Ελένη, Σχέδια μαθημάτων

Πρόλογος, 1^η σκηνή, στίχοι 1- 82

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να αντιληφθούν τον ρόλο του προλόγου με τις πληροφορίες - κατά θέματα - που δίνει για το έργο, και τη συνακόλουθη δομή του

• να γνωρίσουν το πρόσωπο της ηρωίδας-Ελένης και την «προϊστορία» της να νιώσουν την τραγικότητα της Ελένης και να καθορίσουν τα στοιχεία που τη συνθέτουν

• να χαρακτηρίσουν το ήθος της Ελένης

• να διακρίνουν τις σκηνογραφικές και σκηνοθετικές πληροφορίες που δίνει το κείμενο

• να διακρίνουν τον σκεπτικισμό του ποιητή.

Επεξεργασία του κειμένου:

[σσ. 11 και 15 του σχολικού εγχειριδίου: ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ]

[Ορισμός του όρου σκηνή]

1. Ανάγνωση της ενότητας.

2. [Ορισμός του προλόγου=προοίμιο-εισαγωγή] Για ποια θέματα του έργου δίνει πληροφορίες η Ελένη στην πρώτη σκηνή του προλόγου; (για τον τόπο, την ηρωίδα-αυτοπαρουσίαση, τις περιπέτειές της στο παρελθόν, το πρόβλημά της στο παρόν)

3. Ποια είναι η συνακόλουθη δομή του προλόγου; (τόπος: 1-18, αυτοπαρουσίαση της Ελένης: 18-25, οι περιπέτειές της στο παρελθόν: 26-59, το πρόβλημά της στο παρόν: 59-82)

4. Ποιος είναι ο τόπος όπου διαδραματίζεται η τραγωδία και ποιες οι σκηνογραφικές πληροφορίες που δίνει το κείμενο; (Νείλος, Αίγυπτος, Φάρος, παλάτια αυτά-σκηνογραφικές πληροφορίες/«όψις» - σκεπτικισμός του ποιητή για τις πλημμύρες του Νείλου)

5. Ποια ήταν η βασιλική οικογένεια της Αιγύπτου; (Πρωτέας, Ψαμάθη, Θεοκλύμενος, Ειδώ/Θεονόη – οι δύο τελευταίοι επινόηση του Ευριπίδη – δύο βασικά για τη δράση πρόσωπα – προοικονόμηση της εμφάνισής τους – η Θεονόη και η μαντική της ικανότητα θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του μύθου)

6. Ποια είναι η ταυτότητα της Ελένης; (από τη Σπάρτη – κόρη του Τυνδάρεω-Δία και της Λήδας – όνομα: Ελένη-ετυμολογική προέλευση – σκεπτικισμός του ποιητή για τους μύθους της καταγωγής της)

7. Ποια ήταν τα βάσανα/οι περιπέτειες της Ελένης στο παρελθόν; (ο μύθος για το μήλο της έριδος – οργή της Ήρας – κατασκευή ειδώλου της Ελένης – το είδωλο επινόηση του Στησίχορου – αυτό πήρε ο Πάρης – σύγχυση ανάμεσα στο «φαίνεσθαι» και το «είναι» - οι συμφορές της Ελένης συνδέονται με τη θεία βούληση – τραγικότητα της Ελένης – σημαντική πληροφορία για το είδωλο: απενοχοποιεί την Ελένη – ο τρωικός πόλεμος ήταν «βουλή» των θεών – η Ελένη δεν φέρει ευθύνη για τον πόλεμο, αφού μόνο το όνομα/είδωλό της ήταν εκεί – ήθος Ελένης – η πραγματική Ελένη μεταφέρθηκε από τον Ερμή στην Αίγυπτο-σπίτια του Πρωτέα-σκηνογραφική πληροφορία)

8. Ποια είναι τα βάσανα της Ελένης στο παρόν; (η Ελένη βρίσκεται στην Αίγυπτο-ο άντρας της πολεμάει για το είδωλό της στην Τροία-πολλοί άντρες έχουν σκοτωθεί για «χάρη της»-τράβηξε πάθη που ήταν θέληση των θεών-δυσφημίζεται ως προδότρα και αιτία πολέμου-θέλει να την παντρευτεί ο Θεοκλύμενος – τραγικότητα της Ελένης – τα λόγια της προκαλούν τον έλεο και τον φόβο – βρίσκεται σε αδιέξοδο)

9. Ποια πληροφορία είναι αυτή που κρατάει την Ελένη στη ζωή; (η προφητεία του Ερμή ότι θα επιστρέψει με τον άντρα της στη Σπάρτη – προοικονομεί την εξέλιξη και την ευτυχή κατάληξη του έργου)

10. Ποια σκηνογραφική και σκηνοθετική πληροφορία δίνεται στους στίχους 78-79; (τάφος του Πρωτέα – ικεσία της Ελένης-αγγίζει/γονατίζει στον τάφο – συμβάλλει κιόλας στη διαγραφή του ήθους της Ελένης)

11. Ποιο είναι το ήθος της Ελένης με βάση τους στίχους 78-82; (προβάλλεται από τις λέξεις τιμώντας, τιμή, ντροπή – αγωνιά και αγωνίζεται για την τιμή, την αξιοπρέπεια και τη συζυγική της πίστη – θυμίζει την Πηνελόπη – το ήθος της είναι σύμφωνο με τον ηρωικό ηθικό κώδικα – είναι αντίθετο από αυτό που είναι γνωστό από την παράδοση – αντίθεση ανάμεσα στη γνώμη των Ελλήνων για την Ελένη και την πραγματικότητα, όπως την ορίζει ο Ευριπίδης)

[σ. 15 του σχολικού εγχειριδίου: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ]

Εργασίες:

1) Ερώτηση 4 του σχολ. εγχειρ., σ. 22 (μόνο για την πρώτη σκηνή του προλόγου)

2) Ποιες σκηνογραφικές και σκηνοθετικές πληροφορίες για την παράσταση του έργου δίνει το κείμενο της ενότητας;

3) Ποια στοιχεία συνθέτουν την τραγικότητα της Ελένης;

4) Πώς διαγράφεται το ήθος της Ελένης στην ενότητα;

5) Ο Ευριπίδης σε πολλά σημεία του έργου εκφράζει τον σκεπτικισμό του για τις αντιλήψεις της εποχής του. Σε ποια σημεία της ενότητας φαίνεται αυτό;

6) σ. 15 σχολ. εγχειρ. ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ: ερωτήσεις

7) Κάποια/ες από τις ερωτήσεις της επεξεργασίας που δεν απαντήθηκαν κατά την παράδοση του μαθήματος.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ (1^η σκηνή: ΣΤ. 1-82) (σελ. 10-15 του σχολικού βιβλίου)

Σύγκρουση ανάμεσα στο είδωλο της Ελένης και την πραγματική Ελένη (φαίνεσθαι (= αυτό που φαίνεται αληθινό) VS είναι (= αυτό που είναι αληθινό).

Η πραγματική Ελένη είναι στην Αίγυπτο, στο παλάτι του βασιλιά Πρωτέα. Στην Τροία είναι το είδωλό της.

Οι άρχοντες στην Αίγυπτο είναι ο βασιλιάς Πρωτέας. Σύζυγος του Πρωτέα η Ψαμμάθη και παιδιά του ο Θεοκλύμενος και η Ειδώ / Θεονόη.

Η Ελένη είναι από τη Σπάρτη. Μητέρα της είναι η Λήδα και πατέρας της ο Τυνδάρεως / Δίας.

Τα βάσανα της Ελένης στο παρελθόν (σελ. 12 του βιβλίου)

Η Ελένη είναι θύμα της θέλησης των Θεών (Ήρας και Δία)

Έγινε ένας διαγωνισμός ομορφιάς ανάμεσα στην Αφροδίτη (Κυπρίδα), Αθηνά και Ήρα με κριτή τον Πάρη.

Νικήτρια στον διαγωνισμό η Αφροδίτη που έταξε στον Πάρη ως βραβείο την Ελένη, σύζυγο του Μενέλαου.

Η Ήρα οργίζεται επειδή έχασε στον διαγωνισμό από την Αφροδίτη. Φτιάχνει ένα είδωλο της Ελένης (=αντίγραφο της Ελένης). Ο Πάρης παίρνει μαζί του στην Τροία το είδωλο της Ελένης νομίζοντας όμως ότι πήρε την πραγματική Ελένη.

Ο Δίας επίσης θέλει να προκαλέσει πόλεμο ανάμεσα στους Έλληνες και Τρώες.

Η Ελένη χωρίζεται χωρίς να το θέλει από τον σύζυγό της τον Μενέλαο και μεταφέρεται από τον Ερμή στην Αίγυπτο, στο παλάτι του Πρωτέα που ήταν έντιμος και θα σεβόταν τον γάμο του Μενέλαου με την Ελένη.

Τα βάσανα της Ελένης στο παρόν (σελ. 14 του βιβλίου)

Η Ελένη είναι στην Αίγυπτο

Στην Τροία γίνεται ο λεγόμενος Τρωικός Πόλεμος μεταξύ Ελλήνων και Τρώων στο όνομα της Ελένης. Αυτό σημαίνει ότι ο πόλεμος δεν έγινε για την πραγματική Ελένη που δεν πήγε ποτέ στην Τροία αλλά έγινε για το είδωλό της. Ο ποιητής Ευριπίδης εκφράζει τα αντιπολεμικά του αισθήματα και την αγάπη του για την ειρήνη παρουσιάζοντας τον Τρωικό Πόλεμο να γίνεται για ένα ανύπαρκτο ιδανικό, για ένα ψεύτικο λόγο, για ένα είδωλο.

Η Ελένη είναι δυστυχισμένη, διότι γίνεται χωρίς να το ήθελε ποτέ η ίδια πόλεμος για το όνομά της. Όλοι οι Έλληνες την καταριούνται, τη λένε άπιστη γυναίκα, προδότρα χωρίς στην πραγματικότητα να είναι υπεύθυνη εκείνη για τον πόλεμο αφού εκείνη βρίσκεται στην Αίγυπτο. Στην Τροία είναι μόνο το είδωλό της.

Η Ελένη φτάνει στο σημείο να μην θέλει την ίδια της τη ζωή (είναι μακριά από τον άντρα της χωρίς τη θέλησή της, την θεωρούν όλοι οι Έλληνες άπιστη γυναίκα, υπεύθυνη για τον χαμό τόσων αθώων ψυχών ΧΩΡΙΣ Η ΙΔΙΑ ΝΑ ΦΤΑΙΕΙ).

Μοναδική της ελπίδα είναι η υπόσχεση του Ερμή ότι θα ξανασμίξει με τον άντρα της Μενέλαο.

Στο μεταξύ ο Πρωτέας έχει πεθάνει. Ο Θεοκλύμενος* ο γιος του δεν σέβεται τον γάμο της Ελένης και τη θέλει για γυναίκα του. Η Ελένη προσπέφτει ως ικέτισσα (= παρακαλεί να την προστατέψει) στον τάφο του Πρωτέα, ώστε να μπορέσει να σώσει την τιμή της. (*Ο Θεοκλύμενος παρόλο που το όνομά του σημαίνει εκείνος που σέβεται τους Θεούς ως χαρακτήρας δεν ανταποκρίνεται σε αυτό που σημαίνει το όνομά του)

2^η σκηνή: στ. 83-191 (σελ. 16- 21)

Είσοδος του Τεύκρου στη σκηνή

Ο Τεύκρος ήρωας Τρωικού πολέμου φτάνει στην Αίγυπτο (η εμφάνιση του Τεύκρου στην Αίγυπτο είναι επινόηση του Ευριπίδη)

Ο Τεύκρος μόλις βλέπει την Ελένη κυριεύεται από θυμό και σκέφτεται να την σκοτώσει με τον το τόξο του καθώς ο Τεύκρος ήταν πολύ καλός τοξότης. Τον θυμό του συγκρατεί το γεγονός ότι είναι σε ξένο τόπο. Εδώ έχουμε τραγική ειρωνεία. Τραγική ειρωνεία έχουμε όταν οι πρωταγωνιστές αγνοούν την αλήθεια και οι θεατές ή οι αναγνώστες τη γνωρίζουν. Εδώ ο Τεύκρος δεν γνωρίζει ότι βλέπει την πραγματική Ελένη. Νομίζει ότι βλέπει μία γυναίκα που μοιάζει καταπληκτικά στην Ελένη που εκείνος νόμιζε ότι ήταν στην Τροία. (βλέπε στ. 88-104, σελ. 16 σχολικού βιβλίου)

Ο Τεύκρος κατάγεται από τη Σαλαμίνα. Βρέθηκε στην Αίγυπτο καθώς ο πατέρας του ο Τελαμώνας τον έδιωξε θεωρώντας τον υπεύθυνο για τον θάνατο του αδελφού του Αίαντα. Μετά τον θάνατο του Αχιλλέα ακολούθησε διαμάχη ανάμεσα στους Έλληνες για το ποιος θα πάρει τα όπλα του. Τα όπλα τα πήρε ο Οδυσσέας, ο Αίαντας δεν το άντεξε αυτό και αυτοκτόνησε.

Ο Τεύκρος δίνει πληροφορίες στην Ελένη για την Τροία. Της λέει ότι εκείνος και οι άλλοι Έλληνες την κούρσεψαν, δηλαδή την κυρίευσαν. Ο Τεύκρος όμως λογαριάζει τον εαυτό του στους χαμένους (στ. 130). Εδώ και πάλι φαίνονται τα ΑΝΤΙΠΟΛΕΜΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ του Ευριπίδη (μίσος για πόλεμο και αγάπη για Ειρήνη). Ο πόλεμος για τον Ευριπίδη είναι πληγή όχι μόνο για τους ηττημένους (αυτούς που χάνουν στον πόλεμο) αλλά και για τους νικητές.

Τα ΑΝΤΙΠΟΛΕΜΙΚΑ ΤΟΥ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ο Ευριπίδης τα εκφράζει και όταν μιλάει μέσω του Τεύκρου για τους Έλληνες στον στ. 134 «TEY. Κι οι Έλληνες˙¹⁰ τρανό κακό έχει φέρει.» (βλέπε και το σχόλιο 10 στη σελ. 18 του βιβλίου: «10. Βασικό μοτίβο πολλών έργων του Ευριπίδη είναι ότι οι συμφορές του πολέμου πλήττουν (= κάνουν κακό) όχι μόνο τους ηττημένους (= χαμένους του πολέμου) αλλά και τους νικητές.» Ο πόλεμος είναι για όλους τους απλούς ανθρώπους φθορά, θάνατος, καταστροφή, αγωνία, πόνος, στέρηση της χαράς και της ηρεμίας, έλλειψη ανθρωπιάς.

Ο Τεύκρος λέει στην Ελένη, η οποία επίτηδες κρύβει από τον Τεύκρο την πραγματική της ταυτότητα, ότι την Ελένη την πήρε ο Μενέλαος πίσω από την Τροία και μάλιστα την έσυρε από την κόμη (= μαλλιά βλέπε και λέξεις κόμμωση, κομμωτήριο, κομμωτής) όπως κάνουν στους αιχμάλωτους. Και πάλι εδώ έχουμε ΤΡΑΓΙΚΗ ΕΙΡΩΝΕΙΑ, εφόσον ο Τεύκρος αγνοεί ότι η πραγματική Ελένη όλο τον καιρό ήταν στην Αίγυπτο.

Ο Τεύκρος δίνει στην Ελένη πληροφορίες για την οικογένειά της. Συγκεκριμένα της λέει ότι η Ελένη και ο Μενέλαος πνίγηκαν σε μία φουρτούνα στο Αιγαίο. Επίσης η μητέρα της Ελένης η Λήδα κρεμάστηκε από τη ντροπή της για την κόρη της Ελένη (σχόλιο 15 του βιβλίου, σελ. 20: «Mε απαγχονισμό (= κρέμασμα) στην αρχαία τραγωδία αυτοκτονούσαν συνήθως οι γυναίκες που αισθάνονταν ντροπή. Έτσι η Ελένη, αν και αθώα, αισθάνεται υπεύθυνη για το θάνατο των προσφιλών (= αγαπημένων) της προσώπων»). Ακόμη τα δύο αδέλφια της ο Κάστωρ και Πολυδεύκης σύμφωνα με μία φήμη έγιναν αθάνατοι από τον Δία και σύμφωνα με μία άλλη φήμη πέθαναν και εκείνοι από ντροπή για την Ελένη.

Ο Τεύκρος ζητάει από την Ελένη να του πει πώς θα συναντήσει τη Θεονόη για να του πει εκείνη με ποιον τρόπο θα πάει στην Κύπρο για να ιδρύσει εκεί μία πόλη και να την ονομάσει Σαλαμίνα σε ανάμνηση της πατρίδας του, όπως του είπε να κάνει ο Φοίβος ή αλλιώς Απόλλωνας.

Η Ελένη χωρίς να πει στον Τεύκρο ότι είναι η πραγματική Ελένη τον συμβουλεύει να φύγει από την Αίγυπτο πριν να γυρίσει στο παλάτι ο Θεοκλύμενος που είχε πάει για κυνήγι, διότι ο Θεοκλύμενος σκότωνε όλους τους Έλληνες που πήγαιναν στην Αίγυπτο. Σύμφωνα με το σχόλιο 21 του σχολικού βιβλίου στη σελίδα 20 «H αιτία, προφανώς, είναι ο φόβος του Θεοκλύμενου μήπως έλθουν Έλληνες (ιδίως ο Mενέλαος) και πάρουν πίσω στην Eλλάδα την αγαπημένη του Eλένη· όμως η Eλένη δεν αποκαλύπτει την αιτία στον Tεύκρο, γιατί έτσι θα πρόδιδε την ταυτότητά της»

Πρόλογος, 2^η σκηνή, στίχοι 83-191

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να διακρίνουν τις συμπληρωματικές σκηνογραφικές και σκηνοθετικές πληροφορίες της ενότητας

• να χαρακτηρίσουν το ήθος του Τεύκρου, απέναντι στην Ελένη, ως εκπροσώπου όλων των Ελλήνων

• να αισθανθούν τον αντίκτυπο των πληροφοριών του Τεύκρου στην ψυχή της Ελένης καθώς και την κλιμάκωση της τραγικότητας της ηρωίδας

• να κατανοήσουν τον δραματικό ρόλο της σκηνής

• να κατανοήσουν τα στοιχεία εκείνα που προβάλλουν την ιδέα του ειδώλου και προκαλούν τραγική ειρωνεία

• να συσχετίσουν την επινόηση από τον ποιητή του ρόλου του Τεύκρου με τη σύγχρονη ιστορική πραγματικότητα της Αθήνας.

Επεξεργασία του κειμένου:

[σ. 17 του σχολικού εγχειριδίου: ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ]

1. Ανάγνωση της ενότητας.

2. Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο της ενότητας (με τη βοήθεια των πλαγιότιτλων και με τις απαραίτητες λεπτομέρειες).

3. Ποιες συμπληρωματικές σκηνοθετικές και σκηνογραφικές πληροφορίες δίνει το κείμενο στους στίχους 83-104; (σσ. 19 και 21 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ – 83: είσοδος του Τεύκρου στη σκηνή-από τη δεξιά πάροδο, γιατί έρχεται από το λιμάνι – περιεργάζεται το κάστρο / 83-86: στοές και θριγκοί, πλούσιο, πολυτελές – 87-90,99: βλέπει την Ελένη στον τάφο του Πρωτέα, εκφράζοντας αποστροφή – 94-95: πιάνει το τόξο του, για να χτυπήσει την Ελένη)

4. Ποια συναισθήματα εκφράζει ο Τεύκρος για την Ελένη, με ποιες λέξεις και ποιους τρόπους; (σ. 19 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ – έκπληξη, απέχθεια, μίσος, οργή, επιθυμία εκδίκησης / πολυμίσητη θωριά, κακούργα γυναίκα, την έχθρα των θεών, μίσος, βαθιά μισεί / κατάρα, έμμεση απειλή, ειρωνεία – έντονη τραγική ειρωνεία / παιχνίδι ανάμεσα στο «φαίνεσθαι» και το «είναι», την εντύπωση και τη βεβαιότητα - ομολογία των συναισθημάτων όλων των Ελλήνων)

5. Ποια σημασία έχουν για την Ελένη και το έργο τα συναισθήματα του Τεύκρου; (ο Τεύκρος εκπροσωπεί όλους τους Έλληνες, που υπέφεραν από την Ελένη, οπότε η γενίκευση αυτή και το γεγονός ότι επιβεβαιώνει τα προηγούμενα σχετικά λόγια της Ελένης στην 1^η σκηνή καθιστούν τραγικότερη τη θέση της ηρωίδας)

6. [Ορισμός του όρου στιχομυθία με αφορμή τους στίχους 105 κ.ε.]

