Σύμφωνα με το άρθρο 13 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Οικονομικά Κοινωνικά και Πολιτικά Δικαιώματα του ΟΗΕ που δεσμεύει την Ελλάδα από το 1985 (ν. 1532/85) και το

 οποίο έχει το ίδιο περιεχόμενο με το άρθρο 16 του Ελληνικού Συντάγματος η εκπαίδευση οφείλει:

? Να ενισχύει το αίσθημα αξιοπρέπειας κάθε ατόμου

? Να καθιστά ικανό το άτομο να συμμετέχει αποτελεσματικά σε μια ελεύθερη κοινωνία

? Να διευκολύνει την κατανόηση μεταξύ διαφορετικών εθνικών,φυλετικών και θρησκευτικών ομάδων.

 Οι τρεις αυτοί στόχοι μετατρέπονται σε συγκεκριμένες υποχρεώσεις για κάθε κράτος. Ακολούθως, ορίζονται οι βαθμίδες της εκπαίδευσης που είναι τέσσερις: οι γνωστές βασική, μέση, ανώτατη και η λεγόμενη στοιχειώδης. Η τελευταία απευθύνεται σε όλους με στόχο να τους βοηθήσει να συμπληρώσουν τις γνώσεις τους. Η υποχρέωση κάθε κράτους, ως προς αυτό, συνίσταται στην παροχή προγραμμάτων ευέλικτων για άτομα κάθε ηλικίας, σε μια δια βίου εκπαίδευση, για την ικανοποίηση βασικών μορφωτικών αναγκών που διευκολύνουν και την ανεύρεση εργασίας. Ως γενικός στόχος για καθεμία από τις τέσσερις κατηγορίες της εκπαίδευσης τίθεται η, κατά το δυνατόν, δωρεάν παιδεία. Το δικαίωμα αυτό αποτυπώνεται με απόλυτο τρόπο ώστε να είναι αδιαμφισβήτητο ότι παρέχεται προς όλους η βασική εκπαίδευση χωρίς επιβαρύνσεις των γονέων ή των κηδεμόνων.

Ωστόσο, είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό το γεγονός ότι, παρά τη διά νόμου θέσπιση της δωρεάν και υποχρεωτικής βασικής εκπαίδευσης, τα παιδιά των φτωχών νοικοκυριών που δεν έχουν καταφέρει να τελειώσουν το δημοτικό,παραμένει σε ένα υψηλό ποσοστό. Το πρόβλημα, δηλαδή, της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου παραμένει, κυρίως, μεταξύ των παιδιών των υποβαθμισμένων κοινωνικών ομάδων (π.χ. αθίγγανων, κατοίκων υποβαθμισμένων ή δυσπρόσιτων αγροτικών περιοχών όπου λειτουργούν μονοθέσια ή διθέσια δημοτικά σχολεία, παιδιών φτωχών οικογενειών κ.τ.λ.).

Για να είναι δεσμευτικές οι υποχρεώσεις του κράτους τίθενται συγκεκριμένοι όροι ως αναγκαία γνωρίσματα του εκπαιδευτικού συστήματος σε όλες τις βαθμίδες: Συνοπτικά αυτά είναι

α.Ικανοποιητική παροχή. Οι θεσμοί που παρέχουν εκπαίδευση οφείλουν να είναι επαρκείς και να προσφέρουν προγράμματα και ποιότητα εκπαίδευσης αντίστοιχη προς τις ανάγκες. Πρακτικά αυτό σημαίνει: όροι υγιεινής στους χώρους εργασίας όπου συντελείται η εκπαιδευτική διαδικασία, τεχνική υποδομή, ειδικευμένοι δάσκαλοι, αξιοπρεπείς μισθοί.

β. Ευχερής πρόσβαση που σημαίνει:

1. Μη διάκριση για την πρόσβαση στη μόρφωση, κυρίως για υπαθείς ομάδες του πληθυσμού (παιδιά χωρίς οικογένεια,άτομα με ειδικές ανάγκες, ειονότητες, μετανάστες).

2. Δυνατότητα πρόσβασης με την φυσική έννοια του όρου, δηλ.κοντινές αποστάσεις κατοικιών-σχολείων, είτε εξ αποστάσεως διδασκαλία για απομακρυσμένες περιοχές.

3. Δυνατότητα πρόσβασης με την οικονομική έννοια του όρου,δηλ. η μόρφωση να δίδεται σε όλους, ασχέτως οικονομικών δυνατοτήτων, με ιδιαίτερη ένταση ως προς την υποχρεωτική εκπαίδευση.

γ. Επαρκής ποιότητα που σημαίνει ότι τα προγράμματα σπουδών και τα διδακτικά μέσα (βιβλία και υποστηρικτικό υλικό) οφείλουν να είναι καλής ποιότητας.

