Δες τον πίνακα με τους προσδιορισμούς. Κατέβασε τον πίνακα των προσδιορισμών σε αρχείο pdf
Δες κι εδώ: Παράθεση ή επεξήγηση; ιδού η απορία!, © Κωνσταντίνα Σάιτ
Τι είναι η παράθεση;
Παράθεση λέγεται το ουσιαστικό που παραθέτει - προσθέτει στη λέξη που προσδιορίζει μια ιδιότητα, δηλαδή, ένα ιδιαίτερο και γνωστό γνώρισμα ή απλώς το χαρακτηρίζει. Αυτό το ιδιαίτερο και γνωστό γνώρισμα είναι μια έννοια πιο γενική από τη λέξη που προσδιορίζει. Π.χ.
Ήρθε ο Νικολάου, ο καθηγητής.
Στο παράδειγμα η λέξη ο καθηγητής:
α. προσδιορίζει το όνομα ουσιαστικό ο Νικολάου. Είναι συνεπώς ένας προσδιορισμός ονοματικός.
β. βρίσκεται στην ίδια πτώση με το όνομα ουσιαστικό ο Νικολάου. Είναι συνεπώς ομοιόπτωτος.
γ. είναι ουσιαστικό.
δ. δίνει στη λέξη που προσδιορίζει μια ιδιότητα, ένα γνωστό γνώρισμά του, μια έννοια πιο γενική.
Συγκεντρωτικά είναι: προσδιορισμός > ονοματικός > ομοιόπτωτος > ουσιαστικό > γνωστό γνώρισμα - γενική έννοια
Με άλλα λόγια προσδιορίζει (προσδιορισμός) ένα όνομα (ονοματικός), βρίσκεται στην ίδια πτώση με το όνομα που προσδιορίζει (ομοιόπτωτος), είναι ουσιαστικό και τέλος δίνει στη λέξη που προσδιορίζει μια πιο γενική έννοια, άρα παράθεση.
Ας δούμε το προηγούμενο παράδειγμα σ' ένα φανταστικό διάλογο μεταξύ δύο μαθητών:
- Ήρθε ο Νικολάου! είπε ο Πέτρος.
- Ποιος Νικολάου, δε σε καταλαβαίνω, απάντησε ο Γιώργος, επειδή δεν καταλάβαινε ποιος Νικολάου είχε έρθει, ο καθηγητής ή ο δήμαρχος.
- Αυτός που είναι καθηγητής, συμπλήρωσε ο Πέτρος.
- Τώρα κατάλαβα, απάντησε ο Γιώργος.
Τι είναι η επεξήγηση;
Επεξήγηση λέγεται το ουσιαστικό που διασαφηνίζει - επεξηγεί τη λέξη που προσδιορίζει, επειδή η έννοιά της είναι γενική και αόριστη. Συνεπώς, δίνει στη λέξη που προσδιορίζει μια έννοια πιο μερική, κάτι πιο συγκεκριμένο. Π.χ.
Ήρθε ο καθηγητής, ο Νικολάου.
Στο παράδειγμα η λέξη ο Νικολάου:
α. προσδιορίζει το όνομα ουσιαστικό ο καθηγητής. Είναι συνεπώς ένας προσδιορισμός ονοματικός.
β. βρίσκεται στην ίδια πτώση με το όνομα ουσιαστικό ο καθηγητής. Είναι συνεπώς ομοιόπτωτος.
γ. είναι ουσιαστικό.
δ. επειδή η λέξη που προσδιορίζει (καθηγητής) είναι μια έννοια γενική και αόριστη, η επεξήγηση την κάνει πιο συγκεκριμένη δίνοντάς της μια πιο μερική έννοια.
Συγκεντρωτικά είναι: προσδιορισμός > ονοματικός > ομοιόπτωτος > ουσιαστικό > γνωστό γνώρισμα - μερική έννοια
Με άλλα λόγια προσδιορίζει (προσδιορισμός) ένα όνομα (ονοματικός), βρίσκεται στην ίδια πτώση με το όνομα που προσδιορίζει (ομοιόπτωτος), είναι ουσιαστικό και τέλος δίνει στη λέξη που προσδιορίζει μια μερική έννοια, άρα επεξήγηση.
Η λέξη «ο Νικολάου» είναι επεξήγηση, γιατί επεξηγεί το ουσιαστικό ο καθηγητής· αυτό σημαίνει ότι λέγοντας κάποιος «Ήρθε ο καθηγητής» μπορεί να μην καταλάβαιναν οι άλλοι ποιος καθηγητής ήρθε· έτσι, συμπληρώνει με τη λέξη «ο Νικολάου», ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης να καταλάβει ότι δεν πρόκειται για οποιοδήποτε «καθηγητή», π.χ. τον καθηγητή Αντωνίου ή τον καθηγητή Βασιλόπουλο, αλλά τον Νικολάου.
Με λίγα λόγια, χρησιμοποιούμε την επεξήγηση για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι ή, για να το πούμε με όρους του συντακτικού, επειδή η λέξη που προσδιορίζει η επεξήγηση είναι γενική και αόριστη.
