στ. 1 παλούκια: τους πασσάλους που έκαναν τη διάβαση της τάφρου, γύρω από το τείχος των Αχαιών, ακόμη πιο δύσκολη.

στ. 1-13: συμπληρωματικά σχόλια 1: Η ραψωδία οφείλει τον τίτλο της στην εικόνα που αντικρίζει ο Δίας μόλις ξυπνά μετά το τέχνασμα της Ήρας. Η απώθηση (παλίωξις) των Τρώων από τα ελληνικά πλοία έχει μετατραπεί πλέον σε πανικόβλητη φυγή, η οποία αποδίδεται ακόμη και από τον γρήγορο ρυθμό της αφήγησης στους πρώτους στίχους της ραψωδίας. Ο ποιητής αποτυπώνει εδώ το θέαμα που αντικρίζει ο Δίας, αλλά και την εντύπωση που του προκαλεί. Οι λεπτομέρειες της περιγραφής (στ. 6-10) χρησιμοποιούνται για να υποδαυλίσουν ακόμη περισσότερο την οργή του Δία.

στ. 3 δίπλα στ' αμάξια: οι Τρώες σταματούν, για να ανασυνταχθούν στο σημείο όπου είχαν αφήσει τα άρματα, κοντά στην τάφρο (Μ 85).

στ. 3-13 Στους στίχους αυτούς ο ποιητής αποτυπώνει με λεπτομέρειες το θέαμα που αντικρίζει ο Δίας μόλις αφυπνίζεται.

στ. 4 Και ξύπνησε ο Δίας: βλ. Περιληπτική αναδιήγηση ραψωδίας Ξ.

στ. 6 αντίκρισε: Στους στίχους αυτούς ο ποιητής αποτυπώνει με λεπτομέρειες το θέαμα που αντικρίζει ο Δίας μόλις αφυπνίζεται.

στ. 17 πρώτη: η τιμωρία θα επιβαλλόταν πρώτα στην Ήρα και ύστερα στους συνενόχους της, τον Ποσειδώνα και τον Ύπνο (βλ. ραψωδίες Ν και Ξ).

στ. 18 κ.εξ. συμπληρωματικά σχόλια 2: O Δίας, θέλοντας να προσδώσει στην απειλή του βαρύτητα, αναφέρει ένα παράδειγμα από το παρελθόν. Η Ήρα έχει ξαναδοκιμάσει τις συνέπειες της οργής του, όταν την είχε κρεμάσει μετέωρη μεταξύ ουρανού και γης με δύο άκμονες περασμένους στα πόδια της. Ίσως σε αυτό το περιστατικό αναφερόταν ο Ήφαιστος στην Α ραψωδία (Α 590). Γενικά, το παρόν επεισόδιο έχει αρκετά χιουμοριστικά στοιχεία (συζυγικοί καβγάδες θεών, όρκοι, απειλές, περιγραφή τιμωριών κτλ.), που παρατείνουν το κωμικό ύφος της προηγούμενης ραψωδίας (Ξ).

στ. 21-22 μα να σε λύσουν τη δύναμη δεν είχαν: αν και πονούσαν οι θεοί βλέποντας την Ήρα να υφίσταται αυτό το μαρτύριο, κανείς τους δεν τολμούσε να τρέξει να τη βοηθήσει.

στ. 22 συμπληρωματικά σχόλια 2α: Η ιστορία αυτή του Ήφαιστου, εξάλλου, έχει άμεση σχέση με την παλαιότερη τιμωρία της Ήρας που αναφέρει εδώ ο Δίας, αν συγκρίνουμε τους στίχους Ο 21-24 και Α 588-591. Λαμβάνοντας υπόψη μας αυτό το γεγονός, η απειλή του Δία δεν μπορεί να θεωρηθεί υπερβολική. Πρέπει όμως να επισημάνουμε ότι στην Ιλιάδα η βίαιη συμπεριφορά του «πρώτου τη τάξει» θεού φτάνει μέχρι τη διατύπωση απειλών, οι οποίες δεν εκτελούνται.

