειλε τον στρατηγό Ἀνδρέα ὁ ὁποῖος μπῆκε στο Ἁμόριο και σκότωσε ὅλους τους Ἄραβες φρουρούς. Ποτέ πιά ὁ Μωαβιά δέν μπόρεσε να ἐπικρατήσει στή Μικρά Ἀσία. Καί ὅταν προσπάθησε νά πολιορκήσει τήν Κωνσταντινούπολη χωρίς ἔλεγχο τῶν περασμάτων τῆς Φρυγίας πρός τήν Ἄγκυρα, ἀπέτυχε παταγωδῶς. 

Ὁ τόπος εἶναι ἄγονος καί πτωχός γεμάτος φαράγγια και κακοτοπιές. Γι' αὐτό πολλοί νέοι ἀπό τό Ἁμόριον τῆς Φρυγίας προτιμοῦσαν τή στρατιωτική σταδιοδρομία από κάθε ἄλλη ἀσχολία. Κάποιοι ἔφθασαν σε μεγάλα ἀξιώματα. Ὅπως ὁ Μιχαήλ ὁ ἐπονομαζόμενος Τραυλός πού ὑπηρέτησε στό στρατηγεῖο τῆς περιοχῆς καί παντρεύτηκε τήν θυγατέρα τοῦ στρατηγοῦ. Άργότερα (τό 820) ὁ Μιχαήλ κατόρθωσε νά στεφθεί αὐτοκράτωρ τοῦ Βυζαντίου ὡς Μιχαήλ Β΄.  

Β.   ΑΛΩΣΙΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΑΜΟΡΙΟΥ

Ὅλα ἄρχισαν ὅταν ὁ γιος τοῦ Μιχαήλ Β΄,αυτοκράτωρ Θεόφιλος, μαχόμενος στά ἀνατολικά σύνορα τῆς αὐτοκρατορίας,  διέταξε  τά βυζαντινά στρατεύματα νά εἰσβάλουν στήν πατρίδα τοῦ Ἄραβα χαλίφη Άλ Μοτασσέμ, τήν Σωζόπετρα (πόλη στίς ὄχθες τοῦ Εὐφράτη) Κατά τήν εἰσβολή διαπράχθηκαν ωμότητες (γενική σφαγή και λεηλασία).

Φαίνεται ὅτι ὁ χαλίφης Άλ Μοτασσέμ, εἶχε στείλει ἐπιστολή προς τον Θεόφιλο και  παρακαλοῦσε να σεβαστεί τήν ἰδιαίτερη πατρίδα του. Πρότεινε εἰρήνη με εὐνοϊκούς ὅρους για τους Βυζαντινούς. Ὅμως ὁ Θεόφιλος ἀγνόησε την ἐπιθυμία τοῦ χαλίφη, δεν εξέτασε τήν πρόταση για εἰρήνη. Ἰσοπέδωσε τήν  Σωζόπετρα και πούλησε στα δουλοπάζαρα ὅσους κατοίκους διέφυγαν τή σφαγή. Τόν  χειμώνα ὁ Θεόφιλος ἐπέστρεψε στήν Κωνσταντινούπολη ὅπου, προκαλώντας τήν ὀργή τοῦ Ἀλ Μοτασσέμ τέλεσε θρίαμβο στόν ἱππόδρομο για να γιορτάσει τη νίκη ἐναντίον τῶν Ἀράβων.

Ὁ χαλίφης ὀρκίστηκε ἐκδίκηση. Διέταξε γενική ἐπιστράτευση ὅλο τό ἔτος 837. Συμβολικά στρατοπέδευσε στήν ἀρχαία Βαβυλώνα  (που ἥταν κάποτε πρωτεύουσα τοῦ Βαβυλωνιακοῦ Κράτους). Ἄν πιστέψουμε τόν Ἄραβα χρονογράφο Ἀμπού - Τεμμάμ - Έτ - Ταβί, συγκέντρωσε 130.000 ἱππεῖς ἀπό  τήν Κιλικία, την Παλαιστίνη, την Αἴγυπτο και τή Συρία. Στις ἀσπίδες και στά "φλάμμουρα" οἱ Ἄραβες στρατιῶτες εἴχαν γράψει τή λέξη ΑΜΟΡΙΟΝ (πάσῃ θυσίᾳ ἔπρεπε νά καταστρέψουν τήν πατρίδα τοῦ αὐτοκράτορα)¹. 

