4-6. Οι Πανελλήνιοι δεσμοί

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (800-479 π.Χ.)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

6. ΟI ΠΑΝΕΛΛΗΝIΟI ΔΕΣΜΟI

6. Οι πανελλήνιοι δεσμοί

Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας

Υποστηρικτικό υλικό:

«Οι πανελλήνιοι αγώνες», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο: εδώ

-Πηγή, σ. 56 του βιβλίου: Η αμφισημία των χρησμών

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Ερώτηση 2, σ. 56 του βιβλίου

-Με βάση το προτεινόμενο υλικό, παρουσιάστε με τη σειρά σας την ιστορία ενός ολυμπιονίκη: εδώ

1 ώρα

Ειδικοί διδακτικοί στόχοι:

Οι μαθητές επιδιώκεται:

• Να γνωρίσουν τα στοιχεία που ένωναν τους Έλληνες και τους λόγους που οδήγησαν τους ίδιους να παίρνουν μέρος σε εκδηλώσεις πανελλήνιου χαρακτήρα.

• Να γνωρίσουν τον θεσμό των Ολυμπιακών αγώνων και να διαπιστώσουν διαφορές από τον αντίστοιχο σύγχρονο θεσμό.

• Να προβληματιστούν πάνω στην ανθρώπινη επιθυμία για παρέμβαση στο μέλλον.

• Να εκτιμήσουν τους λόγους που ωθούν τους ανθρώπους στη σύνδεσή τους με ιερούς τόπους.

Προετοιμασία:

Η διδασκαλία της ενότητας θα διευκολυνθεί με την ανάγνωση του παραθέματος «Οι κοινοί δεσμοί των Ελλήνων», το οποίο τονίζει τα στοιχεία που συνιστούν τις πολιτισμούς καταβολές της έννοιας του Έθνους. Από τη συζήτηση που θα ακολουθήσει θα καταστεί σαφής η διαφορά ανάμεσα στις έννους κράτος και έθνος.

Προσπέλαση:

Ο αγώνας για την επιβίωση και η θεραπεία της πολεμικής τέχνης απαιτούσαν δυνατό σώμα. Η ανάγκη αυτή δημιούργησε το ανδρικό ιδεώδες, που αποδόθηκε ως τάση απόκτησης δυνατού σώματος. Η επιθυμία διάκρισης, όπως αυτή εκφράστηκε μέσω των αγώνων, αποτελεί επινόημα καθαρά ελληνικό. Ένα στοιχείο που ξένιζε τους άλλους λαούς ήταν το γεγονός ότι οι αθλητές αγωνίζονταν γυμνοί. Ο Ηρόδοτος αναφέρει (1.10) ότι σ' όλους τους βαρβάρους θεωρούνταν μεγάλη ντροπή το να εμφανιστεί κάποιος γυμνός. Οι λόγοι του Ηροδότου μπορούν να συνδυαστούν με αυτούς του Αισχίνη (βλ. σχετικό παράθεμα). Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει για το 776 π.Χ., το οποίο αποτέλεσε αφετηριακό σημείο χρονολόγησης (βλ. σχετικό παράθεμα). Η συζήτηση καλό είναι να περιλάβει τους σύγχρονους Ολυμπιακούς αγώνες σε μια προσπάθεια να καταδειχθούν οι διαφορές.

Η προσέγγιση του θέματος του μαντείου των Δελφών πρέπει να συνδεθεί με την κοινή αντίληψη ότι οι θεοί είχαν δώσει την ικανότητα στους μάντεις να προβλέπουν το μέλλον. Αφού αναφερθούν τρόποι λαϊκής μαντείας (οιωνοσκοπία, σπλαχνοσκοπία κ.ά.), να σχολιαστεί η φράση του Έκτορα (Ιλ. 12. 243): «εις οιωνός άριστος αμύνεσθαι περί πάτρης». Εάν υπάρχει χρόνος, μπορεί να γίνει λόγος και για την ιστορική πρόγνωση, τάση της σύγχρονης ιστορίας. Η συζήτηση μπορεί να επεκταθεί και στην παραψυχολογία, αστρολογία, μέντιουμ της εποχής μας (άσκηση 3) και να κλείσει με την ανάγνωση του παραθέματος «Οι χρησμοί του μαντείου».