στ. 25 κ.εξ. συμπληρωματικά σχόλια 3: O Δίας είχε επιβάλει την προηγούμενη τιμωρία στην Ήρα για χάρη του γιου του, Ηρακλή. Από άλλα χωρία της Ιλιάδας πληροφορούμαστε ότι ο Ηρακλής είχε εκστρατεύσει εναντίον της Τροίας και την είχε κυριεύσει. Η Ήρα, όμως, δυσκόλεψε την επιστροφή του στην Ελλάδα, προκαλώντας θαλασσοταραχή και ρίχνοντάς τον ναυαγό στις ακτές της Κω (βλ. Ε 640-642 και 648-651, Ξ 250 κ.εξ.).
στ. 36-39 Ο όρκος των θεών στη Στύγα, την πηγή του Άδη, θεωρούνταν ο πιο φρικτός όρκος των αθανάτων, γιατί τους θύμιζε τον θάνατο και την απώλεια της αθανασίας σε περίπτωση επιορκίας.

στ. 36 κ.εξ.: συμπληρωματικά σχόλια 4: Η Ήρα ορκίζεται μεταξύ άλλων στον σύζυγό της και στη συζυγική τους κλίνη, επειδή είναι προστάτιδα του γάμου. Με μεγάλη προσοχή αποφεύγει την ψευδορκία, αφού δεν συμπεριλαμβάνει στον όρκο της την αποπλάνηση του Δία από την ίδια, αλλά περιορίζεται στις ενέργειες του Ποσειδώνα. Όπως γνωρίζουμε, ο Ποσειδώνας ενέργησε αυθόρμητα και ο Ύπνος τον ειδοποίησε χωρίς να του το υποδείξει η Ήρα. Παρόλ' αυτά η σύζυγος του Δία δεν μπορεί να θεωρηθεί εντελώς αμέτοχη στην κατηγορία της συνωμοσίας.
Να επισημανθεί μεταξύ άλλων ότι: α) ο χαρακτήρας του όρκου της Ήρας είναι βεβαιωτικός, ενώ των Ιερολοχιτών υποσχετικός, β) η Ήρα επικαλείται στον όρκο της τα τρία επίπεδα του σύμπαντος —σύμφωνα με τις αντιλήψεις της εποχής— τον ουρανό, τη γη και τον Άδη, καθώς και ό,τι θεωρούσε πιο προσφιλές για την ίδια, τον σύζυγό της και τη σχέση που είχε μαζί του, ενώ η επίκληση των Ιερολοχιτών έχει καθαρά θρησκευτικό χαρακτήρα (η εικόνα του Χριστού και το Μυστήριο της Θείας Μεταλήψεως), και γ) η επίκληση της Στύγας κάνει τον όρκο της Ήρας φοβερό, ενώ οι Ιερολοχίτες ορκίζονται «εις το της Θείας Μεταλήψεως Φοβερόν Μυστήριον».

Στύγα
Στα ύδατα της Στυγός (ντοκιμαντέρ) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο Δημόσιας Τηλεόρασης

στ. 40 που δε θα έβαζα ποτέ στο στόμα δίχως λόγο: η Ήρα δεν ψευδορκεί, γιατί πράγματι δεν έβαλε τον Ποσειδώνα «να βλάψει τους Τρώας και τον Έκτορα» (στ. 41-42). Ο Ποσειδώνας ενήργησε μόνος του και η απάτη της Ήρας τον διευκόλυνε στις ενέργειές του. Να προσέξουμε όμως ότι η θεά δε συμπεριλαμβάνει την «απάτη» στον όρκο της.

στ. 48: συμπληρωματικά σχόλια 5: Ο Δίας «μ' ένα χαμόγελο γλυκό» δίνει τέλος στη φιλονικία. Όπως πάντα, τα βάσανα και οι συγκρούσεις των θεών δεν κρατούν πολύ· γρήγορα αποκαθίσταται η ηρεμία, έστω με μια βεβιασμένη κάπως συμφιλίωση. Μόνο που ο ποιητής δεν διευκρινίζει αν το χαμόγελο του Δία οφείλεται στην ικανοποίησή του από την υποχώρηση της Ήρας ή στον δόλο που διαβλέπει πίσω από τα λόγια της.

στ. 54 πήγαινε: Η Ήρα, για να αποδείξει στον Δία τη διάθεσή της για συνεργασία, πρέπει να πάει στον Όλυμπο και να του στείλει την Ίριδα και τον Απόλλωνα.