7. Πώς και γιατί πέθανε ο αδελφός του Τεύκρου Αίαντας; (116-126: αναφορά στον Αίαντα του Σοφοκλή)

8. Τι αντίκτυπο έχουν στην ψυχολογία της Ελένης οι πληροφορίες του Τεύκρου: α. για τους Έλληνες και τον Τρωικό πόλεμο, β. για τον Μενέλαο, γ. για την πατρική της οικογένεια; (σ.17 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ – α. οι πληροφορίες για τον πόλεμο και τους Έλληνες κορυφώνουν σταδιακά την απελπισία της ηρωίδας-η στιχομυθία εγείρει τον έλεον και τον φόβον των θεατών – β. η πληροφορία για την Ελένη και την τύχη της μετά τον πόλεμο επαναλαμβάνει την αντίθεση ανάμεσα στην αλήθεια και την πλάνη, την εντύπωση και τη βεβαιότητα-142: έντονη τραγική ειρωνεία – η πληροφορία για τον Μενέλαο ότι τον θεωρούν νεκρό κάνει την Ελένη να χάνεται μέσα σε μια απατηλή βεβαιότητα, νιώθει απελπισία βλέποντας ότι οι ελπίδες για τον άντρα της εξανεμίζονται – γ. οι πληροφορίες για τον τρόπο και την αιτία του θανάτου της Λήδας και των Διοσκούρων / επινοήσεις του Ευριπίδη για να πετύχει τους δραματικούς του στόχους, κλείνουν κάθε παράθυρο ελπίδας για αποκατάσταση της τιμής της – συναισθηματική εξέλιξη: ένταση→ αγωνία→ απελπισία→ απόγνωση – τραγικότητα της ηρωίδας-κλιμακώνεται ο έλεος και ο φόβος των θεατών)

9. Ποια είναι η πιο σημαντική πληροφορία και γιατί;(ο «θάνατος» του Μενελάου, γιατί ανατρέπει τη μόνη ελπίδα που κρατούσε στη ζωή την Ελένη, ότι θα ξαναβρεί τον άντρα της και θα γυρίσουν στη Σπάρτη, σύμφωνα με τα λόγια του Ερμή)

10. Ποιο είναι το πρόβλημα του Τεύκρου; (169-177: ο Τεύκρος, σύμφωνα με τους κανόνες της τραγωδίας, δικαιολογεί την άφιξή του στην Αίγυπτο → να βρει τη μάντισσα Θεονόη: μεγάλη η φήμη της: καθιστά το κίνητρο του Τεύκρου πειστικότερο και προετοιμάζει τον ρόλο της Θεονόης για τη συνέχεια του δράματος – σχέση με τη σύγχρονη ιστορική πραγματικότητα της Αθήνας: βλέπε ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 4)

11. Βοηθάει η Ελένη τον Τεύκρο στο πρόβλημά του; (όχι-τον προτρέπει να φύγει-βλέπε σχόλιο σχολ. εγχ. για στ. 184-5)

12. Ποια είναι τα τελευταία λόγια του Τεύκρου; (186-191: ευχή και κατάρα στο ίδιο πρόσωπο-αντίθεση «φαίνεσθαι» και «είναι»-τραγική ειρωνεία / αποχωρεί ο Τεύκρος-από τη δεξιά πάροδο-για το λιμάνι – σ. 21 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ)

13. Ποιος είναι ο δραματικός ρόλος της 2^ης σκηνής του προλόγου; (σ. 21 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ – επινόηση του ποιητή / α. βεβαιώνει όσα είπε η Ελένη στον μονόλογό της και υπογραμμίζει την τραγικότητα της ηρωίδας, β. προωθεί την εξέλιξη του μύθου με την πληροφορία για τον «θάνατο» του Μενελάου, που κορυφώνει την απελπισία της ηρωίδας και κλιμακώνει τον έλεον και τον φόβον των θεατών, για να επιτευχθεί αργότερα η «κάθαρσις»)

14. Ποιο είναι το ήθος των πρωταγωνιστών της ενότητας; (Τεύκρος: κλασικός ομηρικός ήρωας, γενναίος, ευγενής, παρορμητικός, ειλικρινής, ευσεβής – Ελένη: παραμένει η τραγική ηρωίδα, ευγενική, πιστή, που άδικα την κατηγορούν, νοιάζεται για τον Τεύκρο / θλίψη, απελπισία, απόγνωση)

15. Ποιες ιδέες (διάνοια) εκφράζονται από τους ήρωες στην ενότητα; (η πλάνη των Ελλήνων σχετικά με την Ελένη – 112: η σημασία της ποινής της εξορίας – 128: ο αδελφός να υπερασπίζεται τον αδελφό, όταν αδικείται)

[σσ. 17 και 21 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ]

Εργασίες:

1) Ερώτηση 4 του σχολ. εγχειρ., σ.22 (για τη δεύτερη σκηνή του προλόγου)

2) Ποια πληροφορία από αυτές που δίνει ο Τεύκρος στην Ελένη είναι η πιο σημαντική και γιατί;

3) Πώς κλιμακώνονται τα συναισθήματα της Ελένης στην ενότητα;

4) Σε ποιους στίχους της ενότητας υπάρχει τραγική ειρωνεία;

5) Ποιος είναι ο δραματικός (θεατρικός) ρόλος της σκηνής με τον Τεύκρο;

6) Κάποια/ες από τις ερωτήσεις της επεξεργασίας, που δεν απαντήθηκαν κατά την παράδοση του μαθήματος._

Πάροδος, στίχοι 192-436

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να κατανοήσουν την έννοια της παρόδου ως κατά ποσόν μέρους της τραγωδίας

• να συνδέσουν την πάροδο με τον πρόλογο

• να αντιληφθούν τη δομή της παρόδου

• να συναισθανθούν τη συναισθηματική κατάσταση της ηρωίδας και του Χορού

• να δικαιολογήσουν την επιλογή του ποιητή όσον αφορά τη σύνθεση του Χορού

• να επισημάνουν το λυρικό στοιχείο της παρόδου.

Επεξεργασία του κειμένου

(συνοπτική θεώρηση):

1. Ανάγνωση της ενότητας.

2. Σχολιασμός των στίχων 192-195 (αποτελούν την προῳδό(ν) → σύνδεση προλόγου-παρόδου)

3. Προσδιορισμός της μορφής / δομής της παρόδου(κομμός – διαλογική σκηνή – αμοιβαίο)

4. Ποια είναι η ψυχοσυναισθηματική κατάσταση της Ελένης και του Χορού; (η Ελένη βυθίζεται στην πιο μαύρη απελπισία / θλίψη, δάκρυα, πόνος, θρήνος, μοιρολόγι – ο Χορός συμπάσχει με την ηρωίδα)

5. Σε ποιον χώρο του θεάτρου και από πού εισέρχεται ο Χορός, από πόσα μέλη αποτελείται, ποια είναι η σύνθεσή του και γιατί; (τι άλλες επιλογές είχε ο ποιητής;) (σσ. 25 και 27 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ και σ. 27: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ – στην ορχήστρα – από τη δεξιά πάροδο / από την ακρογιαλιά – 15 μέλη – Ελληνίδες γυναίκες / 224-225: η Ελένη είναι αυτή που πληροφορεί για την ταυτότητα του Χορού / είναι Ελληνίδες α) για να υπάρχει ψυχολογική και διανοητική ταύτιση με την ηρωίδα, ως γυναίκες, β) για να καταστεί δυνατή η λειτουργία του δόλου αργότερα, ως Ελληνίδες – αν ήταν Αιγύπτιες σκλάβες, δεν θα εξυπηρετούσαν ούτε την πλοκή ούτε τη συμμετοχή στα συναισθήματα της ηρωίδας)

Εργασίες:

1) Να επισημάνετε τα λυρικά στοιχεία του κομμού, στ. 96-288 (τρόπους, εκφράσεις, λέξεις, στίχους), που δηλώνουν ή υποδηλώνουν τα συναισθήματα της Ελένης και του Χορού.

2) Γιατί ο Χορός της συγκεκριμένης τραγωδίας αποτελείται από γυναίκες και μάλιστα Ελληνίδες;

Α’ Επεισόδιο, 1^η σκηνή, στίχοι 437-494

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να γνωρίσουν τον δεύτερο βασικό ήρωα της τραγωδίας και να κατανοήσουν το ήθος του σε επίπεδο γνωρισμάτων και σε επίπεδο συναισθημάτων

• να διακρίνουν τις σκηνογραφικές και σκηνοθετικές πληροφορίες που δίνει το κείμενο

• να αξιολογήσουν την επιλογή του ποιητή να παρουσιάσει τον Μενέλαο ντυμένο με κουρέλια

• να επισημάνουν τη μεταστροφή που προκάλεσε στον Μενέλαο ο Τρωικός πόλεμος

• να διαπιστώσουν την αντιστοιχία του μονολόγου του Μενελάου με τον μονόλογο της Ελένης

• [να διακρίνουν την επίδραση του Ομήρου στον Ευριπίδη ως προς την αντιμετώπιση και παρουσίαση του Μενελάου].

Επεξεργασία του κειμένου:

1. Ανάγνωση της ενότητας.

2. Σε ποιον χώρο βρίσκεται ο Μενέλαος και πώς έχει έρθει εκεί; (σ. 41 σχολ. εγχ: ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ – 487-490: σκηνογραφικές και σκηνοθετικές πληροφορίες/μπροστά στο παλάτι του Πρωτέα και Θεοκλύμενου – 465-467: από τη δεξιά πάροδο)

3. Πώς εμφανίζεται ο Μενέλαος επί σκηνής; (472, 478-480: σκηνογραφική πληροφορία/ ρακένδυτος)

4. Να αποδώσετε συνοπτικά το περιεχόμενο της ενότητας. (με τη βοήθεια των πλαγιότιτλων και με τις απαραίτητες λεπτομέρειες)

5. Ποιο είναι το ήθος του Μενελάου σε επίπεδο γνωρισμάτων και σε επίπεδο συναισθημάτων; (440: αναθεματίζει τη γενιά του, για να δείξει την τραγική του θέση / απόγνωση, απελπισία λόγω της τωρινής του εξαθλίωσης – 444, 446-447: ήρωας, ένδοξος στρατηγός και πολεμιστής – 472-473: ευγενής – 485-487: νοιάζεται για τους άντρες του, καλός ηγέτης, θυμίζει τον Οδυσσέα – 490-491: τρέφει μια μικρή ελπίδα για βοήθεια)

6. Ποια στοιχεία συνθέτουν την τραγικότητα του Μενελάου; (457-464: ενώ ποθεί να γυρίσει στην πατρίδα του, δεν αφήνουν οι θεοί με τους ανέμους / όργανο των θεών – 465-487: τώρα είναι ναυαγός, σε ξένη χώρα, καταστράφηκε το καράβι του, ρακένδυτος, πεινασμένος αυτός και οι δικοί του, βρίσκεται σε μεγάλη ανάγκη)

7. Ποια μεταστροφή προκάλεσε ο Τρωικός πόλεμος στη ζωή του Μενελάου; (πριν: βασιλιάς, ευτυχισμένος σύζυγος, ζούσε ειρηνικά στη Σπάρτη # εξαιτίας του πολέμου λείπει 17 χρόνια μακριά από την πατρίδα του, 10 χρόνια πολεμούσε στην Τροία και είδε τους συντρόφους του να χάνονται, 7 χρόνια περιπλανιέται, δεν μπορεί να γυρίσει στην πατρίδα του, τώρα είναι ναυαγός → «περιπέτεια»)

8. Ποια καινούρια πληροφορία προσθέτει ο Μενέλαος στην υπόθεση του έργου και τι ρόλο παίζει αυτή; (470, 482-485: έχει φέρει μαζί του την Ελένη από την Τροία και την κρατάει κρυμμένη σε μια σπηλιά, όπου τη φυλάγουν οι σύντροφοί του – είδωλο / αντίθεση: φαίνεσθαι και είναι – τραγική ειρωνεία: οι θεατές γνωρίζουν πια – προωθεί την εξέλιξη του μύθου: φέρνει κοντά την Ελένη της Τροίας με την Ελένη της Αιγύπτου / αξιοποίηση της αντίθεσης: φαίνεσθαι και είναι, πάνω σε αυτή στηρίζεται η εξέλιξη του μύθου)

9. Ποια σκηνοθετική πληροφορία δίνουν οι στίχοι 493-494; (ο Μενέλαος προφανώς πλησιάζει την πόρτα του ανακτόρου και ρωτά με υψωμένη φωνή)

10. Γιατί ο Μενέλαος παρουσιάζεται ρακένδυτος στη σκηνή; Τι θέλει να πετύχει με αυτό ο ποιητής; (α)τονίζει τη μεταστροφή που προκάλεσε ο Τρωικός πόλεμος στην κατάσταση του Μενελάου, υπογραμμίζοντας την τραγική του θέση, β)καθιστά αυτόν περισσότερο αξιολύπητο προκαλώντας έτσι τον έλεον των Αιγυπτίων και των θεατών, γ)δίνει τη δυνατότητα, στη συνέχεια του έργου, να αισθητοποιηθεί η αποκατάσταση του ήρωα και ενδυματολογικά, με την αλλαγή ενδυμασίας)

11. Ποιες ιδέες (διάνοια) εκφράζονται στην ενότητα; (446-447: υπαινιγμός του Ευριπίδη για τον σύγχρονό τους Πελοποννησιακό πόλεμο και τα δεινά του, που ήταν μάλιστα ένας εμφύλιος πόλεμος, ενώ παλιά οι Έλληνες πολεμούσαν ενωμένοι – 450-454: βλέπε σχόλιο σχολ. εγχ. για τους στ. 452-454 / και στις δύο περιπτώσεις ο ποιητής θέλει να καλλιεργήσει στην ψυχή των Αθηναίων θεατών απέχθεια για τον πόλεμο – 474-476: γνωμικό – 477: στην ανάγκη ο άνθρωπος πρέπει να πορεύεται με βάση αυτή, δεν έχει περιθώρια επιλογής, «ανάγκα και οι θεοί πείθονται» - 491- 492: «ουκ αν λάβοις παρά του μη έχοντος»)

12. Συγκρίνετε τον μονόλογο του Μενελάου με αυτόν της Ελένης στον πρόλογο (1-82). (αντιστοιχίες: αυτοπαρουσίαση, περιπέτειες στο παρελθόν, πρόβλημα στο παρόν)

Εργασίες:

1) Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο της ενότητας. (80-100 λέξεις)

2) Για ποιους λόγους ο ποιητής παρουσιάζει τον Μενέλαο ντυμένο με κουρέλια;

3) Ποιο είναι το ήθος του Μενελάου όπως αποκαλύπτεται από τα λόγια του;

4) Ποια στοιχεία συνθέτουν την τραγικότητα του Μενελάου;

5) Να σχολιάσετε το περιεχόμενο των στίχων 474-476.

6) Κάποια/ες από τις ερωτήσεις της επεξεργασίας, που δεν απαντήθηκαν κατά την παράδοση του μαθήματος.

Α΄ Επεισόδιο: 2^η σκηνή, στίχοι 495-541 3^η σκηνή, στίχοι 542-575

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να διακρίνουν τις σκηνοθετικές πληροφορίες και την πλούσια εξωτερική δράση στη 2^η σκηνή

• να κατανοήσουν το ήθος της Γερόντισσας

• να αντιληφθούν την άθλια κατάσταση στην οποία περιέρχεται ο Μενέλαος στη 2^η σκηνή

• να διακρίνουν την πιο σημαντική πληροφορία της ενότητας στο στίχο 528 και να κατανοήσουν τον δραματικό της ρόλο

• να κατανοήσουν και να κρίνουν το ήθος του Μενελάου στην 3^η σκηνή

• να διακρίνουν τα στοιχεία που θα μπορούσαν να αποτελέσουν γελοιοποίηση του Μενελάου

• να επισημάνουν τις γνωμικές φράσεις της ενότητας και να σχολιάσουν την αλήθεια που εκφράζουν.

Επεξεργασία του κειμένου:

1. Ανάγνωση της ενότητας.

[2^η σκηνή]

2. Ποια είναι η Γερόντισσα; Ποιος ο ρόλος της; (υπηρέτρια-θυρωρός του παλατιού)

3. Ποιοι στίχοι δίνουν σκηνοθετικές πληροφορίες για το έργο; (σ. 45 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ – 495-496, 500, 503: εξωτερική δράση-έντονη σωματική κίνηση)

4. Γιατί ο Ευριπίδης προτίμησε γυναικείο ρόλο και όχι αντρικό; (σ. 45 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ – α. υπογραμμίζει την τραγική θέση του Μενελάου, αφού και μια γερόντισσα γυναίκα τον διώχνει, β. όντας γυναίκα θα είναι πιο ευαίσθητη και υποχωρητική στα δάκρυα του Μενελάου, θα κάνει διάλογο μαζί του, με αποτέλεσμα την εξέλιξη της πλοκής)

5. Πώς συμπεριφέρεται η Γερόντισσα στον Μενέλαο στους στίχους 495-516; (προσπαθεί να τον διώξει με επιχειρήματα ότι ενοχλεί και ότι θα τον σκοτώσουν αν είναι Έλληνας /ήθος: πιστή υπηρέτρια στις εντολές που έχει, με αυστηρότητα, αγριότητα διώχνει τον ρακένδυτο Μενέλαο – το άγριο ήθος της όμως αρχίζει να κάμπτεται από τον στίχο 514: σκηνοθετική πληροφορία /αρχίζει να φαίνεται υποχωρητική)

6. Πώς μιλάει ο Μενέλαος στη Γερόντισσα; (προσπαθεί να τη μαλακώσει – της ζητάει καταρχήν να ειδοποιήσει τα αφεντικά της – έπειτα επικαλείται το ιερό καθήκον της φιλοξενίας /507: βλέπε σχόλιο σχολ. εγχ. – εξαιτίας της ακαμψίας της Γερόντισσας απελπίζεται και δακρύζει αναπολώντας τις παλιές του δόξες και συνειδητοποιώντας ακόμη μια φορά τον τωρινό ξεπεσμό του / η «εις το εναντίον των πραγμάτων μεταβολή» τονίζει την τραγικότητα του ήρωα – ήθος: ο τρόπος που μιλάει ταιριάζει περισσότερο σε ζητιάνο παρά σε ήρωα)

7. Ποιες πληροφορίες μαθαίνει ο Μενέλαος από τη Γερόντισσα στη στιχομυθία 517-528; (ότι βρίσκεται στην Αίγυπτο-ότι βασιλεύει ο γιος τού Πρωτέα, αφού ο τελευταίος έχει πεθάνει /524: σκηνοθετική πληροφορία-ότι ο βασιλιάς τώρα λείπει από το παλάτι και είναι εχθρός των Ελλήνων /βλέπε σχόλιο βιβλίου 526-ότι είναι μέσα στο παλάτι η Ελένη)

8. Σε ποιες από αυτές τις πληροφορίες αντιδρά έντονα ο Μενέλαος; (519: έκπληξη, απογοήτευση και απελπισία του Μενελάου, που βρίσκεται στην Αίγυπτο, τόσο μακριά από την πατρίδα του – 529: αναστάτωση, ταραχή, μόλις ακούει ότι η Ελένη είναι στο παλάτι / η συσσώρευση των ερωτήσεων υπογραμμίζει την ένταση των συναισθημάτων του Μενελάου)

9. Ο στίχος 528 είναι ο πιο σημαντικός του διαλόγου. Γιατί; (επαναφέρει το παιχνίδι ανάμεσα στο «φαίνεσθαι» και το «είναι» και ανανεώνει τον δραματικό ρόλο του «ειδώλου» - η αντίθεση ανάμεσα στη φαινομενικότητα και την πραγματικότητα μεταφέρεται στην πράξη του έργου – από αυτή την πληροφορία θα αρχίσει η δράση που θα καταλήξει στην αναγνώριση της αλήθειας – προοικονομείται η συνάντηση των δύο συζύγων)

10. Ποιες συμπληρωματικές πληροφορίες δίνει η Γερόντισσα στον Μενέλαο για την Ελένη; (530-534: κόρη του Τυνδάρεω, από τη Σπάρτη, ήρθε από εκεί κατευθείαν στην Αίγυπτο, πριν από τον Τρωικό πόλεμο)

11. Πώς αντιδρά ο Μενέλαος; (533: είναι σε σύγχυση)

12. Πώς συμπεριφέρεται η Γερόντισσα στον Μενέλαο προς το τέλος τού διαλόγου τους; (535-541: ζητάει πάλι από το Μενέλαο να φύγει με το επιχείρημα ότι κάτι αναστάτωσε το παλάτι, ήρθε σε δύσκολη στιγμή / εμφανίζεται να μην ξέρει τον λόγο, γιατί ο ποιητής δεν θέλει ακόμη να τον μάθει ο Μενέλαος, οι θεατές όμως ξέρουν ότι είναι η είδηση ότι ο Μενέλαος «είναι» νεκρός /έτσι εντείνεται η αγωνία του Μενελάου – υπενθυμίζει τον κίνδυνο θανάτου που αντιμετωπίζει ο Μενέλαος υπογραμμίζοντας την αντίθεση Ελλήνων-Βαρβάρων / διάνοια – τέλος, με την έκφραση συμπάθειας προς τους Έλληνες, δικαιολογεί την ανοχή της απέναντι στον Μενέλαο και το γεγονός ότι θα κρατήσει μυστική την παρουσία του στην Αίγυπτο / βοηθάει έτσι τη θεατρική οικονομία – ενώ εξηγεί το προηγούμενο άγριο ύφος της με τον φόβο της για τον αφέντη / ζητάει έμμεσα συγγνώμη / ήθος / ο Ευριπίδης αγαπάει τους απλούς ανθρώπους και τους δίνει χαρακτηριστικά που διαμορφώνουν ήθος, δεν τους χρησιμοποιεί μόνο για την εξέλιξη του έργου – μετά η Γερόντισσα μπαίνει στο παλάτι)

13. Ποιο είναι το ήθος του Μενελάου στη 2^η σκηνή; (είναι ένας βασιλιάς που έχασε τα μεγαλεία του, εγκλωβισμένος ανάμεσα στην ανάγκη και στην ανάμνηση της παλιάς δόξας, πότε μιλάει σαν ζητιάνος, πότε θρηνεί, καταφέρνει όμως με τον γλυκό του λόγο να πάρει τις πληροφορίες που θέλει)

[3^η σκηνή]

14. Ποιες είναι οι καινούριες συμφορές που άκουσε ο Μενέλαος; (α. βρίσκεται στην Αίγυπτο, β. εκεί σκοτώνουν τους Έλληνες, γ. η Ελένη είναι μέσα στο παλάτι)

15. Πώς αναλύει και αξιοποιεί ο Μενέλαος τις πληροφορίες σχετικά με την Ελένη; (σ. 47 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ – 548-558: μέσα από απλοϊκές, αφελείς και επιπόλαιες σκέψεις καταλήγει στην εκδοχή της συνωνυμίας, ακόμη κι αν όλα φωνάζουν την αλήθεια /αρνείται να πιστέψει όσα άκουσε / βρίσκεται σε βαθιά σύγχυση /μένει προσκολλημένος στα φαινόμενα /κινείται μεταξύ σοβαρού και αστείου)

16. Ποια απόφαση παίρνει ο Μενέλαος και με ποια επιχειρήματα τη δικαιολογεί; (558-575: να παραμείνει στην Αίγυπτο και να περιμένει τον Θεοκλύμενο / 560-561: προσπαθεί να κυριαρχήσει στα συναισθήματά του, να κρατήσει την ψυχραιμία του και να δει τι θα κάνει από δω και πέρα - αγνοεί τις προειδοποιήσεις ότι κινδυνεύει, λόγω θεατρικής οικονομίας - ελπίζει πως θα εξασφαλίσει, τελικά, βοήθεια εξαιτίας και του ονόματός του – έχει σκεφτεί δυο τρόπους να αντιδράσει /βλέπε σχόλιο σχολ. εγχ. για τους στ. 565-570 – αυτά όλα τού τα υπαγορεύει η ανάγκη)

17. Ποιο είναι το ήθος του Μενελάου στην 3^η σκηνή; (καινούριες αποχρώσεις που ωφελούν την οικονομία του έργου – ο απλοϊκός, αφελής και επιπόλαιος τρόπος που αξιολογεί τις πληροφορίες που πήρε δεν αρμόζει σε έναν τραγικό ήρωα, όπως και ο τρόπος που σκέφτεται να αντιμετωπίσει τον Θεοκλύμενο, να το βάλει στα πόδια /αντιηρωικό ήθος /ο Ευριπίδης γελοιοποιεί κάπως τον Μενέλαο /ο ήρωας μπορεί να δικαιολογηθεί μόνο από το γεγονός ότι είναι μόνος σε ξένο τόπο – στο τέλος θρηνεί πάλι τη δυστυχία του, ενώ προχωράει να κρυφτεί, πιθανώς, πίσω από τον τάφο του Πρωτέα ή σε κάποια από τις παρόδους)

18. Ποιες ιδέες (διάνοια) εκφράζονται από τους ήρωες στην ενότητα; (α. 571-575: η ανάγκη είναι παράγοντας που καθορίζει τη συμπεριφορά και τη δράση του ανθρώπου – β. αντιμέτωποι ο κόσμος της πραγματικότητας και της ψευδαίσθησης /ο ποιητής επιδιώκει να προκαλέσει προβληματισμό στους θεατές /είναι βέβαιοι πως αυτός ο εμφύλιος πόλεμος, στη δίνη του οποίου βρίσκονται, γίνεται για τους σωστούς λόγους;)

Εργασίες:

1) Ερώτηση 5 του σχολ. εγχ. σ. 48.

