Ειδικοί διδακτικοί στόχοι:

Οι μαθητές επιδιώκεται:

• Να γνωρίσουν τις υποθέσεις των επιστημόνων για τον χρόνο της πρώτης εμφάνισης του ανθρώπου στον κόσμο και τα στάδια εξέλιξής του.

• Να κατανοήσουν τον τρόπο ζωής του ανθρώπου κατά την Παλαιολιθική εποχή.

• Να κατανοήσουν ότι το φαινόμενο της τέχνης είναι, σχεδόν, σύμφυτο με τον άνθρωπο.

• Να εξοικειωθούν με την ανάγνωση της εικόνας, άμεσο τεκμήριο της ανθρώπινης δραστηριότητας σε αυτή τη σκοτεινή εποχή.

Προετοιμασία:

Καλούμε τους μαθητές να προσέξουν το διάγραμμα της αρχής του μαθήματος. Τρία εκατομμύρια χρόνια περίπου έως το 6500 π.Χ. Μία ασύλληπτη χρονική περίοδος. Οι επιστήμονες την ονόμασαν «Παλαιολιθική». Ακολουθεί μια βραχύτερη περίοδος, από το 6500 έως το 3000 π.Χ. Αυτή την περίοδο την ονόμασαν «Νεολιθική». Και γύρω στο 3000 π.Χ. ο άνθρωπος εφευρίσκει τη γραφή. Όλα αλλάζουν. Πριν από τη χρήση της γραφής η μακρότατη περίοδος ονομάζεται «Προϊστορία». Η γραφή εισάγει τον άνθρωπο στην ιστορία. Αυτό τον διαχωρισμό πρέπει, εισαγωγικά, οι μαθητές να τον κατανοήσουν απόλυτα. Αυτή η κατανόηση αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την επιτυχή εξέλιξη του μαθήματος.

Προσπέλαση:

Υποβάλλουμε στους μαθητές την ερώτηση εάν πιστεύουν ότι στην πορεία του σ' αυτά τα τρία περίπου εκατομμύρια χρόνια ο άνθρωπος ήταν, ως προς τη μορφή, την ευφυία και τις ικανότητες ο ίδιος. Ανάλογα με τις απαντήσεις των μαθητών προχωρούμε στην παρουσίαση των τεσσάρων θεμελιακών σταδίων της ανθρώπινης εξέλιξης. Τονίζουμε ότι οι προσεγγίσεις των επιστημόνων πραγματοποιούνται με μετρήσεις των ανθρωπίνων οστών, κυρίας των κρανίων, που βρέθηκαν στις ανασκαφές.

Στρέφουμε την προσοχή των μαθητών στην εικόνα με την περιγραφή της καθημερινής ζωής κατά την Παλαιολιθική εποχή. Καλούμε τους μαθητές να παρατηρήσουν με προσοχή την εικόνα και να δώσουν τα κύρια χαρακτηριστικά της. Στη συνέχεια ένας μαθητής διαβάζει το παράθεμα για τους νομάδες κυνηγούς και επιμένουμε στους όρους: κυνηγός, τροφοσυλλέκτης, νομάς.

Με τη φράση: «Η τέχνη γεννιέται με τον άνθρωπο» καλούμε τους μαθητές να προσέξουν την εικόνα με τη βραχογραφία. Με τη βοήθεια του διδάσκοντος οι μαθητές προχωρούν σε μια στοιχειώδη αισθητική προσέγγιση και εκφράζουν τις αντιδράσεις του.

Πηγές

Η παλαιολιθική εποχή στην Ελλάδα

«Είναι γεγονός ότι η έρευνα της παλαιολιθικής εποχής στην Ελλάδα βρίσκεται ακόμα στα σπάργανα. Συνεπώς, δεν μπορεί να ειπωθεί τίποτε με σιγουριά όσον αφορά, κυρίως, της διαδοχικές φάσεις της παλαιολιθικής, έτσι όπως έχουν αποκατασταθεί στην Ευρώπη. Πέρα, όμως, απ' αυτήν την στενά επιστημονική έλλειψη, η συνεχής πρόοδος στην εξέλιξη της παλαιολιθικής έρευνας συνεισφέρει σημαντικά σε μια ουσιαστική διαπίστωση. Η σποραδικότητα των ευρημάτων έδινε πάντα μία εικόνα περιορισμένης παρουσίας του ανθρώπου κατά τη διάρκεια της παλαιολιθικής στον ελλαδικό χώρο. Σήμερα η παρουσία του παλαιολιθικού ανθρώπου πιστοποιείται σε μία σειρά θέσεων σ' ολόκληρη την Ελλάδα, και μάλιστα με πολύ ενδιαφέρουσα πυκνότητα, σε περιοχές όπου αργότερα θα αναπτυχθούν οι νεολιθικές κοινότητες (Θεσσαλία, Μακεδονία, Αργολίδα κ.λ.π.).

