4-9. Τα γράμματα

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (800-479 π.Χ.)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

9. ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ

9. Τα γράμματα

Απλή αναφορά στα νέα είδη του λόγου (διδακτικό έπος, λυρική ποίηση) και την εμφάνιση του επιστημονικού λόγου από τους φυσικούς φιλόσοφους

χρονολόγιο
776| 721| 632| 594| 550| 527| 525| 510| 509| 508| 499| 495| 494| 492| 490| 481| 480| 479| 478| 476| 467| 461| 454| 449| 446| 432| 431| 430| 429| 428| 425| 422| 421| 415| 413| 407| 406| 405| 404| 403| 401| 394| 385| 382| 379| 378| 371| 365| 362| 359| 338| 337| 336| 334| 333| 332| 331| 326| 324| 323|

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΠΟΙΗΜΑ
ΤΟΥ ΑΛΚΑΙΟΥ
«ΤΑ ΔΕΙΝΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ»

Μα βέβαια και για μας μικρό δεν βγήκε
κακό: γιατί μια τρέλ’ από τα ουράνια
στέλνοντας κάτου ο Δίας, σ’ έναν αγώνα
που μαύρον θρήνον έσυρε, πολλούς
ξεσήκωσε λεβέντες διαλεγμένους
για πόλεμο, έναν κι έναν, που μεγάλη
η δόξα τους πολύ μακριά έχει φτάσει.
Γιατί ψυχές αντρίκιες αυτοί, κάστρο
της πολιτείας, ορθώθηκαν αγνάντι
καθώς Εκείνος το’ θελε: και τότε
πολλούς η μοίρα βρήκε του θανάτου,
και οι άλλοι, όσοι σωθήκαμε, γεμάτοι
πληγές είχαμε μείνει αιματωμένες.

μετάφραση Παναγή Λεκατσά
από το βιβλίο του Θανάση Μητσόπουλου «Ανθολογία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας» (1966), σελ. 103

(Σημ. Ο τίλος του ποιήματος, όπως και αυτοί των επόμενων, οφείλονται στους μεταφραστές).

Ποίηση

Την αρχαϊκή εποχή οι ποιητές στρέφονται από την εξιστόρηση των θαυμαστών κατορθωμάτων των προγόνων (ομηρικά ηρωικά έπη) στη διδακτική ποίηση του Ησίοδου. Η ποίησή του εξιστορεί τη δημιουργία του κόσμου και την επικράτηση των θεών του Ολύμπου (Θεογονία) και δίνει συμβουλές και οδηγίες για τη ζωή και την ηθική των ανθρώπων (Έργα και Ημέραι). Κέντρο της ποίησης γίνεται πια η ειρήνη αντί του πολέμου.
Αργότερα θα επικρατήσει η λυρική ποίηση. Τα ποιήματα αυτά άδονταν από τους δημιουργούς τους ή από ομάδες τραγουδιστών (χορική ποίηση) με τη συνοδεία μουσικής, λύρας ή φλογέρας (αυλού). Οι λυρικοί ποιητές ενδιαφέρονται περισσότερο για τον εσωτερικό ψυχικό κόσμο και τα συναισθήματα των ανθρώπων. Έτσι, άλλοτε υμνούν τους θεούς, τους αθλητές και τις νίκες τους στους πανελλήνιους αγώνες, καθώς και τα στρατιωτικά κατορθώματα και τις περιπέτειες, και άλλοτε περιγράφουν τις χαρές και τις λύπες του έρωτα και τη χαρά της ζωής˙ άλλοτε πάλι επαινούν τις πολιτικές αρετές ή σατιρίζουν τα ελαττώματα και τις αδυναμίες των ανθρώπων.
Πολλά μεγάλα ονόματα ποιητών έχουν ξεχωρίσει την εποχή αυτή και η μεγάλη φήμη τους διατηρείται ζωντανή μέχρι σήμερα. Ο Αρχίλοχος από την Πάρο, ο Σιμωνίδης από την Κέα, ο Μίμνερμος από την Κολοφώνα, ο Αλκαίος και η Σαπφώ από τη Λέσβο, ο Αλκμάν στη Σπάρτη και ο Πίνδαρος από τη Βοιωτία είναι οι πιο γνωστοί ποιητές αυτής της περιόδου που ακούστηκαν και διαβάστηκαν με συγκίνηση και θαυμασμό από τους αρχαίους χρόνους μέχρι τη σημερινή εποχή.