2) Ερώτηση 6 του σχολ. εγχ. σ. 48.

3) Πώς ηθογραφείται ο Μενέλαος στη 2^η και 3^η σκηνή του 1^ου Επεισοδίου;

4) Ο Μενέλαος λέει πως ακούει «καινούριες, πιο μεγάλες συμφορές» (στ. 542-3). Ποιες είναι αυτές;

5) Οι σκέψεις του Μενελάου είναι απλοϊκές. Να δικαιολογήσετε τη διαπίστωση αυτή με στίχους της ενότητας.

6) Ποιο στίχο της ενότητας θεωρείτε πιο σημαντικό από δραματική άποψη και γιατί;

7) Κάποια/ες από τις ερωτήσεις της επεξεργασίας, που δεν απαντήθηκαν κατά την παράδοση του μαθήματος.

Α΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ (437-575)

Ολική θεώρηση

Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία

Φύλλο εργασίας

1^η Ομάδα: Μῦθος

Θέμα: Η εξέλιξη της υπόθεσης στο Α΄ Επεισόδιο της τραγωδίας.

Άσκηση: Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο του Α΄ Επεισοδίου.

2^η Ομάδα: Ἦθος

Θέμα: Ο χαρακτήρας, η συμπεριφορά και τα συναισθήματα του Μενελάου και της Γερόντισσας, στο Α΄ Επεισόδιο της τραγωδίας.

Άσκηση: Να χαρακτηρίσετε / ηθογραφήσετε τον Μενέλαο και τη Γερόντισσα από τα λόγια και τις πράξεις τους στο Α΄ Επεισόδιο.

3^η Ομάδα: Διάνοια

Θέμα: Οι ιδέες που εκφράζονται στο Α΄ Επεισόδιο της τραγωδίας.

Άσκηση: Να εντοπίσετε τους στίχους στο Α΄ Επεισόδιο όπου εκφράζονται διάφορες ιδέες από τους ήρωες και να τις αναλύσετε.

4^η Ομάδα: Ὄψις

Θέμα: Η σκηνογραφία και η σκευή στο Α΄ Επεισόδιο της τραγωδίας.

Άσκηση: Να εντοπίσετε τους στίχους στο Α΄ Επεισόδιο που δίνουν σκηνογραφικές (και σκηνοθετικές) πληροφορίες για την παράσταση του έργου και να τις εξηγήσετε.

Κατέβασε φύλλο εργασίας 437-575

Επιπάροδος, στίχοι 576-587, Β’ Επεισόδιο, 1^η σκηνή, στίχοι 588-658

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να αναγνωρίσουν στο κείμενο τις σκηνοθετικές και σκηνογραφικές πληροφορίες και να αντιληφθούν την έντονη σωματική δράση της σκηνής

• να συνειδητοποιήσουν την αλλαγή που επιφέρει στη δραματική κατάσταση η πληροφορία της Θεονόης ότι ο Μενέλαος ζει

• να κατανοήσουν την προώθηση του μύθου με την πρώτη αναγνώριση (του Μενελάου από την Ελένη)

• να διακρίνουν τις συναισθηματικές μεταπτώσεις της Ελένης και να προσδιορίσουν τα αίτια που τις προκαλούν

• να επισημάνουν τα στοιχεία που οδηγούν στην πρώτη αναγνώριση και να αξιολογήσουν αυτή από την άποψη της δραματικής τεχνικής

• να ηθογραφήσουν τον Μενέλαο από τη στάση του απέναντι στην Ελένη και να επισημάνουν τα στοιχεία πάνω στα οποία στηρίζεται η στάση του αυτή

• να γνωρίσουν τον όρο «δραματική επιβράδυνση».

Επεξεργασία του κειμένου:

1. Ανάγνωση της ενότητας.

2. Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο της ενότητας. (με τη βοήθεια των πλαγιότιτλων και με τις απαραίτητες λεπτομέρειες – παρενθετικά: γιατί δεν αντιδρά ο Μενέλαος στα λόγια του Χορού; / γιατί: α) θέλει να βεβαιωθεί περί τίνος πρόκειται, ιδίως μετά τις προειδοποιήσεις της γερόντισσας, β) δίνεται η δυνατότητα στην Ελένη να εκφράσει τα συναισθήματά της για τον άντρα της πριν αντικρίσει τον Μενέλαο – ποιες επιπρόσθετες πληροφορίες από τη Θεονόη για τον Μενέλαο δίνει η Ελένη; / ότι: α) ο Μενέλαος θα έρθει στην Αίγυπτο μόλις τελειώσουν τα βάσανά του, β) έχει ναυαγήσει κοντά στη χώρα με λίγους συντρόφους)

3. Πώς προωθείται ο μύθος στη σκηνή αυτή; (η Ελένη και ο Χορός έχουν μάθει από τη Θεονόη ότι ο Μενέλαος ζει / αυτό προκαλεί αλλαγή της δραματικής κατάστασης, που είχε δημιουργηθεί με τις πληροφορίες του Τεύκρου – συναντιέται η Ελένη με τον Μενέλαο – 626-628: συντελείται η πρώτη αναγνώριση, του Μενελάου από την Ελένη)

4. Ποιες σκηνοθετικές και σκηνογραφικές πληροφορίες δίνει το κείμενο στη σκηνή αυτή; (σ. 51 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ – 576: ο Χορός βγαίνει, μάλλον χωρισμένος σε δύο ημιχόρια, από τις δύο πλαϊνές εισόδους του παλατιού και κατευθύνεται προς την ορχήστρα, για να πάρει θέση – 588: η Ελένη εισέρχεται στη σκηνή βγαίνοντας, μάλλον, από την κεντρική πύλη του παλατιού, δείχνει τον τάφο του Πρωτέα, αλλά στέκεται ακόμη δίπλα στην είσοδο, απευθύνεται μάλλον στους θεατές / πολυλειτουργικότητα του τάφου του Πρωτέα: α) δείχνει την ευσέβεια του Θεοκλύμενου, β) είναι άσυλο για την Ελένη και καταφύγιό της, γ) κρύβονται πρόσωπα του έργου – 602: η Ελένη βλέπει τον Μενέλαο, που φαίνεται ότι κρυβόταν πίσω από τον τάφο του Πρωτέα / εκφράζει έκπληξη, απορία, τρόμο, πανικό – 605: η Ελένη καταφεύγει πάλι για ασφάλεια στον τάφο του Πρωτέα – 607-610: σκαλιά, βωμός του τάφου / η Ελένη τρέχει φοβισμένη προς τον τάφο / έντονη σωματική κίνηση και δράση / ο Μενέλαος εκφράζει έκπληξη, θαυμασμό για την ομοιότητα της γυναίκας που έχει μπροστά του με τη σύζυγό του Ελένη – 611-612: η Ελένη στρέφεται στις γυναίκες του Χορού, για βοήθεια / προσπαθεί να την πιάσει ο Μενέλαος – 616: ενδυμασία του Μενελάου / λειτουργικός της ρόλος: α) η Ελένη δεν αναγνωρίζει αμέσως τον Μενέλαο, β) τον θεωρεί άνθρωπο του Θεοκλύμενου που θέλει να της κάνει κακό – 617: η Ελένη τρέχει τρομαγμένη – 618: η Ελένη έχει φτάσει αυτή τη στιγμή στον τάφο του Πρωτέα και αγγίζει κάποιο σημείο του – 628-629: η Ελένη επιχειρεί να αγκαλιάσει τον Μενέλαο και ο Μενέλαος την απωθεί με σκαιότητα / σωματική κίνηση και δράση / ο Μενέλαος εκφράζει έκπληξη, δυσπιστία και αποστροφή – 652: ο Μενέλαος ετοιμάζεται να φύγει)

5. Πώς εξελίσσεται η συναισθηματική κατάσταση της Ελένης στη σκηνή αυτή και ποια αίτια τη διαμορφώνουν; (588-601: η Ελένη είναι χαρούμενη, ευτυχισμένη, λόγω των ευχάριστων ειδήσεων από τη Θεονόη / εκδηλώνει το βασικό γνώρισμα του ήθους / χαρακτήρα της: αγαπάει τον άντρα της, πιστή και αφοσιωμένη σύζυγος / πότε θα’ρθεις: τραγική ειρωνεία / δραματική συγκίνηση, λυρισμός – στη χαρά της, ξέχασε να ρωτήσει για τη σωτηρία του Μενελάου / γιατί: ή α) από φόβο μήπως η Θεονόη ανακοινώσει κάτι άσχημο, ή β) από μετριοφροσύνη, ή γ) από σεβασμό στη δεοντολογία της αβρότητας / ο Ευριπίδης οργάνωσε έτσι τη σκηνή, γιατί η άγνοια της Ελένης κρατάει έντονο το ενδιαφέρον των θεατών και τη δική της αγωνία / από την άλλη: ξέχασε η Ελένη τη σχετική προφητεία του Ερμή, που η ίδια είχε αναφέρει στον πρόλογο; – 602-618: η Ελένη νιώθει έκπληξη, απορία, φόβο, τρόμο, ταραχή, πανικό από την εμφάνιση του Μενελάου και την παρερμηνεία των προθέσεών του / η πλάνη της Ελένης τονίζει την τραγικότητά της / τραγική ειρωνεία / οι κινήσεις της Ελένης εξωτερικεύουν τα συναισθήματά της – 618: αρχίζει να νιώθει ασφαλής η Ελένη και είναι σε θέση να κάνει διάλογο με τον Μενέλαο – 628-651: η Ελένη νιώθει ευχάριστα συναισθήματα από την αναγνώριση: χαρά, ευτυχία, αγαλλίαση / φαίνεται πιστή και αφοσιωμένη σύζυγος, που αγαπάει τον άντρα της – 652-658: τα ευχάριστα συναισθήματα της Ελένης μειώνονται από την αρνητική αντίδραση του Μενελάου και την κίνησή του να φύγει / περνάει ξανά από την ευτυχία στην πιο βαθιά απελπισία / όλα φαίνονται ότι χάνονται / κορύφωση της τραγικότητάς της – αυτές οι συναισθηματικές μεταπτώσεις εντείνουν τη δραματική ατμόσφαιρα και τονίζουν την τραγικότητα της ηρωίδας)

6. Ποια στοιχεία οδηγούν στην αναγνώριση του Μενελάου από την Ελένη και πώς αξιολογείτε την αναγνώριση από την άποψη της δραματικής τεχνικής; α) η ομοιότητα του ανθρώπου που η Ελένη έχει μπροστά της με τον σύζυγό της Μενέλαο, β) η ομολογία του ότι αυτός είναι ο Μενέλαος, γ) η πληροφορία που έδωσε η Θεονόη ότι ο Μενέλαος θα φτάσει στην Αίγυπτο – η αναγνώριση θεωρείται κάπως βιαστική και άτεχνη, και η αντίδραση της Ελένης κάπως χλιαρή και ψυχρή)

7. Ποια στάση κρατάει ο Μενέλαος απέναντι στην Ελένη όταν του λέει ότι είναι η γυναίκα του; Θεωρείτε τη στάση του φυσική; Μπορεί να δικαιολογηθεί από κάποια άποψη; (σ. 53 σχολ. εγχ: . ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ – στίχοι: 629-655: ο Μενέλαος δεν πιστεύει ότι αυτή η γυναίκα που έχει μπροστά του είναι η σύζυγός του Ελένη – έχει τα εξής στοιχεία: α) την ομοιότητα αυτής της γυναίκας που έχει μπροστά του με τη σύζυγό του Ελένη, β) την ομολογία της ότι είναι η Ελένη, γ) τη μαρτυρία της γερόντισσας / όλα αυτά τα απορρίπτει / η στάση του δεν είναι λογική και φυσική – ο Μενέλαος φαίνεται δύσπιστος, αφελής, απλοϊκός, προσκολλημένος στα φαινόμενα, βρίσκεται σε σύγχυση – η στάση του μπορεί να δικαιολογηθεί από μια άποψη: ο Μενέλαος για χρόνια πολεμούσε στην Τροία για να πάρει πίσω τη γυναίκα του, η ζωή του άλλαξε ριζικά εξαιτίας αυτού του πολέμου και αυτής της γυναίκας, πώς να πιστέψει τώρα πως όλα αυτά ήταν μάταια; / αντίθετα, σε μια έξαρση τραγικής ειρωνείας, θεωρεί αυτή που έχει μπροστά του φάντασμα και την άλλη στη σπηλιά την πραγματική Ελένη – από ένα σημείο και μετά όμως, ύστερα από τόσες αποδείξεις που δεν τις δέχεται, ο Μενέλαος παρουσιάζεται βραδύνους / ο Ευριπίδης γελοιοποιεί εδώ τον Μενέλαο – όλα αυτά τα μεθοδεύει έτσι ο ποιητής, για να πετύχει, στη συνέχεια, την κορύφωση της δραματικής ατμόσφαιρας στη σκηνή με τον αγγελιοφόρο και στην αναγνώριση της Ελένης από τον Μενέλαο)

8. Ποια στοιχεία καθιστούν τραγικά πρόσωπα τον Μενέλαο και την Ελένη; (τον Μενέλαο: η άρνησή του να δεχτεί την αλήθεια – την Ελένη: οι συναισθηματικές της μεταπτώσεις)

9. Τι ρόλο παίζει η στιχομυθία στην ενότητα αυτή; α) οδηγεί στην πρώτη αναγνώριση / προώθηση του μύθου, β) προκαλεί τις συναισθηματικές μεταπτώσεις της ηρωίδας / τραγικότητα)

10. Στη σκηνή υπάρχει «δραματική επιβράδυνση». Ποια στοιχεία αξιοποιεί ο ποιητής για να την πετύχει; ( α) στίχοι 594-598: η Ελένη ξέχασε να ρωτήσει τη Θεονόη για τη σωτηρία του Μενελάου, β) στίχοι 629-655: η δυσπιστία του Μενελάου)

Εργασίες:

1) Στην πρώτη σκηνή, ο Μενέλαος αρνείται να δεχτεί ότι έχει απέναντί του τη σύζυγό του, την Ελένη. Πέρα από το είδωλο που έχει κρύψει σε σπηλιά, τι πιστεύετε ότι τον εμποδίζει να την αναγνωρίσει; (σχολ. εγχ. σ. 84)

2) Να χαρακτηρίσετε τον Μενέλαο από τις αντιδράσεις του στη σκηνή αυτή.

3) Πώς εξελίσσεται η ψυχοσυναισθηματική κατάσταση της Ελένης;

4) Τι ρόλο παίζει η στιχομυθία στη σκηνή;

5) Κάποια/ ες από τις ερωτήσεις της επεξεργασίας, που δεν απαντήθηκαν κατά την παράδοση του μαθήματος.

Β’ Επεισόδιο, 2^η σκηνή, στίχοι 659-730

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να αναγνωρίσουν στο κείμενο τις σκηνοθετικές και σκηνογραφικές πληροφορίες

• να γνωρίσουν τους θεατρικούς όρους «Αγγελιαφόρος» και «αγγελική ρήση»

• να αντιληφθούν την προώθηση του μύθου που οδηγεί στην τελική αναγνώριση των δύο ηρώων

• να αξιολογήσουν τη 2^η αναγνώριση από την άποψη της δραματικής τεχνικής

• να συν-αισθανθούν τα συναισθήματα της αναγνώρισης των δύο ηρώων

• να αντιληφθούν την άρση της ιδέας του ειδώλου και της αντίθεσης «είναι-φαίνεσθαι»

• να κατανοήσουν τη δραματική αναγκαιότητα του ρόλου του Αγγελιαφόρου.

Επεξεργασία του κειμένου:

1. Ανάγνωση της ενότητας.

2. Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο της ενότητας. (με τη βοήθεια των πλαγιότιτλων και με τις απαραίτητες λεπτομέρειες)

3. Προωθείται ο μύθος στη σκηνή αυτή και πώς; (ναι-με την αγγελική ρήση: 667-680 / ανάληψη του ειδώλου → 2^η αναγνώριση)

4. Ποιο καινούριο πρόσωπο εισέρχεται στη σκηνή; (ο Αγγελιαφόρος-ένας από τους επιζήσαντες συντρόφους / υπηρέτης του Μενελάου)

5. Ποιες σκηνοθετικές και σκηνογραφικές πληροφορίες δίνει το κείμενο για την παρουσία τού Αγγελιαφόρου; (σ. 55 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ και ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ – 659-661: ο Aγγελιαφόρος ίσως εισέρχεται ελαφρώς τρέχοντας και μιλάει λαχανιασμένα – από τη δεξιά πάροδο – ρακένδυτος κι αυτός – 667-680: ανάληψη και ομιλία του ειδώλου σε ευθύ λόγο-πιθανόν να διαφοροποιεί το ύφος, τον τόνο της φωνής και τις κινήσεις του – 681: αντιλαμβάνεται την παρουσία της Ελένης και στρέφεται προς αυτή)

6. Ποιες ειδήσεις / πληροφορίες φέρνει ο αγγελιαφόρος στον Μενέλαο;(667-680: ανάληψη του ειδώλου της Ελένης στους ουρανούς και ομιλία του – λήξη της ιδέας του ειδώλου-δεν χρειάζεται πια)

7. Πώς αντιμετωπίζει ο Aγγελιαφόρος την πραγματική Eλένη; (681-686: αναιδές ύφος προς την Eλένη, και μάλιστα μπροστά στον Mενέλαο: δείχνει α) την οικειότητά του με την Eλένη ή β) την έλλειψη σεβασμού απέναντί της)

8. Πώς αντιδρά ο Μενέλαος στο άκουσμα της είδησης; (687-689: πιθανώς ο Mενέλαος στο σημείο αυτό μονολογεί-συνδυάζει τις πληροφορίες-πείθεται-αναγνωρίζει την Ελένη – ολοκλήρωση της αναγνώρισης των δύο συζύγων – σ. 57 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ / οι δύο ήρωες περνούν από την άγνοια στη γνώση → αίρεται η αντίθεση ανάμεσα στο «φαίνεσθαι» και το «είναι» – στο εξής οι δύο ήρωες υπάρχουν πια με την πραγματική τους ταυτότητα → «είναι» = «φαίνεσθαι»)

9. Ποια είναι η συναισθηματική κατάσταση των δύο ηρώων / συζύγων κατά την αναγνώρισή τους και πώς εκδηλώνεται από τον καθένα τους; Ποιες σκηνοθετικές πληροφορίες δίνει το κείμενο; (688-689: πιθανόν ο Μενέλαος αναφωνεί – 690-730(-772) : οι δύο σύζυγοι τραγουδώντας ένα λυρικό αμοιβαίο εκφράζουν την ευτυχία τους που ξαναβρέθηκαν, αλλά και τον πόνο τους για όσα μάταια υπέφεραν – 689,692-700,722,725: αγκαλιάζονται, πιθανόν η Ελένη να λύνει τα μαλλιά της, δακρύζουν – 692, 715: η Ελένη στρέφεται προς τον Χορό – συναισθήματα: ενθουσιασμός, χαρά, αγαλλίαση, ευτυχία, ανακούφιση, αγάπη, τρυφερότητα – μετάβαση από τη δυστυχία στην ευτυχία→ «περιπέτεια» – η Ελένη ως γυναίκα είναι πιο συναισθηματική, ο Μενέλαος ως άντρας είναι πιο συγκρατημένος)

10. Πώς αξιολογείτε τη 2^η αναγνώριση από την άποψη της δραματικής τεχνικής; (αριστοτεχνική – η αγγελική ρήση, με τον ευθύ λόγο, παραστατική / δραματική – έντονη έκφραση των συναισθημάτων και από τους δύο ήρωες)

11. Είναι απαραίτητος ο ρόλος του Αγγελιαφόρου; (σ. 55 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ –

μεταφέροντας στη σκηνή γεγονότα που διαδραματίστηκαν σε άλλο τόπο / εκτός σκηνής και που είναι σημαντικά για τη δράση επί σκηνής, ο ρόλος συμβάλλει στην προώθηση του μύθου: αναγνώριση → εξέλιξη → λύση του δράματος – επίσης εξυπηρετεί την ενότητα του τόπου)

Εργασίες:

1) Να περιγράψετε τη συναισθηματική κατάσταση της Ελένης και του Μενελάου κατά τη 2^η αναγνώριση.

2) Ο ρόλος του αγγελιαφόρου συντελεί στη 2^η αναγνώριση. Να δικαιολογήσετε τη διαπίστωση αυτή.

3) Με ποιο τρόπο αίρεται / λήγει η αντίθεση «είναι-φαίνεσθαι» σε αυτό το σημείο του έργου;

4) Κάποια/ες από τις ερωτήσεις της επεξεργασίας, που δεν απαντήθηκαν κατά την παράδοση του μαθήματος.

Β’ Επεισόδιο, 2^η σκηνή, στίχοι 731- 840 - 3^η σκηνή, στίχοι 841-941

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να αντιληφθούν τον διευρυμένο ρόλο του Αγγελιαφόρου

• να επισημάνουν τις βασικές ιδέες που αναπτύσσονται στην ενότητα

• να συνδέσουν τη «διάνοια» με το πολιτικό και πνευματικό κλίμα της εποχής της παράστασης

• να συν-αισθανθούν τις συναισθηματικές διακυμάνσεις των δύο ηρώων

• να συνειδητοποιήσουν την τραγικότητά των δύο ηρώων όπως αποτυπώνεται με τη στιχομυθία

• να διακρίνουν τα ρομαντικά στοιχεία του έργου.

