ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9

3. ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΑΠΟΚΤΑ ΜΕΓΑΛΗ ΔΥΝΑΜΗ


 

3. Το Ρωμαϊκό Κράτος αποκτά μεγάλη δύναμη

Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας. Αναλυτική διδασκαλία των ακόλουθων σημείων:

Θέση της Ρώμης, σ. 123

Πολίτευμα και πολιτειακά όργανα, σ. 123

Κοινωνικές τάξεις, σ. 123

 1 ώρα 

 

Ειδικοί διδακτικοί στόχοι:

Οι μαθητές επιδιώκεται:

• Να κατανοήσουν τη σημασία της ενοποίησης των κατοίκων της Ιταλίας.

• Να γνωρίσουν τους λόγους ταχείας ανάπτυξης της Ρώμης.

• Να συνδυάσουν την κοινωνική δομή του ρωμαϊκού κράτος με την αντίστοιχη των ελληνικών πόλεων-κρατών.

• Να εξηγήσουν τους λόγους που έφεραν τη Ρώμη και την Καρχηδόνα σε σύγκρουση.

• Να προβληματιστούν πάνω στον κίνδυνο για τον ελληνισμό που αντιπροσώπευε η ισχυροποίηση της Ρώμης.

 

Προετοιμασία:

Η αναφορά στην ελληνική πόλη-κράτος και τη σχετική πολιτειακή εξέλιξη θα διευκολύνει την πρόσβαση στο νέο αντικείμενο που είναι η πόλη-κράτος της Ρώμης.

 

Προσπέλαση:

Οι εύφορες πεδιάδες γύρω, το σχετικό υψόμετρο, η μικρή απόσταση από τη θάλασσα και ο πλωτός ποταμός Τίβερης συνέβαλαν καθοριστικά στην ανάπτυξη της Ρώμης. Η θηλάζουσα λύκαινα (βλ. εικόνα) βοηθάει να γίνει αναγωγή στο μυθικό παρελθόν της πόλης (Πλουτάρχου Pωμύλος 2,3,6,8,9). Η πολιτειακή εξέλιξη ακολούθησε εν μέρει την αντίστοιχη ελληνική με την ανατροπή της βασιλείας από τους πατρικίους και την ανάληψη από αυτούς της διακυβέρνησης της πόλης. Η κοινωνική επίσης διαστρωμάτωση: πατρίκιοι, πελάτες, πληβείοι (βλ. και άσκηση 1) ακολούθησε, με κάποιες φυσικά διαφορές, την αντίστοιχη της Αθήνας (Αθηναίοι, μέτοικοι, δούλοι) και της Σπάρτης (Σπαρτιάτες, περίοικοι, είλωτες). Η Σύγκλητος (senatus) φέρει πιο κοντά προς τη Γερουσία της Σπάρτης.

Οι Ρωμαίοι διεξήγαγαν πολλούς πολέμους εναντίον των γειτόνων τους. Μετά τους νικηφόρους αυτούς πολέμους στράφηκαν προς τον νότο, όπου υπέταξαν τις ανθούσες ελληνικές αποικίες. Τελευταία υποτάχθηκε η πόλη των Συρακουσών, της οποίας την άμυνα διηύθυνε με μεγάλη επιτυχία ο Αρχιμήδης, ο οποίος με πρωτότυπες βλητικές μηχανές, αρπάγες και καυστικά κάτοπτρα (συγκέντρωση των ηλιακών ακτίνων και πρόκληση πυρκαγιάς στα πλοία του εχθρού) κατάφερε να παρατείνει τον ελεύθερο βίο της πόλης. Το παράθεμα «οὐ λογισάμενοι τὴν Ἀρχιμήδους δύναμιν» πρέπει να συνεξεταστεί με την άσκηση 2, που βασίζεται στη φράση του Ευριπίδη (Αντιόπη, απόσπ. 220 Nauck): «ἓν σοφὸν βούλευμα τὰς πολλὰς χέρας νικᾷ». Χαρισματικές προσωπικότητες δεν είναι μόνο οι πολιτικοί και στρατιωτικοί αρχηγοί, αλλά και οι άνθρωποι του πνεύματος.

