Η σημασία της ελληνικής νίκης
«Η παγκόσμια σημασία της ελληνικής κατά των Περσών νίκης είναι ολοφάνερη. Αποκρούοντας οι Έλληνες τη θύελλα που ήλθε από την Ανατολή έδωσαν στην πολιτική και πολιτιστική ζωή της Δύσεως σκοπό και κατεύθυνση για ένα ολόκληρο αιώνα. Με τον νικηφόρο αγώνα τους για την Ελευθερία γεννιέται η Ευρώπη σαν ιδέα και σαν πραγματικότης. Τα αγαθά, για τα οποία έδωσε τότε την ζωή του ο Ελληνισμός, είναι ακόμη και σήμερα οι υπέρτατες αξίες για την κοινωνία της ευρωπαϊκής ανθρωπότητoς. Το γεγονός ότι ο ελληνικός πολιτισμός κατόρθωσε να βρει, με πλήρη εσωτερική και εξωτερική ελευθερία, τον δρόμο του προς τα ύψιστα εκείνα επιτεύγματα, τα οποία η Ευρώπη παρέλαβε και θαυμάζει σαν ανυπέρβλητα, σαν κλασσικά πρότυπα στην εικαστική τέχνη, στη δραματουργία, στη φιλοσοφία και στην ιστοριογραφία, οφείλεται στους προμάχους της Σαλαμίνος και των Πλαταιών, στον Θεμιστοκλή και όχι λιγότερο στον Παυσανία. Οι Έλληνες δεν υπερασπίστηκαν μόνο την πολιτική ελευθερία, αλλά και την πνευματική αυτονομία του ανθρώπου, και αν εμείς σήμερα μπορούμε να λεγόμαστε άνθρωποι ελεύθεροι, άνθρωποι που έχουμε το δικαίωμα να σκεφτόμαστε, το χρωστάμε σ' εκείνους, που δημιούργησαν τις προϋποθέσεις γι' αυτό.
Συγκρινόμενη η Ελλάς με το απέραντο μέγεθος της περσικής κοσμοκρατορίας εμφανίζεται σαν μια χώρα δεύτερης ή τρίτης τάξεως, η οποία, καθώς ήταν κατακομματιασμένη σε αναρίθμητα κρατίδια, κάθε άλλο παρά προορισμένη φαινόταν για έναν πραγματικά κοσμοϊστορικό ρόλο. Το παράδειγμα του αγώνoς για την ελευθερία λοιπόν αποδεικνύει ότι η ιστορία του ανθρωπίνου πνεύματος δεν εξαρτάται από γεωγραφικούς και πολιτικούς παράγοντες, γιατί στηρίζεται κυρίως στη δυναμικότητα της δημιουργικής προσωπικότητας, όχι στον συλλογικό παράγοντα του πλήθος, το οποίο είναι απαραίτητο στον πολιτικό για την πραγματοποίηση των σχεδίων του. Είναι άραγε σύμπτωση το ότι το περσικό κράτος, αν εξαιρέσει κανείς τους ηγεμόνες του, που απαθανάτιζαν τις πράξεις τους όπως οι Ασσύριοι βασιλείς πάνω σε μνημειώδεις επιγραφές, δεν έχει να μας επιδείξει ούτε ένα ξεχωριστό άτομο, του οποίου η δράση να έχει αφήσει τη σφραγίδα της σε οποιονδήποτε τομέα του ανθρωπίνου πνεύματος. Παρά τις αναμφισβήτητες ικανότητές τους οι Πέρσες κατεπνίγησαν γρήγορα από το αγκάλιασμα της Ανατολής, το τέλος του πολιτισμού τους ήρθε με την ισοπέδωση της προσωπικότητας, όχι με την έξαρση της ατομικότητας όπως στην Ελλάδα. Αντίθετα τούτη εξακολούθησε να δίνει στην Περσία επί αιώνες καινούριες δυνάμεις και νέα ζωή με τους καλλιτέχνες, τους γιατρούς και τους σοφούς που της έστελνε· σαν αντίδωρο δεν πήρε σχεδόν τίποτε ή ίσως ελάχιστα πράγματα, κυρίως δε ορισμένα υλικά στοιχεία. Ενώ το ελληνικό πνεύμα έγινε αληθινά το προζύμι ενός ολόκληρου κόσμου, της Δύσης και της Ανατολής.»
Χ. Μπένγκτσον, Ιστορία της αρχαίας Ελλάδος, μετ. Α. Γαβρίλη, Εκδ. Μέλισσα, Αθήνα 1991, σ. 168.
Η οργάνωση της περσικής αυτοκρατορίας
«Στο κέντρο της αυτοκρατορίας βρισκόταν ο βασιλεύς των βασιλέων. Γύρω του ζούσε μια Αυλή που την αποτελούσαν ισχυροί κληρονομικοί γαιοκτήμονες, οι ανώτεροι αξιωματικοί του στρατού, οι γυναίκες των ανακτόρων (χαρέμι), οι θρησκευτικοί αξιωματούχοι και οι γραφειοκράτες που διηύθυναν τα πάντα. Η Αυλή αυτή κατοικούσε κυρίως στα Σούσα, αλλά κατά τους ζεστούς καλοκαιρινούς μεταφερόταν στα Εκβάτανα και την άνοιξη ίσως στην Περσέπολη και μερικές φορές στην Βαβυλώνα. Επίσης, συνόδευε τον βασιλιά, όταν αυτός ταξίδευε στις επαρχίες.