Επεξεργασία του κειμένου

(συνοπτική θεώρηση) :

1. Ανάγνωση της ενότητας και επισήμανση των κύριων σημείων που οδηγούν στην εξέλιξη του μύθου (775-785: αναγνώριση της Ελένης από τον Αγγελιαφόρο – 813-821: εντολές Μενελάου προς Αγγελιαφόρο / προοικονομία – 861-866: νέα απειλή για τη ζωή του Μενελάου, από τον Θεοκλύμενο – 908-914: αρχή εξύφανσης του σχεδίου σωτηρίας / ρόλος Θεονόης)

2. Σύνδεση με το πολιτικό και πνευματικό κλίμα της εποχής (782: ματαιότητα του πολέμου, 822-3 κ.ε.: αμφισβήτηση της μαντικής – αντίκτυπος των προβληματισμών αυτών στους Αθηναίους θεατές του 412 π.X. / μετά την καταστροφή στη Σικελία οι Aθηναίοι στράφηκαν εναντίον των πολιτικών, των χρησμολόγων και μάντεων που με τις προφητείες τους τους είχαν δημιουργήσει την ελπίδα ότι θα καταλάβουν τη Σικελία – σκεπτικισμός των σοφιστών)

3. Επισήμανση του διευρυμένου ρόλου του Αγγελιαφόρου (775-837: ο Αγγελιαφόρος παραμένει στη σκηνή και μετά την αναγγελία για την ανάληψη του ειδώλου – ξαναγίνεται ο πιστός υπηρέτης που εκδηλώνει συναισθήματα και εκφράζει προβληματισμούς)

4. Διάνοια (αναφορές του Αγγελιαφόρου / γέροντα υπηρέτη σε θέματα όπως: 739,779, 786-795 : οι θεοί, η τύχη και η ανθρώπινη μοίρα / αδυναμία του ανθρώπου να φτάσει εύκολα στη γνώση– 803-810: οι δούλοι – 822-837: αμφισβήτηση της μαντικής – ο Ευριπίδης εκφράζει τις δικές του αντιλήψεις μέσα από το στόμα των ηρώων του / σκεπτικιστής / αμφισβητεί παραδοσιακές αντιλήψεις / επηρεασμένος από τους σοφιστές / «από σκηνής φιλόσοφος» – άλλες ιδέες: 731-732, 894, 896, 899,928-929, 936-939)

5. Συναισθηματικές διακυμάνσεις, τραγικότητα και ήθος των ηρώων μετά την αναγνώριση (731-772: «αμοιβαίο»: βάσανα της Ελένης στο παρελθόν / μελαγχολία και θλίψη / συγκεφαλαιώνεται η τραγικότητα της ηρωίδας – 764-766: ο Μενέλαος αποκαθιστά την τιμή και αξιοπρέπεια της Ελένης – 796-803: ο Αγγελιαφόρος αποκαθιστά την τιμή και αξιοπρέπεια της Ελένης – 860 κ.ε.: πανικός, σύγχυση της Ελένης / συναισθηματική μεταστροφή→ «έλεον» και «φόβον» των θεατών – 877-879 και 917: ο Μενέλαος αμφισβητεί το ήθος της Ελένης – 892 κ.ε.: ήθος Μενελάου: αφελής, επιπόλαιος / 921-939: ηρωικό ήθος – μετάβαση των δύο ηρώων από την ευτυχία στη δυστυχία / «περιπέτεια» / λόγω κινδύνων του μέλλοντος / τραγικά πρόσωπα – 860-924: η στιχομυθία προκαλεί και συγχρόνως αποτυπώνει την ένταση και αγωνία των δύο ηρώων για το μέλλον)

6. Το αίσθημα της τιμής (736-8, 759-760, 762-763, 770-772, 796-798, 877-884, 917: η σκέψη και η δράση του Mενελάου και της Eλένης καθορίζονται από το αίσθημα τιμής, σύμφωνα και με τον ηρωικό κώδικα της εποχής)

7. Ρομαντικά στοιχεία του έργου (921-935: ο αμοιβαίος όρκος των δύο συζύγων – ο χωρισμός τους τόσα χρόνια – η επανεύρεση τους – η συζυγική τους πίστη – η μελλοντική απόδρασή τους)

Εργασίες:

1) Ο Ευριπίδης χαρακτηρίστηκε «από σκηνής φιλόσοφος». Πώς επιβεβαιώνεται ο χαρακτηρισμός αυτός στην ενότητα; (Βασιστείτε στους στίχους 786-795, 803-810, 822-837)

Β΄ Επεισόδιο, 4^η σκηνή, στίχοι 942-1042

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να εντοπίσουν τις σκηνοθετικές και σκηνογραφικές πληροφορίες και να συσχετίσουν την «όψη» με το πρόσωπο και τον ρόλο της Θεονόης

• να διακρίνουν τα στοιχεία της ενότητας που συμβάλλουν στην προώθηση του μύθου

• να διαπιστώσουν τις μαντικές ικανότητες της Θεονόης αλλά και τις αδυναμίες της

• να διακρίνουν στον λόγο της Ελένης την ικεσία, τη διάνοια και τα ρητορικά επιχειρήματά της για να πείσει τη Θεονόη

• να ηθογραφήσουν την Ελένη και να εντοπίσουν τα στοιχεία που συνθέτουν την τραγικότητά της.

Επεξεργασία του κειμένου:

1. Ανάγνωση της ενότητας.

3. Πώς εισέρχεται η Θεονόη στη σκηνή; (υποτίθεται από την κεντρική πύλη του παλατιού – σσ. 71 και 73 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ / 951-960: σκηνοθετικές και σκηνογραφικές πληροφορίες / «όψη» - η Θεονόη εισέρχεται στη σκηνή συνοδευόμενη από γυναίκες-δούλες, που τους δίνει οδηγίες να κάνουν τον απαραίτητο καθαρμό του αέρα και του εδάφους με φωτιά και θειάφι, για να περάσει η μάντισσα έτοιμη να δεχτεί τη θεϊκή έμπνευση / τυπικό εξαγνισμού / σχόλιο 2 σχολ. εγχ. – η Θεονόη πιθανόν να φορά αιγυπτιακά ρούχα, πολυτελή και με ιερατική όψη – εμφανίζεται με τελετουργική επισημότητα, μεγαλοπρέπεια, ανάλογη του προσώπου και της ιδιότητάς της – με αυτό ο Ευριπίδης θέλει: α. να τονίσει τον ξεχωριστό της χαρακτήρα ως μάντισσας και τον ρόλο που θα διαδραματίσει στην εξέλιξη του έργου, β. να ενισχύσει με την «όψη» την αποφασιστική τροπή που θα πάρει η εξέλιξη του έργου στο εξής)

4. Σε ποιον απευθύνεται αρχικά η Θεονόη και τι λέει; (960-963: απευθύνεται στην Ελένη – αισθάνεται δικαιωμένη και υπερήφανη που επαληθεύτηκε η μαντεία της / ειρωνικός τόνος στην ερώτησή της)

5. Σε ποιον απευθύνεται στη συνέχεια; (964-984: στον Μενέλαο)

6. Ποια στοιχεία στον λόγο της Θεονόης προς τον Μενέλαο τονίζουν τη μαντική της ικανότητα; (964-978 (βλέπε και 960-963): γνωρίζει τις περιπέτειες του Μενελάου, γνωρίζει τα σχέδια και τις διαθέσεις των θεών / από τον στίχο 967 αρχίζει να εμπνέεται και να χρησμοδοτεί-έως 978 / φανταζόμαστε την ανάλογη σκηνοθεσία: ίσως σηκώνει τα χέρια της ψηλά, στρέφει το βλέμμα της προς τον ουρανό, ή ακόμη και έχοντας τα μάτια της κλειστά / υπάρχει διαφωνία στους θεούς για τον Μενέλαο-θα κάνουν συμβούλιο αυτή τη μέρα και ο Δίας θα αποφασίσει / κρίσιμη μέρα / ενότητα χρόνου: όλα θα γίνουν σε ένα 24ωρο / δραματική ένταση / αγωνία ηρώων και θεατών-η Ήρα είναι υπέρ του γυρισμού του Μενελάου και της Ελένης στην πατρίδα, η Αφροδίτη είναι εναντίον – θρησκευτικές αντιλήψεις: α. ανθρωπομορφισμός των θεών: «αγορά» θεών, απόφαση Δία, πάθη θεαινών, β. οι θεοί καθορίζουν τη ζωή των ανθρώπων / όταν ο άνθρωπος συγκρούεται με τη θεϊκή δύναμη, είναι ο ηττημένος και βιώνει την τραγικότητα)

7. Ποιος στίχος δηλώνει τον κρίσιμο ρόλο της Θεονόης και τι εντύπωση προκαλεί; Πώς αναλύεται στη συνέχεια; (979 και 980-984: 979: βαρυσήμαντος στίχος / η Θεονόη γνωρίζει τη δύναμή της / από την επιλογή και απόφασή της εξαρτάται η καταστροφή ή η σωτηρία του Μενελάου / καθοριστικός ο ρόλος της για την εξέλιξη του δράματος / δραματική ένταση / αγωνία ηρώων και θεατών για την επιλογή της μάντισσας / εξυπηρετεί τη δραματική τεχνική του ποιητή: εντάσσει τη Θεονόη στην πλοκή / προώθηση του μύθου{προώθηση του μύθου γίνεται και με την ίδια την είσοδο της Θεονόης στη σκηνή} – σ. 71 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ / 980-984: δίλημμα Θεονόης: αποκάλυψη → καταστροφή Μενελάου / Αφροδίτη / υπακοή στον αδελφό της # σωτηρία Μενελάου / Ήρα / ανυπακοή στον αδελφό της και βασιλιά)

8. Παρά τη μαντική της ικανότητα, η Θεονόη έχει και αδυναμίες. Σε ποιους στίχους δηλώνονται ή υποδηλώνονται; (985-986 / αμφίσημο το νόημά τους, 980-984: είναι αδελφή του βασιλιά και, αν βοηθήσει τους δύο συζύγους, θα υπάρξει κόστος και για την ίδια – η αδελφική της αγάπη)

9. Ποιες λέξεις-φράσεις και ενέργειες της Ελένης δείχνουν την ικεσία της προς τη Θεονόη; (987-993 και 1038-1039: Ικέτισσα, ω! παρθένα, σου προσπέφτω / σκηνοθετική πληροφορία: γονατίζει και αγκαλιάζει τα πόδια της Θεονόης, σε παρακαλώ, έλα, γλίτωσέ τον, σε ικετεύω, λύτρωσέ με, Αχ!, μην τον φανερώσεις, σε ικετεύω, κάνε μου αυτή τη χάρη)

10. Ο ικετευτικός λόγος της Ελένης είναι συγχρόνως ένας ρητορικός λόγος, με τον οποίο ζητάει κάτι προβάλλοντας διάφορα επιχειρήματα. Τι ακριβώς ζητάει η Ελένη από τη Θεονόη και με ποια επιχειρήματα προσπαθεί να την πείσει; Είναι τα επιχειρήματα της Ελένης πειστικά; (σ.73 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ / αίτημα: 991-992: να μην αποκαλύψει η Θεονόη την παρουσία τού Μενελάου στον Θεοκλύμενο – επιχειρήματα: α) 987-990: η Ελένη προσπέφτει ικέτισσα στα πόδια της Θεονόης και την παρακαλεί να μη χάσει τον άντρα της τώρα που τον βρήκε, ύστερα από τόσα χρόνια / με την τραγικότητά της προσπαθεί να προκαταλάβει τη Θεονόη, να τη συγκινήσει και να την κάνει να τη λυπηθεί – β) 993-996-1003: θα είναι ασέβεια και αδικία να συναινέσει η Θεονόη να πάρει ο αδελφός της με τη βία κάτι που ανήκει σε άλλον, την Ελένη από τον Μενέλαο / διάνοια: ο θεός μισεί τη βία-αδικία-ασέβεια και προστάζει οι άνθρωποι να έχουν μόνο αυτά που τους ανήκουν δικαιωματικά / η Ελένη αποβλέπει στο να ξεπεράσει η Θεονόη το συναισθηματικό εμπόδιο της αδελφικής αγάπης και να δείξει ευσέβεια και δικαιοσύνη, προστατεύοντας τον Μενέλαο και την Ελένη / σχόλιο 7 σχολ. εγχ. – γ) 1003-1008: η Θεονόη πρέπει να τηρήσει, ως κληρονόμος, την υπόσχεση του νεκρού πατέρα της, οπότε πρέπει να σωθεί ο Μενέλαος για να γίνει αυτό – δ) 1009-1016: θα αδικήσει η Θεονόη τον δίκαιο πατέρα της και θα διαπράξει ασέβεια απέναντι στον θεό, αν εκτελέσει τη διαταγή του άδικου αδελφού της – ε) 1017-1019: ως μάντισσα η Θεονόη οφείλει να γνωρίζει το δίκαιο και να το πράττει – στ) 1020-1025: η Ελένη ως δυστυχισμένη γυναίκα λόγω της μοίρας της ζητάει λίγη βοήθεια από μια άλλη γυναίκα / τραγικότητα / προσπαθεί να συγκινήσει τη Θεονόη και να την κάνει να τη λυπηθεί – ζ) 1026-1034: με τη σωτηρία του Μενελάου και την επιστροφή τους στην πατρίδα, θα αποκατασταθεί η τιμή και η αξιοπρέπεια της Ελένης, θα αποκατασταθεί κοινωνικά η κόρη τους Ερμιόνη, θα απολαύσει η Ελένη τη χαρά του νόστου και την ευτυχία του σπιτικού της / ξενιτιά μαύρη: τραγικότητα της ηρωίδας – η) 1035-1037: θα ήταν άδικο, αφού επέζησε του Τρωικού πολέμου ο Μενέλαος, να τον χάσει τώρα η Ελένη σε τέτοιες συνθήκες / προσδίδει τραγικότητα στον Μενέλαο: θα ήταν τιμητικό να σκοτωθεί στην Τροία και καθόλου τιμητικό να πεθάνει στην Αίγυπτο από τον Θεοκλύμενο – θ) 1038-1042: επαναλαμβάνει το αίτημά της και προτρέπει τη Θεονόη να μιμηθεί το ενάρετο ήθος του πατέρα της, συμπληρώνοντας το κατάλληλο γνωμικό / διάνοια – η Ελένη στον λόγο της ικετεύει και επικαλείται το αίσθημα δικαιοσύνης που γνωρίζει ότι διακατέχει τη Θεονόη συνυφασμένο με την ευσέβειά της ως προφήτισσας / επικαλείται τη λογική, το συναίσθημα και το ήθος / μιλάει με ύφος ικετευτικό / τα επιχειρήματά της είναι πειστικά και ισχυρά, επηρεάζουν τη Θεονόη, γιατί η τελευταία είναι ευσεβής, δίκαια και γυναίκα)

11. Πώς ηθογραφείται η Ελένη στην ενότητα; (987-990, 1020-1025, 1037, 1038: τραγικότητα Ελένης – όμως, η Ελένη αγωνίζεται για τη σωτηρία του άντρα της και τη δική της και για την αποκατάσταση της τιμής της → βασικός παράγοντας που ρυθμίζει τη σκέψη και τη δράση της – ικετεύει και επιχειρηματολογεί – ευγενής, αριστοκράτισσα, ευσεβής αρχόντισσα, δεν διστάζει να πέσει στα πόδια της Θεονόης – ευαίσθητη και αδικημένη γυναίκα – πιστή και αφοσιωμένη σύζυγος, που αγαπάει τον άντρα της – ευφυής, γιατί σφυροκοπάει τη Θεονόη με επιχειρήματα που ξέρει ότι θα την επηρεάσουν)

12. Ποιες ιδέες εκφράζονται στην ενότητα; (διάνοια: 967-982: ανθρωπομορφισμός των θεών – 996-1003: ο θεός αγαπάει και προστάζει τη δικαιοσύνη / η λέξη ο θεός με την έννοια του ηθικού νόμου, της ηθικής τάξης / γνωμικό / ο Ευριπίδης συνηθίζει να διατυπώνει γνώμες με κύρος, που δεν φαίνεται να έχουν άμεση σχέση με όσα έχουν προηγηθεί – 1041-1042: τα παιδιά να μοιάζουν στους (καλούς) γονείς τους)

Εργασίες:

1) Ποια ατμόσφαιρα δημιουργείται στη σκηνή με την εμφάνιση της Θεονόης; (σχολ. εγχ. σ. 85)

2) Να περιγράψετε τον τρόπο με τον οποίο εισέρχεται η Θεονόη στη σκηνή. Ποιους σκοπούς τού ποιητή εξυπηρετεί;

3) Ποια επιχειρήματα προβάλλει η Ελένη στη Θεονόη για να την πείσει να μην αποκαλύψει την παρουσία του Μενελάου στον Θεοκλύμενο; Πώς τα κρίνετε;

4) Η ρήση της Ελένης, ανάμεσα στα άλλα, περιλαμβάνει: α) το αίτημά της, β) τα επιχειρήματά της, γ) αναφορά στα προσωπικά της πάθη. Να εντοπίσετε στο κείμενο τα παραπάνω στοιχεία και να αναφερθείτε στη λειτουργία τους. (σχολ. εγχ. σ. 85)

5) Κάποια / ες από τις ερωτήσεις της επεξεργασίας, που δεν απαντήθηκαν κατά την παράδοση του μαθήματος.

Β΄ Επεισόδιο, 4^η σκηνή, στίχοι 1043-1139

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να αντιληφθούν την προώθηση του μύθου με την απόφαση της Θεονόης

• να αναγνωρίσουν στο κείμενο τις σκηνοθετικές και σκηνογραφικές πληροφορίες

• να διακρίνουν τα επιχειρήματα στους λόγους του Μενελάου και της Θεονόης και να αντιληφθούν τον δικανικό χαρακτήρα της 4^ης σκηνής

• να ηθογραφήσουν τον Μενέλαο και τη Θεονόη

• να εντοπίσουν τη «διάνοια» σε στίχους του κειμένου

Επεξεργασία του κειμένου:

1. Ανάγνωση της ενότητας.

3. Προωθείται ο μύθος και πώς; (ναι – με την απόφαση της Θεονόης, ύστερα και από τον λόγο του Μενελάου, να βοηθήσει τους δύο ήρωες / συζύγους στο σχέδιο σωτηρίας τους)

4. Σχολιασμός των στίχων 1043-1045. (σχόλιο σχολ. εγχ.: H συµβατική παρεµβολή του Xορού διαχωρίζει τη ρήση της Eλένης από τη ρήση του Mενελάου και υπογραµµίζει τον ρητορικό χαρακτήρα της σκηνής, που θυµίζει «αγώνα λόγων»)

5. Με ποια επιχειρήματα ο Μενέλαος προσπαθεί να πείσει τη Θεονόη; (σ. 77 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ / επιχειρήματα: α) 1046-1052: ο Μενέλαος δεν θα παρακαλέσει τη Θεονόη αλλά θα της μιλήσει με αντρίκειο θάρρος– β) 1052-1055: είναι σωστό / λογικό η Θεονόη να τον σώσει μαζί με τη γυναίκα του – γ) 1055-1057: αν δεν το κάνει, θα αποκτήσει κακό όνομα / ιδέα της υστεροφημίας – δ) 1057-1069: απειλεί ότι θα πέσει πάνω στον τάφο του Πρωτέα / σκηνοθετική πληροφορία: αποστροφή του Μενελάου προς τον τάφο-νεκρό Πρωτέα / για να ζητήσει από αυτόν να του δώσει πίσω την Ελένη, όπως είχε υποσχεθεί στον Δία / υπενθυμίζει στη Θεονόη τη δέσµευση που είχε αναλάβει ο πατέρας της απέναντι στον θεό-το καθήκον του φύλακα Πρωτέα με τον θάνατό του περνά στην κληρονόµο Θεονόη- η αθέτηση αυτού του καθήκοντος θα ατίµαζε ακόµα και τον νεκρό – ε) 1069-1076: επικαλείται τον Άδη ζητώντας του ή να φέρει πίσω στη ζωή όλους όσοι θυσιάστηκαν για την Ελένη στον Τρωικό πόλεμο ή να αναγκάσει τη Θεονόη να φανεί ακόμα πιο ενάρετη από τον πατέρα της επιστρέφοντας την Ελένη στον Μενέλαο / παράλογο επιχείρημα / εννοεί ότι, αν τελικά δεν γυρίσει στη Σπάρτη µε την Ελένη, ο θάνατος τόσων ανθρώπων στην Τροία θα είναι μάταιος – στ) 1076-1080: θα αντιμετωπίσει με τα όπλα τον Θεοκλύμενο – ζ) 1081-1089: σε περίπτωση σύλληψής τους από τον Θεοκλύμενο, θα αυτοκτονήσουν πάνω στον τάφο του Πρωτέα / προσβολή και ατίμωση για τη Θεονόη και τον πατέρα της – η) 1089-1092: μόνο δύο ενδεχόμενα υπάρχουν: ή την Ελένη θα την πάρει ο Μενέλαος και κανένας άλλος ή θα πεθάνουν και οι δύο – θ) 1092-1094: επαναλαμβάνει το πρώτο επιχείρημα / έχει συγκινηθεί από όσα ο ίδιος είπε και προσπαθεί τώρα να πνίξει τη συγκίνησή του, επανερχόµενος στο ιδανικό του άντρα, που αντιµέτωπος µε τα δεινά δεν κλαίει – 1095-1098: επαναλαµβάνει και συνοψίζει το αίτηµά του – τα επιχειρήματα του Μενελάου είναι ίδια περίπου με της Ελένης, αλλά με διαφορετικό ύφος: απαιτητικό και απειλητικό)

6. Πώς ηθογραφείται ο Μενέλαος; (βασιλιάς και ήρωας – δεν παρακαλεί, αλλά απαιτεί – σοβαρός, αποφασιστικός, μιλά με θάρρος, απευθύνεται σαν ίσος προς ίσο στον Πρωτέα, απαιτητικός έως απειλητικός – ανακτά το ηρωικό του ήθος, σε σχέση με το Α΄ Επεισόδιο – στο τέλος συγκινημένος)

7. Σχολιασμός των στίχων 1099-1100. (πάλι συµβατική παρεµβολή του Xορού, που διαχωρίζει τον λόγο του Mενελάου από τον λόγο της Θεονόης)

8. Σε πους στίχους διατυπώνεται με ακρίβεια η απόφαση της Θεονόης; (1108-1110, 1123-1125, 1129-1131)