Επική ποίηση (IME)
Οι καταβολές της λυρικής ποίησης (Νεοελληνική Λογοτεχνία, βίντεο εκπαιδευτικής τηλεόρασης, ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)
Η μουσική στη ελληνική αρχαϊκή λυρική ποίηση (Αισθητική Αγωγή > Μουσική, βίντεο εκπαιδευτικής τηλεόρασης, ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)
Θέματα και αξίες στην ποίηση του Αρχίλοχου (Νεοελληνική Λογοτεχνία, βίντεο εκπαιδευτικής τηλεόρασης, ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)
Η Σαπφώ και η ποίησή της (Νεοελληνική Λογοτεχνία, βίντεο εκπαιδευτικής τηλεόρασης, ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΣΠΙΔΑ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ
ΙΛΙΑΔΑ, Σ, 478-490)

Σε μετάφραση Αλέξανδρου Πάλλη
Από το βιβλίο του Θανάση Μητσόπουλου «Ανθολογία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας» (1966), σελ. 37

…..Και πρώτα αρχίνησε μεγάλη ασπίδα στέρια,
πλουμιά ως την άκρη, και λαμπρό της έβαλε στεφάνι
τρίκλωνο γύρω αστραφτερό με το λουρί ασημένιο.
Ταύρου πετσί είχε ο δίσκος της πεντάδιπλο, και μέσα
του σκάλιζε άθια ένα σωρό με τη σοφή του τέχνη.
Έφτιασε μέσα εκεί τη Γης, μέσα γιαλό και Ουράνια,
Ήλιο εκεί μέσα ακούραστο, γιομόφωτο Φεγγάρι,
Κι όλα τα ζούδια τ’ ουρανού πούχει στεφάνι γύρω,
Βροχάστερα και Κυνηγό λαμπρόφεγγο και Πούλια,
κι’ Αρκούδα που πολλοί θνητοί κι’ Αμάξι τηνε κράζουν
που πάντα αφτού κλωθογυρνάει τον Κυνηγό θωρώντας
και μόνη αφτή μές’ του Ωκιανού δεν λούζεται το κύμα.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΠΟΙΗΜΑ ΤΗΣ ΣΑΠΦΩΣ
«ΒΑΣΙΛΕΨΕ ΤΟ ΦΕΓΓΑΡΙ»

Το φεγγαράκι εμίσεψε
μεσάνυχτα σημαίνει,
Οι ώρες φεύγουν και περνούν
κι εγώ κοιμάμαι μόνη…

Μετάφραση Αργύρη Εφταλιώτη
Από το βιβλίο του Θανάση Μητσόπουλου
«Ανθολογία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας»
(1966), σελ. 108

Φιλοσοφία

Οι επιστήμες στην ελληνική αρχαιότητα
Πρώιμη φιλοσοφία (IME)

Ξεχωριστοί πνευματικοί άνθρωποι, όπως ο Θαλής, o Αναξίμανδρος και ο Αναξιμένης από τη Μίλητο, ο Ηράκλειτος από την Έφεσο, ο Πυθαγόρας από τη Σάμο και πολλοί άλλοι ακόμη, α) προσπαθούν να κατανοήσουν με λογικό και όχι με μυθικό τρόπο τη δημιουργία του κόσμου και το νόημα της ζωής και β) να εξηγήσουν τα φυσικά φαινόμενα.
Αναπτύσσονται λοιπόν η φιλοσοφία, η αστρονομία, η γεωγραφία, η μετεωρολογία και τα μαθηματικά. Ο Θαλής κατόρθωσε, μάλιστα, να προβλέψει την έκλειψη του ήλιου που έγινε στις ημέρες του και ο μαθητής του Αναξίμανδρος να σχεδιάσει τον πρώτο χάρτη του ουρανού και της γης.

