Η Ρώμη υποτάσσει την Ελλάδα
«Το ίδιο καλοκαίρι, αμέσως μετά την νίκη της Πύδνας, η Σύγκλητος επέφερε διπλωματικό πλήγμα κατά του Αντιόχου Δ' της Συρίας που είχε εισβάλει στην Αίγυπτο. Μάλιστα, μόλις είχε διαβεί ένα παρακλάδι του Νείλου στο Πηλούσιο, τέσσερα μίλια περίπου από την Αλεξάνδρεια, όταν συνάντησε τον Ρωμαίο απεσταλμένο Κ. Ποπίλιο Λαίνα.
Όταν ο Αντίοχος τον χαιρέτησε από μακριά και του έτεινε το δεξί χέρι, ο Ποπίλιος, ο στρατηγός των Ρωμαίων, έδωσε στον Αντίοχο το αντίγραφο που είχε πρόχειρο με την απόφαση της Συγκλήτου και του είπε πρώτα να το διαβάσει. Κατά την προσωπική μου άποψη, δεν θεώρησε σκόπιμο να προβεί εκ των προτέρων σε φιλική χειρονομία, πριν διαγνώσει τις προθέσεις του ατόμου που του έτεινε την δεξιά, αν δηλ. ήταν φιλικές ή εχθρικές. Αλλά, όταν ο βασιλιάς, αφού το διάβασε, είπε ότι ήθελε να συζητήσει με τους φίλους του τις προτάσεις που περιλάμβανε, ο Ποπίλιος ακούγοντας την απάντηση ενήργησε με τρόπο που θεωρήθηκε προσβλητικός και υπερβολικά υπεροπτικός. Έτυχε δηλ. να κρατάει ένα ραβδί από κληματαριά και μ' αυτό έκανε ένα κύκλο γύρω από τον Αντίοχο, ενώ συνάμα του είπε ότι θα έπρεπε να παραμείνει μέσα στον κύκλο, έως ότου του δώσει την απάντησή του σχετικά με το περιεχόμενο της επιστολής. Ο βασιλιάς παραξενεύτηκε από τη χειρονομία και τη βαρύτητά της, αλλά μετά από λίγα λεπτά δισταγμού, απάντησε ότι θα έπραττε σύμφωνα με όλες τις υποδείξεις των Ρωμαίων. Τότε ο Ποπίλιος και οι ακόλουθοί του έσφιξαν την δεξιά του Αντιόχου και όλοι τον ασπάστηκαν εγκάρδια. Η επιστολή τον διέτασσε να θέσει τέλος αμέσως στον πόλεμο εναντίον του Πτολεμαίου.
Πολύβιος 29.27.1-8
Η απότομη και προσβλητική χειρονομία του Ρωμαίου ευγενούς προς τον βασιλιά της Συρίας ήταν σκόπιμη και ήθελε να δείξει με τίνος το μέρος βρισκόταν τώρα η δύναμη. Όπως μας δίνει να καταλάβουμε και ο Πολύβιος, η χρονιά της Πύδνας έφερε το τέλος της πραγματικής ανεξαρτησίας σε ολόκληρη την ελληνική Ανατολή, ιδίως όμως στην κυρίως Ελλάδα όπου η Αχαϊκή Συμπολιτεία υπέστη αυστηρές κυρώσεις αμέσως μετά τη λήξη του πολέμου, επειδή δήθεν αμφισβητούνταν η νομιμοφροσύνη της. Χίλιοι εξέχοντα πολιτικοί άνδρες μόνο από την Αχαΐα -ο Πολύβιος ήταν ένας από αυτούς- στάλθηκαν στη Ρώμη για να ανακριθούν και κρατήθηκαν στην Ιταλία δεκαέξι ολόκληρα χρόνια· οι αριθμοί των ανθρώπων που εκτοπίστηκαν για παρόμοιους λόγους από άλλα μέρη
δεν μας είναι γνωστοί. Η ίδια η Μακεδονία χωρίσθηκε σε τέσσερις ανεξάρτητες δημοκρατίες ενώ αργότερα, μετά την εξέγερση κάποιου επίδοξου ηγεμόνα το 149, υποβιβάστηκε σε ρωμαϊκή επαρχία. Το 146 οι Αχαιοί έλαβαν ένα τελεσίγραφο, η αποδοχή του οποίου θα σήμαινε τον κατακερματισμό της Συμπολιτείας. Αναγκάσθηκαν να καταφύγουν σε μία μάταιη εξέγερση που γρήγορα κατεστάλη. Η Κόρινθος προσέβαλε τους απεσταλμένους της Ρώμης και με διαταγή της Συγκλήτου καταστράφηκε από τα θεμέλια.»