Ο ανταγωνισμός Ρώμης και Kαρχηδόνας αισθητοποιείται ("Hannibal ante portas", άσκηση 3). με τη μελέτη του σχετικού χάρτη και προσωποποιείται με τη δράση του Αννίβα και του Σκιπίωνα του Αφρικανού. Η ενότητα προσφέρεται για αποσαφήνιση της έννοιας του αντιπερισπασμού, φάση της πολεμικής τακτικής, που αξιοποιήθηκε αριστοτεχνικά τόσο από τον Αννίβα όσο και από τον Σκιπίωνα τον Αφρικανό. Τελικά η Καρχηδόνα θα έχει τύχη παρόμοια με αυτή της Κορίνθου (146 π.Χ.). Το παράθεμα «Οι Ρωμαίοι και τα δημόσια έργα» συνιστά απόκλιση από την στρατιωτική, πολιτική και διπλωματική ιστορία προς την οικονομικο-κοινωνική ιστορία. Προτείνεται η δημιουργική αξιοποίησή του.

 

Εμπέδωση:

Οι μαθητές καλούνται να καταγράψουν αναλογίες ανάμεσα στη ζωή και τη δράση του Αλέξανδρου και του Αννίβα, δύο συναρπαστικών προσωπικοτήτων της ιστορίας.

 

 

πάνω

 


χρονολόγιο
776| 721| 632| 594| 550| 527| 525| 510| 509| 508| 499| 495| 494| 492| 490| 481| 480| 479| 478| 476| 467| 461| 454| 449| 446| 432| 431| 430| 429| 428| 425| 422| 421| 415| 413| 407| 406| 405| 404| 403| 401| 394| 385| 382| 379| 378| 371| 365| 362| 359| 338| 337| 336| 334| 333| 332| 331| 326| 324| 323| 301| 316| 277| 280| 272| 216| 212| 202| 197| 168| 146| 30|



Λύκαινα
Η λύκαινα θηλάζει τον Ρώμο και τον Ρωμύλο,
τους ιδρυτές της Ρώμης (Ρώμη, Μουσείο Καπιτωλίου).


Η ρωμαϊκή εξάπλωση Η ρωμαϊκή εξάπλωση (Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία σε 40 χάρτες, Ιστορικός-ειδησεογραφικός ιστότοπος Vox)
Θεσμοί Θεσμοί του ρωμαϊκού κράτους (ΙΜΕ)

 εικ. Την εποχή που ο ελληνικός κόσμος σπαράσσεται από έριδες και συγκρούσεις, στην ιταλική χερσόνησο ο αντίστοιχος ιταλικός σταδιακά ενοποιείται. Η ένωση αυτή γίνεται με κέντρο τη Ρώμη, η οποία σε μικρό χρονικό διάστημα έγινε κοσμοκράτειρα. Η Ρώμη απέκτησε γρήγορα δύναμη χάρη στην προνομιακή της θέση. Ήταν κτισμένη στις όχθες του Τίβερη ποταμού, μέσω του οποίου έφθαναν εκεί τα ελληνικά και φοινικικά πλοία με άφθονα εμπορεύματα. Η ανάπτυξή της αποτέλεσε πόλο έλξης για πολλούς κατοίκους της υπαίθρου.

 εικ. Πρώτο πολίτευμα της Ρώμης ήταν η βασιλεία. Το 509 π.Χ. οι ευγενείς ανέτρεψαν τον βασιλιά και το πολίτευμα πήρε δημοκρατικό χαρακτήρα. Σημαντικό ρόλο στη δημόσια ζωή απέκτησαν οι δύο ύπατοι, οι οποίοι εκλέγονταν για έναν χρόνο. Παρά τη μικρή διάρκεια της θητείας τους, η εξουσία τους σε θέματα πολιτικά και στρατιωτικά ήταν μεγάλη. Η Σύγκλητος ήταν ένα συμβουλευτικό σώμα με ισόβια μέλη. Οι αποφάσεις της, χωρίς να είναι δεσμευτικές για τους υπάτους, ήταν σεβαστές.