9. Με ποια επιχειρήματα η Θεονόη αιτιολογεί την απόφασή της; (σ. 79 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ / επιχειρήματα: α) 1101: είναι και θέλει να μείνει ευσεβής – β) 1102-1104: θέλει να κρατήσει το όνομά της και του πατέρα της καθαρό / να μη στιγματιστεί από κάποια άδικη πράξη / αξία της υστεροφημίας – γ) 1105-1108: είναι δίκαιη – δ) 1110-1113: η θρησκευτική της ιδιότητα ως μάντισσας την κατευθύνει στο θέλημα της Ήρας και όχι της Αφροδίτης – ε) 1114-1123: θα ήταν άδικο να μη δώσει την Ελένη στον Μενέλαο-το ίδιο θα έκανε και ο πατέρας της-η αδικία τιμωρείται ακόμη και μετά θάνατον – στ) 1126-1129: με την απόφασή της ουσιαστικά θα βοηθήσει τον αδελφό της / θα τον κρατήσει μακριά από μια επικείμενη άδικη πράξη, οπότε θα παραμείνει δίκαιος και ευσεβής – 1132-1135: προτρέπει τους δύο συζύγους να προσευχηθούν για βοήθεια στους θεούς – ζ) 1136-1137: επαναλαμβάνει το επιχείρημα της υστεροφημίας τού πατέρα της / σεβασμός παιδιού προς γονιό)

10. Πώς ηθογραφείται η Θεονόη; (ευγενής / αριστοκράτισσα – αγνή, ευγενική – ευσεβής, δίκαια – συνετή, γενναία, με βαθύτητα σκέψης: θα ωφελήσει τελικά τον Θεοκλύμενο, για τον οποίο νιώθει ουσιαστική αδελφική αγάπη – ενδιαφέρεται για την υστεροφημία της – αντάξια κόρη ενός έντιμου πατέρα)

11. Σχολιασμός των στίχων 1138-1139 (με την παρέµβαση αυτή του Χορού / Kορυφαίας ολοκληρώνεται η 4^η σκηνή και η Θεονόη αποχωρεί από τον σκηνικό χώρο)

12. Ποιες ιδέες εκφράζονται στην ενότητα; (διάνοια: 1055-1057 και 1102-1104: η ιδέα της υστεροφημίας – 1119-1123: τιμωρία της αδικίας και μετά θάνατον – 1138-1139: λαϊκή αντίληψη ότι µόνο ο δίκαιος ευτυχεί – 1134-1135: ευμετάβολη η βούληση των θεών / ανθρωπομορφισμός – 1126-1129: η αδελφικη αγάπη)

13. Ποια είναι τα συναισθήματα των θεατών; (ανακούφιση, ικανοποίηση, ελπίδα)

Εργασίες:

1) Με βάση την παρουσία και τα λόγια του Μενελάου σε όλη την 4^η σκηνή, πώς θα τον χαρακτηρίζατε:

• γενναίο άνδρα;

• καυχησιάρη στρατηγό ;

• δειλό άνθρωπο ;

• κάτι άλλο;

Πιστεύετε ότι είναι τραγικό πρόσωπο; (σχολ. εγχ. σ. 85)

2) Να σκιαγραφήσετε το ήθος της Θεονόης όπως διαγράφεται από τα δικά της λόγια και από τα λόγια των άλλων γι’ αυτήν. (σχολ. εγχ. σ. 85)

3) Με ποια επιχειρήματα ο Μενέλαος προσπαθεί να πείσει τη Θεονόη; Είναι πειστικά;

4) Ποια απόφαση παίρνει η Θεονόη και με ποια επιχειρήματα τη στηρίζει;

5) Να ηθογραφήσετε τον Μενέλαο και τη Θεονόη από τους λόγους τους.

6) Να σχολιάσετε τις ιδέες που αναπτύσσονται στους στίχους 1041-1042, 1119-1123 και 1138-1139.

7) Κάποια / ες από τις ερωτήσεις της επεξεργασίας, που δεν απαντήθηκαν κατά την παράδοση του μαθήματος.

Β΄ Επεισόδιο, 5^η σκηνή, στίχοι 1140-1219

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να αντιληφθούν την προώθηση του μύθου με την κατάστρωση του σχεδίου σωτηρίας

• να αναγνωρίσουν στο κείμενο τις σκηνοθετικές και σκηνογραφικές πληροφορίες

• να διακρίνουν τα μέρη του σχεδίου ώστε να εκτιμήσουν τις πιθανότητες επιτυχίας του

• να διαπιστώσουν την πνευματική ανωτερότητα της Ελένης έναντι του αρχιστράτηγου Μενέλαου

• να αντιληφθούν τον λειτουργικό ρόλο της στιχομυθίας στην 5^η σκηνή

• να συν-αισθανθούν την ψυχική ανάγκη της ηρωίδας να στραφεί σε ανώτερες δυνάμεις

• να εντοπίσουν τη «διάνοια» σε στίχους του κειμένου

Επεξεργασία του κειμένου:

1. Ανάγνωση της ενότητας.

3. Προωθείται ο μύθος και πώς; (ναι – με την κατάστρωση του σχεδίου σωτηρίας)

4. Σε ποιον ανήκει η σύλληψη του σχεδίου; (στην Ελένη)

5. Πώς αισθάνονται οι δύο σύζυγοι μετά την αποχώρηση της Θεονόης; (σ. 81 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ – 1140-1142: ικανοποίηση για την απόφαση της Θεονόης και αγωνία για τον τρόπο σωτηρίας / απότομη μεταβολή συναισθημάτων)

6. Ποιες προτάσεις κάνει ο Μενέλαος και πώς τις αντιμετωπίζει η Ελένη; (1143-1156: α) να αποδράσουν οδικώς με άμαξα – η Ελένη την απορρίπτει / δεν γνωρίζουν τη χώρα-δρόμους – β) να κρυφτεί και να σκοτώσει τον Θεοκλύμενο – η Ελένη την απορρίπτει / θα τον αντιληφθεί αμέσως η Θεονόη με τις μαντικές της ικανότητες και θα τον παραδώσει στον αδελφό της – γ) πρόταση και συγχρόνως ακύρωσή της από τον ίδιο: να αποδράσουν με καράβι, αλλά το δικό του βούλιαξε – η Ελένη δεν απαντάει επ’ αυτού – γενικά, ο λόγος της Eλένης είναι συνοπτικός αλλά ακριβής, σε κάθε ερώτηση-πρόταση του Μενελάου είναι ετοιμόλογη και απαντάει κοφτά / ο Μενέλαος προτείνει, η Ελένη αντιτάσσει)

7. Πώς κρίνετε τις προτάσεις του Μενελάου; (απλές / απλοϊκές έως αφελείς, επιπόλαιες, ανεφάρμοστες)

8. Ποιο σχέδιο προτείνει η Ελένη - ποια ακριβώς είναι τα βήματά του; (σχέδιο: 1157-1197 – α) 1158-1160: η Ελένη θα πει στον Θεοκλύμενο πως τάχα ο Μενέλαος έχει πεθάνει – β) 1161-1162: θα θρηνεί τον Μενέλαο μπροστά στον Θεοκλύμενο – γ) 1165-1168: θα του ζητήσει να κηδέψει τον άντρα της στη θάλασσα, γιατί εκεί δήθεν πέθανε – δ) 1169-1174: γι’ αυτό θα του ζητήσει ένα πλοίο / για να ρίξει τις νεκρικές προσφορές στη θάλασσα / γιατί οι Έλληνες δεν ενταφιάζουν στη γη τους πνιγμένους νεκρούς – ε) 1175-1181: στο ίδιο πλοίο θα επιβιβαστεί και ο Μενέλαος με τους άντρες του ετοιμοπόλεμους – στ) 1184-1189: μάρτυρας για τον «θάνατο» του Μενελάου θα είναι ο ίδιος ο Μενέλαος / σε αυτό βοηθάει και η τωρινή ενδυμασία του / σκηνογραφική πληροφορία: σκευή – ζ) 1191-1194: ο Μενέλαος τώρα θα κρυφτεί στον τάφο για την ασφάλειά του / σκηνοθετική πληροφορία – η) 1195-1197: η ίδια η Ελένη θα μπει μέσα στο παλάτι για να κόψει τα μαλλιά της και να βάλει μαύρα ρούχα / νεκρικά έθιμα των αρχαίων Ελλήνων / σκηνοθετική πληροφορία – σ. 81 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ / το σχέδιο βασίζεται στον δόλο: να εξαπατήσουν τον Θεοκλύμενο / για τους αρχαίους Έλληνες, ο δόλος ως συμπεριφορά ήταν ηθικά ανεκτός – το σχέδιο είναι λογικό, καλά οργανωμένο, προβλέπει και την παραμικρή λεπτομέρεια → πιθανότητες επιτυχίας)

9. Γιατί ο ποιητής χρησιμοποιεί την τεχνική της στιχομυθίας για την παρουσίαση του σχεδίου; (λειτουργικός ρόλος της στιχομυθίας: προωθεί την εξέλιξη του μύθου / συμβάλλει στην εξύφανση του σχεδίου απόδρασης – δίνει ζωντάνια και γρήγορο ρυθμό, και αποτυπώνει την ένταση και το πάθος των προσώπων – κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον των θεατών – αποκαλύπτει την υπεροχή της Ελένης έναντι του Μενελάου)

10. Πώς ηθογραφείται η Ελένη ως προς την κατάστρωση του σχεδίου και σε σχέση με τον Μενέλαο; (έξυπνη, ευφυής, εύστροφη, επινοητική, πονηρή, πανούργα, «θηλυκό μυαλό», λογική, ψύχραιμη, φροντίζει και την τελευταία λεπτομέρεια, οργανωτική / αναθέτει ρόλους, αποφασιστική, δυναμική, με αυτοπεποίθηση / δεν θυμίζει καθόλου την Ελένη του προλόγου / παίρνει τη ζωή στα χέρια της – υπερέχει πνευματικά του Μενελάου, ο οποίος αποδέχεται πλήρως τον πρωταγωνιστικό ρόλο της γυναίκας του / ο Ευριπίδης εξυψώνει τον ρόλο της γυναίκας – η σύλληψη του σχεδίου δείχνει την ικανότητα του ανθρώπου να αντιμετωπίσει με το μυαλό του τη δύναμη της εξουσίας / αντίθεση: πνεύμα#εξουσία)

11. Σε ποια ενέργεια προβαίνει η Ελένη αμέσως μετά; (1202-1219: προσεύχεται στην Ήρα και την Αφροδίτη / 1205: σκηνοθετική πληροφορία: προφανώς η Ελένη σηκώνει τα χέρια της ανοικτά προς τον ουρανό και κοιτάζει ψηλά – από την Ήρα ζητάει να τους λυτρώσει από τα δεινά, τονίζοντας ότι η Ήρα είναι σύζυγος του Δία, επομένως ως θεά του γάμου θα πρέπει να προστατεύσει τώρα και τον γάμο της Ελένης – από την Αφροδίτη ζητάει να της επιτρέψει να ζήσει και να γυρίσει στην πατρίδα και εκεί ας πεθάνει / έμμεσα, της επιρρίπτει ευθύνες για τη μοίρα της / διακριτικά, της ασκεί κριτική για τις ιδιότητές της: αχόρταγή για συμφορές, της αρέσουν ο έρωτας, το ψέμα, οι δολοπλόκες πράξεις και τα φίλτρα / ευγενικά, της κάνει έμμεση υπόδειξη να κρατάει το μέτρο – σ. 83 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ και ΑΣ ΕΜΒΘΥΝΟΥΜΕ / στην Αφροδίτη αφιερώνει διπλάσιους και παραπάνω στίχους απ’ ό,τι στην Ήρα, γιατί η μοίρα της μέχρι τώρα ήταν συνδεδεμένη με εκείνη και έτσι προσπαθεί περισσότερο να την πείσει, ενώ η Ήρα είναι ήδη ευνοϊκή απέναντί της, σύμφωνα με τη Θεονόη (στ. 969-970) – μετά τους τελευταίους στίχους, η Ελένη μπαίνει στο παλάτι)

12. Ποια είναι η ψυχοσυναισθηματική κατάσταση της Ελένης στους στίχους 1198-1219; (μετά την κατάστρωση έρχεται η ώρα της εκτέλεσης του σχεδίου / οι στιγμές είναι κρίσιμες / από αυτό εξαρτάται η ζωή τους – η Ελένη έχει επίγνωση της σοβαρότητας της κατάστασης, και, όσο καλό κι αν είναι το σχέδιο, δεν παύει να νιώθει αγωνία, άγχος, φόβο, οι πιθανότητες επιτυχίας είναι μισές μισές, γι’ αυτό αισθάνεται την ψυχική ανάγκη να απευθυνθεί σε ανώτερες δυνάμεις-θεούς και να ζητήσει και τη δική τους βοήθεια / έτσι νιώθει περισσότερη σιγουριά και αισιοδοξία για την επιτυχία του επικείμενου εγχειρήματός τους)

13. Ποιες ιδέες εκφράζονται στην ενότητα; (διάνοια: 1157: πονηρή η γυναικεία φύση – η έννοια του δόλου στο σχέδιο – 1183 και 1202-1219: οι θεοί καθορίζουν τη μοίρα-ζωή των ανθρώπων – 1202-1217: ανθρωπομορφισμός των θεών / ανεπαίσθητη ειρωνεία και κριτική του ποιητή για τις θρησκευτικές αντιλήψεις της εποχής του – 1210-1212: αντίθεση ανάμεσα στο όνομα / φαίνεσθαι και στο σώμα / είναι – 1213: η αξία της πατρίδας – 1218: η αξία του μέτρου)

Εργασίες:

1) Ποιο σχέδιο προτείνει η Ελένη; Προσπαθήστε να το αποδώσετε σε συνεχή λόγο σε 10 περίπου γραμμές. (σχολ. εγχ. σ. 85)

2) Να ηθογραφήσετε την Ελένη από το σχέδιο που συλλαμβάνει.

3) Στην 5^η σκηνή είναι φανερή η υπεροχή της Ελένης έναντι του Μενελάου. Να τεκμηριώσετε τη διαπίστωση αυτή με στοιχεία του κειμένου.

4) Να σχολιάσετε τους στίχους 1218-1219.

5) Κάποια/ες από τις ερωτήσεις της επεξεργασίας, που δεν απαντήθηκαν κατά την παράδοση του μαθήματος.

ΕΠΙΠΑΡΟΔΟΣ - Β΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ (576-1219)

Ολική θεώρηση

Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία

Φύλλο εργασίας

1^η Ομάδα: Μῦθος

Θέμα: Η εξέλιξη της υπόθεσης στο Β΄ Επεισόδιο της τραγωδίας.

Άσκηση: Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο του Β΄ Επεισοδίου.

2^η Ομάδα: Ἦθος

Θέμα: Ο χαρακτήρας, η συμπεριφορά και τα συναισθήματα της Ελένης, του Μενελάου, του Αγγελιαφόρου, της Θεονόης και του Χορού στο Β΄ Επεισόδιο της τραγωδίας.

Άσκηση: Να χαρακτηρίσετε/ηθογραφήσετε την Ελένη, τον Μενέλαο, τον Αγγελιαφόρο, τη Θεονόη και τον Χορό από τα λόγια και τις πράξεις τους στο Β΄ Επεισόδιο.

3^η Ομάδα: Διάνοια

Θέμα: Οι ιδέες που εκφράζονται στο Β΄ Επεισόδιο της τραγωδίας.

Άσκηση: Να εντοπίσετε τους στίχους στο Β΄ Επεισόδιο όπου εκφράζονται διάφορες ιδέες από τους ήρωες και να τις αναλύσετε.

4^η Ομάδα: Ὄψις

Θέμα: Η σκηνογραφία και η σκευή στο Β΄ Επεισόδιο της τραγωδίας.

Άσκηση: Να εντοπίσετε τους στίχους στο Β΄ Επεισόδιο που δίνουν σκηνογραφικές (και σκηνοθετικές) πληροφορίες για την παράσταση του έργου και να τις εξηγήσετε.

Κατέβασε φύλλο εργασίας 437-575

Α΄ Στάσιμο, στίχοι 1220-1285

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να εντοπίσουν τα στοιχεία μορφής και περιεχομένου που προσδιορίζουν την ταυτότητα του στάσιμου ως λυρικού μέρους της τραγωδίας

• να παρατηρήσουν τον τρόπο που ο ποιητής εκθέτει τις αντιλήψεις του για τα γεγονότα της εποχής του (σικελική εκστρατεία)

• να διαπιστώσουν τη σχέση του στάσιμου με το επεισόδιο που προηγήθηκε.

Επεξεργασία του κειμένου:

[σ. 89 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ]

1. Ανάγνωση της ενότητας.

2. Ποιο είναι το θέμα της κάθε στροφής και αντιστροφής; (σσ. 89 και 91 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ και ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ / α΄ στροφή: ο Χορός επικαλείται το πουλί αηδόνα να τον συντροφεύσει στον θρήνο του για την Ελένη και για τις γυναίκες των σκοτωμένων Τρώων / και η Ελένη, στην πάροδο, είχε ζητήσει τη συμμετοχή των Σειρήνων στον θρήνο της / ο Χορός οδηγήθηκε στον θρήνο συνειρμικά, με αφορμή την προσευχή της Ελένης προς την Ήρα και την Αφροδίτη να βοηθήσουν στη σωτηρία της – α΄ αντιστροφή: θρήνος για τους Αχαιούς που χάθηκαν στην τρωική εκστρατεία και για τον Μενέλαο / στίχοι 1251-1253: μοτίβο του ειδώλου: αυτό ήταν η αιτία του πολέμου / ματαιότητα του εγχειρήματος / σαρκασμός – β΄ στροφή: διάνοια→ ο Χορός εκφράζει τον προβληματισμό του σχετικά με την αδυναμία του ανθρώπου να κατανοήσει την ουσία του θεού, του ανθρώπου ή άλλων δυνάμεων, εκφράζει την αβεβαιότητά του για τη φύση και τα έργα των θεών και αναρωτιέται για την αδυναμία του ανθρώπου να καταλάβει τους θεούς και τον σκοπό των πράξεών τους, ανεξιχνίαστη η θέληση των θεών / αφορμή και παράδειγμα αυτών των προβληματισμών είναι η απρόβλεπτη στάση και επέμβαση των θεών στην περίπτωση της Ελένης / στίχοι 1254-1255: δημιουργούν προβληματισμό: τι είναι το «μέσον» μεταξύ θεών και μη-θεών=ανθρώπων / θρησκευτικές αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων: οι δαίμονες ήταν οι μεσολαβητές μεταξύ θεών και ανθρώπων και κατοικούσαν μεταξύ ουρανού και γης· σύμφωνα με τον Ησίοδο, ήταν πνεύματα ανθρώπων του χρυσού γένους, που είχαν εντολή από τους θεούς να προστατεύουν τους ανθρώπους· κάθε άνθρωπος έχει δύο δαίμονες, ο ένας τον σπρώχνει στο καλό και ο άλλος στο κακό, πβ. και δαιμόνιο του Σωκράτη / θυμίζουν τα λόγια του Αγγελιαφόρου σχετικά με τον θεό: «ποικίλον»=έχει πολλές όψεις και «δυστέκμαρτον»=δυσκολονόητος / ο Ευριπίδης επαναφέρει και προεκτείνει τον προβληματισμό του Αγγελιαφόρου, οι απόψεις του γέροντα ως συμπέρασμα από εμπειρίες ζωής εδώ συμπυκνώνονται σε ένα ερώτημα με φιλοσοφικό χαρακτήρα / ο ποιητής δίνει συγχρόνως και ένα μήνυμα ελπίδας στους Αθηναίους, που έχουν την εμπειρία της σικελικής καταστροφής, ότι τα πράγματα στο πολιτικό επίπεδο μπορούν να αλλάξουν υπέρ της Αθήνας λόγω της απρόβλεπτης συμπεριφοράς των θεών / στίχοι 1268-1269: το περιεχόμενό τους έρχεται σε αντίθεση με τη δυσπιστία που εκφράστηκε πριν, καθώς τώρα ο ποιητής δείχνει να εμπιστεύεται απόλυτα τους θεούς / η αντίφαση αυτή μπορεί να ερμηνευτεί είτε ως προσπάθεια του ποιητή να αποφύγει την κατηγορία για ασέβεια είτε ως πρόθεση να αντιτάξει στην αστάθεια των ανθρώπινων κρίσεων, στ. 1267-1268, τη σταθερότητα της θεϊκής αλήθειας, δηλαδή σε τελική ανάλυση ο Ευριπίδης αμφισβητεί την ικανότητα της ανθρώπινης γνώσης να προσεγγίσει την αλήθεια / πβ. εποχή του ποιητή: τίθενται ερωτήσεις αλλά δεν δίνονται απαντήσεις, οι Σοφιστές αμφισβητούν και ερευνούν τα πάντα, η εποχή ευνοεί την αναζήτηση, ο πόλεμος σαρώνει καθετί σταθερό – β΄ αντιστροφή: διάνοια→ ο Χορός τάσσεται κατά του πολέμου και υπέρ του διαλόγου / απορρίπτει τον πόλεμο ως μέσο επίλυσης των διαφορών μεταξύ των ανθρώπων και προβάλλει τον διάλογο ως το μόνο μέσο που μπορεί να λύνει τις διαφορές και να αποτρέπει τα δεινά και τη φρίκη του πολέμου / εκφράζει το αντιπολεμικό πνεύμα του Ευριπίδη / είναι έμμεση καταγγελία εναντίον της φιλοπόλεμης παράταξης στην Αθήνα, που παρέσυρε τους Αθηναίους στη σικελική καταστροφή / ο ποιητής περνάει από το μερικό: συνέπειες και συναισθήματα από τον Τρωικό πόλεμο στο καθολικό: συμφορές που φέρνει κάθε πόλεμος / η β΄ αντιστροφή είναι συνέχεια και εξέλιξη της β΄στροφής: σε αυτά που τον υπερβαίνουν και δεν μπορεί να τα ερμηνεύσει, ο άνθρωπος μπορεί να αντιτάξει τη λογική του, τον διάλογο έναντι του παραλογισμού του πολέμου / το θέμα των δεινών του πολέμου είναι κυρίαρχο για τον ποιητή, γι’ αυτό και αναφέρεται σε αυτό ο Τεύκρος, η Ελένη, ο Μενέλαος, ο Χορός / άλλα έργα του Ευριπίδη με αντιπολεμικό πνεύμα: «Ικέτιδες», «Φοίνισσες», «Τρωάδες» / σύγχρονα ιστορικά παραδείγματα: Κυπριακό, ελληνοτουρκικές διαφορές, Παλαιστινιακό κ.ά.)