δ. Προσαρμογή στις ανάγκες και την εποχή. Η εκπαίδευση πρέπει να προσαρμόζεται στις συχνά μεταβαλλόμενες κοινωνικές ανάγκες και στην τεχνολογία. Σήμερα το νέο στοιχείο είναι η ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη, η περιπλοκότητα των κοινωνιών, η επικοινωνία και συνύπαρξη πολλών και διαφορετικών μεταξύ τους συστημάτων

Ολα τα παραπάνω αποτελούν δικαιώματα του πολίτη και αντίστοιχα υποχρεώσεις του κράτους, το οποίο ενδέχεται να τις παραβιάζει:

α. αν θεσπίζει νομοθεσία που περιλαμβάνει διακρίσεις σε βάρος προσώπων ή ομάδων

β. αν επιβάλλει προγράμματα σπουδών που δεν αντιστοιχούν στους γενικότερους σκοπούς της εκπαίδευσης,

γ. αν στερεί την ακαδημαϊκή ελευθερία σε διδάσκοντες και φοιτητές,

δ. αν αποτυγχάνει να εφαρμόσει ένα σύστημα υποχρεωτικής, ελεύθερης και δωρεάν πρόσβασης στη βασική εκπαίδευση

Η κύρωση του παραπάνω Συμφώνου από την Ελλάδα εμφανίζεται να έγινε με την «επιφύλαξη» των διατάξεων των παρ. 3 και 4 του άρθρου 13 του Συμφώνου, οι οποίες αφορούν την ελευθερία της εκπαίδευσης. Συγκεκριμένα, η παρ. 3 εγγυάται την ελευθερία των γονέων και κηδεμόνων αφενός να επιλέγουν την θρησκευτική ή φιλοσοφική μόρφωση των παιδιών τους και αφετέρου να επιλέγουν σχολεία που δεν ανήκουν στο δημόσιο, εφόσον τα σχολεία αυτά τηρούν τις προϋποθέσεις που ορίζει το κράτος.

Η παρ. 4 παρέχει το δικαίωμα «σε καθένα», δηλαδή σε φυσικά και νομικά πρόσωπα, ημεδαπά και αλλοδαπά, δημόσιο και ιδιώτες να ιδρύουν και να  διευθύνουν ιδιωτικά εκπαιδευτήρια κάθε βαθμίδας, σχολεία, τεχνικές σχολές, πανεπιστήμια, ανώτατα και τεχνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα για εξ αποστάσεως διδασκαλία ή για διά βίου εκπαίδευση, μέσα στο νομικό πλαίσιο που θέτει το κράτος, το οποίο οφείλει να θέτει με σαφήνεια τις ελάχιστες εκπαιδευτικές προϋποθέσεις (minimum educational standards) ως προς την παραπάνω ελευθερία των φυσικών και νομικών προσώπων να ιδρύουν εκπαιδευτικά ιδρύματα κάθε βαθμίδας.

 Η παραπάνω επιφύλαξη σε συνδυασμό με το άρθρο 16 του Συντάγματος θέτει ζητήματα, μεταξύ άλλων, στα εξής δύο σημεία:

α. Στην θρησκευτική εκπαίδευση και ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης δεδομένου του χαρακτήρα της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας ως «επικρατούσας θρησκείας» στην Ελλάδα.

β. Στην ελευθερία ίδρυσης εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και συνεπώς και ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης δεδομένης της επιλογής του Έλληνα συντακτικού νομοθέτη να απαγορεύσει ρητώς την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων, σύμφωνα με το άρθρο 16 παρ. 8 εδ. β΄του Συντάγματος.

Για το τελευταίο ζήτημα πολύς λόγος έγινε το τελευταίο χρονικό διάστημα.Στην EE μόνο η Ελλάδα και η Δανία έχουν αποκλειστικώς δημόσια τριτοβάθμια εκπαίδευση. Στις λοιπές ευρωπαϊκές χώρες όπου δεν απαγορεύονται τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, η ίδρυση και λειτουργία τους είναι περιθωριακή σε σχέση με τα δημόσια πανεπιστήμια, με εξαίρεση τη Μεγ. Βρετανία. Πάντως, η εμμονή στη μη αναθεώρηση του άρθρου 16 δημιουργεί δυσεπίλυτα προβλήματα ως προς την προσαρμογή της Ελλάδας στα ευρωπαϊκά και διεθνή κρατούντα.

Το δικαίωμα στην εκπαίδευση, όπως κατοχυρώνεται από το Σύνταγμα, τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού και τη λοιπή εθνική νομοθεσία, αφορά όλους ανεξαιρέτως τους ανηλίκους που ζουν στη χώρα.

