Ειδικοί διδακτικοί στόχοι:

Οι μαθητές επιδιώκεται:

• Να συλλάβουν τη σημασία της μετάβασης του ανθρώπου από τον νομαδικό βίο στη μόνιμη εγκατάσταση, η οποία έχει χαρακτηριστεί ως «νεολιθική επανάσταση».

• Να αντιδιαστείλουν την εξέλιξη αυτή με τη βραδεία μεταβολή που συντελείται στη ζωή των ανθρώπων κατά τη μακραίωνη Παλαιολιθική εποχή.

• Να κατανοήσουν τη σημασία της ενασχόλησης του ανθρώπου με τη γεωργία και την κτηνοτροφία καθώς και τη χρήση της κεραμικής.

• Να μάθουν ότι η Ελλάδα είναι κατάσπαρτη από νεολιθικούς οικισμούς.

• Να διακρίνουν την εξέλιξη της τέχνης στη νέα περίοδο.

 

Προετοιμασία:

Ανακαλούμε στη μνήμη των μαθητών τα κύρια σημεία του προηγούμενου μαθήματος και επιμένουμε ιδιαίτερα στους όρους: Προϊστορία, Παλαιολιθική και Νεολιθική εποχή. Επίσης τονίζουμε τις ιδιότητες του ανθρώπου οι οποίες εκφράζονται με τις λέξεις: κυνηγός, καρποσυλλέκτης, νομάς.

 

Προσπέλαση:

Καλούμε τους μαθητές να μελετήσουν την εικόνα του βιβλίου τους με τίτλο «Η καθημερινή ζωή του νεολιθικού ανθρώπου», να τη συγκρίνουν με την προηγούμενη εικόνα της του παλαιολιθικού ανθρώπου και να σημειώσουν όλα τα νέα στοιχεία που παρουσιάζονται στη δεύτερη εικόνα. Εύλογα οι μαθητές θα παρατηρήσουν ότι τα νέα στοιχεία είναι ο οικισμός, η καλλιέργεια, η κτηνοτροφία, η κατασκευή κεραμικής. Έτσι αβίαστα φθάνουμε, με την εικόνα και τις παρατηρήσεις των μαθητών, στον πυρήνα του μαθήματος που είναι, ακριβώς, η «επανάσταση» στην εξέλιξη του ανθρώπου. Ο άνθρωπος παύει να είναι νομάς, οικοδομεί οικισμούς, ασχολείται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, κατασκευάζει κεραμικά για ποικίλες χρήσεις.

Καλούμε τους μαθητές να στρέψουν την προσοχή τους στον χάρτη του βιβλίου τους, ο οποίος σημειώνει τους νεολιθικούς οικισμούς στην Ελλάδα. Παρατηρούμε τη διασπορά κατά περιοχές. Η εικόνα του θεσσαλικού οικισμού στο Διμήνι μας δίνει την αφορμή να μιλήσουμε για την οργάνωση ενός νεολιθικού οικισμού, για την έννοια του «ευρύτερου κοινωνικού χώρου» και της «κοινότητας». Προκαλούμε συζήτηση μεταξύ των μαθητών για τη σημασία της ιδέας της κοινότητας και το τι σημαίνουν οι δεσμοί που αναπτύσσονται στο πλαίσιό της για την κοινωνική ανάπτυξη του ανθρώπου.

Τέλος, στρέφουμε την προσοχή των μαθητών προς τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα της περιόδου και τους καλούμε να τα χαρακτηρίσουν.

 

Εμπέδωση:

Υπογραμμίζει ο καθηγητής την αρχή και τη σταδιακή εξέλιξη του ανθρώπου και το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι κατάσπαρτη από νεολιθικούς οικισμούς.

Οι μαθητές, στο σπίτι, συντάσσουν έναν κατάλογο των νεολιθικών οικισμών της Ελλάδας κατά περιοχές. Επίσης ο καθηγητής προτρέπει την τάξη να ασχοληθεί με την άσκηση αυτοαξιολόγησης που βρίσκεται στο τέλος του κεφαλαίου στο βιβλίο τους.

---

Πηγές

Η γένεση της νεολιθικής εποχής στην Ελλάδα

«Οι πρώτοι νεολιθικοί οικισμοί του Αιγαίου και της Βαλκανικής παρουσιάζουν πρωτότυπα χαρακτηριστικά γνωρίσματα. Αν και είναι εγκατεστημένοι, όπως και στην Εγγύς Ανατολή, στο σημείο επαφής διαφορετικών οικολογικών περιβαλλόντων τα ο­ποία, με την απαρχή της οικονομικής διαφοροποίησης, εκμεταλλεύεται καλύτερα ο άνθρωπος, στο Αιγαίο, ωστόσο, καθοριστικό ρόλο παίζουν η θέση του οικισμού κοντά σε πηγές και, σε πολλές περιοχές, η επέκταση του δάσους. Οι διαστάσεις τους ποικίλλουν: σε ορισμένες περιπτώσεις κερδίζουν σε μέγεθος, σε άλλες πάλι χάνουν, πιο συχνά όμως παραμένουν σταθερές και αρκετά περιορισμένες σε όλη τη διάρκεια της Νεολιθικής περιόδου. Νέο γεγονός αποτελεί η εμφάνιση, δίπλα στις καλύβες, που ανά­γονται στο παρελθόν, κανονικών κτιστών σπιτιών, κατασκευασμένων, ανάλογα με την περιοχή, από ωμή πλίνθο ή αχυρόλασπη. Από αυτή τη στιγμή, οι πληθυσμοί ασκούν τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Ενώ οι προκάτοχοί τους δεν γνώριζαν παρά τα άγρια δημητριακά και χρησιμοποιούσαν τα δρεπάνια τους και για άλλες χρήσεις, αυτοί καλ­λιεργούν στο εξής το σιτάρι, το κριθάρι, και ορισμένα οπωροκηπευτικά. Και ενώ οι προ­κάτοχοί τους αρκούνται στο κυνήγι, αυτοί ήδη βρίσκονται στον δρόμο εξημέρωσης του αιγοπροβάτου, του βοδιού και του χοίρου. Κατέχουν την τεχνική του ψημένου πηλού, αλλά παραμένει ανεξακρίβωτο σε ποια συγκεκριμένη στιγμή την επεκτείνουν στην κεραμική...