Ας δούμε το προηγούμενο παράδειγμα σ' ένα φανταστικό διάλογο μεταξύ δύο μαθητών:
- Ήρθε ο καθηγητής! είπε ο Πέτρος.
- Ποιος καθηγητής, δε σε καταλαβαίνω, απάντησε ο Γιώργος, επειδή δεν καταλάβαινε ποιος απ' όλους τους καθηγητές είχε έρθει.
- Ο καθηγητής, δηλαδή ο Νικολάου, συμπλήρωσε ο Πέτρος.
- Τώρα κατάλαβα, απάντησε ο Γιώργος.
Σύγκριση ανάμεσα στην Παράθεση και την Επεξήγηση
Συγκρίνοντας την παράθεση και την επεξήγηση, διαπιστώνουμε ότι:
η παράθεση είναι μια γενική έννοια σε σχέση με τη λέξη που προσδιορίζει.
● Ήρθε ο Νικολάου, ο καθηγητής.
Νικολάου > μερική έννοια, // καθηγητής > γενική έννοια, καθηγητές υπάρχουν κι άλλοι.
η επεξήγηση είναι μια μερική έννοια σε σχέση με τη λέξη που προσδιορίζει.
● Ήρθε ο καθηγητής, ο Νικολάου.
καθηγητής > γενική έννοια, καθηγητές υπάρχουν πολλοί // Νικολάου > μερική έννοια, είναι ένας.
| αν η προσδιοριζόμενη λέξη είναι μερική έννοια |
και ο προσδιορισμός είναι γενική έννοια |
τότε ο προσδιορισμός είναι: |
| Ήρθε ο Νικολάου, | ο καθηγητής | παράθεση |
| είναι ένας | υπάρχουν πολλοί | |
| αν η προσδιοριζόμενη λέξη είναι γενική έννοια |
και ο προσδιορισμός είναι μερική έννοια |
τότε ο προσδιορισμός είναι: |
| Ήρθε ο καθηγητής, | ο Νικολάου | επεξήγηση |
| υπάρχουν πολλοί | είναι ένας |
ΠΡΟΣΟΧΗ
Ελέγχουμε ποια είναι γενική ή μερική έννοια μόνο μέσα στο πλαίσιο της πρότασης. Δηλαδή, αφού βρούμε τους κύριους όρους της πρότασης (Ρήμα, Υποκείμενο, Αντικείμενο ή Κατηγορούμενο), ελέγχουμε αν ο προσδιορισμός μας είναι γενική ή μερική έννοια σε σύγκριση με τη λέξη που προσδιορίζει.
1ο Παράδειγμα:
Το σχολείο βράβευσε τον Παπαδόπουλο, τον συμμαθητή μου.
Μέθοδος:
Βρίσκουμε πρώτα τους κύριους όρους, κάνοντας τις ανάλογες ερωτήσεις:
βράβευσε = ρήμα
Ποιος βράβευσε; Το σχολείο = υποκείμενο
Ποιον βράβευσε το σχολείο; τον Παπαδόπουλο = αντικείμενο
Οι λέξεις «τον συμμαθητή», «μου» περίσσεψαν, άρα είναι προσδιορισμοί.
Η λέξη «τον συμμαθητή» είναι ουσιαστικό και προσδιορίζει ένα άλλο ουσιαστικό (τον Παπαδόπουλο)· και οι δύο λέξεις βρίσκονται στην ίδια πτώση, την αιτιατική. Άρα είναι ομοιόπτωτος προσδιορισμός.
Ελέγχω αν είναι παράθεση ή επεξήγηση.
Ο προσδιορισμός «τον συμμαθητή» είναι μεγαλύτερη έννοια (υπάρχουν πολλοί συμμαθητές) από τη λέξη «τον Παπαδόπουλο» (είναι ένας), άρα είναι παράθεση.
2ο Παράδειγμα:
Το σχολείο βράβευσε τον συμμαθητή μου, τον Παπαδόπουλο.
Μέθοδος:
Βρίσκουμε πρώτα τους κύριους όρους, κάνοντας τις ανάλογες ερωτήσεις:
βράβευσε = ρήμα
Ποιος βράβευσε; Το σχολείο = υποκείμενο
Ποιον βράβευσε το σχολείο; τον συμμαθητή = αντικείμενο
Οι λέξεις «τον Παπαδόπουλο», «μου» περίσσεψαν, άρα είναι προσδιορισμοί.
Η λέξη «τον Παπαδόπουλο» είναι ουσιαστικό και προσδιορίζει ένα άλλο ουσιαστικό (τον συμμαθητή)· και οι δύο λέξεις βρίσκονται στην ίδια πτώση, την αιτιατική. Άρα είναι ομοιόπτωτος προσδιορισμός.
Ελέγχω αν είναι παράθεση ή επεξήγηση.