Η εξέταση των αμφικτιονιών τίθεται στη βάση της σύγχρονης συλλογιστικής που θέλει τον Ο.Η.Ε. (παλιότερα Κ.τ.Ε.) όργανο επίλυσης των διαφορών που αναφύονται ανάμεσα στα κράτη.

Εμπέδωση:

Οι μαθητές καλούνται να ερευνήσουν λεπτομερέστερα τη λειτουργία της Αμφικτιονίας των Δελφών και να εξηγήσουν τον πανελλήνιο χαρακτήρα της.

χρονολόγιο
776| 721| 632| 594| 550| 527| 525| 510| 509| 508| 499| 495| 494| 492| 490| 481| 480| 479| 478| 476| 467| 461| 454| 449| 446| 432| 431| 430| 429| 428| 425| 422| 421| 415| 413| 407| 406| 405| 404| 403| 401| 394| 385| 382| 379| 378| 371| 365| 362| 359| 338| 337| 336| 334| 333| 332| 331| 326| 324| 323|

Η ενότητα των Ελλήνων

Οι Πανελλήνιοι Αγώνες
Πανελλήνιοι Αγώνες (ΙΜΕ)

ΟΙ ΚΟΙΝΟΙ ΔΕΣΜΟΙ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Σπαρτιάτες και Αθηναίοι συμφωνούν να αντιμετωπίσουν ενωμένοι τον περσικό κίνδυνο. Ειδικότερα, απαντώντας οι Αθηναίοι στους απεσταλμένους της Σπάρτης δηλώνουν: «Οι Έλληνες όλοι είναι από το ίδιο αίμα, έχουν την ίδια γλώσσα, έχουν ναούς και αγάλματα θεών και θυσίες όλα κοινά και συνήθειες ίδιες».

Ηρόδοτος, Ιστορία, 8. 144.

Οι Έλληνες από παλιά έζησαν χωρισμένοι. Απλωμένοι σε έναν ευρύ γεωγραφικό χώρο δεν συγκρότησαν ενιαίο κράτος με τη σημερινή έννοια του όρου. Η επαφή, όμως, με τους άλλους λαούς τούς βοήθησε να αποκτήσουν σαφή ιδέα για την ενότητά τους.
Μιλούσαν όλοι, με κάποιες διαφορές φυσικά, την ίδια γλώσσα
και λάτρευαν τους ίδιους θεούς.
Ήδη την εποχή αυτή επικρατεί και η ονομασία Έλληνες.
Οι αποστάσεις που τους χώριζαν, καθώς και οι δυσκολίες της ζωής σε διάφορους τόπους ενίσχυαν ένα αίσθημα νοσταλγίας. Η ικανοποίηση του αισθήματος αυτού και η ιδέα ότι ανήκαν στον ίδιο λαό δημιούργησαν την ανάγκη συμμετοχής σε εκδηλώσεις πανελλήνιου χαρακτήρα.

Επειδή λοιπόν κατοικούσαν μακριά ο ένας από τον άλλο, χωρίς να μπορούν να επικοινωνούν εύκολα, γι' αυτό συμμετείχαν σε εκδηλώσεις πανελλήνιου χαρακτήρα, όπου μπορούσαν να συναντηθούν άνθρωποι από διαφορετικές περιοχές και να ανταλλάξουν απόψεις. Μερικές από τις εκδηλώσεις αυτές είναι: α) οι διάφοροι αθλητικοί αγώνες, με πιο γνωστούς τους ολυμπιακούς, β) τα διάφορα μαντεία, γ) οι αμφικτιονίες.