Υπάρχει, κατ' αρχήν, μία κατανομή εργασίας, ανάλογα με το φύλο. Μπορεί κανείς να καταχωρήσει με βεβαιότητα στα γυναικεία καθήκοντα τη φροντίδα των παιδιών, τη συλλογή καρπών, ως ελαφρές γεωργικές εργασίες, την εκτροφή μικρών ζώων, την κα­τεργασία δερμάτων, το γνέσιμο, την υφαντική, την καλαθοπλεκτική και την αγγειο­πλαστική. Αντίθετα ανδρικές ασχολίες πρέπει να θεωρούνται το κυνήγι και το ψάρε­μα, η κατεργασία του λίθου, των οστών, του ξύλου και των μετάλλων, το κτίσιμο και ίσως η κατασκευή των κοσμημάτων.

Η κατανομή αυτή συνοδεύεται ήδη από ορισμένες κοινωνικές ανισότητες, που δια­φαίνονται -ακόμη και αν δεν υπάρχει άμεση αντιστοιχία- στα ταφικά κτερίσματα. Μερικές φορές, σε ένα μεγάλο αριθμό φτωχών σε κτερίσματα τάφων, οι πλούσιοι τάφοι αποτελούν τη μειοψηφία... Φαίνεται, επιπλέον, ότι οι ανισότητες αυτές συνδέονται με το φύλο και ότι γενικά οι άνδρες εξασφαλίζουν περισσότερα υλικά αγαθά και ίσως υ­ψηλότερη κοινωνική θέση από τις γυναίκες του ίδιου κοινωνικού χώρου.

Διατυπώνεται μερικές φορές η άποψη ότι υπάρχουν ήδη από την εποχή ειδικευμέ­νοι τεχνίτες: αυτό ισχύει ίσως για τους αγγειοπλάστες, τους χύτες και τους χαλκουργούς, ή ακόμη και για τους κατασκευαστές ορισμένων κοσμημάτων. Μια αρκετά με­γάλη τεχνογνωσία απαιτείται μάλλον για να κατέχει κάποιος ορισμένες από τις τεχνικές αυτές, όπως απαιτούνται και σύνθετες εγκαταστάσεις, με πολύπλοκους κανόνες λειτουργίας, για να τις εξασκεί.»

RENE TREUIL, «Νεολιθική εποχή και πρώιμη χαλκοκραιία», μετ. Όλγα Πολυχρονοπούλου,
στο συλλογικό έργο Οι πολιτισμοί του Αιγαίου, Αθήνα, 1996, σσ. 130-131 και 152-153.

 

ΦΥΛΛΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΜΑΘΗΤΗ

Κεφάλαιο Α' : Η προϊστορία

Ι. Στοιχεία μαθητή

Επώνυμο Τάξη Μάθημα

ΙΙ. Ερωτήσει ΟΜΑΔΑ Α

(Από τις πέντε ερωτήσεις επιλέγετε τρεις. Κάθε ερώτηση βαθμολογείται με 4 μονάδες)

1. Ποια τα χαρακτηριστικά του «ικανού ανθρώπου»;

2. Τι εννοούμε όταν λέμε ότι ο άνθρωπος κατά την παλαιολοθική και μεσολιθική εποχή είναι κυνηγός και τροφοσυλλέκτης;

3. Τι είναι οι σπηλαιογραφίες;

4. Σε ποιες περιοχές πρωτοεμφανίζεται η γεωργία;

5. Τι ονομάζουμε «τούμπα» και «μαγούλα»;

ΟΜΑΔΑ Β

(Από τις τέσσερις ερωτήσεις επιλέγετε τις δύο. Κάθε ερώτηση βαθμολογείται με 4 μονάδες)

1. Αφού παρατηρήσετε προσεκτικά την εικόνα του βιβλίου σας με τίτλο «Η καθημερινή ζωή του νεολιθικού ανθρώπου», να δώσετε με λίγες προτάσεις τα κύρια στοιχεία της.

2. Μελετήστε με προσοχή την εικόνα του βιβλίου σας με τίτλο «Ένας νεολιθικός οικισμός στην Ελλάδα: Διμήνι» και γράψτε τι σας κάνει ιδιαίτερη εντύπωση.

3. Μελετήστε τον χάρτη του βιβλίου σας με τίτλο «Η νεολιθική Ελλάδα». Ποιες είναι οι περιοχές όπου παρατηρείτε τη μεγαλύτερη πυκνότητα· δικαιολογήστε την.

4. Τι εντύπωση σας προξενεί το πήλινο ειδώλιο κουροτρόφου από τη Θεσσαλία που εικονίζεται στο βιβλίο σας;