3. Ποια είναι τα στοιχεία μορφής που δείχνουν ότι το στάσιμο είναι ένα λυρικό τραγούδι; (λεξιλόγιο με συναισθηματικό πρόσημο: κλάψε, πόνο, δάκρυα, γάμο συφοριασμένο, δολερές λάμψεις, αβάσταχτους θρήνους –επίθετα: πυκνά σύδεντρα, γλυκοκέλαδο πουλί, λυπητερή λαλιά, κόκκινο λαιμό – προσωποποιήσεις: του αηδονιού και των «γνωμών» των θεών – εικόνες: έρμα σπίτια των Αχαιών δίχως άντρες, και νεκροί οι Τρώες στον Άδη και η πόλη τους πολιορκημένη – παρομοιώσεις: φωτιά…σαν κεραυνός του Δία)

4. Πώς συνδέεται το στάσιμο με το προηγούμενο επεισόδιο; (ο Χορός συμπυκνώνει όσα εξελίχθηκαν μέχρι τώρα: η τιμή της Ελένης αποκαταστάθηκε, ο πόλεμος και οι συνέπειές του όμως δεν μπορούν να ακυρωθούν, και αυτές τραγουδά ο Χορός στο πρώτο στροφικό ζεύγος – από την άλλη, η ιδέα ότι όλα αυτά έχουν γίνει γιατί το θείο είναι δυσκολονόητο έχει αναπτυχθεί στο δεύτερο επεισόδιο, από τον Αγγελιαφόρο κυρίως, και ο Χορός συγκεφαλαιώνει και αναπτύσσει εδώ με λυρικό τρόπο αυτή την ιδέα – το στάσιμο είναι ο λυρικός και φιλοσοφικός απόηχος του επεισοδίου – ο Χορός κλείνει το πρώτο μέρος της τραγωδίας ψάλλοντας αυτό που ο Ευριπίδης έχει πει πολλές φορές ως τώρα, την αντίθεσή του στον παραλογισμό του πολέμου – για το σχέδιο απόδρασης δεν γίνεται καθόλου λόγος)

5. Ποιο είναι το ήθος του Χορού; (ο Χορός λειτουργεί ως εκπρόσωπος της κοινής γνώμης / ο Ευριπίδης τον χρησιμοποιεί για να υπογραμμίσει τις δικές του απόψεις – η απορία του Χορού για τους θεούς εκφράζει την αμηχανία του Αθηναίου της εποχής απέναντι στον παραλογισμό, στις αντιφάσεις, στην έλλειψη αρχών – βαθύ αντιπολεμικό ήθος)

6. Προωθείται ο μύθος στην ενότητα; (το στάσιμο από τη φύση του δεν προωθεί την εξέλιξη του μύθου – η ευχαρίστηση στον θεατή παρέχεται από την ποίηση, τη μουσική, τις εικόνες, τον λυρισμό – είναι μια μικρή λυρική ανάσα στην εξέλιξη των παθών των ηρώων)

Εργασίες:

1) Ποια είναι η άποψη του Ευριπίδη για τον πόλεμο όπως εκφράζεται από τον Χορό στο Α΄ Στάσιμο;

2) Ποια είναι τα στοιχεία μορφής στο Α΄ Στάσιμο που δείχνουν ότι είναι ένα λυρικό τραγούδι;

3) Ποια από τα λόγια του Χορού στο Α΄ Στάσιμο σας εντυπωσιάζουν περισσότερο, σας προβληματίζουν ή σας συγκινούν; Γιατί;

4) Κάποια/ες από τις ερωτήσεις της επεξεργασίας που δεν απαντήθηκαν κατά την παράδοση του μαθήματος.

Γ΄ Επεισόδιο, 1^η σκηνή, στίχοι 1286-1304

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να επισημάνουν τα στοιχεία «όψης» της σκηνής

• να αναγνωρίσουν σκηνοθετικές πληροφορίες στο κείμενο

• να ηθογραφήσουν τον Θεοκλύμενο και να διαπιστώσουν στοιχεία στο ήθος του που αναφέρθηκαν ήδη από τα άλλα πρόσωπα του έργου

Επεξεργασία του κειμένου:

1. Ανάγνωση της ενότητας.

2. Από πού και πώς εισέρχεται ο Θεοκλύμενος στη σκηνή; (σ. 95 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ / 1291-1292: σκηνοθετικές και σκηνογραφικές πληροφορίες: ο Θεοκλύμενος συνοδεύεται από δούλους, που έχουν μαζί τους σκύλους και σύνεργα του κυνηγιού / επιστρέφει από κυνήγι στους αγρούς / εισέρχεται στη σκηνή από την αριστερή πάροδο – η είσοδός του είναι εντυπωσιακή, αντάξια ενός βασιλιά, και η όλη παρουσία του θεαματική από την πλευρά της «όψης»-φανταζόμαστε ότι είναι ντυμένος με μεγαλόπρεπη αιγυπτιακή στολή – οι θεατές έχουν ακούσει πολλά γι’ αυτόν και ανυπομονούν να γνωρίσουν τις επιλογές και τις αποφάσεις του, από τις οποίες θα εξαρτηθεί η εξέλιξη του δράματος)

3. Ποια είναι η πρώτη ενέργεια που κάνει ο Θεοκλύμενος; Πώς τον χαρακτηρίζει αυτή η ενέργειά του; (1286-1290: σκηνοθετική πληροφορία / κοιτάζει τον τάφο του Πρωτέα και απευθύνει τα πρώτα λόγια του στον νεκρό πατέρα του χαιρετώντας τον – η πράξη του δείχνει σεβασμό και τιμή προς τον πατέρα του και το δέσιμο μαζί του – δείχνει επίσης σεβασμό γενικότερα προς τους νεκρούς, και αυτό θα παίξει καθοριστικό ρόλο στη συνέχεια, στην εφαρμογή του σχεδίου απόδρασης Μενελάου και Ελένης – η χρήση του α΄ προσώπου από τον Θεοκλύμενο προσδίδει έμφαση στην προβολή τού σεβασμού του)

4. Ποια είναι η επόμενη ενέργειά του; (1291-1292: σκηνοθετική πληροφορία / ο Θεοκλύμενος δίνει εντολή στους δούλους να μπουν με τους σκύλους και τα σύνεργα του κυνηγιού μέσα στο παλάτι – οι δούλοι μπαίνουν στο παλάτι, πιθανόν από μια από τις πλαϊνές εισόδους – η εντολή του δείχνει την εξουσία του)

5. Σε ποια συναισθηματική κατάσταση βρίσκεται ο Θεοκλύμενος στους στίχους 1293-1298 και ποιο αίτιο την προκαλεί; (1293-1298: ο Θεοκλύμενος είναι θυμωμένος με τον εαυτό του, οργισμένος, γιατί, όπως έμαθε, έχει εισέλθει στη χώρα ένας Έλληνας – αποδίδει ευθύνες και στον εαυτό του για την ελλιπή φύλαξη της χώρας και στους φρουρούς για παράλειψη καθήκοντος – αναρωτιέται μήπως ο Έλληνας είναι κατάσκοπος, αλλά αμέσως μετά υποπτεύεται ότι έχει έρθει για να του πάρει την Ελένη – το πάθος του για την Ελένη είναι αυτό που καθοδηγεί τη σκέψη του – απειλεί ότι θα σκοτώσει τον Έλληνα / η απειλή του επαληθεύει όλες τις προηγούμενες προειδοποιήσεις της Ελένης προς τον Τεύκρο και τον Μενέλαο, και της γερόντισσας προς τον Μενέλαο – σύμφωνα με τα λόγια του ο «κακός» ταυτίζεται νοηματικά με τον «Έλληνα», γιατί από αυτούς αισθάνεται να απειλείται ότι θα χάσει την Ελένη – η χρήση του α΄ προσώπου προσδίδει έμφαση στη δύναμη που απορρέει από την εξουσία του, και γενικά όλος ο λόγος τού Θεοκλύμενου δείχνει την αλαζονεία του, που απορρέει από την εξουσία του)

6. Πώς εξελίσσεται η συναισθηματική κατάσταση του Θεοκλύμενου στους στίχους 1299-1300 και ποιο είναι τώρα το αίτιο που την προκαλεί; (1299-1300: Άα! : επιφώνημα έκπληξης / σκηνοθετική πληροφορία: ένταση της φωνής – δεν βλέπει την Ελένη ικέτισσα στον τάφο και, σε συνδυασμό με την προηγούμενη είδηση, συμπεραίνει ότι την έχει πάρει ο Έλληνας που ήρθε και έφυγαν από την Αίγυπτο / νιώθει πανικό, απογοήτευση)

7. Πώς αντιδρά ο Θεοκλύμενος στους στίχους 1301-1304 και πώς κρίνετε την αντίδρασή του; (1301-1302: δίνει εντολή στους δούλους να ετοιμάσουν τα άρματα για να καταδιώξουν και να συλλάβουν την Ελένη και τον Έλληνα – Έε : επιφώνημα / σκηνοθετική πληροφορία: ένταση της φωνής / σχόλια 5,6 σ. 94 – 1301-1304: εντολή / ήθος Θεοκλύμενου: παρορμητικός, δεν κρατάει την ψυχραιμία του, παραφέρεται, παραλογίζεται, η οργή του φτάνει σε έξαρση, και όλη αυτή η αντίδραση εξαιτίας του πάθους του για την Ελένη, είναι υποταγμένος στα συναισθήματα και όχι στη λογική / η ποθητή γυναίκα – η όλη συμπεριφορά του ταιριάζει με όσα ακούσαμε μέχρι τώρα από τους άλλους ήρωες γι’ αυτόν – ο τρόπος της εμφάνισής του και η αντίδρασή του θυμίζουν τα τελευταία λόγια της Ελένης προς τον Τεύκρο (179-183) – η φανταχτερή εμφάνισή του έρχεται σε αντίθεση με την ψυχική και διανοητική του ένδεια / ειρωνεία)

8. Προωθείται ο μύθος στη σκηνή και πώς; (προωθείται με την ίδια την εμφάνιση του Θεοκλύμενου – θεματικό κέντρο των λόγων του είναι η απόφασή του να κυνηγήσει τους δραπέτες – το πρόσωπο του Θεοκλύμενου είναι επινόηση του Ευριπίδη)

9. Πώς προκύπτει το δραματικό στοιχείο σε αυτή τη σκηνή; (οι τελευταίες εντολές τού Θεοκλύμενου προς τους δούλους προκαλούν δραματική ένταση, καθώς δηλώνουν αυτό που ήδη έχει ειπωθεί από την Ελένη πολλές φορές: ο Θεοκλύμενος δεν θα επιτρέψει να του πάρουν αυτή που έχει επιλέξει για γυναίκα του, δηλαδή την Ελένη)

10. Πώς αξιολογείτε τη σκηνή από σκηνοθετική και σκηνογραφική άποψη; (σκηνή πλούσια: α) σε σκηνογραφία: εντυπωσιακή και μεγαλόπρεπη ενδυμασία του βασιλιά, σύνεργα του κυνηγιού (σκυλιά, δούλοι) β) σε κινητικότητα: με τον Θεοκλύμενο να δίνει εντολές και τους δούλους να τις εκτελούν)

Εργασίες:

1) Να ηθογραφήσετε τον Θεοκλύμενο από τα λόγια και τις πράξεις του.

2) Με βάση το κείμενο, να περιγράψετε τη σκηνογραφία και σκευή της σκηνής.

3) Κάποια/ες από τις ερωτήσεις της επεξεργασίας που δεν απαντήθηκαν κατά την παράδοση του μαθήματος.

Γ΄ Επεισόδιο, 2^η σκηνή, στίχοι 1305-1424

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να αντιληφθούν την προώθηση του μύθου με την εφαρμογή του σχεδίου απόδρασης

• να αναγνωρίσουν στο κείμενο τις σκηνοθετικές και σκηνογραφικές πληροφορίες

• να παρακολουθήσουν την εφαρμογή του σχεδίου της Ελένης

• να αντιληφθούν τον λειτουργικό ρόλο της στιχομυθίας στην εκτέλεση του σχεδίου απόδρασης

• να ηθογραφήσουν τους τρεις ήρωες της σκηνής και να διαπιστώσουν την υπεροχή της Ελένης και την κυριαρχία της στα δρώμενα της σκηνής

• να εντοπίσουν κωμικά στοιχεία και σημεία τραγικής ειρωνείας

• να γνωρίσουν τα ταφικά έθιμα των αρχαίων Ελλήνων.

Επεξεργασία του κειμένου:

1. Ανάγνωση της ενότητας.

2. Προωθείται ο μύθος στη σκηνή αυτή και πώς; (ναι - με την εφαρμογή του σχεδίου της Ελένης για την απόδραση – 1398: με τη συναίνεση του Θεοκλύμενου)

3. Ποιες σκηνοθετικές και σκηνογραφικές πληροφορίες δίνει το κείμενο για την έναρξη της σκηνής; (σ. 97 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ / στίχοι 1305-1312: η Ελένη εισέρχεται στη σκηνή από την κεντρική είσοδο του παλατιού και η παρουσία της είναι ανάλογη με τις απαιτήσεις του σχεδίου της: φοράει μαύρα ρούχα, έχει κόψει τα μαλλιά της και θρηνεί / η σκηνική παρουσία της δηλώνει το βαρύ πένθος της – έκπληξη του Θεοκλύμενου και από την απροσδόκητη γι’ αυτόν εμφάνιση της Ελένης, σύμφωνα με την προηγούμενη εκτίμησή του, και από την πένθιμη εικόνα της)

4. Σε ποιες ενότητες μπορούμε να χωρίσουμε το κείμενο με βάση τα πρόσωπα που διαλέγονται; (α΄ενότητα: 1305-1369 / στιχομυθία Ελένης-Θεοκλύμενου – β΄ενότητα: 1370-1410 / στιχομυθία Θεοκλύμενου-Μενελάου, που απολήγει σε σύντομο λόγο του Θεοκλύμενου – γ΄ενότητα: 1411-1424 / διάλογος Μενελάου-Ελένης)

5. Ποιες πληροφορίες δίνει η Ελένη στον Θεοκλύμενο για τη νέα κατάστασή της; (1316: ο Μενέλαος πέθανε – 1318-1319: της το είπε η Θεονόη / η Eλένη εδώ ψεύδεται, αλλά και ο άντρας που κρύβεται στον τάφο → 1319-1337: παρουσιάζει τον Μενέλαο και τον συστήνει ως Έλληνα ναύτη του συζύγου της, που επέζησε του ναυαγίου / σκηνοθετικές και σκηνογραφικές πληροφορίες / 1321: δισήμαντος στίχος / σχόλιο 12 σχολ. εγχ. – 1343: ο σύζυγός της μένει άταφος – 1351-1355: δέχεται τώρα να παντρευτεί τον Θεοκλύμενο – 1357-1367: του ζητάει όμως πρώτα να «θάψει» τον άντρα της στη θάλασσα, γιατί έτσι αρμόζει στην περίσταση / σκηνοθετική οδηγία: ίσως η Ελένη επιχειρεί να γονατίσει ελαφρώς – 1369: με πονηριά εισάγει στο παιχνίδι τον Μενέλαο)

6. Ποιον σκοπό εξυπηρετούν οι πολλές ερωτήσεις που απευθύνει ο Θεοκλύμενος στην Ελένη; (δραματική τεχνική → στιχομυθία – με τις ερωτήσεις του Θεοκλύμενου και τις απαντήσεις της Ελένης στήνεται βήμα βήμα η απάτη, ώστε να προκύψει το θέμα της ανάγκης της ταφής του Μενελάου, πάνω στο οποίο στηρίζεται το σχέδιο της απόδρασης, και να ακολουθήσει φυσικά το αίτημα για καράβι – λειτουργικός ρόλος της στιχομυθίας: προωθεί την εξέλιξη του μύθου / προσδίδει γρήγορο ρυθμό / αποτυπώνει την ένταση και το πάθος των προσώπων / κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον των θεατών)

7. Ποια είναι τα αιτήματα του Μενελάου από τον Θεοκλύμενο; (1375: ένα σφάγιο – 1381: ένα κρεβάτι – 1383: όπλα – 1385: καρπούς – 1387: ένα καράβι με ναύτες – 1395: πρέπει να παρίσταται και η Ελένη)

8. Τι απαντά τελικά ο Θεοκλύμενος στους δύο συζύγους; (1398-1407: δίνει τη συγκατάθεσή του / θα ικανοποιήσει όλα τα αιτήματα του Μενελάου για την «ταφή» / θα του κάνει προσωπικά δώρα, ρούχα και τρόφιμα για το ταξίδι γυρισμού του στην πατρίδα – 1408-1410: απευθυνόμενος στην Ελένη προσπαθεί να την παρηγορήσει)

9. Ποιο είναι το περιεχόμενο του σύντομου διαλόγου Μενελάου-Ελένης στους στίχους 1411-1424; (1411-1417: ο Μενέλαος συμβουλεύει την Ελένη να ξεχάσει τον πρώτο της άντρα και ν’ αγαπά αυτόν που βλέπει μπροστά της / δισήμαντοι στίχοι – 1418-1424: η Ελένη απαντά ότι θα το κάνει κι αυτό, του δίνει οδηγία να μπει στο παλάτι και να αλλάξει ρούχα και του υπόσχεται ότι θα τον ανταμείψει για τη βοήθειά του στην «ταφή» του Μενελάου / δισήμαντοι στίχοι)

10. Σε ποια σημεία υπάρχει τραγική ειρωνεία και κωμικά στοιχεία; (σ. 99 και 101 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ – 1325: κορύφωση τραγικής ειρωνείας και κωμικό στοιχείο – 1330: κωμικό στοιχείο – 1345: τραγική ειρωνεία – 1370: τραγική ειρωνεία – 1401-1402: κορύφωση τραγικής ειρωνείας και κωμικό στοιχείο – 1411-1413: κωμικό στοιχείο – 1418-1419: τραγική ειρωνεία και κωμικό στοιχείο)

11. Ποιο από τα τρία πρόσωπα πρωταγωνιστεί στα δρώμενα της σκηνής; (η Ελένη – έχει πάρει την κατάσταση στα χέρια της και οργανώνει την απόδραση – δίνει μια καταπληκτική παράσταση ευστροφίας, πονηριάς, ετοιμότητας – από την αρχή / 1313, προσφωνώντας τον Θεοκλύμενο Αφέντη αφήνει να εννοηθεί ότι η κατάσταση έχει διαφοροποιηθεί και έμμεσα του δίνει ελπίδες για τον επιθυμητό μελλοντικό γάμο τους / ο δόλος αρχίζει να λειτουργεί – είναι αποφασισμένη να χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα, π.χ. το πρόσωπο της Θεονόης, υπόσχεση γάμου, πέφτει στα πόδια τού Θεοκλύμενου, για να φέρει σε αίσιο πέρας το σχέδιό της – προσπαθεί να πείσει τον Θεοκλύμενο ότι είναι πράγματι δυστυχισμένη και τον εξαπατά με μεθοδικότητα – καθοδηγεί τον Θεοκλύμενο να υποβάλει τις κατάλληλες ερωτήσεις, για να δώσει τις απαντήσεις που εξυπηρετούν το σχέδιό της – με πονηριά εισάγει στο «παιχνίδι» τον Μενέλαο – δεν θυμίζει την Ελένη του προλόγου ή του Β΄ Επεισοδίου όπου έκλαιγε αληθινά / εδώ κλαίει ψεύτικα / είναι ικανή να κρύβει τα πραγματικά της συναισθήματα)

12. Πώς αντιδρά ο Θεοκλύμενος στην απάτη / παγίδα που του στήνουν οι δύο σύζυγοι; (ο Θεοκλύμενος στίχο τον στίχο πέφτει στην καλοστημένη παγίδα της Ελένης – έχει εύλογες απορίες, καθοδηγούμενος βέβαια από την Ελένη – είναι εύπιστος σε ό,τι του λένε ή ζητούν οι δύο σύζυγοι, εκτός από κάποια σημεία όπου εκφράζει επιφυλακτικότητα / 1346 ή δυσπιστία και δισταγμό / 1394, που τα ξεπερνάει όμως αμέσως – χαρακτηρίζεται από μια απλοϊκότητα και μια σχετική βραδύτητα σκέψης – είναι πρόθυμος να βοηθήσει και συναινεί να γίνουν όλα όσα του ζήτησαν οι δύο σύζυγοι – συμπεριφέρεται με ευγένεια και διάθεση φιλοξενίας απέναντι στον Μενέλαο – 1354, 1364, 1368, 1374, 1392, 1398: η συμπεριφορά του καθορίζεται από την ειλικρινή αγάπη του για την Ελένη, λυπάται για τη δυστυχία της και της κάνει όλα τα χατίρια – η βαρβαρότητα της προηγούμενης σκηνής έχει χαθεί – ανυποψίαστος εντελώς για την απάτη που του στήνουν οι δύο σύζυγοι γίνεται αντικείμενο τραγικής ειρωνείας και προκαλεί το χαμόγελο των θεατών)

13. Πώς κρίνετε τον ρόλο του Μενελάου; (πειθαρχεί στο «παιχνίδι» της Ελένης – από τον στίχο 1371 συνεχίζει την παράσταση της Ελένης – κάποια στοιχεία πονηριάς και ευφυΐας διαφαίνονται στον χαρακτήρα του)

14. Ποιες σκηνοθετικές οδηγίες δείχνουν το κλείσιμο της σκηνής; (1399-1401 και 1420-1421: αποχώρηση του Μενελάου από τη σκηνή – ο Θεοκλύμενος και η Ελένη εισέρχονται στο παλάτι – η σκηνή μένει άδεια)

15. Ποια νεκρικά έθιμα των αρχαίων Ελλήνων παρουσιάζονται στο κείμενο; (οι αρχαίοι Έλληνες έδιναν μεγάλη σημασία στην ταφή των νεκρών τηρώντας τα ταφικά έθιμα και αποδίδοντας τις νεκρικές τιμές / σχόλιο 17 σχολ. εγχ. – η ευαισθησία των αρχαίων Ελλήνων για τις ταφικές τελετές έχει βάλει τη σφραγίδα της τόσο στη λογοτεχνία, π.χ. η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή, όσο και σε κείμενα που περιγράφουν τη δημόσια και ιδιωτική ζωή των Ελλήνων – ταφικά έθιμα των αρχαίων Ελλήνων που παρουσιάζονται στο κείμενο: κόψιμο των μαλλιών / ασκημαίνουν το πρόσωπο για να διώξουν τα κακά πνεύματα, μαύρα ρούχα, μοιρολόγια, κενοτάφιο, θυσία ζώου / αιματηρή προσφορά, προσφορά καρπών και σπονδές / αναίμακτη / σχόλια 26,27 σχολ. εγχ. – άλλα έθιμα: μάτωμα του προσώπου με τα νύχια, γένια των ανδρών, πρόθεση του νεκρού, στηθοκοπήματα – ταφικά έθιμα των Αιγυπτίων / Ηρόδοτος: οι γυναίκες άλειφαν το πρόσωπο ή το κεφάλι τους με λάσπη / άντρες και γυναίκες άφηναν τον νεκρό στο σπίτι και γύριζαν στους δρόμους χτυπώντας το πρόσωπο και το σώμα τους / ταρίχευαν το πτώμα, το τύλιγαν με λωρίδες λινού υφάσματος που είχαν κόλλα, το έβαζαν σε ξύλινη κάσα, που είχε σχήμα ανθρώπου, και τοποθετούσαν όρθια την κάσα στον νεκρικό θάλαμο, πβ. πυραμίδες)

16. Ποιες ιδέες αναπτύσσονται στο κείμενο; (1333: οι ταπεινοί κοινωνικά επιβιώνουν και όχι οι ανώτεροι – 1340: ματαιότητα του πολέμου – 1354: έννοια της ανταπόδοσης)

Εργασίες:

1) Να γράψετε την περίληψη της ενότητας.