στάδιο αρχαίας Ολυμπίας
Το στάδιο της αρχαίας Ολυμπίας
Πηγή: Βικιπαίδεια

ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΙΣ ΟΛΥΜΠΙΑΔΕΣ

Ο υπολογισμός του χρόνου κατά Ολυμπιάδες εισήχθη στην αρχαία Ελλάδα από τον ιστορικό Τίμαιο τον Ταυρομενίτη (352-260 π.Χ.), ο οποίος κατέγραψε διάφορα γεγονότα κατά Ολυμπιάδες τις οποίες παρέβαλε προς τους καταλόγους των επώνυμων αρχόντων στην Αθήνα, των εφόρων στη Σπάρτη και των ιερειών της Ήρας στον ναό της στο Άργος. Ως πρώτη Ολυμπιάδα θεωρήθηκε εκείνη του 776 π.Χ. κατά την οποία νικητής στον αγώνα δρόμου ήταν ο Ηλείος Κόροιβος. Τη συνήθεια του Τίμαιου, να μνημονεύονται γεγονότα κατά Ολυμπιάδες, ακολούθησαν ο Πολύβιος, ο Διόδωρος κ.ά. Το σύστημα αυτό ήταν σε χρήση μέχρι τον 4^ο αιώνα μ.Χ.

Για να υπολογιστεί σε ποιο έτος αντιστοιχεί κάθε έτος μιας Ολυμπιάδας ακολουθείται ο εξής υπολογισμός: πολλαπλασιάζεται επί 4 ο αριθμός της προηγούμενης από τη δεδομένη Ολυμπιάδα και στο γινόμενο προστίθεται ο αριθμός του ζητούμενου έτους (1^ο, 2^ο, 3^ο, 4^ο) και το άθροισμα αφαιρείται από το 777. Παράδειγμα: για να βρεθεί το πρώτο έτος της 46^ης Ολυμπιάδας έχουμε: 45Χ4 = 180 + 1 = 181, 777-181= 596. Το πρώτο έτος δηλαδή της 46^ης Ολυμπιάδας ήταν το 596 π.Χ.

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάνικα (Το Βήμα). Βλ. λ. Ολυμπιάδα.

Μπορείτε να χρονολογήσετε τη μάχη του Μαραθώνα (490 π.Χ.) με βάση τις Ολυμπιάδες;

ΚΑΛΛΙΠΑΤΕΙΡΑ

Κάποτε, λένε, μια ηλικιωμένη γυναίκα πήγε στην Ολυμπία, μπήκε στο στάδιο, στάθηκε σε μια γωνιά και παρατηρούσε τους αθλητές που αγωνίζονταν. Όταν όμως την είδαν οι Ελλανοδίκες, της έκαναν παρατηρήσεις, γιατί τόλμησε να μπει στο στάδιο. Εκείνη τότε απάντησε: Σε ποια άλλη γυναίκα ο θεός, που λατρεύεται εδώ, έδωσε τέτοια ευκαιρία να καυχιέται πως έχει πατέρα, τρία αδέλφια ολυμπιονίκες και τώρα τον γιο της έτοιμο να αγωνιστεί;

Αισχίνης, Επιστολαί, 4. 5.

Για ποιο λόγο παρατήρησαν οι Ελλανοδίκες την Καλλιπάτειρα; Σήμερα συμβαίνει κάτι τέτοιο;

Ολυμπιακοί αγώνες

Οι Ολυμπιακοί αγώνες ήταν η πιο μεγάλη συνάντηση των Ελλήνων. Στους αγώνες αυτούς, που γίνονταν κάθε τέσσερα χρόνια, έπαιρναν μέρος μόνο Έλληνες. Επίσημα άρχισαν να τελούνται το 776 π.Χ., έτος το οποίο αργότερα αποτέλεσε τη βάση για τη χρονολόγηση των γεγονότων.

Πριν από τους αγώνες, κήρυκες περιέτρεχαν την Ελλάδα και ανακοίνωναν την επικείμενη έναρξή τους. Γινόταν εκεχειρία, σταματούσαν δηλαδή οι πόλεμοι και μπορούσαν έτσι οι αντιπροσωπείες από τις πόλεις να φθάσουν στην Ολυμπία χωρίς να διατρέξουν κανέναν κίνδυνο.

Ο αθλητής που νικούσε στεφανωνόταν με κλαδί αγριελιάς και κέρδιζε την αγάπη όλων, ενώ θριαμβευτική ήταν και η υποδοχή που του επιφύλασσε η πόλη του.

ανάγλυφη πλάκα
Αθλητές σε χαρακτηριστικές φάσεις. Αριστερά δρομέας, στη μέση παλαιστές και δεξιά ακοντιστής (Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο).