Την διοίκηση των επαρχιών (σατραπειών) ασκούσαν οι σατράπες, οι οποίοι διορίζονταν μεν τυπικά από την κεντρική εξουσία, αλλά συχνά μεταβάλλονταν σε κληρονομικούς ηγεμόνες, προπάντων κατά τα ύστερα χρόνια της αυτοκρατορίας. Στην εκτέλεση των καθηκόντων τους τους βοηθούσε η Αυλή που τους περιέβαλε κατά το πρότυπο της κεντρικής κυβέρνησης και ήταν πολύ ισχυροί άρχοντες. Παρά ταύτα, ο μέγας βασιλεύς είχε θεωρητικά τη δυνατότητα να ασκεί σημαντικό έλεγχο σε όλες τους τις τοπικές υποθέσεις. Ο βασιλιάς, πιο συγκεκριμένα, παρακολουθούσε τη διοίκηση των επαρχιών μέσω των λεγόμενων «οφθαλμών του βασιλέως» ή πιο σωστά των «βασιλικών αφτιών», ειδικών δηλαδή αξιωματούχων της κεντρικής διοίκησης που περιόδευαν την αυτοκρατορία και ανέφεραν απευθείας στον μονάρχη όσα μάθαιναν. Ο αριθμός των σατραπειών και τα σύνορά τους διέφεραν από εποχή σε εποχή. Κατά την αρχή της βασιλείας του Δαρείου υπήρχαν 20 σατραπείες. Γενικά, ο αριθμός τους με την πάροδο του χρόνου μεγάλωνε, πρώτον επειδή έπρεπε να αποκατασταθεί αποτελεσματικός έλεγχος πάνω στους σατράπες με τη μείωση της δύναμής τους, δεύτερον επειδή η φεουδαρχική δομή που αποτελούσε τη βάση της περσικής κοινωνίας απαιτούσε να ανταμείβονται όλο και περισσότερο άνθρωποι με κάποια σημαντική θέση στη διοίκηση, τέλος, επειδή οι αρχικές 20 σατραπείες ήταν αναμφίβολα πολύ μεγάλες και δεν μπορούσαν να διοικηθούν αποτελεσματικά.
Ο στρατός συνιστούσε ένα ιδιαίτερο σημαντικό στοιχείο στον μηχανισμό της αυτοκρατορίας. Και αυτός αναπτύχθηκε και άλλαξε με τον καιρό. Μετά τον Κύρο, η περσική κατά φυλές στρατολογία, που βασιζόταν στην αρχή ότι όλοι οι άρρενες Πέρσες ήταν υποχρεωμένοι να πολεμούν για τον βασιλιά τους, αντικαταστάθηκε από έναν επαγγελματικό στρατό που συμπληρωνόταν από σώματα που έστελναν οι υποτελείς λαοί σε καιρούς έκτακτης πολεμικής δραστηριότητας. Επίλεκτη μονάδα του μόνιμου στρατού ήταν οι δέκα χιλιάδες «αθάνατοι» που την αποτελούσαν μόνο Πέρσες και Μήδοι, χίλιοι από τους οποίους συνέθεταν την προσωπική φρουρά του μονάρχη. Το πρόσωπο που διοικούσε τη μονάδα αυτή των «αθανάτων» συνήθως ήλεγχε όλο τον στρατό. Τα στρατεύματα των υποτελών, που πολεμούσαν μαζί με τον τακτικό στρατό, συντάσσονταν κατά εθνικές ομάδες, ήταν οπλισμένα κατά τις τοπικές τους συνήθειες, είχαν όμως συνήθως επικεφαλής Πέρσες αξιωματικoύς.»
Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάνικα (Το Βήμα) τ. 49, σ. 73.
Περσέπολη (Κατάλογος μνημείων παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, ΟΥΝΕΣΚΟ)
Οι Πέρσες, όπως και οι Μήδοι με τους οποίους συγχωνεύθηκαν, ανήκουν στην ινδοευρωπαϊκή ομοεθνία. Ιδρυτής του περσικού κράτους θεωρείται ο Κύρος Α’ (645-602 π.Χ.). Το μεγάλο αυτό πολυεθνικό κράτος ήταν διαιρεμένο σε σατραπείες, τις οποίες διοικούσαν οι σατράπες, αρμόδιοι για τη χρηστή διοίκηση και την είσπραξη των φόρων. Από τη φορολογία εξαιρούνταν οι Πέρσες και οι Μήδοι. Με τις συνεχείς κατακτήσεις τους οι Πέρσες είχαν θέσει τις βάσεις για μια κοσμοκρατορία.
Χάρτης της Ιωνικής επανάστασης