Τόν Αὔγουστο τοῦ 838 μπῆκαν στό βυζαντινό ἔδαφος, κατέλαβαν τήν Ἄγκυρα στις ὄχθες τοῦ Σαγκάριου ποταμοῦ και ἔκαψαν το Ἁμόριο (πατρίδα τοῦ Αὐτοκράτορα)² .  Πολλά λάφυρα (μεταξύ αὐτῶν, ἱερά σκεύη χρυσά και ἀσημένια) ὁ χαλίφης Ἄλ Μοτασσέμ τα μοίρασε στούς ἀξιωματικούς του. Λέγεται ὅτι  ἡ μεγαλόπρεπη Πύλη στα Ἀνάκτορα τῆς Βαγδάτης (γνωστή ὡς "Πύλη τοῦ Λαοῦ") μεταφέρθηκε ἀπό τό Ἁμόριο για να θυμίζει στούς Ἄραβες τό κατόρθωμά τους.

Ὁ γιός τοῦ Θεοφίλου, ὁ αὐτοκράτωρ Μιχήλ Γ΄ ὁ ὁποῖος γεννήθηκε το 838 (τη χρονιά που καταστράφηκε τό Ἁμόριο), πῆρε ἐκδίκηση ἀργότερα (το 858)  με σκληρό κτύπημα ἐναντίον τῶν Ἀράβων³.

Γ.   Η ΑΛΩΣΙΣ ΤΟΥ ΑΜΟΡΙΟΥ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Ἡ ἐκστρατεία τοῦ χαλίφη Ἀλ  Μοτασσέμ καί ἡ ἅλωσις τοῦ φρουρίου τοῦ Ἁμορίου ἔκανε μεγάλη ἐντύπωση τόσο στόν Ἰσλαμικό ὅσο καί στόν Χριστιανικό λαό ὅλης τῆς  Ἀσίας. Μεταξύ τῶν πολλῶν χρονογραφιῶν πού περιγράφουν τήν ἅλωση, διακρίνονται ὡς περισσοτερο ἀξιόπιστες ἡ χρονογραφία τοῦ Ὀρθοδόξου πατριάρχη Ἀλεξανδρείας Εὐτυχίου (στά ἀραβικά) καί ἡ χρονογραφία τοῦ Μονοφυσίτη ἐπισκόπου Ἀμπτούλ - Φαράντ (Βαραδαίου) στή συριακή γλώσσα⁴.

Ἀλλά καί στήν ἱστοριογραφία τοῦ Ἰσλάμ ἡ Ἅλωσις τοῦ Ἁμορίου ἄφησε ἔντονα ἴχνη.  Περιγραφή τῶν γεγονότων μᾶς παραδίδει ὁ Ἁλή - Μπέν - Ταμπατέμ προσθέτοντας ὅτι κάποιος "Ρούμ" (Ρωμιός) ἔπεσε στα χέρια τῶν Ἀράβων καί "πληροφόρησε"  τόν χαλίφη για τήν κατάσταση στήν "Αμουρεΐα" (στο  κάστρο τοῦ Ἁμορίου).

Ἐκτός ἀπό τά ἱστορικά κείμενα, σώζονται και Συναξάρια - ἀκόμη καί ἐκκλησιαστικοί ὕμνοι - πού περιγράφουν ἤ ὑπαινίσσοντια τίς δραματικές στιγμές πού ἔζησαν ὁ Ἐπίσκοπος καί οἱ κάτοικοι τοῦ Ἁμορίου.