εικ. Από κοινωνική άποψη οι πολίτες διακρίνονταν σε πατρίκιους και πληβείους 1. Οι πατρίκιοι προέρχονταν από παλιές οικογένειες γαιοκτημόνων, ενώ οι πληβείοι αποτελούσαν τα φτωχότερα στρώματα της κοινωνίας. Ήταν πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Παροιμιώδεις έμειναν οι αγώνες των πληβείων για κοινωνική εξίσωση. Όταν αυτή επιτεύχθηκε, επικράτησε κοινωνική ειρήνη, η οποία έδωσε την ευκαιρία στη Ρώμη να επεκτείνει την κυριαρχία της.

εικ. Οι Ρωμαίοι σταδιακά επέβαλαν την κυριαρχία τους στον ιταλικό βορρά και αργότερα στον νότο, όπου ανθούσαν οι ελληνικές πόλεις. Τελευταία υπέκυψε η πόλη των Συρακουσών, έπειτα από ασφυκτική πολιορκία.


χάρτης των πολιτισμών της Μεσογείου το 260 π.Χ.
(πηγή: Ο ιστορικός άτλαντας της Μεσογείου)

Αρχιμήδης
Μωσαϊκό που εικονίζει τον Αρχιμήδη και τον Ρωμαίο στρατιώτη.
Σύμφωνα με την παράδοση ο μεγάλος μαθηματικός, όταν είδε
τον στρατιώτηνα κινείται απειλητικά εναντίον του, επιθυμώντας
να προστατέψει τα σχέδιά του, είπε τη φράση:
«Μή μου τοὺς κύκλους τάραττε»
(Φρανκφούρτη, Δημοτικό Ινστιτούτο Τέχνης)


Οι Συρακούσιοι κατάφερναν να αποκρούουν τις ρωμαϊκές επιθέσεις χάρη στην ευρηματικότητα του μεγαλύτερου μηχανικού της αρχαιότητας Αρχιμήδη, τον οποίο σκότωσε ένας Ρωμαίος στρατιώτης αμέσως μετά την άλωση της πόλης (212 π.Χ.).

Σύγκρουση με την Καρχηδόνα

Πώς η Μεσόγειος έγινε ρωμαϊκή πισίνα; Πώς η Μεσόγειος έγινε ρωμαϊκή πισίνα; (Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας)
2 Τι ήταν αυτοί οι Ρωμαίοι; (Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας)
Ο Ελληνιστικός κόσμος και η Ρώμη, το 200 π.Χ. (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)

εικ. Σκληρή ήταν η σύγκρουση των Ρωμαίων με τους Καρχηδόνιους για την κυριαρχία της Δυτικής Μεσογείου και της Σικελίας. Οι δύο αντίπαλοι πολέμησαν με πείσμα σε στεριά και θάλασσα δύο περίπου αιώνες. Παράτολμο υπήρξε το εγχείρημα του Καρχηδόνιου στρατηγού Αννίβα να πλήξει τους Ρωμαίους στην ίδια τους τη χώρα. Με μια επική προσπάθεια πέρασε τα Πυρηναία, διέσχισε την απόκρημνη οροσειρά των Άλπεων και εισέβαλε στην Ιταλία. Οι ρωμαϊκές στρατιές που στάλθηκαν να εμποδίσουν την πορεία του Αννίβα αποδεκατίστηκαν. Ακολούθως ο Καρχηδόνιος στρατηλάτης πέτυχε σημαντική νίκη στις Κάννες (216 π.Χ.). Με εντυπωσιακή ταχύτητα βρέθηκε «προ των πυλών» της Ρώμης σπέρνοντας τον πανικό στους κατοίκους της. Δεν επέμεινε όμως στην πολιορκία. Οι ρωμαϊκές αρχές δεν κάμφθηκαν. Σε μια προσπάθεια αντιπερισπασμού έκαναν απόβαση στην Αφρική. Οι Καρχηδόνιοι ανησύχησαν και αποφάσισαν να καλέσουν τον Αννίβα να επιστρέψει. Η μάχη που έκρινε την πορεία της φονικής διαμάχης δόθηκε στη Ζάμα (202 π.Χ.), όπου ο ρωμαϊκός στρατός με ηγέτη τον Σκιπίωνα εξήλθε νικητής. Εκεί για πρώτη φορά ο Αννίβας γεύτηκε την πίκρα της ήττας.

