Ιστοσελίδα της Λυσσαρέας Αρκαδίας
Home Δημοτικό Τραγούδι Αρχαία Ηραία Μαθητικό Βήμα Παραδοσιακή Μαγειρική Συνδέσεις

 






Ο Αλή Πασάς και ο Δίολκος της Κορίνθου
(Του Γιώργου  Ιωαννίδη)

Στην Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος βρίσκεται μια Επιστολή του Αλή Πασά με τίτλο : «Προς τον υιόν αυτού Βαλήν»,  γραμμένη το 1809. Την Επιστολή αυτή την είχε αρχικά στην κατοχή του ο Ζήσης Δ.  Καρτσώνης και την δώρισε στην Εταιρεία.

Είναι γραμμένη στην Ελληνική - Δημοτική  (με τους ιδιωματισμούς της εποχής). Το 1922 ο Σπυρίδων Λάμπρος την ανακάλυψε και την δημοσίευσε στον
«Νέο  Ελληνομνήμονα» (Τόμος 16, Τεύχος Β - Γ [1922], σελίδες 343 - 344),  

 Η Επιστολή απευθύνεται στον Μωρά- Βαλεσί και τον παρακαλεί να μεσολαβήσει για ασφαλή μεταφόρτωση σταριού από τον Σαρωνικό Κόλπο σε πλοίο που περιμένει στον Κορινθιακό,  ώστε να αποφύγουν τους κινδύνους ενός ταξιδιού στο Ιόνιο Πέλαγος.
Το κόστος θα εκτιμηθεί 
«με τον μουασήτικο τρόπο» (Το muhasiplik δηλαδή η λογιστική, ήταν δουλειά των Ελλήνων γραφέων. Οι Τούρκοι Στρατιωτικοί δεν ασχολούνταν - το θεωρούσαν εργασία για δούλους).
Τα εμπορεύματα με προορισμό την Ήπειρο ξεφορτώνονταν στο Δίολκο, από εκεί φορτώνονταν στον Κορινθιακό Κόλπο και έφθαναν στο Μεσολόγγι από όπου με άμαξες προωθούνταν στις βόρειες επαρχίες.

Στην Επιστολή φαίνεται καθαρά και ο φόβος για τους πειρατές απ' το Αλγέρι (που έκανε  το εμπόριο επικίνδυνο ιδίως αν κάποιο εμπορικό πλοίο έκανε το γύρο της Πελοποννήσου).

Λέξεις που θέλουν μετάφραση ή ερμηνεία

μουασήτικος τρόπος
εκτίμησης εμπορεύματος
(muhasiplik) =  δουλειά των λογιστών
μωραβαλεσί =
Νομάρχης - Διοικητής Πελοποννήσου με πολιτικές και στρατιωτικές αρμοδιότητες
στενό του Γκιόρντεσι  =
Δίολκος της Κορίνθου
Στάλα του Κορινθιακού Κόλπου =
αγκυροβόλιο στον Κορινθιακό
χισμέτι (
hizmet) = εξυπηρέτηση,  υπηρεσία.
 

Στο κείμενο - όπως συμβαίνει πάντα - διατηρούμε την ορθογραφία και την ιδιότυπη σύνταξη της επιστολής.


Τω παμποθήτω και τιμημένω υιώ μου Βεζίρ Βελή πασά Χάλιλ μωραβαλησί. 
Εις  Τριπολιτζά


 Παμπόθητε και τιμημένε υιέ μου Βεζίρ Βελήπασά
 πατρικώς ασπαζόμενός σε, εροτώ διά την επιπόθητόν μοι αγαθήν υγείαν  σου,  και σε φανερόνω, διά ένα καράβι οπού είναι εις την Ύδραν με τέσσαρες πέντε χιλιάδες οκάδες σιτάρι εδικόν μου,  το  οποίον  με  το  να μην ημπορή να έλθη απέξω από την θάλασσαν, διά τον φόβον των Αλτζερίνων, και άλλων, απεφάσισα να το φέρω εις το στενόν του γγιόρντεσι, εκεί είναι μία ώρα στεριά να κουβαλισθή με αγώγι, και να μπαρκαριστή εις τον Κορινθιακόν κόλπον να έλθη εις το μεσολόγγι, και διά να μου τελειώση αυτό παιδί μου άλλος Τζαρές δέν ήτον, ειμή να το δόσω εσένα αυτό το βάρος, το οποίον να τελειόση με το μέσον σου. 
 Το αγώγι εκείνης της ξηράς το διορίζεις με τον μουασήτικον τρόπον και το πληρόνω εγώ, καθώς ακόμη και τον ναύλον του καραβίου τον ημισόν ή ολιγότερον όσον πρέπει δια τον δρόμον οπού έκαμεν έως Ύδραν και αυτόν τον πληρόνω, μαζί και τον άλλον έως εις το μεσολόγγι, ή ωσάν γείνη έτοιμον εις την στάλαν του Κορινθιακού κόλπου, μου δίνεις την είδησιν και στέλλω καήκια εδικά μου και το πηγαίνουν έως εις το μεσολόγγι.
έχω χρείαν από γενήματα διά τα ασκέρια, και να το κάμης αυτό το χισμέτι παιδί μου όπως καταλάβης θεόθεν  υγίαινε ευτυχών.