F. W. Walbank, Ο ελληνικός κόσμος, μετ. Τ. Δαρβέρη, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1999, σσ. 336-339
Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον
Σαν έξαφνα, ώρα μεσάνυχτ' ακουσθεί
αόρατος θίασος να περνά
με μουσικές εξαίσιες, με φωνές-
την τύχη σου που ενδίδει πια, τα έργα σου
που απέτυχαν, τα σχέδια της ζωής σου
που βγήκαν όλα πλάνες, μη ανωφέλευτα θρηνήσεις.
Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,
αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που φεύγει.
Προ πάντων να μη γελασθείς, μην πεις πως ήταν
ένα όνειρο, πως απατήθηκεν η ακοή σου·
μάταιες ελπίδες τέτοιες μην καταδεχθείς.
Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος
σαν που ταιριάζει σε που αξιώθηκες μια τέτοια πόλη,
πλησίασε σταθερά προς το παράθυρο,
κι άκουσε με συγκίνησιν, αλλ' όχι
με των δειλών τα παρακάλια και παράπονα,
ως τελευταία απόλαυση τους ήχους,
τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου,
κι αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που χάνεις.
Κ. Καβάφη
Πολιτική και πολιτισμική ενότητα του Ελληνισμού
«Η κατάκτηση ολόκληρου του ελληνιστικού κόσμου από τους Ρωμαίους και η ένταξή του στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία επιταχύνει την πορεία προς την ενότητα, που γίνεται στην περίοδο αυτή ακόμα πιο βαθιά. Οι ελληνικοί και εξελληνισμένοι πληθυσμοί που κατακερματίζονται κατά την ελληνιστική περίοδο στα διάφορα κράτη των διαδόχων και στις ανεξάρτητες ή ημιανεξάρτητες πόλεις βρίσκουν μέσα στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία την πολιτική τους ενότητα. Με τη γνωστή εξέλιξη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας προς μιαν όλο και περισσότερο συγκεντρωτική μοναρχία, η έστω και θεωρητική ανεξαρτησία των διαφόρων ελληνιστικών κρατών εξαφανίζεται, η αυτονομία των πόλεων εξασθενεί, για να πάρει τελικά τη μορφή μιας απλής κοινοτικής αυτοδιοίκησης. Οι οικονομικοί φραγμοί ανάμεσα στους διάφορους αυτόνομους πολιτικούς οργανισμούς παύουν να υφίστανται, ο Ελληνισμός βρίσκει την οικονομική του ενότητα μέσα στην απέραντη ρωμαϊκή αγορά, που είχε κέντρο τη Μεσόγειο. Αποτέλεσμα της νέας κατάστασης ήταν η γενική επιβολή της ελληνικής κοινής στην Ανατολή και στη Νότια Βαλκανική. Ο εξελληνισμός επεκτείνεται και βαθαίνει, ιδιαίτερα στις ανατολικότερες επαρχίες της Μικράς Ασίας. Ιδιαίτερο ρόλο έπαιξε εδώ η διάδοση του Χριστιανισμού, ο οποίος χρησιμοποίησε ως επίσημο όργανο την ελληνική κοινή και, ύστερα από την κατάπαυση των διωγμών, γίνεται γρήγορα η επικρατέστερη θρησκεία στο μεγαλύτερο τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Έτσι ήδη από τον 4ο αιώνα, όπου με την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης μεταφέρεται και τυπικά το κέντρο βάρους της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στην Ανατολή και όπου τοποθετείται συμβατικά η εμφάνιση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, το ελληνικό στοιχείο, σε αντίθεση με τα διάφορα βάρβαρα ή ημιβάρβαρα φύλα που περιλαμβάνει η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, έχει απορροφήσει σε τέτοιο βαθμό τα διάφορα ιθαγενή στοιχεία και παρουσιάζει τέτοια συνοχή, ώστε ν' αποτελέσει ευθύς εξ αρχής το κύριο στοιχείο, πάνω στο οποίο θα στηριχθεί ο νέος στην ουσία του κρατικός σχηματισμός και το οποίο θα του δώσει τη σφραγίδα του.»
Ν. Γ. Σβορώνος, Το ελληνικό έθνος, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2004, σσ. 31-33.