ΟΥ ΛΟΓΙΣΑΜΕΝΟΙ ΤΗΝ ΑΡΧΙΜΗΔΟΥΣ ΔΥΝΑΜΙΝ

(Οι Ρωμαίοι) ελπίσανε ότι θα προλάβαιναν να ξεπεράσουν στις ετοιμασίες τους εχθρούς μέσα σε πέντε μέρες, γιατί δούλευαν πολλά χέρια, χωρίς να υπολογίσουν τη δύναμη του Αρχιμήδη και να προβλέψουν ότι μια σκέψη κάποτε είναι πιο αποτελεσματική από όλο το πλήθος…

Οι Ρωμαίοι λοιπόν σκέπτονταν να προσεγγίσουν τους πύργους με τον τρόπο αυτό. Ο Αρχιμήδης όμως, έχοντας ετοιμάσει μηχανήματα με διαφορετική εμβέλεια, όταν έπλεαν από μακριά τούς χτυπούσε με τους πιο ισχυρούς και μεγάλους λιθοβόλους και βλήματα, φέρνοντάς τους σε αμηχανία και αδυναμία δράσης. Όταν όμως τα βλήματα ξεπερνούσαν τον στόχο, χρησιμοποιούσε, ανάλογα πάντοτε με τη νέα απόσταση, εκτοξευτές με μικρότερο βεληνεκές και τους δημιουργούσε τέτοια ταραχή, ώστε έκοβε εντελώς την επιθετική ορμή των καραβιών.

Πολύβιος Η., 3.3. και 5. 1-3 (μετ. Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλου).

123



Οι Καρχηδόνιοι υποχρεώθηκαν να πληρώσουν μεγάλη πολεμική αποζημίωση και να καταστρέψουν τον στόλο τους. Αργότερα, όταν και πάλι η Καρχηδόνα άρχισε να αναπτύσσεται, προκάλεσε εκ νέου την οργή των Ρωμαίων, οι οποίοι και την κατέστρεψαν από τα θεμέλια (146 π.Χ.).

Η Ρώμη ταυτόχρονα με τις κατακτήσεις της επιδόθηκε σε μια μεγάλη μεταρρυθμιστική προσπάθεια, την οποία ανέλαβαν οι αδελφοί Γάιος και Τιβέριος Γράκχος στα τέλη του 2ου π. Χ. αιώνα. Η ρωμαϊκή δημοκρατία όμως από τα τέλη του 2ου μέχρι το τέλος του 1ου π.Χ. αιώνα συγκλονίστηκε από εμφύλιους πολέμους, μέσα από τους οποίους αναδεικνύονταν ισχυροί άνδρες, οι οποίοι κυριαρχούσαν προσωρινά. Τέτοιοι ήταν ο Μάριος, ο Σύλλας, ο Μάρκος Αντώνιος, ο Πομπήιος και ο Ιούλιος Καίσαρας. Στα χρόνια του Ιούλιου Καίσαρα, στρατηγού με εξαιρετικές ικανότητες, που όμως έπεσε θύμα συνωμοσίας και δολοφονήθηκε (44 π.Χ.), το ρωμαϊκό κράτος κατέκτησε ολόκληρη τη Νοτιοδυτική Ευρώπη. Στο τέλος, μετά από πολλούς αγώνες, επικράτησε στη Ρώμη ο θετός γιος του Καίσαρα, ο Οκταβιανός (γνωστός με την προσωνυμία Αύγουστος) που εγκαθίδρυσε ένα μοναρχικό πολίτευμα το οποίο με το πέρασμα του χρόνου εξελίχθηκε σε Αυτοκρατορία.