1809 Ιουνίου  23  - Εσά

 



ΜΠΟΥΓΙΟΥΡΝΤΙ
που εξέδωσε ο Μορά - Βαλεσί   το 1808
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ  ΓΙΩΡΓΟΣ  ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ
 

Βαλεδδίν  Πασάς,  
Ελέω Θεού Βεζύρις, 
Ηγεμών  και Βαλής του Μορέως. 

Σοφολογιώτατοι, Καδή - Εφέντηδες των Καζάδων του Μορέως και της Λιβαδίας,
Αυξηνθείη η επίδοσίς σας, τιμιώτατοι Βοϊβοδάδες, Ζαπίτες, Αγιάνιδες των αυτών Καζάδων
Αυξηνθείη η τιμή        σας, Πελουκμασίδες και Δερπεντζήδες του Μορέως και της Ρούμελης,
Προεστοί και Κοτζά-μπασίδες των Καζάδων,
και απλώς όλοι οι κατά τόπον πολιτικοί: 

Διά του παρόντος ηγεμονικού πουγιουρτιού δηλοποιούμεν πάσιν υμίν ότι ο επιφέρων το παρόν Ιατρός αναστάσιος τζιτζέλις κάτοικος εις Λιβαδίαν με το να είναι άν[θρωπ]ος εδικός μας και είς των ιατρών μας, και με το να μας δουλεύη μετά μεγάλης πίστεως, και προθυμίας, και με σαδακάτι, τον εγνωρίσαμεν άν[θρωπ]ον τίμιον, πιστόν, και εχλί - έρζιν,  και τον έχομεν εις την εύνοιαν και ναζάρι μας. Διό προστάζομεν απαξάπαντας υμάς, γνωρίζοντάς τον άν[θρωπ]ον εδικόν μας, να τον δίδετε χείραν βοηθείας εις κάθε ευλογοφανή και δικαίαν ζήτησίν του διαυθεντεύοντες και φυλάττοντες το εις Λιβαδίαν οσπήτιον και φαμελίαν του, οπου να είναι ανενόχλητοι και παρ' ουδενός απείραχτοι. εισέτι και ο  ίδιος διά να είναι πάντη ακαταζήτητος και αβλαβής από εσάς τους Πελουκπασίδες και Δερπεντζίδες της Ρούμελης και του Μορέως όταν πηγαίνη και έρχεται, εις τον δρόμον.
Εξεδόθη το παρόν ηγεμονικός πουγιουρτί μας από το διβάνι του μορέως, και εδώθη εις χείρας του ειρημένου ιατρού μας εις βεβαίωσιν πάντων υμών. ούτω ποιήσατε λοιπόν, και μη άλλως εξ αποφάσεως.
1808. Ιουνίου 4.
(ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΣΕ ΠΑΛΑΙΑ ΟΣΜΑΝΛΙΙΔΙΚΗ ΓΡΑΦΗ) 

Το κείμενο το δημοσίευσε πρώτη φορά ο Θ. Κωστάκης ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΑ Τ. β΄(1957) σελ. 378


Λέξεις που χρειάζονται μετάφραση ή ερμηνεία 

Καζάς = Επαρχία. Διοικητικά η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν χωρισμένη σε Βιλαέτια (νομαρχίες), Καζάδες (μεγάλες επαρχίες), Εγιαλέτια (μικρές επαρχίες) κλπ 
Βαλής του Μορέως =  (Μορα - Βαλεσί) Νομάρχης - Διοικητής στο Βιλεατι του Μοριά
Βοϊβόδας =  Ανώτατος Διοικητικός Υπάλληλος (συνήθως διοικητής Καζά ή Εγιαλετιού)
Ζαμπίτ   = Λοχίας
Αγιάν = Προεστώς
Μπουλούκμπασης = Λοχαγός. 
Ντερμπεντζί = Διοικητής Κλεισούρας. Στα "Δερβένια" (Κλεισούρες) υπήρχε στρατιωτική φρουρά.
Μπουγιουρντού = Διαταγή - Φύλο πορείας - Διαβατήριο.
Σαντακά = Τιμιότητα
Εχλιίτζ     =  Ηθικός
Ναζάρ      = Εύνοια - Προστασία.