2) Ποιο από τα τρία πρόσωπα πρωταγωνιστεί στα δρώμενα της σκηνής; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

3) Να βρείτε τα σημεία του κειμένου όπου υπάρχουν κωμικά στοιχεία και τραγική ειρωνεία.

4) Οι στίχοι 1411-1413 και 1418-1419 είναι δισήμαντοι. Να δικαιολογήσετε την παρατήρηση αυτή.

5) Ποια ταφικά έθιμα των αρχαίων Ελλήνων αναφέρονται στο κείμενο; Να βρείτε πληροφορίες για τα ταφικά έθιμα των αρχαίων Αιγυπτίων.

6) Στους στίχους 1313-1397 ο διάλογος των δύο προσώπων παίρνει τη μορφή στιχομυθίας. α) Γιατί, κατά τη γνώμη σας, επιλέγεται αυτή η μορφή διαλόγου εδώ ; β) Tι αντίκτυπο έχει στους θεατές;

(σχολ. εγχ. σ. 102)

7) Ποια συναισθήματα προκαλεί στον θεατή η παρουσία του Θεοκλύμενου πριν και μετά τη στιχομυθία με την Eλένη; (σχολ. εγχ. σ. 102)

8) Κάποια/ες από τις ερωτήσεις της επεξεργασίας που δεν απαντήθηκαν κατά την παράδοση του μαθήματος.

Β΄ Στάσιμο, στίχοι 1425-1499

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να εντοπίσουν τα λυρικά στοιχεία στο στάσιμο

• να νιώσουν το ψυχολογικό κλίμα που δημιουργεί το στάσιμο

• να ηθογραφήσουν τον Χορό

• να συνδέσουν το στάσιμο με τα δρώμενα του έργου.

Επεξεργασία του κειμένου:

[σ. 105 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ: Oι γυναίκες του Xορού απλώνονται και πάλι στην ορχήστρα και αρχίζουν να «ορχούνται» και να «άδουν» το τραγούδι τους.]

1. Ανάγνωση της ενότητας.

2. Ποιο είναι το θέμα της κάθε στροφής και αντιστροφής; (α΄ στροφή: ο Χορός τραγουδάει για την περιπλάνηση της θεάς Μητέρας / Δήμητρας / σχόλιο 1 σχολ. εγχ., στα όρη και τα βουνά, στους ποταμούς και τις θάλασσες, πάνω στο άρμα της, προς αναζήτηση της χαμένης της κόρης / Περσεφόνης / σχόλιο 2 σχολ. εγχ., που την είχαν απαγάγει / ο Πλούτωνας – αρωγοί σπεύδουν δίπλα της η Άρτεμη και η Αθηνά / σχόλιο 4 σχολ. εγχ., όμως ο Δίας έχει άλλη γνώμη – α΄ αντιστροφή: όταν η θεά σταμάτησε την αναζήτηση, γιατί ήταν ατελέσφορη, τότε απλώθηκε η θλίψη της σε όλη τη φύση: η γη δεν παρήγε καρπούς, τα βοσκοτόπια ξεράθηκαν, το νερό στέρεψε, οι άνθρωποι πέθαιναν, όπως και τα ζώα, γι’ αυτό και δεν γίνονταν θυσίες στους θεούς – β΄ στροφή: τότε ο Δίας, για να αμβλύνει τον θυμό και την οργή της Μάνας των θεών, στέλνει σε αυτήν τις Χάριτες και τις Μούσες, με εντολή να διασκεδάσουν με χορούς και τραγούδια τη λύπη της θεάς – μαζί τους και η Αφροδίτη με ένα χάλκινο βαθύηχο όργανο και ένα τύμπανο – γέλασε τότε η θεά Μητέρα και χαρούμενη πήρε στα χέρια της τη φλογέρα / σχόλιο 5 σχολ. εγχ. – β΄ αντιστροφή: δυσνόητη→ από λάθη κατά την χειρόγραφη παράδοση του κειμένου / ο Xορός απευθυνόμενος στην Ελένη / σχόλιο 9 σχολ. εγχ., της επιρρίπτει ευθύνες που με τη συμπεριφορά της (;) προκάλεσε την οργή της θεάς Μητέρας – στη συνέχεια ο Χορός τραγουδάει για τη δύναμη που έχουν τα ελαφοτόμαρα, ο θύρσος στεφανωμένος με κισσό, ο δίσκος που στριφογυρνάει μες στον αιθέρα, τα μαλλιά που σηκώνονται όρθια, προς τιμήν του Διονύσου, και στις ολονύχτιες τελετές της θεάς / σχόλια 10, 11, 12, 13 σχολ. εγχ. / σύμβολα θεϊκά και θρησκευτικές τελετές προς τιμήν του Διονύσου και θεών της Ανατολής – το στάσιμο τελειώνει με την αναφορά στην υπέρμετρη ομορφιά της Ελένης, που, ως γνωστόν, αυτή υπήρξε η αιτία του κακού, και με την ευχή του Χορού να της πάνε όλα καλά από δω και πέρα)

3. Ποια είναι τα λυρικά στοιχεία που δείχνουν ότι το στάσιμο είναι τραγούδι; (λεξιλόγιο με συναισθηματικό πρόσημο: τη χαμένη κόρη / τη θυγατέρα που ’χαν κλέψει, θλίψη αγιάτρευτη, πικρό θυμό, οργή / φωνές ολόχαρες, πασίχαρα τραγούδια, γέλασε, χαρούμενη – επίθετα: λόγγους δασοσκέπαστους, πολυβούιστους γιαλούς, λαμπερούς ουράνιους θρόνους, πολυπλάνητο δρόμο – εικόνες: στα βουνά, σε λόγγους δασοσκέπαστους, σε ποταμών νεροσυρμές και πολυβούιστους γιαλούς / τα κρόταλα βροντολογούσαν / σέρναν τ’ αμάξι της θεριά / τους κυκλόσυρτους χορούς / χιονοσκέπαστα της Ίδης κορφοβούνια, βίγλες των Νυμφών, βράχια χιονισμένα, δάση / κάμπους δίχως χορτάρι, βοσκοτόπια κατάξερα, στέρεψε πηγές / Η Κύπριδα πρωτόπιασε ένα τύμπανο κι ένα βαθύλαλο χαλκό / η θεά την ηχερή στα χέρια της πήρε φλογέρα / ελαφοτόμαρα… ο θύρσος στεφανωμένος με κισσό… ο μαγικός ο δίσκος στριφογυρνά… τα μαλλιά ορθοσηκώνονται…τελετές ολονύχτιες – παρομοιώσεις: σαν άνεμος – μεταφορές: η Μάνα χύθηκε, απλώθη η θλίψη, για να γλυκάνει ο Δίας της Μάνας τον θυμό)

4. Ποιο είναι το ψυχολογικό κλίμα που δημιουργεί το στάσιμο; (α΄ στροφή και α΄ αντιστροφή: αίσθημα απώλειας, λύπη, στενοχώρια, πόνος, οδύνη, αγωνία, θλίψη, πένθιμη ατμόσφαιρα – β΄στροφή: εύθυμη διάθεση, γέλια, χαρά, αισιοδοξία – β΄ αντιστροφή: μυστηριακή, οργιαστική ατμόσφαιρα)

5. Ποιο είναι το ήθος του Χορού; (ευσέβεια – φιλική σχέση με την Ελένη)

6. Ποια είναι η σχέση του στάσιμου με την υπόθεση του έργου / το επεισόδιο που προηγήθηκε; (σ. 107 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ / εμβόλιμο: δεν έχει καμία σχέση με όσα προηγήθηκαν στην τραγωδία – μη εμβόλιμο: α) σχέση Ελένης-Περσεφόνης / βλέπε και Πάροδο – β) προβολή λατρείας / οργιαστικών τελετών Δήμητρας-Διονύσου ως μέσου αντιμετώπισης της λύπης των Αθηναίων για τη σικελική καταστροφή – γ) θρησκευτικός χαρακτήρας του στάσιμου / πβ. γέννηση της τραγωδίας – δ) θρησκειολογικές αναζητήσεις του Ευριπίδη / εισαγωγή στην Αθήνα της λατρείας της θεάς Κυβέλης)

Εργασίες:

1) Προκειμένου να βοηθήσετε τους συμμαθητές σας να κατανοήσουν το περιεχόμενο του Στασίμου, αφηγηθείτε σε ένα σύντομο κείμενο το μυθικό επεισόδιο στο οποίο αναφέρεται (α΄στροφή ― α΄αντιστροφή ― β΄στροφή). (σ. 108 σχολ. εγχ.)

2) Ο Χορός αναφέρεται στην περιπέτεια της Κόρης (= Περσεφόνης)· ποια κοινά στοιχεία μπορεί να έχει η Περσεφόνη με την Ελένη και τις περιπέτειές της; (σ. 107 σχολ. εγχ.)

3) Tο Στάσιμο παρακολουθούν οι τσακισμένοι από την ήττα στη Σικελία Aθηναίοι. Bρίσκουν σε αυτό στοιχεία παρηγοριάς και ελπίδας; (σ. 107 σχολ. εγχ.)

4) Να βρείτε πληροφορίες για τη λατρεία της θεάς Μητέρας / Δήμητρας (Ελευσίνια Μυστήρια) / Κυβέλης.

5) Κάποια/ες από τις ερωτήσεις της επεξεργασίας που δεν απαντήθηκαν κατά την παράδοση του μαθήματος.

Δ΄ Επεισόδιο, στίχοι 1500-1592

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να εντοπίσουν τα σημεία προώθησης του μύθου

• να κατανοήσουν το στοιχείο της θεατρικής οικονομίας και της ενότητας του τόπου στο επεισόδιο

• να επισημάνουν τους δίσημους λόγους ως τρόπους δήλωσης του «φαίνεσθαι»

• να διακρίνουν το τραγικό, το κωμικό και το ρομαντικό στοιχείο στη σκηνή.

Επεξεργασία του κειμένου

(συνοπτική θεώρηση):

1. Ανάγνωση της ενότητας και επισήμανση των κύριων σημείων που οδηγούν στην εξέλιξη της δράσης. (στίχοι: 1501-1505: η Θεονόη δεν αποκάλυψε την παρουσία του Μενελάου στον Θεοκλύμενο – 1506-1517: ο Μενέλαος είναι οπλισμένος και έτοιμος να πολεμήσει μόλις μπούνε στο καράβι – 1520-1523: πρέπει να βοηθήσει και ο Χορός με τη σιωπή του – 1549-1550: ο Θεοκλύμενος διατάζει να δοθεί καράβι στον Μενέλαο – 1551-1552: ο Θεοκλύμενος διατάζει επίσης να υπακούν τον Μενέλαο ως κυβερνήτη οι ναύτες του καραβιού / αυτό είναι και το θεματικό κέντρο της σκηνής / η διαταγή είναι καθοριστική για όσα θα επακολουθήσουν)

2. Γιατί η Ελένη διηγείται στον Χορό όσα διαδραματίστηκαν μέσα στο παλάτι; (το επιβάλλει η ενότητα του τόπου)

3. Πότε διαδραματίστηκαν αυτά τα γεγονότα; (όταν ο Χορός έψαλλε το β΄ στάσιμο / θεατρική οικονομία: με το στάσιμο εξασφαλίστηκε ο απαιτούμενος χρόνος για να επικοινωνήσει ο Θεοκλύμενος με την αδελφή του, να αλλάξει εμφάνιση ο Μενέλαος και να προκύψει το νέο επεισόδιο)

4. Επισήμανση των δίσημων λόγων. (σ. 113 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ / στίχοι: 1535, 1540-1542, 1545-1546, 1551, 1555, 1557, 1561)

5. Τρόποι δήλωσης του «φαίνεσθαι». (1518-1519: το μοτίβο της αντίθεσης: πραγματικό-φανταστικό / διάνοια – οι δισήμαντοι στίχοι: 1535, 1540-1542, 1545-1546, 1551, 1555, 1557, 1561)

6. Το τραγικό, το κωμικό και το ρομαντικό. (σ. 115 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ / τραγικό στοιχείο: 1527-1528 και 1564 / εγείρονται εμπόδια στο σχέδιο απόδρασης, 1581-1592 / η προσευχή του Μενελάου, 1551-1552 / τραγική ειρωνεία, 1567-1580 / τραγική ειρωνεία – κωμικό στοιχείο: 1527-1534 / ο Θεοκλύμενος φοβάται μην αυτοκτονήσει η Ελένη, 1567-1580 / ο Θεοκλύμενος αρχίζει τις προετοιμασίες για τον γάμο, χαίρεται και προσκαλεί και τον Μενέλαο – ρομαντικό στοιχείο: 1535-1536 / σχόλιο 8 σχολ. εγχ.: η ηρωίδα αποδέχεται την πρόταση γάμου με τον βασιλιά του τόπου όπου ζει, αλλά πάντοτε βρίσκει τρόπους να αναβάλει τον γάμο)

[Μετά την προσευχή του Μενελάου η σκηνή μένει άδεια, καθώς ο Μενέλαος και η Ελένη αποχωρούν από τη δεξιά πάροδο, που, σύμφωνα με την αρχαία θεατρική σύμβαση, οδηγεί στο λιμάνι. Ο Θεοκλύμενος έχει ήδη αποχωρήσει από τη σκηνή στον στίχο 1580.]

Εργασίες:

1) Τα όσα ανακοινώνει η Ελένη στις γυναίκες του Χορού, στην αρχή του Δ΄ Επεισοδίου, φανερώνουν μία ακόμα λειτουργία του B΄ Στασίμου. Ποια είναι αυτή; (σ. 116 σχολ. εγχ.)

2) Το παιχνίδι ανάμεσα στο «είναι» και το «φαίνεσθαι» εκφράζεται για άλλη μια φορά και μέσα από τους δίσημους λόγους. Αφού τους υπογραμμίσετε στο κείμενο, γράψτε δίπλα στον καθένα από αυτούς τι θα έλεγε η Ελένη, αν μπορούσε να εκφραστεί ελεύθερα και να πει αυτό που πραγματικά σκέφτεται. (σ. 116 σχολ. εγχ.)

3) Να εντοπίσετε τα κωμικά στοιχεία του κειμένου.

Γ΄ Στάσιμο, στίχοι 1593-1652

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να εντοπίσουν τα λυρικά στοιχεία του στάσιμου

• να συνδέσουν το χορικό με τα δρώμενα του έργου εντοπίζοντας την πηγή έμπνευσης του Χορού.

Επεξεργασία του κειμένου

(συνοπτική θεώρηση) :

[Οι γυναίκες του Χορού στην ορχήστρα «ορχούνται» και «άδουν» το τραγούδι τους.]

1. Ανάγνωση της ενότητας.

2. Ποιο είναι το θέμα του στάσιμου; (με τη βοήθεια των πλαγιότιτλων / το ταξίδι του νόστου Ελένης-Μενελάου)

3. Ποια είναι τα λυρικά στοιχεία του στάσιμου; (εικόνες: καράβι… στο κύμα αφροκοπούνε… χορούς των δελφινιών… τα πανιά… τα ελάτινα κουπιά… / ποτάμι… της Παλλάδας τον ναό… χορούς… πανηγύρια του Υάκινθου… λαμπάδες γάμου / λιβυκά πουλιά… φτερουγώντας στη σειρά… κράζει… μακρόλαιμα πουλιά… νύχτα… Πούλια… Ωρίωνα… / αλόγατα… αιθέρα… διάφωτους των άστρων δρόμους / εμπνευσμένες από τον κόσμο της θάλασσας, από την κοινωνική ζωή, από τον κόσμο του αέρα και την έναστρη νύχτα – λεξιλόγιο / επίθετα: γοργοτάξιδο καράβι, γλαυκόχρωμη θυγατέρα, πελαγίσιες αύρες, ελάτινα κουπιά, απάνεμο λιμάνι, λαμπρά παλάτια, χαρούμενα πανηγύρια, λιβυκά πουλιά, χειμωνιάτικες μπόρες, ξερούς ή καρπισμένους κάμπους, μακρόλαιμα πουλιά, διάφωτους δρόμους, γαλάζιο αφρισμένο κύμα, πρίμο αγέρα –– παρομοιώσεις: σαν τα λιβυκά πουλιά – προσωποποιήσεις: καράβι… τους χορούς των δελφινιών να διαφεντεύεις – μεταφορές)

4. Ποια είναι η πηγή έμπνευσης του Χορού γι’ αυτό το χορικό; Ποια η σχέση του στάσιμου με τα δρώμενα του έργου; (ο Μενέλαος και η Ελένη έχουν ξεκινήσει το ταξίδι της επιστροφής, το σχέδιο πλησιάζει στο τέλος του, η αποκατάσταση και η δικαίωση είναι πολύ κοντά, και με αυτή την αφορμή ο Χορός τραγουδώντας εύχεται να πάνε όλα καλά για τους δύο συζύγους – άμεση σχέση του στάσιμου με τα δρώμενα του έργου – το χορικό είναι γεμάτο νοσταλγία, ελπίδα, χαρά, αγαλλίαση, ευφρόσυνη ατμόσφαιρα, αλλά και μελαγχολία του Χορού που παραμένει στον ξένο τόπο – διάνοια: ο νόστος / ο καημός του ξενιτεμένου να γυρίσει στην πατρίδα)

Εργασίες:

1) Να βρείτε τα λυρικά στοιχεία του στάσιμου.

2) Ποια είναι η σχέση του Γ΄ Στάσιμου με τα δρώμενα του έργου;

3) Τα στάσιμα παρουσιάζουν ένα σταθερό σχήμα στροφών και αντιστροφών. Ποια είναι τα θέματα που θίγονται σε κάθε τμήμα του Γ΄ Στασίμου και πώς συνδέονται μεταξύ τους ; Δώστε ένα δικό σας πλαγιότιτλο σε κάθε τμήμα. (σ. 122 σχολ. εγχ.)

4) Οι γυναίκες του Χορού ζώντας σε δύσκολες συνθήκες εκφράζουν την επιθυμία τους για φυγή σε έναν κόσμο όπου κυριαρχούν οι χαρές της ζωής. α) Πώς θα ένιωθαν άραγε οι Αθηναίοι του 412 π.X. ακούγοντας αυτό το τραγούδι; β) Υπάρχουν σήμερα άνθρωποι που θα μπορούσαν να είναι στη θέση των γυναικών του Χορού; (σ. 122 σχολ. εγχ.)

Έξοδος, 1^η σκηνή, στίχοι 1653-1778

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να κατανοήσουν τη δομή της αγγελικής ρήσης

• να κατανοήσουν τη λειτουργία της αγγελικής ρήσης

Επεξεργασία του κειμένου

(συνοπτική θεώρηση) :

1. Ανάγνωση της ενότητας.

2. Από ποιον χώρο του θεάτρου εισέρχεται στη σκηνή ο Αγγελιαφόρος; (από τη δεξιά πάροδο / έρχεται από το λιμάνι)

3. Σε ποιες θεματικές ενότητες μπορούμε να χωρίσουμε την αγγελική ρήση; (αγγελική ρήση: 1668-1774 – θεματικές ενότητες: α) 1668-1679 / τα νέα από το λιμάνι: οι πρώτες κινήσεις των ναυτών και της Eλένης – β) 1680-1699 / η άφιξη στο λιμάνι των συντρόφων του Μενελάου και οι υποψίες των Αιγυπτίων – γ) 1700-1722 / η επιβίβαση στο πλοίο – δ) 1723-1738 / ο απόπλους και η θυσία – ε) 1739-1765 / η συμπλοκή, με τη συμμετοχή του Mενελάου και της Eλένης – στ) 1765-1769 / η απόδραση των Ελλήνων από την Αίγυπτο – ζ) 1770-1774 / η σωτηρία του Αγγελιαφόρου)

4. Γιατί τα γεγονότα της απόδρασης δε διαδραματίζονται επί σκηνής, αλλά παρουσιάζονται μέσω της αφήγησης του Αγγελιαφόρου; (στην αρχαία τραγωδία δεν ήταν εύκολη ή μάλλον ήταν αδύνατη η αλλαγή σκηνικού, για πρακτικούς λόγους → τα γεγονότα που συνέβαιναν σε διαφορετικό χώρο έπρεπε να παρουσιαστούν με κάποιο τρόπο στους θεατές → με την αφήγησή τους από κάποιο πρόσωπο του έργου → ρόλος του αγγελιαφόρου → αγγελική ρήση – κανόνας της τραγωδίας: η «ενότητα του τόπου»)

Εργασίες:

1) Να αναδιηγηθείτε την αγγελική ρήση (80-100 λέξεις)

2) Ποια η λειτουργία της αγγελικής ρήσης στο έργο; (σ. 138 σχολ. εγχ.)

Έξοδος, 2^η σκηνή, στίχοι 1779-1812

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να εντοπίσουν τις έμμεσες σκηνοθετικές οδηγίες και το δραματικό στοιχείο της σκηνής

• να ηθογραφήσουν τον υπηρέτη και τον Θεοκλύμενο

• να κατανοήσουν τη σκοπιμότητα της συγκεκριμένης σκηνής

• να ερευνήσουν τον ρόλο που παίζει η έννοια της δικαιοσύνης στην αντιπαράθεση των δύο ανδρών.

Επεξεργασία του κειμένου:

1. Ανάγνωση της ενότητας.