στ. 56 κ.εξ. Ο Δίας απαριθμεί τις επόμενες ενέργειές του, ανακεφαλαιώνοντας έτσι το σχέδιό του (βουλή του Δία) μέχρι την αποκατάσταση της τιμής του Αχιλλέα, όπως υποσχέθηκε στη Θέτιδα. Από το στ. 69, όμως, αναφέρει γεγονότα που δεν περιλαμβάνονται στην Ιλιάδα, αφού το ιλιαδικό έπος τελειώνει με τον θάνατο και την ταφή του Έκτορα.

στ. 56 κ.εξ. συμπληρωματικά σχόλια 6: Οι συνεχείς αναφορές στον Αχιλλέα επαναφέρουν στο μυαλό του ακροατή τον πρωταγωνιστή του έπους και συνδέουν άμεσα στην κεντρική ιδέα του (μήνις του Αχιλλέα) με το σχέδιο (βουλή) του Δία, που παρουσιάζεται εδώ διεξοδικά. Βέβαια, μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι κάποιες από τις προαναγγελίες των μελλοντικών εξελίξεων είτε ξεπερνούν τα χρονικά όρια του ιλιαδικού έπους (π.χ. η πτώση της Τροίας, στ. 71) είτε είναι ανακριβείς: π.χ. η σύγκρουση δεν θα φτάσει «στες πρύμνες του Πηλείδη», ούτε ο Αχιλλέας θα στείλει αυτοβούλως τον Πάτροκλο στη μάχη (στ. 63-64).

στ. 71 με βουλή της Παλλάδας: εννοεί τον δούρειο ίππο: «του ξυλένιου αλόγου / τραγούδα μας το τέχνασμα που τόφκιασε η Παλλάδα / κι ο Επειός, και τόφερε στο κάστρο του Πριάμου / παγίδα του Λαέρτη ο γιος, οπλαρχηγούς γεμάτο / και κείνοι τότε κούρσεψαν την ξακουσμένη Τροία». (Οδύσσεια θ 492-495, μτφρ. Ζ. Σίδερης, ΟΕΔΒ, 1981).

στ. 72 συμπληρωματικά σχόλια 7: και ούτ' εγώ θα παύω τον θυμόν: η φράση αυτή συνδέει τον θυμό του Δία με τη μήνιν του Αχιλλέα. Όταν τιμηθεί ο Πηλείδης και πάψει να είναι οργισμένος, τότε θα σταματήσει και ο θυμός του Δία. Τα λόγια αυτά δίνουν την εντύπωση ότι η οργή του θεού κινείται παράλληλα και σε συνάρτηση με την οργή του ήρωα.

στ. 76 συμπληρωματικά σχόλια 8: οπόταν έπεσε... η θέτις: η αναφορά του Δία στην ικεσία της Θέτιδας σίγουρα δεν είναι καθόλου ευχάριστη για την Ήρα. Αυτό το γεγονός, άλλωστε, είχε προκαλέσει μια άλλη φιλονικία των θεϊκών συζύγων (Α 536 κ.εξ.). Ο Δίας όμως κρατάει την υπόσχεση που είχε δώσει τότε στην Ήρα, ότι δηλαδή πρώτη αυτή θα πληροφορηθεί τα σχέδιά του (Α 546-8): πρώτη, λοιπόν, αυτή ακούει εδώ από τον ίδιο ολοκληρωμένο το σχέδιο του μέχρι την πτώση της Τροίας.

Ο όρκος των νεαρών αγωνιστών τον Ιερόν Λόχον

Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης τον Μάρτιο του 1821 συγκρότησε τον Ιερό Λόχο με στόχο τον αγώνα για την απελευθέρωση της πατρίδας. Οι Ιερολοχίτες ορκίστηκαν να πεθάνουν γι' αυτό τον ιερό σκοπό. Ακολουθεί ένα μικρό απόσπασμα από τον όρκο τους:

«Ορκίζομαι να χύσω και αυτήν την υστέραν ρανίδα του αίματός μου υπέρ της Θρησκείας και της Πατρίδος μου. Να φονεύσω και αυτόν τον ίδιον αδελφόν, αν τον εύρω προδότην της Πατρίδος. [...] Να μη παραιτήσω τα όπλα προτού να ίδω ελευθέραν την Πατρίδα μου και εξωλοθρευμένους τους εχθρούς της. [...] Ορκίζομαι τέλος πάντων εις το της Θείας Μεταλήψεως Φοβερόν Μυστήριον ότι θα υστερηθώ της Αγίας Κοινωνίας εις την τελευταίαν μου εκείνην ώραν, εάν δεν εκτελέσω απάσας τας υποσχέσεις, τας οποίας έδωσα ενώπιον της εικόνος του Κυρίου μας Ιησού Χριστού».