 



ΟΙ ΔΗΜΟΓΕΡΟΝΤΕΣ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΗ ΑΘΗΝΑ
ΓΡΑΦΕΙ Ο ΓΙΩΡΓΟΣ  ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ

Είναι γνωστό ότι η Αθήνα  ποτέ δεν υπήρξε έδρα πασά (paşa = στρατηγός). Τοποτηρητής της πόλης που έδινε αναφορά στον Πασά της Χαλκίδος ήταν ο Βοεβόδας βοηθούμενος από τους Αγάδες (ağa= γαιοκτήμονες). Αν προέκυπτε κάποιο διοικητικό πρόβλημα αρμόδιος να το λύσει ήταν ο ίδιος ο Σουλτάνος. Το προνόμιο αυτό των Αθηνών (από το 1458 που η πόλη καταλήφθηκε από τον Μωάμεθ Β΄ τον «Πορθητή») ελάχιστες φορές καταργήθηκε. Ο Βοεβόδας ελάχιστες φορές επενέβαινε σε θέματα που αφορούσαν τους Έλληνες.  Διοικητικά και δικαστικά καθήκοντα μεταξύ των Ελλήνων ασκούσαν οι 3 Δημογέροντες βοηθούμενοι από 4 «Επιτρόπους». Σχεδόν πάντα, αν κάποιος Έλληνας είχε προβλήματα με Τούρκους οι Δημογέροντες – και ιδιαίτερα ο Μητροπολίτης – κατάφερναν να απαλλάξουν τον Έλληνα. Σε περίπτωση εγκλήματος, γι να μην δώσουν δικαίωμα στις Τουρκικές Αρχές φυγάδευαν τον φταίχτη λέγοντας: «Ας τον τιμωρήσει ο Θεός».

Οι Δημογέροντες και οι Επίτροποι εκλέγονταν κάθε χρόνο για ενιαύσια θητεία (με δικαίωμα επανεκλογής) Δικαίωμα ψήφου είχαν όλοι οι άνδρες που ανήκαν σε «Ισνάφια» (
eşnaf= συντεχνία), ηλικίας από 15 ετών και άνω. Υποψήφιοι Δημογέροντες ήταν όλοι οι «Άρχοντες». Ο Μητροπολίτης λόγω της θέσης του ήταν ο ισόβιος πρόεδρος των Δημογερόντων.   

Οι «Άρχοντες» που είχαν δικαίωμα συμμετοχής στη διοίκηση ήταν:   

1 Ο Μητροπολίτης. [Η Μητρόπολη Αθηνών κατείχε 28η θέση στους Καταλόγους του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Έφερε τον τίτλο «Μητρόπολις Αθηνών και Λεβαδείας». Περιλάμβανε και τις Επισκοπές Λεβαδείας, Σαλώνων (Άμφισσας), Διαυλείας, Βοδονίτσας (στις Θερμοπύλες) και Ταλαντίου (Αταλάντης). Ο Μητροπολίτης ήταν πρόεδρος της Δημογεροντίας χωρίς να εκλέγεται].  
 
2 Εφημέριοι ενοριών  που χειροτονούνταν από τον Μητροπολίτη μετά από υπόδειξη των Δημογερόντων.  
 
3 Οι Ηγούμενοι  των μεγάλων μοναστηριών (Σημαντική θέσηείχε ο Ηγούμενος της Καισαριανής. Άλλες μεγάλες μονές ΄ήταν Δαφνίου, Πετράκη,  Πεντέλης,  Αστερίου, Θεολόγου και η Μονή Κλειστών). [Οι Ηγούμενοι των Μονών Εκλέγονταν με μυστική ψηφοφορία από τους μοναχούς και η εκλογή τους επικυρωνόταν από τον Μητροπολίτη]   
 
4 Οι Δημοδιδάσκαλοι  [διορίζονταν από τους Δημογέροντες και μισθοδοτούνταν από την κοινότητα. Τους σέβονταν όλοι και η γνώμη τους είχε μεγάλη βαρύτητα]
 
5 Οι Νοτάριοι (συμβολαιογράφοι).
 
6  Ο «Ποταμάρχος» που επέβλεπε τη σωστή κατανάλωση νερού και έλεγχε το πότισμα των κήπων. Τους ποταμάρχους τους έλεγαν «καλημέρηδες» επειδή την εορτή των Φώτων τραγουδούσαν τα «Κάλαντα» τα οποία τελειώνουν με το στίχο «Καλημέρα αφέντη με την κυρά».
 
7 «Δραγάτ - μπαση»    (διοικητής Αγροφυλακής).
Οι Δραγάτες είχαν δικαίωμα να οπλοφορούν. Έτσι όταν έρχονταν όπλα από το Βενετοκρατούμενο Ναύπλιο τα έφερναν ένα - ένα χωρίς να τους υποπτεύονται οι Τουρκικές Αρχές και τά έκρυβαν στα χωράφια.
 