Η είσοδος γινόταν συνήθως πάνω σε άρμα, όχι από την πύλη, αλλά από ένα άνοιγμα του τείχους που το γκρέμιζαν συμβολικά, με την πεποίθηση ότι το κενό στο εξής θα το κάλυπτε ο ίδιος με την ανδρεία του. Στη Σπάρτη μάλιστα ο ολυμπιονίκης αποκτούσε το προνόμιο να πολεμάει στη μάχη δίπλα στον βασιλιά.

Πανελλήνιοι Αγώνες (ΙΜΕ)
Το αρχαίο στάδιο της Ολυμπίας
Οι αρχαίοι Ολυμπιακοί Αγώνες (Αφιερώματα, ΟΔΥΣΣΕΥΣ, Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού)
Τα Ολυμπιακά αγωνίσματα (Αφιερώματα: Τα Ολυμπιακά αγωνίσματα, ΟΔΥΣΣΕΥΣ, Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού)
Η ιστορία ενός Ολυμπιονίκη (ΙΜΕ)

(Δες παρακάτω στο υλικό παραστάσεις από αγωνίσματα)

Άλλοι σπουδαίοι αγώνες ήταν τα Νέμεα (στη Νεμέα), τα Πύθια (στους Δελφούς), τα Ίσθμια (στον Ισθμό της Κορίνθου), τα Παναθήναια (στην Αθήνα), τα Ηραία (στην περιοχή του Άργους), τα Ασκληπιεία (στην Επίδαυρο).

Τα μαντεία

Ο θεός Απόλλων
Η Κασταλία κρήνη (Μνημεία: Κασταλία κρήνη, ΟΔΥΣΣΕΥΣ, Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού)
ΔΕΛΦΟΙ, κέντρο του αρχαίου ελληνικού κόσμου (Επιμορφωτικό ντοκιμαντέρ, προτεινόμενη διάρκεια 08:12-11:20,Αρχείο ΕΡΤ)

Ο ναός του Απόλλωνα στους Δελφούς

Σε όλες τις εποχές οι άνθρωποι αισθάνονταν την ανάγκη να προβλέψουν το μέλλον. Την απάντηση σε αυτό το ερώτημα οι αρχαίοι την αναζητούσαν στα μαντεία. Πιο ονομαστό μαντείο υπήρξε το μαντείο των Δελφών, το οποίο ήταν αφιερωμένο στον Απόλλωνα. Ο θεός αυτός της μαντικής έδινε τους χρησμούς μέσω της ιέρειας Πυθίας. Από τα λόγια της Πυθίας συντάσσονταν οι χρησμοί, οι οποίοι πολλές φορές είχαν αμφίσημο νόημα. Οι απαντήσεις συνάγονταν με πλάγιο (μεταφορικό) τρόπο, γι’ αυτό και ο Απόλλωνας ονομαζόταν Λοξίας. Το μαντείο απέκτησε μεγάλη φήμη. Βασιλείς από την Αίγυπτο και τη Λυδία, μάλιστα, είχαν ζητήσει τη βοήθειά του.

Άλλο ένα πολύ σπουδαίο μαντείο ήταν της Δωδώνης.

ΟΙ ΧΡΗΣΜΟΙ ΤΟΥ ΜΑΝΤΕΙΟΥ

Οι ερωτώντες διατύπωναν την ερώτηση γραπτά ή προφορικά... Η Πυθία, αθέατη απ' όλους, υπνωτισμένη από το μάσημα των φύλλων δάφνης, τα λιβάνια και τους καπνούς, έδινε την απάντηση με λέξεις ασυνάρτητες, κραυγές ακατάληπτες... Η απάντηση ήταν σκοτεινή και διφορούμενη, την οποία όμως οι πιστοί ερμήνευαν με τον τρόπο που τους άρεσε και μόνο αν το μέλλον ερχόταν αντίθετο, έβλεπε κανείς τη σωστή ερμηνεία. Έτσι δικαιολογείται το επίθετο του Απόλλωνα, Λοξίας. Ένα από τα γνωστότερα παραδείγματα αμφίβολου χρησμού είναι η απάντηση του μαντείου στον βασιλιά των Λυδών Κροίσο. Είχε ρωτήσει αν θα κέρδιζε πολεμώντας με τους Πέρσες. Ανάμεσα στα δύο βασίλεια ήταν το ποτάμι Άλυς. Το μαντείο απάντησε: Αν ο Κροίσος διαβεί τον Άλυ, θα καταστρέψει ένα μεγάλο κράτος. Ο Κροίσος ερμήνευσε τον χρησμό όπως του άρεσε, έκαμε τον πόλεμο, αλλά νικήθηκε. Τότε όλοι κατάλαβαν ότι το μαντείο εννοούσε ότι ο Κροίσος περνώντας τον Άλυ, δηλαδή κηρύσσοντας τον πόλεμο κατά των Περσών, θα καταστρέψει το δικό του κράτος.