(Ι. Φιλήμων, Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, Αθήναι 1859-1861)

[Στη ραψωδία τ της Οδύσσειας (Οδυσσέως και Πηνελόπης ομιλία - Τα νίπτρα), ο Οδυσσέας, που δεν έχει ακόμη αναγνωριστεί από την Πηνελόπη, προσπαθεί να την πείσει ότι ο άντρας της γρήγορα θα επιστρέψει κοντά της. Για να τον πιστέψει, μάλιστα, ορκίζεται:]

«Έτσι ο Δυσέας σώθηκε και θά 'ρθει εδώ σε λίγο
μήτε θα μείνει πια καιρό αλάργα απ' τους δικούς του
κι απ' τη γλυκιά πατρίδα του. Κι ως τόσο παίρνω κι όρκο.
Ας είναι ο πρώτος των θεών ο Δίας μάρτυράς μου,
κι η στια που με φιλοξενεί του αψέγαδου Δυσέα,
έτσι όπως σου τα λέγω αυτά και θα τελέψουν όλα.
Θα 'ρθει ο Δνσέας σπίτι τον σ' αυτό τον χρόνο απάνω,
όταν ο μήνας κλείσει αυτός κι όταν αρχίσει ο άλλος.»

(Οδύσσεια, τ 300-307, μτφρ. Ζ. Σίδερης, ΟΕΔΒ, Αθήνα 1981)

Ο όρκος των Αθηναίων εφήβων

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ – ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ Ή ΕΡΓΑΣΙΑ

1. α) Ποια κατάσταση επικρατεί στο πεδίο της μάχης μόλις ξυπνά ο Δίας; Να την περιγράψετε λεπτομερώς με στοιχεία από το κείμενο. β) Ποιοι θεοί συνέβαλαν και με ποιες ενέργειές τους σ' αυτή την κατάσταση; (Στην απάντησή σας θα σας βοηθήσουν και οι Περιληπτικές αναδιηγήσεις των ραψωδιών Ν και Ξ).

2. Θυμηθείτε ποιον είχε εκσφενδονίσει κάποτε ο Δίας από τον Όλυμπο και αφηγηθείτε το γεγονός. Λαμβάνοντας υπόψη σας αυτό, πώς κρίνετε τον φόβο των θεών μπροστά στην οργή του Δία (στ. 21-24);

3. Να καταγράψετε με λεπτομέρειες το σχέδιο (βουλή) του Δία, όπως παρουσιάζεται από τον ίδιο τον θεό στην ενότητα, και να απαντήσετε στα εξής ερωτήματα: α) Ποια σχέση έχει η βουλή του Δία με τη μήνιδα του Αχιλλέα; β) Ποια γεγονότα του σχεδίου περιλαμβάνονται στα χρονικά όρια της Ιλιάδας και ποια όχι;

4. Ο Δίας προφητεύει ότι οι Αχαιοί θα καταλάβουν την Τροία «με βουλήν της Αθηνάς» (στ. 71). Θυμάστε από την Οδύσσεια ποιος ήταν ο ρόλος της Αθηνάς στην κατάληψη της πόλης και στην κατασκευή του δούρειου ίππου; Θα σας βοηθήσουν οι στίχοι της ραψωδίας θ 590-629 (μτφρ. Δ.Ν. Μαρωνίτης).