Ο προσδιορισμός «τον Παπαδόπουλο» είναι μικρότερη έννοια (είναι ένας) από τη λέξη «τον συμμαθητή» (υπάρχουν πολλοί συμμαθητές), άρα είναι επεξήγηση.
1η άσκηση για την Παράθεση και την Επεξήγηση
2η άσκηση για την Παράθεση και την Επεξήγηση
Πολλές φορές η παράθεση μπαίνει πρώτη και χαρακτηρίζει όχι μόνο μια λέξη αλλά και ολόκληρη την πρόταση που ακολουθεί. Η παράθεση αυτή ονομάζεται προεξαγγελτική, π.χ.
Το πιο φοβερό! Όλοι καθόντουσαν ήσυχοι!
Τι σύμπτωση! Ήρθαν και οι δυο την ίδια στιγμή!
Ανάλυση της παράθεσης και της επεξήγησης
Η παράθεση μπορεί να αναλυθεί σε αναφορική πρόταση, π.χ.
Ήρθε ο Νικολάου, ο καθηγητής > Ήρθε ο Νικολάου, που είναι καθηγητής.
Η επεξήγηση μπορεί να συμπληρωθεί με τη λέξη: δηλαδή, π.χ.
Ήρθε ο καθηγητής, ο Νικολάου > Ήρθε ο καθηγητής, δηλαδή ο Νικολάου.
Περισσότερη θεωρία για την παράθεση
Μελετώντας την παράθεση σε περισσότερο βάθος, διαπιστώνουμε ότι μπορεί να εκφράζει και τις εξής συντακτικές σχέσεις:
1) σχέση περιέχοντος και περιεχομένου· η παράθεση εκφράζει το περιεχόμενο, π.χ.
● Κουβάλησε μαζί της μια βαλίτσα ρούχα.
βαλίτσα = περιέχον, ρούχα = περιεχόμενο = παράθεση
2) σχέση διαιρεμένου όλου κι εκείνων που το αποτελούν, η παράθεση εκφράζει εκείνο που αποτελεί το όλο, π.χ.
● Πετούσε στον αέρα ένα σμήνος μέλισσες.
διαιρεμένο όλο = σμήνος, μέλισσες = εκείνο που το αποτελούν = παράθεση
3) σχέση πλήθους, που εκφράζεται με αριθμητικό ουσιαστικό, και εκείνων που αποτελούν το πλήθος· η παράθεση εκφράζει αυτά από τα οποία αποτελείται το πλήθος, π.χ.
● Εμφανίστηκε μια χιλιάδα φίλαθλοι.
χιλιάδα =το πλήθος, φίλαθλοι = αυτά από τα οποία αποτελείται το πλήθος = παράθεση
4) σχέση όλου και μέρους, προκειμένου για τόπο ή χρόνο· η παράθεση εκφράζει το μέρος, π.χ.
● Πήρε την άκρη τον γιαλό.
τόπος: άκρη = όλο, γιαλό = μέρος = παράθεση
● Ήρθε την Κυριακή το πρωί.
χρόνος: Κυριακή = όλο, πρωί = μέρος = παράθεση
5) σχέση ποσού και του είδους ή της ύλης από την οποία αποτελείται το ποσό· η παράθεση εκφράζει το είδος ή την ύλη, π.χ.
● Εμφανίστηκε μ’ ένα κομμάτι πίτα.
κομμάτι = ποσό, πίτα = ύλη = παράθεση
6) σχέση μέτρου και του πράγματος· η παράθεση εκφράζει το πράγμα που μετριέται με το μέτρο, π.χ.
● Θα φτάσεις μετά από μια ώρα δρόμο.
ώρα = μέτρο, δρόμο = το πράγμα που μετριέται με το μέτρο = παράθεση
7) σχέση γένους και είδους· η παράθεση εκφράζει το είδος, π.χ.
● Τον έφαγε το ψάρι, ο καρχαρίας.
ψάρι = γένος, καρχαρίας = είδος = παράθεση
8) σχέση χρονικού διαστήματος και ενέργειας ή κατάστασης· η παράθεση εκφράζει την ενέργεια ή την κατάσταση που υπάρχει σ’ αυτό το χρονικό διάστημα, π.χ.
● Μετά από μια ώρα κολύμπι ξάπλωσα στην παραλία.
ώρα = χρονικό διάστημα, κολύμπι = η ενέργεια που έγινε σ’ αυτό το χρονικό διάστημα = παράθεση
9) σχέση χρόνου· η παράθεση προσδιορίζει τη λέξη που αναφέρεται στο χρόνο, π.χ.
● Να έρθεις παραμονή Χριστούγεννα.
παραμονή = χρόνος, Χριστούγεννα = προσδιορίζει το χρόνο = παράθεση
10) σχέση παρομοίωσης· η παράθεση εκφράζει την παρομοίωση, π.χ.
● Με πρόσεχε με μάτια γαρίδα κι αφτιά αεροπλάνα.
μάτια – αφτιά = προσδιοριζόμενες λέξεις, γαρίδα – αεροπλάνα = παρομοιώσεις = παραθέσεις.