 Το δικαίωμα στην εκπαίδευση εξειδικεύεται σε επί μέρους δικαιώματα, που πρέπει να είναι σε γνώση των μαθητών, των γονέων και των εκπαιδευτικών. Η εξασφάλιση ποιοτικής εκπαίδευσης για όλους άλλωστε αποτελεί την καλύτερη επένδυση για το μέλλον μιας κοινωνίας.

Το δικαίωμα στην εκπαίδευση μεταξύ άλλων περιλαμβάνει:

•  Κάθε παιδί δικαιούται να εγγράφεται στο σχολείο και να παρακολουθεί τα διδασκόμενα μαθήματα. Στο σχολείο γίνονται δεκτά και τα παιδιά που οι γονείς τους δεν έχουν νόμιμα δικαιολογητικά, αρκεί να έχουν εμβολιασθεί και οι γονείς ή κηδεμόνες τους να υποβάλλουν υπεύθυνη δήλωση για τα στοιχεία τους. Μέχρι την ηλικία των 16 χρόνων και έως την τρίτη τάξη του Γυμνασίου, οι γονείς τους έχουν υποχρέωση να στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο, ειδάλλως διαπράττουν ποινικό αδίκημα. Τα σχολεία πρέπει να παίρνουν άμεσα και ουσιαστικά μέτρα για να αποτρέπουν την εγκατάλειψη και να ενθαρρύνουν τη συνέχιση των σπουδών από τους μαθητές.
• Τα παιδιά που μένουν μακριά από το σχολείο πρέπει να διευκολύνονται από τη νομαρχία ή τον δήμο της περιοχής τους για να πηγαίνουν στην σχολική μονάδα που βρίσκεται πιο κοντά στην κατοικία τους. Το μέτρο αυτό ισχύει και για τα παιδιά που μένουν σε καταυλισμούς ή απομονωμένου οικισμούς. 
• Κανένα παιδί δεν πρέπει να γίνεται αντικείμενο διάκρισης στο σχολείο, για το φύλο, τη φυλή, την εθνικότητα, την καταγωγή, τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις ή την κατάσταση της υγείας του
• Η δωρεάν εκπαίδευση για όλα τα παιδιά πρέπει να συνδυάζεται με κατάλληλες σχολικές εγκαταστάσεις, έγκαιρο διορισμό επαρκούς αριθμού εκπαιδευτικών, παροχή σχολικών βοηθημάτων και διεξαγωγή των μαθημάτων, σύμφωνα με το εγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα
• Οι σχολικοί χώροι πρέπει να παρέχουν ασφάλεια και να πληρούν τους όρους υγιεινής, με τακτική καθαριότητα και αποτροπή περιβαλλοντικών επιπτώσεων στην υγεία των μαθητών.
• Οι μαθητές που δεν μιλούν την Ελληνική γλώσσα πρέπει να διευκολύνονται με από τη λειτουργία τάξεων υποδοχής και υποστηρικτικών μαθημάτων με τη βοήθεια ειδικών σχολικών εγχειριδίων, από τα αρμόδια κέντα (Κ.Δ.Α.Υ.) και να έχουν κατάλληλη στήριξη και δυνατότητα συμμετοχής στην εκπαίδευση σύμφωνα με τις κλίσεις και ικανότητές τους
• Οι μαθητές έχουν δικαίωμα έκφρασης των απόψεών τους ατομικά και συλλογικά. Ο διάλογος και η συμμετοχή των παιδιών στη λήψη αποφάσεων για ζητήματα που τα αφορούν πρέπει να είναι βασικό συστατικό της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
• Το σχολείο έχει υποχρέωση να ενημερώνει τους μαθητές για τα δικαιώματά τους και να καταβάλλει προσπάθειες για να κατανοήσει τα προβλήματα ου τυχόν αντιμετωπίζουν, τις δύσκολες καταστάσεις με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
• Οι μαθητές πρέπει να προστατεύονται από κάθε μορφή βία και προσβλητική συμπεριφορά, όπως αντίστοιχα και οι εκπαιδευτικοί, ώστε να μπορούν να προσφέρουν απρόσκοπτα το παιδαγωγικό έργο.

 Δικαίωμα ενημέρωσης των γονέων

 Οι γονείς και οι κηδεμόνες των μαθητών έχουν δικαίωμα τακτικής ενημέρωσης για την πρόοδο των παιδιών τους.

Δικαίωμα απονομής τίτλων σπουδών

Κάθε μαθητής που ολοκληρώνει τον κύκλο σπουδών στον οποίο έχει εγγραφεί, εφόσον προάγεται, δικαιούται να λαμβάνει τους αντίστοιχους τίτλους σπουδών (πηγή: synigoros.gr).