5. Αφού μελετήσετε τον όρκο της Ήρας (Ο 36-40), να τον συγκρίνετε με τον όρκο των Ιερολοχιτών (βλ. Παράλληλο κείμενο) κυρίως στα εξής σημεία: α) Ποιος είναι ο στόχος καθενός από τους δύο όρκους; β) Τι επικαλείται η Ήρα και τι οι Ιερολοχίτες; Να δικαιολογήσετε τις επικλήσεις του καθενός. γ) Ποια επίκληση κάνει καθέναν από τους δύο όρκους φοβερό;

ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ - ΣΧΕΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Παίρνοντας αφορμή από τον όρκο της Ήρας (Ο 36-40), να εργαστείτε κατά ομάδες στα εξής θέματα: α) Η χρήση του όρκου στην Ιλιάδα και στην αρχαιότητα γενικότερα. β) Ο όρκος σήμερα στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο. γ) Σχέση όρκου και θρησκείας (αρχαιότητα, σύγχρονη εποχή). δ) Μικρή συλλογή όρκων από τη δημόσια ή την καθημερινή ζωή. [Ενδεικτικές Έννοιες Διαθεματικής προσέγγισης: Πολιτισμός, Νόμος, Δημόσιος, Ιδιωτικός, Κοινωνική οργάνωση, Θρησκεία];

Του νεκρού αδερφού [πηγή: Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α' Γενικού Λυκείου]
Ο όρκος των Αθηναίων εφήβων (κείμενο και μετάφραση) [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]
Ομήρου «Οδύσσεια» τ: ο όρκος της Καλυψώς και ο όρκος του Οδυσσέα προς την Πηνελόπη

1. Η οργή του Δία και η ενεργοποίηση και πάλι του σχεδίου του

«Η οργή του Διός εξανεμίζεται [μετά τον όρκο της Ήρας], και τη θέση της παίρνει η θυμηδία και η γλυκοκουβέντα του κρεβατιού· ο Ζευς γνωρίζει πως ο Ποσειδών δε θα έφτανε σε τέτοιο σημείο δίχως την υπονοούμενη συγκατάθεση της Ήρας, και της το λέει με φιλική ειρωνεία: "Αν από δω κι εμπρός συμμεριστείς τις απόψεις μου, ακόμη και ο Ποσειδών θα αναγκαζόταν ευθύς να συμφωνήσει μαζί μας!" (Ο 49-52) [...]. Κατόπιν, ως μια ήπια μορφή τιμωρίας για την απειθαρχία της, την αναγκάζει παρά τη θέλησή της να αντιστρέψει η ίδια τα σχέδιά της, στέλνοντάς την ("αν στ' αλήθεια δεν έχεις καμίαν ευθύνη", Ο 53) να φέρει την Ίριν και τον Απόλλωνα, ώστε να τους αποστείλει εκείνος στο τρωικό πεδίο, προκειμένου να απομακρύνουν από εκεί τον Ποσειδώνα και να θεραπεύουν τον Έκτορα. Οι σχετικές οδηγίες γίνονται τελικά μια πρόγνωση τον μέλλοντος, η πιο λεπτομερής ως τώρα, στην οποία περιλαμβάνονται οι θάνατοι του Πατρόκλου, του Σαρπηδόνος και του ιδίου του Έκτορος, καθώς και η τελική πτώση της Τροίας. Αυτό, άλλωστε, είναι μια παρηγοριά για την ενοχλημένη συμβία του. [...] Ο Απόλλων στη συνέχεια τον αναζωογονεί [τον Έκτορα] προκειμένου να πραγματοποιήσει τον μεγάλο του θρίαμβο, και μετά το ατυχές (αλλά εξαιρετικά διασκεδαστικό) ιντερλούδιο το στρατηγικό σχέδιο του Διός για την ήττα των Ελλήνων ξαναμπαίνει σε λειτουργία.»

(Edwards M.W., σελ. 345-347)