ΟΙ ΡΩΜΑΙΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ

Η φυσική διαμόρφωση του τόπου λοιπόν αυτές τις ευκολίες παρέχει στην πόλη, οι Ρωμαίοι όμως πρόσθεσαν σ’ αυτές τα οφέλη τα προερχόμενα από την προνοητικότητα. Επειδή οι Έλληνες φάνηκαν ότι πέτυχαν κυρίως στην ίδρυση των πόλεων, εφόσον λάμβαναν υπόψη τους την ομορφιά, την οχυρότητα, τα λιμάνια και την καταλληλότητα του χώρου, οι Ρωμαίοι προνόησαν για ό,τι εκείνοι αδιαφόρησαν, δηλαδή για την κατασκευή δρόμων, τη μεταφορά του νερού και για υπονόμους, με τους οποίους να μπορούν να καθαρίζουν τα λύματα της πόλης και να τα διοχετεύουν στον Τίβερη. Κατασκεύασαν επίσης δρόμους σ’ όλη τη χώρα, αποκόπτοντας λόφους και επιχωματώνοντας κοιλάδες, ώστε μεγάλες άμαξες να μπορούν να μεταφέρουν τα εμπορεύματα τα οποία μετακινούνταν με πλωτά μέσα. Οι υπόνομοι σκεπάστηκαν με πελεκητές πέτρες και συνετέλεσαν ώστε μερικοί δρόμοι να διευκολύνουν τη διέλευση αμαξών φορτωμένων με χόρτο. Τόσο πολύ εξάλλου είναι το μεταφερόμενο με αγωγούς νερό από τα υδραγωγεία, ώστε να τρέχουν ποτάμια νερού μέσα από την πόλη και στους υπονόμους και να έχει σχεδόν κάθε σπίτι δεξαμενές, σωληνώσεις και αρκετές βρύσες, για τα οποία φρόντισε ιδιαίτερα ο Μάρκος Αγρίππας που στόλισε και με πολλά άλλα αναθήματα την πόλη.

Στράβων, Γεωγραφικά V. 3.8., (μετ. Α. Μαστραπά)

124


Ερωτήσεις-Δραστηριότητες

1. Τι ήταν οι πατρίκιοι και οι πληβείοι; Με ποια σημασία χρησιμοποιούμε τις λέξεις αυτές;
2. Διαβάστε το παράθεμα: «Ου λογισάμενοι την Αρχιμήδους δύναμιν» καθώς και τη λεζάντα που συνοδεύει την εικόνα με τον Αρχιμήδη και εξηγήστε τη φράση: «μια σκέψη κάποτε είναι πιο αποτελεσματική από όλο το πλήθος» προσκομίζοντας και κάποιο παράδειγμα.
3. Τι σημαίνει η φράση σήμερα: «Ο Αννίβας προ των πυλών»; Σε ποιες περιπτώσεις τη χρησιμοποιούμε;




 

Ονομαστές κατασκευές του Αρχιμήδη

Πολεμική μηχανή του Αρχιμήδη

Για περισσότερες πληροφορίες και μηχανές εδώ

Ο ατέρμονας κοχλίας, εφεύρεση του Αρχιμήδη για άντληση νερού. Χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα. To πολύσπαστο Οστομάχιον: το πρώτο επιτραπέζιο. Πληροφορίες: Βικιπαίδεια. Εφαρμογή

 

πάνω