Ἕνα σωρό Δημοτικά Τραγούδια ἔχουν το ἴδιο περιεχόμενο. Ὁ Κωνσταντίνος Σάθας⁵,βρήκε σε βιβλιοθήκες "θρήνους" και "ακολουθίες"που γράφτηκαν για να τιμήσουν τούς ὑπερασπιστές τοῦ Ἁμορίου ὡς "μάρτυρες πού ἔπεσαν ὑπέρ πίστεως τόν Αὔγουστο τοῦ 838". Στή Καππαδοκία ἀκουγόταν μέχρι τό 1922 ἕνα θρηνητικό δημοτικό τραγοῦδι μέ τίτλο "Τό Κάστρο τῆς Μαροῦς". Εἶχε ὡς ὑπόθεση τή ζωή μέσα στό φρούριο τοῦ Ἁμορίου καί τή δραματική πτώση και καταστροφή του. Τήν ἴδια ὑπόθεση ἔχει  καί ὁ κύκλος δημοτικῶν τραγουδιῶν με τόν τίτλο "Το Κάστρο τῆς Ὡρῃᾶς" πού κυκλοφοροῦσε ὅλη τήν Ὑστεροβυζαντική Ἐποχή στόν Πόντο (Τραπεζούντα) και σέ πολλές παραλλαγές στήν Καππαδοκία (Σεβάστεια) και σέ ἄλλες περιοχές τῆς Ἑλλάδος, ἀκόμη και στήν Ἥπειρο καί στή Ρόδο. Ὁ  Σάθας πιστεύει ὅτι ἡ φράση "τό κάστρο τῆς Ὡρηά" εἶναι παραφθορά (ἤ κακή ποιητική ἀπόδοση) τῆς σωστῆς φράσης "τό κάστρο τῆς Ὡραίας"  δηλαδή τῆς ὡραίας Μαροῦς. (Ἅρα καί ὁ κύκλος τῆς Τρπεζοῦντος φαίνεται νά εἶναι παραλλαγή τοῦ κύκλου τῆς Καππαδοκίας) .

Τέλος τό ἑπικό ἀραβικό ποίημα  Ἄλ Μπααχγιά πού ἀποδίδεται στόν χρονογράφο Ἀμπού Τεμμάκ Έλ Ταμπί,  γράφηκε για να ἐξυμνήσει τά κατορθώματα τοῦ χαλίφη Ἀλ Μοτασσέμ ἰδίως στήν πολιορκία τῆς Ἄγκυρας καί τοῦ Ἁμορίου. Ὁ ίιδιος ὁ Ταμπιί το χαρακτηρίζει "επικό ποίημα". Ξεκινᾶ με τη φράση: "Το ξίφος εῑναι προτιμότερο ἀπό τά βιβλία". Ἀπό αὐτή τήν πρώτη φράση τοῦ ποιήματος, καταλαβαίνει κανείς ὅτι οἱ Ἄραβες στρατιῶτες ἐκτός ἀπό τή μεγάλη σφαγή και τις ἱερόσυλίες που διέπραξαν στό Ἁμόριο και στην Ἄγκυρα, κατέστρεψαν και βιβλιοθήκες.

Δ.   ΤΟ "ΑΣΜΑ ΤΟΥ ΑΡΜΟΥΡΗ" ΩΣ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ

Ὅπως ἐπισημαίνει ὁ πρῶτος ἐκδότης Ἑρρίκος Γκρεγκουάρ, τό "Ασμα τοῦ Ἁρμούρη" ἀνήκει καί αὐτό στόν κύκλο τῶν τραγουδιῶν που περιγράφουν τά κατορθώματα τῶν ὑπερασπιστῶν τοῦ Ἅμορίου τῆς Φρυγίας. Μέ τή διαφορά ὅτι ἀναφέρεται κυρίως στήν ἐκδίκηση τοῦ Μιχαήλ Γ΄ (ὅταν ἀνέκτησε τό "κάστρο" του Ἁμορίου και ἔδιωξε τους Ἄραβες περα ἀπό τόν Εὐφράτη). Ὁ Ἑρρίκος Γκρεγκουάρ πού τό δημοσίευσε  ὑποστηρίζει ὅτι είναι το μόνο τραγούδι που σώθηκε ὁλόκληρο στη γραπτή παράδοση. Πράγματι, ἔχουμε χειρόγραφα που παραδίδουν το ποίημα στην Κάρπαθο και στήν Κύπρο ἐνῶ βρέθηκε ἕνα Ἑλληνικό χειρόγραφο του 15ου αι. στη Μόσχα που περιέχει ὁλόκληρο το ποίημα.  