Οι πρώτες ενδείξεις για την αρχαιότερη παλαιολιθική παρουσία στον ελλαδικό χώ­ρο αφορούν ένα πρόσφατο εύρημα, ένα εργαλείο που προέρχεται από την Κορίσσια λίμνη της Κέρκυρας, που χρονολογήθηκε με τη μέθοδο του παλαιομαγνητισμού στα 700.000 χρόνια πριν από σήμερα. Παράλληλα έχουν εντοπιστεί και ανθρώπινα σκε­λετικά λείψανα. Το γνωστό κρανίο των Πετραλώνων είναι ένα από αυτά. Η χρονολόγησή του έχει γίνει αντικείμενο έντoνης συzήτησης και αμφισβήτησης, αφού ο Α. Πουλιανός το χαρακτηρίζει σαν αρχάνθρωπο και το τοποθετεί 1.000.000 - 700.000 χρόνια πριν το σήμερα, ενώ οι περισσότερες εργαστηριακές αναλύσεις συγκλίνουν στα 250.000 χρόνια.

Σύμφωνα με τον C. Runnels (Rεview of Aegean Prehistory IV, 1995: The stone of Age of Greece from the Paleolίthic to the Advent of the Neolithic) οι θέσεις της αρχαιότερης πρώιμης παλαιολιθικής στην Ελλάδα αποτελούν εγκαταστάσεις κοντά σε όχθες ποταμών και λιμνών, που έχουν τον χαρακτήρα εφήμερων εργασιακών θέσεων για την κατεργασία πρώτων υλών με σκοπό την κατασκευή εργαλείων και την κατεργασία της τροφής. Η κατανομή των θέσεων καταδεικνύει τη σπουδαιότητα του νερού για την επιλογή της εγκατάστασης. Όλες εντοπίζονται σε περιοχές που βρίσκονται δίπλα στο νερό. Παρατηρείται αξιοσημείωτη συγκέντρωση θέσεων κατά μήκος του Πηνειού, αλ­λά και στα ποτάμια και τις εποχιακές λίμνες της νότιας Ηπείρου, προς το Ιόνιο, καθώς επίσης και δίπλα στον Αλφειό και τον Πηνειό στην Ηλεία.»

ΚΟΣΜΑΣ ΤΟΥΛΟΥΜΗΣ, Πριν από την Ιστορία: Μία εισαγωγή στην Προϊστορική Αρχαιολογία, Θεσσαλονίκη, 1999, σσ. 43-47.

Παλαιολιθική Εποχή: μαγεία και νατουραλισμός

Οι εικόνες ήσαν τμήμα του τεχνικού μηχανισμού της μαγείας ήσαν η «παγί­δα» στην οποία έπρεπε να μπει το θήραμα, ή μάλλον ήσαν η «παγίδα» με το πιασμένο κιόλας ζώο επειδή η εικόνα ήταν συνάμα και η αναπαράσταση και τα πράγματα που αναπαριστάνονταν, και η ευχή και η εκπλήρωση της ευχής. Ο παλαιολιθικός κυνηγός και ζωγράφος νόμιζε ότι κατείχε το ίδιο το πράγμα της εικόνας, πως είχε αποκτήσει δύναμη πάνω στο αντικείμενο με την απεικόνιση του αντικειμένου. Πίστευε ότι το πραγ­ματικό ζώο στ' αλήθεια σκοτωνόταν όπως και το ζώο που απεικονιζόταν στη ζωγρα­φιά. στον νου του η εικαστική αναπαράσταση δεν ήταν παρά η πρόβλεψη του επιθυ­μητού αποτελέσματος...

Όταν ο παλαιολιθικός καλλιτέχνης ζωγράφιζε ένα ζώο πάνω στον βράχο, έφτιαχνε ένα ζώο πραγματικό. Γι' αυτόν ο κόσμος των πλασμάτων και των εικόνων, η σφαίρα της τέχνης και η απλή μίμηση, δεν ήταν ακόμη ιδιαίτερη περιοχή δική του, διαφορετι­κή και χωριστή από την εμπειρική πραγματικότητα.

Οποιαδήποτε άλλη ερμηνεία της παλαιολιθικής τέχνης, σαν διακοσμητική ή εκφραστική μορφή λ.χ., είναι αστήρικτη. Μια σειρά ολόκληρη ενδείξεων μιλάει ενα­ντίον μιας τέτοιας ερμηνείας - πάνω απ' όλα , το γεγονός ότι συχνά οι ζωγραφιές είναι τελείως κρυμμένες σε απρόσιτες, απόλυτα αφώτιστες γωνιές των σπηλαίων, όπου θα ήταν εντελών απίθανο να μπουν σαν διακόσμηση. Η τοποθέτηση της μιας πάνω στην άλλη, όπως σε παλίμψηστο, καταστρέφοντας κάθε διακοσμητική εντύπωση ευθύς εξαρχής, επίσης συνηγορεί εναντίον τέτοιων ερμηνειών. Επί τέλους οι ζωγράφοι δεν ή­σαν αναγκασμένοι να ζωγραφίζουν τις εικόνες τους τη μια πάνω στην άλλη. Είχαν αρ­κετό χώρο...

Ο παλαιολιθικός καλλιτέχνης, που τον νου του τον είχε μοναχά στη δραστικότητα της μαγείας, θα αντλούσε όμως και κάποια αισθητική ικανοποίηση από το έργο του, ακόμη και αν θεωρούσε την αισθητική ποιότητα απλώς το μέσο για έναν πρακτικό σκο­πό.

ARNOLD HAUSER, Κοινωνική Ιστορία της Tέxvης. Προϊστορικοί Χρόνοι, Αρχαία Ανατολή, Ελλάδα, Ρώμη, Μεσαίωνας. I (σε μετάφραση Τ. Κονδύλη. Αθήνα 1968) σελ. 20-22.