Χάρτης της γης του Αναξίμανδρου
Πηγή: Βικιπαίδεια

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΠΟΙΗΜΑ ΤΗΣ ΣΑΠΦΩΣ
«ΧΑΡΙΤΩΜΕΝΟ ΔΑΣΟΣ»

……….Χαριτωμένο δάσος
όλο μηλιές: μέσα οι βωμοί καπνίζουν
απ’ το λιβάνι.
Νερά κατάκρυα ανάμεσα στα κλώνια
κελαϊδούν: απ’ τα ρόδα γύρω ο τόπος
ολόσκιωτος: βαθύ τον ύπνο χύνουν
τα φύλλα ως σειούνται.
Στο λιβάδι, όπου βόσκουν τα πουλάρια,
οι ανοιξιάτικοι ανθοί θρασομανούνε:
γλυκό σα μέλι τον άνηθο ευωδιάζει
(και το τριφύλλι).
Έλα Αφροδίτη, εδώ στεφανωμένη
να σμίξεις με νερό και στο τραπέζι
το νέχταρ να κεράσεις σε ποτήρια
μαλαματένια.

Μετάφραση Ιωάννη Κακριδή
Από το βιβλίο του Θανάση Μητσόπουλου
«Ανθολογία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας» (1966), σελ. 107

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΗΡΑΚΛΕΙΤΟ

Απόσπ. 22
Πόλεμος πάντων μὲν πατήρ ἐστί, πάντων δὲ βασιλεύς,
καὶ τοὺς μὲν θεοὺς ἔδειξε τοὺς δὲ ἀνθρώπους,
τοὺς μὲν δούλους ἐποίησε τοὺς δὲ ἐλευθέρους.
(Ο πόλεμος είναι πατέρας όλων, όλων βασιλιάς.
Άλλους ανέδειξε σε θεούς και άλλους σε ανθρώπους,
άλλους έκανε δούλους και άλλους ελεύθερους.)
Απόσπ. 40
Δεν μπορούμε να μπούμε δυο φορές στο ίδιο ποτάμι,
κατά τον Ηράκλειτο, ούτε ν’ αγγίξουμε δυο φορές
μια ουσία θνητή, γιατί σκορπίζεται και πάλι μαζεύεται
με την οξύτητα και την ταχύτητα της μεταβολής,
(και μάλιστα όχι πάλι, ούτε αργότερα, αλλά
ταυτόχρονα εμφανίζεται και χάνεται)
και πλησιάζει και απομακρύνεται.

J. Brun (επιμ.), Ηράκλειτος, μτφρ. Σ. Διαμαντή.
Μετάφραση αυθεντικών αποσπασμάτων
από Π. Γκέκα, εκδ. Πλέθρον, Αθήνα 1994

Ερωτήσεις-Δραστηριότητες

1. Ποιο είναι το περιεχόμενο της διδακτικής ποίησης;
2. Να συγκριθεί το απόσπασμα του ομηρικού έπους με εκείνα της λυρικής ποίησης που παρατίθενται με βάση το περιεχόμενό τους.

Στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα μπορείς να διαβάσεις περισσότερα ποιήματα με τις μεταφράσεις τους
του Αρχίλοχου
του Μίμνερμου
της Σαπφώς
του Σόλωνα
τουΑλκαίου
του Αλκμάνα
του Θέογνη
του Στησίχορου
του Πίνδαρου
του Σιμωνίδη
Για τους προσωκρατικούς φιλοσόφους μπορείς να δεις το λογισμικό Φιλοσοφικά Κείμενα