2. Ο ανθρωπομορφισμός

«Ένα στοιχείο που οπωσδήποτε δεν είναι πρωτόγονο ήταν ο τέλειος ανθρωπομορφισμός. Ο θεός ήταν πλασμένος "κατ' εικόνα του ανθρώπου" με μια επιδεξιότητα και μια μεγαλοφυΐα που θα 'πρεπε να θεωρηθεί από τα μεγαλύτερα πνευματικά επιτεύγματα του ανθρώπου. Ολόκληρη η ηρωική κοινωνία με τα προβλήματα και τις αποχρώσεις της αναπαραστάθηκε πάνω στον Όλυμπο. Από κάθε άποψη ο κόσμος των θεών ήταν ένας κοινωνικός κόσμος, με ένα παρελθόν και παρόν, μ' άλλα λόγια με μια ιστορία. Δεν υπήρξε Γένεση, ούτε δημιουργία από το τίποτα. Οι θεοί του Ολύμπου πήραν την εξουσία, όπως οι άνθρωποι στην Ιθάκη ή τη Σπάρτη ή την Τροία, με αγώνες και οικογενειακή κληρονομιά. [...] Ο εξανθρωπισμός των θεών ήταν ένα εκπληκτικό τόλμημα. Το να απεικονίσει δηλαδή κανείς υπερφυσικά όντα όχι ακαθόριστα, άσχημα πνεύματα ή σαν τερατώδη σχήματα —π. χ. μισό πουλί, μισό ζώο — αλλά σαν άνδρες και γυναίκες με ανθρώπινα όργανα και ανθρώπινα πάθη, απαιτούσε τη μεγαλύτερη τόλμη και υπερηφάνεια για τον ανθρωπισμό του τον ίδιο. Κι έπειτα, έχοντας πλάσει έτσι τους θεούς του ο ομηρικός άνθρωπος αποκάλεσε τον εαυτό του ισόθεο. Οι λέξεις "άνθρωπος" και "ισόθεος" πρέπει να διασαφηνιστούν τέλεια. [...] Ο Όμηρος ποτέ δεν έκαμε σύγχυση του "ισόθεος" το "θεϊκός"- ποτέ δεν ξεπέρασε το σύνορο μεταξύ του θνητού και του αθάνατου.» 

(Finley M.I., σελ. 167-172)

3. Οι πρώτες σκηνές της 15ης ραψωδίας

«Στους πρώτους στίχους [της ραψ. Ο] εξακολουθεί η περιγραφή της φυγής των Τρώων, που δειλιασμένοι περνούν την τάφρο και τα παλούκια και φτάνουν κοντά στ' άρματά τους, εκεί που τα είχαν αφήσει ύστερα από τη συμβουλή του Πολυδάμα (Μ 85). Στο στ. 4 ξυπνά ο Δίας πάνω στην κορυφή της Ίδης· σε πέντε στίχους ο ποιητής μάς δίνει αυτά που με την πρώτη ματιά αντικρίζει ο θεός: στο πεδίο της μάχης όλα έχουν αλλάξει· οι Τρώες φεύγουν, οι Αχαιοί τους κυνηγούν, ο Ποσειδώνας βοηθάει φανερά, ο Έκτορας είναι ετοιμοθάνατος. Καταλαβαίνει τον δόλο και τότε ξεχνά αλήθεια κάθε χάρη που χρωστάει στην Ήρα. Τη φοβερίζει με κακό τρόπο, μα δεν προχωρεί μπροστά στα μάτια μας σε βάναυση πράξη, γιατί ο ποιητής ξέρει να του ξεθυμάνει την οργή με την ανάμνηση και την περιγραφή της παλιάς βιαιότητας που έδειξε, τότε που η Ήρα κυνηγούσε τον Ηρακλή. Στον στίχο 18 κ.ε. ολοκληρώνεται ο σχετικός μύθος που είδαμε στο Α 590 κ.ε. και στο Ξ 250. [...] Την υπόσχεση που έδωσε ο Δίας στο Α 547 στην Ήρα δεν την ξεχνά ούτε εδώ ο ποιητής (πβ. Θ 470), και γι' αυτό ο θεός συνεχίζοντας της λέει όλο το σχέδιό του γι' αυτά που θα ακολουθήσουν (64): Ο Αχιλλέας θα στείλει για βοήθεια των Ελλήνων τον Πάτροκλο· αυτός θα σκοτώσει τον Σαρπηδόνα, τον γιο του Δία, και ο Έκτορας τον Πάτροκλο· ο Αχιλλέας ύστερα τον Έκτορα: από δω κι εμπρός οι Αχαιοί όλο θα νικούν ώσπου να πάρουν την Τροία.»

(Κομνηνού-Κακριδή Ό., Σχέδιο και τεχνική της Ιλιάδας, σελ. 120-121)