Φ.M. Πέτσα, Δελφοί, εκδ. Κρήνη 1983, σ. 12

Αμφικτιονίες

Ο αρχαιολογικός χώρος της Δωδώνης, όπου υπήρχε και το ομώνυμο μαντείο του Δία, το οποίο, κατά την παράδοση, ήταν και το αρχαιότερο.

Οι πόλεις που βρίσκονταν γύρω από ένα ιερό συγκροτούσαν ενώσεις, με σκοπό να ρυθμίζουν θέματα που σχετίζονταν με τη λειτουργία και την ασφάλειά του. Οι ενώσεις αυτές ονομάζονταν αμφικτιονίες. Η πιο γνωστή ήταν η αμφικτιονία των Δελφών. Κάθε πόλη συμμετείχε στην ένωση με δύο αντιπροσώπους, οι οποίοι συνεδρίαζαν δύο φορές τον χρόνο. Τα θέματα που συζητούσαν αφορούσαν όχι μόνο το ιερό, αλλά και εκδηλώσεις της κοινωνικής ζωής. Μια απόφαση μάλιστα, όπως αυτή που έλεγε ότι η στέρηση νερού για οποιονδήποτε λόγο από μια πόλη αποτελεί πράξη ιεροσυλίας, θεωρείται και σήμερα ως πολύ προοδευτική. Γενικά, οι αποφάσεις των αμφικτιονιών ήταν σεβαστές από όλους.

Ερωτήσεις-Δραστηριότητες

1. Βρείτε στο λεξικό της ξένης γλώσσας που διδάσκεσθε τις λέξεις: αθλητής, Ολυμπιακοί αγώνες, γυμναστήριο.
2. Ποιες διαφορές παρουσιάζουν οι σύγχρονοι Ολυμπιακοί αγώνες από τους αντίστοιχους αρχαίους;
3. Γνωρίζετε τρόπους με τους οποίους σήμερα οι άνθρωποι προσπαθούν να μαντεύουν το μέλλον;
4. Αναζητήστε απεικονίσεις αθλημάτων σε αρχαία αγγεία. Ποια από τα αθλήματα αυτά εξακολουθούν να υπάρχουν ακόμα και σήμερα;

Περιήγηση στον ναό του Απόλλωνα και στο μαντείο των Δελφών
Διάβασε για τους Ολυμπιακούς αγώνες στο Υπουργείο Πολιτισμού, στο Ιδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, δες και στο Βρετανικό Μουσείο (στα αγγλικά)
Διάβασε για τους άλλους αγώνες Ι.Μ.Ε., στο σχολικό βιβλίο Αρχαία Ελλάδα, ο τόπος και οι άνθρωποι.
Διάβασε στη Βικιπαίδεια για τα Πύθια, Ίσθμια, Νέμεα,
Διάβασε για τα Ασκληπιεία
Για το μαντείο των Δελφών στον Ελληνικό Πολιτισμό, στο Υπ. Πολιτισμού, στη Βικιπαίδεια
Για το μαντείο της Δωδώνης στο Υπ. Πολιτισμού, στη Βικιπαίδεια

πένταθλο

ακοντιστής, άλτες, δισκοβόλος<br>Δίνος του Ζωγράφου του Δίνου, περίπου 430-420 π.Χ., mfa Boston

πυγμαχία - παγκράτιο

αρματοδρομία