2. Πώς εξελίσσεται η υπόθεση στη σκηνή αυτή; (ο Θεοκλύμενος θέλει να μπει στο παλάτι, για να σκοτώσει τη Θεονόη, αλλά ένας υπηρέτης-δούλος τον εμποδίζει, ενώ συγχρόνως διαμείβεται ένας έντονος διάλογος-στιχομυθία ανάμεσα στους δύο άντρες με θέμα το δίκαιο-άδικο της πράξης που ετοιμάζεται να κάνει ο Θεοκλύμενος)

3. Ποιες έμμεσες σκηνοθετικές οδηγίες για τη σκηνή μπορούμε να εξαγάγουμε από το κείμενο; (1788: …εσύ τραβήξου: πιθανόν ο Θεοκλύμενος συνοδεύει τα λόγια του με ανάλογο σπρώξιμο του υπηρέτη – η σκηνή χαρακτηρίζεται από εξωτερικό δραματικό στοιχείο: έντονη σωματική κίνηση των δύο προσώπων και φωνές υπερυψωμένες)

4. Με ποια επιχειρήματα ο Θεοκλύμενος δικαιολογεί την πρόθεσή του να σκοτώσει την αδελφή του; (σ. 133 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ / α) 1794: η αδελφή του είναι κακούργα / του έκανε κακό – β) 1796, 1798: τον πρόδωσε η Θεονόη, έδωσε την Ελένη στον Μενέλαο – γ) 1800, 1802: ο Θεοκλύμενος είχε δικαιώματα πάνω στην Ελένη, γιατί του τη χάρισε η τύχη / επανέρχεται ο ρόλος της τύχης, που σε όλο το δράμα είναι σημαντικός, καθώς από την αρχή του έργου φάνηκε ότι η ζωή των ηρώων ρυθμίστηκε από την τύχη / η τύχη έδωσε την Ελένη στον Θεοκλύμενο και η τύχη έφερε τον Μενέλαο στην Αίγυπτο / η τύχη είναι συχνά καθοριστικός παράγοντας για τον άνθρωπο και τα γεγονότα)

5. Με ποια επιχειρήματα ο υπηρέτης εμποδίζει τον βασιλιά να πραγματοποιήσει την απειλή του εναντίον της Θεονόης; (σ. 133 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ / α) 1789: αυτό που πρόκειται να κάνει ο Θεοκλύμενος είναι κακή πράξη – β) 1795: η αδελφή του με τη στάση της επέδειξε ευσέβεια – γ) 1797: η Θεονόη έχει ενεργήσει δίκαια και προς όφελος του αδελφού της – δ) 1799, 1801: η Ελένη ανήκει δικαιωματικά στον Μενέλαο, γιατί αυτόν παντρεύτηκε – ε) 1803: δεν ήταν δίκαιο να κρατήσει την Ελένη ο Θεοκλύμενος – στ) 1805: ο υπηρέτης μιλάει λογικά – βασικό μοτίβο: η Θεονόη ενήργησε με βάση το δίκαιο και η στάση της ωφελεί τον Θεοκλύμενο)

6. Ποια άποψη περί δικαιοσύνης εκφράζει ο καθένας τους και ποια υπερτερεί; (σ. 133 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ / ο βασιλιάς Θεοκλύμενος εκφράζει-αντιπροσωπεύει το δίκαιο του ισχυρότερου – ο δούλος την πραγματική δικαιοσύνη / 1803 – επικρατεί το δίκαιο από όποιον κι αν εκφράζεται αυτό, και όχι το δίκαιο του ισχυρότερου)

7. Ποιο στοιχείο από τον διάλογο Θεοκλύμενου - υπηρέτη εκπλήσσει τον Θεοκλύμενο αλλά και τους θεατές; (σ. 133 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ / το γεγονός ότι ο διάλογος μεταξύ του βασιλιά και του δούλου διεξάγεται με ίσους όρους – 1789, 1791, 1793, 1805, 1807: ο δούλος τολμά να σταματά τον αφέντη και να υποστηρίζει ότι ο ίδιος σκέφτεται σωστά και λογικά – 1790, 1804, 1806: ο Θεοκλύμενος νιώθει μεγάλη έκπληξη για τη στάση του δούλου – ο ποιητής εξισώνει τον δούλο με τον αφέντη του – ο Ευριπίδης συχνά εξυψώνει τον δούλο και τον εξισώνει με τον αφέντη, γιατί επιλέγει ως κριτήριο αξιολόγησης των ανθρώπων τη λογική και το ήθος και όχι τα αξιώματα και τη θέση – και αυτή είναι η σκοπιμότητα της συγκεκριμένης σκηνής: υπηρετεί την πρόθεση του ποιητή να εξισώσει τον δούλο με τον αφέντη, με μόνο έρεισμα την προβαλλόμενη από τον δούλο διάνοια – πβ. και 806-810)

8. Ποιο είναι το ήθος του Θεοκλύμενου σε αυτή τη σκηνή, σε επίπεδο συναισθημάτων και σε επίπεδο χαρακτήρα; (συναισθηματική κατάσταση Θεοκλύμενου: είναι οργισμένος από την απόδραση της Ελένης / έχει χάσει την ψυχραιμία του / ο θυμός του κλιμακώνεται όσο βλέπει να του αντιστέκεται ο υπηρέτης / παραπαίει ανάμεσα στην έκπληξή του που βρίσκεται στη θέση να αντιδικεί με ένα δούλο και στην προσπάθειά του να βρει επιχειρήματα για την αποτρόπαια πράξη που ετοιμάζει – χαρακτήρας: αλαζόνας, παρορμητικός, βίαιος βασιλιάς / στηρίζει τη στάση του στην εξουσία και τη δύναμη που έχει, και αρνείται να ακούσει τη φωνή της λογικής και της δικαιοσύνης)

9. Ποιο ήθος εκφράζει ο υπηρέτης; (έξοχος ευριπίδειος χαρακτήρας – το ήθος του δεν απορρέει από την κοινωνική του θέση αλλά από τη διάνοιά του – η αίσθηση του δικαίου τον οπλίζει με θάρρος να αντιμετωπίσει τον βασιλιά, ακόμη και με ενδεχόμενο να χάσει τη ζωή του – αντιτάσσει τη λογική στον παραλογισμό του βασιλιά – με αίσθημα αυτοθυσίας για χάρη της κυράς του)

10. Ποιες ιδέες εκφράζονται σε αυτή τη σκηνή; (διάνοια: η σκηνή είναι γεμάτη ιδέες που αντιπαραθέτουν τη δικαιοσύνη στην αλόγιστη χρήση της δύναμης που δίνει η εξουσία / κυριαρχεί η αντιπαράθεση: δίκαιο του ισχυρότερου-δίκαιο της λογικής και της σύνεσης – 1791, 1805: λογική, σωφροσύνη, σύνεση – 1795: ευσέβεια – 1803: δικαιοσύνη – 1810-1812: αποφθεγματική φράση / πβ. 803-810)

11. Πώς προωθεί τη δράση η 2^η σκηνή; (στη 2^η σκηνή η δράση προωθείται με την αναπάντεχη στάση ενός δούλου: ανάμεσα στον Θεοκλύμενο και τη Θεονόη στέκεται ένας άνθρωπος δίκαιος, που προσπαθεί να εμποδίσει μια ανίερη πράξη – οι θεατές εκπλήσσονται και αγωνιούν για την κατάληξη – ο βασιλιάς απειλεί τον υπηρέτη πως, αν συνεχίσει να τον εμποδίζει να σκοτώσει τη Θεονόη, θα πληρώσει με τη ζωή του – η δράση έχει φτάσει σε αδιέξοδο – είναι η ώρα για οριστική λύση, η ώρα για τον «από μηχανής» θεό)

Εργασίες:

1) Ποιες απόψεις για το δίκαιο εκφράζονται στη σκηνή και ποια άποψη υπερτερεί;

2) Πώς εξηγείτε το θαρραλέο ήθος με το οποίο αντιμετωπίζει ο υπηρέτης τον βασιλιά Θεοκλύμενο;

3) Πώς προωθεί τη δράση του έργου η 2^η σκηνή της Εξόδου;

4) Σχετικά με το πρόσωπο που εμποδίζει τον Θεοκλύμενο να ξεσπάσει την οργή του στη Θεονόη υποστηρίζεται ότι είναι:

• ένας Υπηρέτης που εμφανίζεται ξαφνικά στη σκηνή, όταν ο Θεοκλύμενος κινείται απειλητικά προς το παλάτι,

• ο Aγγελιαφόρος,

• η Kορυφαία μαζί με τις άλλες γυναίκες του Χορού.

Ποια από αυτές τις εκδοχές θα ήταν σκηνικά η πιο εντυπωσιακή; Γιατί; (σ. 138 σχολ. εγχ.)

Έξοδος, 3^η σκηνή, στίχοι 1813-1864
εξόδιο άσμα, στίχοι 1865-1870

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να κατανοήσουν την αναγκαιότητα και τη λειτουργία του «από μηχανής θεού»

• να κρίνουν την αντίδραση του Θεοκλύμενου

• να επισημάνουν τον ρόλο του εξόδιου άσματος.

Επεξεργασία του κειμένου:

1. Ανάγνωση της ενότητας.

2. Πώς εμφανίζονται στη σκηνή οι Διόσκουροι; Ποια είναι η σκηνοθεσία και η σκηνογραφία της σκηνής; (οι Διόσκουροι εμφανίζονται ψηλά από τη σκηνή με ένα ξύλινο γερανό με καλάθι, «μηχανή» ή «αιώρα» / πβ. και «θεολογείο» – μιλά μόνο ο ένας, ο άλλος είναι βουβό πρόσωπο – θεοφάνεια )

3. Γιατί ο ποιητής επινοεί την εμφάνιση «από μηχανής» των Διόσκουρων; (με την προηγούμενη σκηνή η πλοκή έχει φτάσει σε αδιέξοδο – πρέπει να επέμβει κάποιος ανώτερος από τον Θεοκλύμενο, για να τον πείσει για το άδικο της πράξης που ετοιμάζεται να κάνει, να τον ηρεμήσει, και έτσι να σωθεί το πιο ευγενικό και δίκαιο πλάσμα του έργου, που απειλείται με θάνατο, η Θεονόη – κι αυτός μόνο ένας θεός μπορεί να είναι – ευρηματική η επιλογή θεού από τον Ευριπίδη: οι Διόσκουροι είναι αδέλφια της κεντρικής ηρωίδας, της Ελένης, και απευθύνονται στον Θεοκλύμενο, αδελφό της Θεονόης – οι «από μηχανής» Διόσκουροι δίνουν τη λύση στο αδιέξοδο, ο μύθος προωθείται και ολοκληρώνεται – λύσις του δράματος)

4. Με ποια επιχειρήματα οι Διόσκουροι προσπαθούν να εμποδίσουν τον Θεοκλύμενο να τιμωρήσει τη Θεονόη; (1817-1831: α) δεν ήταν της μοίρας γραφτό να τον παντρευτεί η Ελένη – β) η Θεονόη ενήργησε δίκαια, σύμφωνα με τους νόμους των θεών και τις δίκαιες εντολές του πατέρα τους)

5. Ποια γεγονότα προφητεύουν οι Διόσκουροι στη συνέχεια; (1836-1854: α) την ασφαλή επιστροφή της Ελένης με τον άντρα της στη Σπάρτη – β) την «αποθέωση» της Ελένης / αποκαθίσταται έτσι με τον καλύτερο τρόπο η φήμη της / 1844-1845: μαρτυρίες για τη λατρεία της Ελένης ως θεάς στη Σπάρτη και αλλού – γ) την ονομασία ενός νησιού με το όνομά της / πρόκειται μάλλον για τη Μακρόνησο, που στην αρχαιότητα ονομαζόταν Ελένη / η Ελένη συνδέεται έτσι με τη θάλασσα και τα αδέλφια της, και αποκτά την ιδιότητα της προστάτιδας των ναυτικών – δ) την αθανασία του Μενελάου στα νησιά των Μακάρων / μέρος όπου μετέφερε ο Δίας τους ήρωες μετά τον Τρωικό πόλεμο – στα έργα του Ευριπίδη εμφανίζονται αρκετές φορές πρόσωπα να προφητεύουν)

6. Πώς αντιδρά ο Θεοκλύμενος στο λόγο των Διόσκουρων και πώς κρίνετε την αντίδρασή του; (σ. 135 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ / 1857-1864: η εμφάνιση και ο λόγος των Διόσκουρων έχει άμεσο αποτέλεσμα → ο Θεοκλύμενος υποχωρεί και συμμορφώνεται με τη θέληση των θεών: α) θα πάψει την έχθρα του για την Ελένη και β) δε θα σκοτώσει την αδελφή του – γ) παράλληλα αποκαθιστά και αυτός το όνομα της Ελένης – ήθος: ο Θεοκλύμενος ανακτά το ήθος που φαίνεται πως κάποτε είχε και που το πάθος του για την Ελένη τον είχε κάνει να το χάσει, τώρα είναι ένας βασιλιάς σοβαρός, λογικός, συνετός, ευσεβής και δίκαιος – μετά τον στίχο 1864 αποχωρούν οι Διόσκουροι και ο Θεοκλύμενος μπαίνει στο παλάτι)

7. Ο Χορός αποχωρεί από την ορχήστρα τραγουδώντας το εξόδιο άσμα (και συνοδευόμενος από τον αυλητή) . Ποιο είναι το περιεχόμενο του τραγουδιού και πώς συνδέεται με τη συγκεκριμένη τραγωδία; (1865-1870: εκφράζει μια γενική αντίληψη, σύμφωνα με την οποία οι θεοί είναι ρυθμιστές των ανθρώπινων πραγμάτων και καθορίζουν το πεπρωμένο, όπως συνέβη και με την Ελένη – οι θεοί καθορίζουν τη ζωή των ανθρώπων με τρόπο απρόσμενο / η Ελένη απειλούνταν με ατίμωση κάνοντας ένα γάμο που δεν ήθελε, και τώρα ταξιδεύει ελεύθερη και τιμημένη για την πατρίδα της / η Θεονόη έφτασε τόσο κοντά να δολοφονηθεί από τον αδελφό της, και τώρα η ζωή της δεν κινδυνεύει – όσα θεωρούν οι άνθρωποι ανέλπιστα και απραγματοποίητα οι θεοί τα πραγματοποιούν, και όσα θεωρούν σίγουρα οι θεοί τα ανατρέπουν – πβ. και 1254-1261 και 786-791 – με τους ίδιους στίχους τελειώνουν και άλλες τραγωδίες του Ευριπίδη, π.χ. «Άλκηστις», «Ανδρομάχη», «Μήδεια», «Βάκχαι», γιατί ο ποιητής θέλει να δώσει ένα παρόμοιο μήνυμα, που προκύπτει από την όλη παρουσίαση και επεξεργασία του μύθου στα έργα αυτά – άλλα σημεία διάνοιας του κειμένου σχετικά: 1833-1835 και 1855-1856)

8. Πώς επέρχεται η κάθαρσις με το τέλος της τραγωδίας; (σ. 137 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ / η κάθαρση επέρχεται σε δύο επίπεδα: α) με την προφητεία των Διόσκουρων για την αποθέωση της Ελένης, στο τέλος της ζωής της, επικυρώνεται η αποκατάσταση του ονόματος της Ελένης στους Έλληνες – β) με την παρέμβαση των Διόσκουρων αποτρέπεται η δολοφονία της δίκαιας Θεονόης από τον Θεοκλύμενο)

9. (σ. 137 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ / Η παράσταση τελείωσε... Μαζί με τους υπόλοιπους θεατές αφήνεις το θέατρο. Πώς νιώθεις; Τι είναι τώρα πια για σένα αυτή η περίφημη κάθαρση;

Εργασίες:

1) Στο τέλος της τραγωδίας η Ελένη αποκαθίσταται για μία ακόμα φορά : α) από ποιους και με ποιον τρόπο; β) ποια αποκατάσταση έχει για σας μεγαλύτερη βαρύτητα και γιατί; (σ. 138 σχολ. εγχ.)

2) Στον λόγο των Διόσκουρων γίνεται αναφορά σε γεγονότα του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος. α) Nα επισημάνετε συνοπτικά αυτά τα γεγονότα κατά χρονική βαθμίδα. β) Eπικεντρώστε την προσοχή σας στα γεγονότα που αναφέρονται στο μέλλον. Tι εξυπηρετεί αυτή η αναφορά; (σ. 138 σχολ. εγχ.)

3) Κάποια / ες από τις ερωτήσεις της επεξεργασίας που δεν απαντήθηκαν κατά τη διάρκεια της παράδοσης.

Ολική θεώρηση της τραγωδίας

1) Πότε παραστάθηκε για πρώτη φορά η Ελένη στην αρχαία Αθήνα και ποιο ήταν το ιστορικό/πολιτικό πλαίσιο;

2) Πρόσωπα και υπόθεση της τραγωδίας.

3) Δομή της τραγωδίας (κατά ποσόν μέρη).

4) Άξονες της πλοκής (α)είδωλο, β)σχέδιο απόδρασης).

5) Ήθος των ηρώων.

6) Διάνοια (βασικές ιδέες: η αντίθεση «είναι»-«φαίνεσθαι» – η καταδίκη του πολέμου – η νοσταλγία της πατρίδας – η αξία της τιμής/υστεροφημίας – οι θεοί καθορίζουν τη ζωή των ανθρώπων – το ευμετάβολο της τύχης – η στάση του Ευριπίδη απέναντι στους θεούς)

7) Τραγικοί όροι (περιπέτεια, αναγνώριση, τραγική ειρωνεία)

8) Η Ελένη είναι τραγωδία ή ιλαροτραγωδία (τραγικωμωδία);

9) Τι σας άρεσε και τι δεν σας άρεσε στην Ελένη του Ευριπίδη;

10) Η τραγωδία τελειώνει με αίσιο τέλος. Θα επιθυμούσατε κάποια άλλη λύση του δράματος; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

11) Υποθέστε ότι παρακολουθήσατε την παράσταση του έργου. Απαντήστε στα παρακάτω ερωτήματα:

α) Ποια μηνύματα θα παίρνατε από αυτό;

β) Με ποια συναισθήματα θα αποχωρούσατε;

12) Ανάγνωση του ποιήματος Ελένη του Γ. Σεφέρη /Η Ελένη του Γ. Ρίτσου /Ο Ύμνος στην Ελένη του Ά. Σικελιανού /Ελένη του Τ. Σινόπουλου.

13) Παρακολούθηση από το Διαδίκτυο παραστάσεων της Ελένης.

Πρόλογος, 1η σκηνή, στίχοι 1- 82

Επεξεργασία του κειμένου:

Εργασίες:

ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Πρόλογος, 2η σκηνή, στίχοι 83-191

Επεξεργασία του κειμένου:

Εργασίες:

Πάροδος, στίχοι 192-436

Επεξεργασία του κειμένου

Εργασίες:

Α’ Επεισόδιο, 1η σκηνή, στίχοι 437-494

Επεξεργασία του κειμένου:

Εργασίες:

Α΄ Επεισόδιο: 2η σκηνή, στίχοι 495-541 3η σκηνή, στίχοι 542-575

Επεξεργασία του κειμένου:

Εργασίες:

Α΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ (437-575)

Ολική θεώρηση

Επιπάροδος, στίχοι 576-587, Β’ Επεισόδιο, 1η σκηνή, στίχοι 588-658

Επεξεργασία του κειμένου:

Εργασίες:

Β’ Επεισόδιο, 2η σκηνή, στίχοι 659-730

Επεξεργασία του κειμένου:

Εργασίες:

Β’ Επεισόδιο, 2η σκηνή, στίχοι 731- 840 - 3η σκηνή, στίχοι 841-941

Επεξεργασία του κειμένου

Εργασίες:

Β΄ Επεισόδιο, 4η σκηνή, στίχοι 942-1042

Επεξεργασία του κειμένου:

Εργασίες:

Β΄ Επεισόδιο, 4η σκηνή, στίχοι 1043-1139

Επεξεργασία του κειμένου:

Εργασίες:

Β΄ Επεισόδιο, 5η σκηνή, στίχοι 1140-1219

Επεξεργασία του κειμένου:

Εργασίες:

ΕΠΙΠΑΡΟΔΟΣ - Β΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ (576-1219)

Ολική θεώρηση

Α΄ Στάσιμο, στίχοι 1220-1285

Επεξεργασία του κειμένου:

Εργασίες:

Γ΄ Επεισόδιο, 1η σκηνή, στίχοι 1286-1304

Επεξεργασία του κειμένου:

Εργασίες:

Γ΄ Επεισόδιο, 2η σκηνή, στίχοι 1305-1424

Επεξεργασία του κειμένου:

Εργασίες:

Β΄ Στάσιμο, στίχοι 1425-1499

Επεξεργασία του κειμένου:

Εργασίες:

Δ΄ Επεισόδιο, στίχοι 1500-1592

Επεξεργασία του κειμένου

Εργασίες:

Γ΄ Στάσιμο, στίχοι 1593-1652

Επεξεργασία του κειμένου

Εργασίες:

Έξοδος, 1η σκηνή, στίχοι 1653-1778

Επεξεργασία του κειμένου

Εργασίες:

Έξοδος, 2η σκηνή, στίχοι 1779-1812

Επεξεργασία του κειμένου:

Εργασίες:

Έξοδος, 3η σκηνή, στίχοι 1813-1864εξόδιο άσμα, στίχοι 1865-1870

Επεξεργασία του κειμένου:

Εργασίες:

Ολική θεώρηση της τραγωδίας

Πρόλογος, 1^η σκηνή, στίχοι 1- 82

Πρόλογος, 2^η σκηνή, στίχοι 83-191

Α’ Επεισόδιο, 1^η σκηνή, στίχοι 437-494

Α΄ Επεισόδιο: 2^η σκηνή, στίχοι 495-541 3^η σκηνή, στίχοι 542-575

Επιπάροδος, στίχοι 576-587, Β’ Επεισόδιο, 1^η σκηνή, στίχοι 588-658

Β’ Επεισόδιο, 2^η σκηνή, στίχοι 659-730

Β’ Επεισόδιο, 2^η σκηνή, στίχοι 731- 840 - 3^η σκηνή, στίχοι 841-941

Β΄ Επεισόδιο, 4^η σκηνή, στίχοι 942-1042

Β΄ Επεισόδιο, 4^η σκηνή, στίχοι 1043-1139

Β΄ Επεισόδιο, 5^η σκηνή, στίχοι 1140-1219

Γ΄ Επεισόδιο, 1^η σκηνή, στίχοι 1286-1304

Γ΄ Επεισόδιο, 2^η σκηνή, στίχοι 1305-1424

Έξοδος, 1^η σκηνή, στίχοι 1653-1778

Έξοδος, 2^η σκηνή, στίχοι 1779-1812

Έξοδος, 3^η σκηνή, στίχοι 1813-1864
εξόδιο άσμα, στίχοι 1865-1870