Υπενθυμίζεται, βέβαια, πως ο Συνήγορος του Πολίτη δεν εκδίδει εκτελεστές αποφάσεις, αλλά Πορίσματα (γνωμοδοτήσεις) που έχουν βέβαια ιδιαίτερη βαρύτητα λόγω της άποψης νομικής θεμελίωσής τους. Η παρέμβαση του ΣτΠ γενικά, δεν βασίζεται στην επιβολή με τα μέσα της δημόσιας εξουσίας, αλλά στην πειθώ. Το ίδιο συμβαίνει με κάθε θεσμό που έχει ιδρυθεί κατά το πρότυπο του Ombudsman.

 Από την άλλη πλευρά, η Εισαγγελία Ανηλίκων είναι η αρμόδια υπηρεσία που εκπροσωπεί την παραδοσιακή δημόσια εξουσία στον τομέα αυτό. Οι αποφάσεις του Εισαγγελέα Ανηλίκων είναι άμεσα εκτελεστές και η μη συμμόρφωση προς αυτές επισύρει κυρώσεις.

Δραματική μείωση στον αριθμό των εισακτέων σε 80 πανεπιστημιακές σχολές, πολλές από τις οποίες εντάσσονται στις «περιζήτητες», σχεδιάζει για φέτος το υπουργείο Παιδείας, ενώ ο αριθμός των θέσεων για τους νέους φοιτητές, με δυσκολία θα πλησιάσει τις 70.000.

Στο επίκεντρο του «κουρέματος» θα βρεθούν σχολές, όπως οι στρατιωτικές, οι αστυνομικές και 80 σχολές, όπως οι παιδαγωγικές, οι λεγόμενες καθηγητικές (ιστορίας, φυσικής, χημείας, μαθηματικών, φιλολογίας, φιλοσοφίας κ.ά.), οι ιατρικές, οι πολυτεχνικές της περιφέρειας και τα ξενόγλωσσα τμήματα.

Κάποτε τα περιστατικά βίας και παραβατικότητας των ανηλίκων αποτελούσαν κάτι τελείως άγνωστο για την ελληνική πραγματικότητα. Οι ανησυχίες των γονέων περιορίζονταν μόνο στην επίδοση των παιδιών τους στα μαθήματα και ο χώρος του σχολείου ήταν για αυτά εξίσου ασφαλής με το σπίτι τους.

Τα τελευταία χρόνια όμως παρουσιάζονται όλο και πιο συχνά περιστατικά βίας και παραβατικότητας σε Γυμνάσια, Λύκεια αλλά πλέον και σε Δημοτικά σχολεία, γεγονός που συγκλονίζει και πανικοβάλλει πολλές οικογένειες κυρίως των μεγάλων πόλεων.

Οι οικονομικές ανισότητες, οι καινούριες μορφές ψυχαγωγίας των παιδιών, ο έκδηλος ρατσισμός, η έλλειψη του απαραίτητου χρόνου των γονέων και τα λάθος πρότυπα είναι κάποιες από τις αιτίες που ευνοούν παραβατικές συμπεριφορές των παιδιών και δημιουργούν αυτό το πολυδιάστατο πρόβλημα που μέχρι πρότινος ήταν παντελώς άγνωστο στην Ελλάδα.

Μαθητές και εκπαιδευτικοί μπαίνουν άλλοτε στη θέση του θύματος και άλλοτε στη θέση του θύτη, διότι πολλές φορές η άσκηση βίας ξυπνάει την αντίδραση και την εκδικητική συμπεριφορά προκειμένου το θύμα να προφυλαχτεί και να σταματήσει το βασανιστήριο που υπόκειται, με αποτέλεσμα η βία να προκαλεί τη βία και αυτός ο φαύλος κύκλος να εντείνει το πρόβλημα εις βάρος κυρίως των παιδιών. Και όταν μιλάμε για βία δεν εννοούμε μόνο τη σωματική, αλλά και τη ψυχολογική και λεκτική βία, μορφές που κάποιες φορές είναι πιο επιβλαβείς για το παιδί από τη σωματική, εφόσον επηρεάζουν έντονα την ψυχοσύνθεσή του και τα σημάδια τους αργούν να επουλωθούν βασανίζοντας και προκαλώντας έναν μόνιμο φόβο στο θύμα.
Γρονθοκοπήματα, απειλές με αιχμηρά αντικείμενα, ξεκαθάρισμα λογαριασμών με ραντεβού σε κάποια γειτονιά και γελοιοποίηση συνεσταλμένων παιδιών, είναι κάποια μόνο από τα περιστατικά που συμβαίνουν καθημερινά στον ελληνικό σχολικό χώρο και προκαλούν το φόβο παιδιών και γονέων.