8 Αρχηγοί Ισναφιών eşnaf =  Συντεχνία
 
9   Έμποροι και πλούσιοι νοικοκυραίοι

Η εκλογή των Δημογερόντων γινόταν «την τελευταία Κυριακή του Φεβρουαρίου». Την ημέρα εκείνη η λειτουργία τελούνταν μόνο στη Μητρόπολη. Μετά τη λειτουργία μαζεύονταν όλοι στην πλατεία μπροστά στην Εκκλησία (στο σημερινό Μοναστηράκι).Οι απερχόμενοι Δημογέροντες ανέβαιναν σε ένα βάθρο και «έδιναν λόγο» για την ετήσια διοίκησή τους. Έπειτα, έρχονταν οι Άρχοντες και κάθονταν δίπλα τους (πρώτοι οι Εφημέριοι και οι Ηγούμενοι, κατόπιν οι δημοδιδάσκαλοι και οι υπόλοιποι). Ο γεροντότερος        που συνήθως τον έλεγαν μπας – κοτζάμπαση εξηγούσε στο λαό ότι έληξε η θητεία τους και πρέπει να ψηφίσουν νέα Δημογεροντία.      

Ψήφιζαν κατά συντεχνίες. Οι άνδρες – ο καθένας στη Συντεχνία του – εξουσιοδοτούσαν τον αρχηγό τους να πλησιάσει τους Άρχοντες και να τους ανακοινώσει ποιον εκλέγει η Συντεχνία.  Ο Γραμματέας κατέγραφε την απόφαση κάθε Συντεχνίας και στο τέλος φώναζε τα ονόματα εκείνων που είχαν εκλεγεί. Ακολουθούσε (με τον ίδιο τρόπο)η εκλογή των «Επιτρόπων» (ανώτερων υπαλλήλων της Δημογεροντίας). Συντασσόταν «Πρακτικό». Έπειτα τελούνταν η καθιερωμένη «Διαδήλωση» (είδος θριαμβικής πομπής). Πρώτοι ξεκινούσαν οι Εφημέριοι και οι Ηγούμενοι των μοναστηριών, ακολουθούσαν οι απερχόμενοι Δημογέροντες, πιο πίσω οι Άρχοντες με τους νεοεκλεγέντες δημογέροντες και τέλος οι Συντεχνίες. Γύριζαν τις γειτονίες επευφημώντας τους νέους Δημογέροντες, ξαναγύριζαν στη Μητρόπολη και η λαοσύναξη διαλυόταν.      

Την επομένη, (ημέρα Δευτέρα), οι νεοεκλεγμένοι Δημογέροντες συγκεντρώνονταν στο Γραφείο του Μητροπολίτη, του ανακοίνωναν την εκλογή τους και εκείνος τους έδινε ευχές. Έπειτα πήγαιναν στο «κονάκι» του καδή (
kadı = τούρκος δικαστής). Ο καδής εξέδιδε «χοτζέτι» (hocet = έγγραφο που εκδίδει το Οθωμανικό Δικαστήριο) Η έκδοση του χοτζετίου ισοδυναμούσε με επικύρωση της εκλογής από τις Τουρκικές Αρχές. Τον18ο  αι. το χοτζέτι συντασσόταν στα Ελληνικά. Συνήθως το κείμενο άρχιζε με τη φράση: «Όλοι οι πτωχοί υπήκοοι των Αθηνών μαζεύτηκαν και διάλεξαν…»  Ο Καδής υπέγραφε πρώτος ως «Κριτής της πόλεως των Αθηνών». Κάτω από την υπογραφή του προσυπέγραφαν οι μητροπολίτης, οι ηγούμενοι των μοναστηριών, οι άρχοντες και οι πρόεδροι των Συντεχνιών.    

Τέλος οι νεοεκλεγέντες Δημογέροντες επισκέπτονταν τον Βοεβόδα που εκτελούσε χρέη διοικητή της πόλης. Η επίσκεψη έπαιρνε μορφή πανηγυρικής τελετής. Η φρουρά του Διοικητηρίου παρατάσσονταν στην είσοδο. Ο Βοεβόδας ακολουθούμενος από τους Αγάδες κατέβαινε τη σκάλα και υποδεχόταν τους Δημογέροντες. Στην αίθουσα συνεδρίασης κάθονταν όλοι και μετά τα σχετικά κεράσματα οι τούρκοι υπηρέτες έφερναν τα Καφτάνια (
kaftan = ποδήρης χιτώνας).

Εθιμοτυπική επίσκεψη έκαναν οι Δημογέροντες και στο Μουφτή (
müfti = μουσουλμάνος θρησκευτικός αρχηγός), στον Καδή, στον Τούρκο Φρούραρχο και στους Τούρκους Ευγενείς.