Το σύνολο τῶν ἐρευνητῶν που ἐπεξεργάστηκαν τό  ποίημα φιλολογικά συμφωνοῦν πώς γράφτηκε τόν ἕννατο αἰώνα, μετά τό 858 - δηλαδή  μετά την ἀνακατάληψη τοῦ Ἁμορίου ἀπό τα αὐτοκρατορικά στρατεύματα τοῦ  Μιχαήλ Γ΄. Ἡ γενική αὐτή ἄποψη ὅτι τό ἅσμα ἔχει σχέση μέ τό Ἁμόριον ἴσως στηρίζεται στόν τίτλο  (πού θυμίζει Ἁμόριον - και τόν καταγόμενο ἀπό τό Ἁμόριον). Ἅρα καί τό ὅνομα Ἁρμουρόπουλος (στίχοι 75 και 143) παραπέμπει στό γιό τοῦ καταγόμενου ἀπό τό Ἁμόριον.

Ἄν καί το ποίημα βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα πού αὐτόπτης μάρτυς (κάποιος στρατιώτης ἴσως), ἀφηγήθηκε ἀργότερα, ὅμως δέν εἶναι βέβαιο ἄν φράσεις ὅπως «Τοῦ κὐρ - Ἁρμούρη ὁ υἱὀς» και «τό Ἁρμουρόπουλον» ὑπονοοῦν τόν ἴδιο το γιο τοῦ Θεόφιλου τον Μιχαήλ Γ΄ . Παρατηροῦμε ὅτι:
        α.   Ὁ «Ἁρμουρόπουλος» (ὁ γιός τοῦ Ἁρμούρη) δεν μάχεται στό Ἁμόριο οὔτε μπαίνει στο κάστρο ἀλλά καταδιώκει τούς «Σαρακηνούς» πέρα ἀπό τόν Εὐφράτη. 
         β.    Ὁ «Ἁρμουρόπουλος» περνά τόν   Εὐφράτη καί  ἀπελευθερώνει  τόν πατέρα του  που  ἥταν φυλακισμένος στή   Βαβυλώνα (στίχοι 101 κ.ἑ). Εἶναι ὅμως γνωστό ὅτι οὔτε ὁ Αὐτοκράτωρ Θεόφιλος οὔτε ὁ γιος του πιάστηκαν αἰχμάλωτοι τοῦ «αμιρά» (τοῦ Ἄραβα διοικητῆ). Ἴσως τό ποίημα περιγράφει ἑτεροχρονισμένα τίς ἀγωνιώδεις διαπραγματεύσεις τοῦ Θεόφιλου για ἀνταλλαγή τοῦ στρατηγοῦ Μελησσινοῦ μέ Ἄραβες αἰχμαλώτους.
         γ.         Ἡ τελική συμφιλίωση τοῦ "Ἀμιρᾶ" μέ τόν Ἁρμούρη ἐπισφραγίζεται μέ γάμο τοῦ γιού του, μέ τήν "θυγατέρα"  τοῦ Ἀμιρᾶ (στίχοι 194 - 197)


Ἡ Ἰστοσελίδα μας ἔχει τήν τιμή να παραδώσει στούς φίλους ἐπισκέπτες ὁλόκληρο τό κείμενο, ἀπό τό χειρόγραφο τῆς Μόσχας.

Γιῶργος Ἰωαννίδης

 ΤΟ ΑΣΜΑ ΤΟΥ ΑΡΜΟΥΡΗ

Α.     Ο  ΕΚΔΙΚΗΤΗΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.   Ιώσηπος Γενέσιος, Βασιλειών Α1, 3.11.13 κ.ε.
2.   Συνεχιστής Θεοφάνους, Χρονικόν 805,7 κ.ε.
3.   (Ψευδο)Σιμεών Μάγιστρος, Ιστορική Χρονογραφία 638, 12 και 638, 18
4.     Κων. Παπαρρηγόπουλος, Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, Γβ,257.