Επίκουρος
«...Ως συνέπεια αυτών των αρχών, για τον Επίκουρο και τους Επικούρειους ζωή σύμφωνα με τη φύση σημαίνει προσανατολισμός προς στοιχειώδεις φυσικούς κανόνες. Αυτοί μας διδάσκουν ότι οι ζώντες οργανισμοί από την ίδια τους τη φύση εκτιμούν πάνω από οτιδήποτε άλλο και επιζητούν την ηδονή, κι αντίθετα προσπαθούν με κάθε μέσο να αποφύγουν τον πόνο. Μεγαλύτερος στόχος είναι επομένως η ύψιστη ηδονή. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια την ακραία «ηδονιστική» προσήλωση σε κάθε είδους απολαύσεις, γιατί κι αυτές ενδέχεται με τη σειρά τους να προκαλέσουν κορεσμό. Ανώτατη ηδονή είναι η ελευθερία από τον σωματικό και ψυχικό πόνο, η γνήσια ηρεμία, η αταραξία, η ισόθεη ευτυχία. Συνεπώς, αυτά που επιδιώκει όλος ο κόσμος, ο πλούτος και η δύναμη δεν έχουν καμιά αξία…
Η γαλήνη της ψυχής απειλείται από τις πολλές δραστηριότητες, κυρίως τις πολιτικές. Η πολιτική εμπεριέχει πολλές αβεβαιότητες, και αυτές ακριβώς πρέπει να αποφεύγουμε. Έτσι και εδώ ο σοφός είναι καταρχήν απολιτικός. Σπάνια μάλλον στην ιστορία του πνεύματος εκφράστηκε με τόση διαύγεια ο προσανατολισμός προς την καθαρά ατομική ευτυχία, και σίγουρα δεν είναι σύμπτωση που αυτό έγινε σε μια εποχή της ελληνικής ιστορίας με τεράστιες αλλαγές, τις οποίες ο Επίκουρος έζησε συνειδητά, εν μέρει μάλιστα ως άμεσο θύμα τους. Ακόμα κι αν όλος ο κόσμος ερχόταν ανάποδα, καταφύγιό του παρέμενε η μοναξιά του κήπου. Ο Επικούρειος δεν ξεπερνά τις απρόσμενες μεταβολές της Τύχης, απλώς προσπαθεί να τις αγνοήσει, όχι λιγότερο ελεύθερος και ανεξάρτητος στον εσωτερικό του κόσμο απ' ότι ο Στωικός...»
H.-J. Gehrke, Ιστορία του Ελληνιστικού Κόσμου, Μετάφραση/ Βιβλιογραφική Ενημέρωση Α. Χανιώτης, Επιμ. Κ. Μπουραζέλης, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Tραπέζης (Αθήνα 2000) σελ. 130-131.
Ελληνορωμαϊκός πολιτισμός
«... Δεν πρόφθασαν να ολοκληρώσουν την κατάκτηση των ελληνικών χωρών και οι γόνοι της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας άρχισαν να παίρνουν τον δρόμο για την ελληνική ανατολή: να φοιτήσουν στις ελληνικές σχολές, να αποκτήσουν τα πιστοποιητικά της ανώτερης ελληνικής παιδείας. Το ιδανικό της ελληνικής παιδείας τους γοήτευσε: δεν είχαν άλλωστε να αντιτάξουν ανάλογη παράδοση μπροστά στην πληρότητα των παιδευτικών θεσμών της Ελλάδας, διάσημοι Ρωμαίοι, και αυτοκράτορες ακόμη, μαθήτευσαν στους Έλληνες ηττημένους, κάθισαν στα θρανία των ελληνικών σχολών και κολακεύθηκαν με τη συντροφιά των Ελλήνων φιλοσόφων (Αντώνιος, Τραϊανός, Αδριανός κτλ.). Αντί να επιβάλουν τη γλώσσα τους έμαθαν οι ίδιοι τη γλώσσα των Ελλήνων. Ακόμη και στον 2ο αιώνα μ.Χ., όταν η λατινική γλώσσα έχει ήδη αποκτήσει πνευματική αυτοδυναμία, πολλοί Ρωμαίοι γράφουν στα ελληνικά (Κλαύδιος Αιλιανός, Μάρκος Αυρήλιος κ.ά.), υιοθετούν τις λογοτεχνικές μορφές, τον φιλοσοφικό στοχασμό, τα αρχιτεκτονικά πρότυπα, τις αθλητικές εκδηλώσεις και στο τέλος σε μεγάλο βαθμό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων. Μολονότι δεν μπορούμε να αρνηθούμε την πρωτοτυπία στην πνευματική παραγωγή των Ρωμαίων, με κανένα τρόπο ωστόσο δεν είναι δυνατό να παραβλέψουμε την επίδραση του ελληνικού πνεύματος σε όλα τα έργα των Ρωμαίων, ακόμη και στο μεγαλύτερο επίτευγμά τους, στο δίκαιο...»
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, ΣΤ' Αθήνα 1976, σελ. 392-393 (Β. Κύρκος)
Ρωμαίοι και Έλληνες (Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας)
Την εποχή αυτή οι Έλληνες παρουσιάζονται διαιρεμένοι και αποδυναμωμένοι. Το κέντρο βάρους του ελληνισμού έχει μεταφερθεί ανατολικότερα, ενώ ένα μεγάλο μέρος του ανδρικού κυρίως πληθυσμού έχει μεταναστεύσει. Στο λιμάνι του Πειραιά έφθαναν όλο και λιγότερα εμπορικά πλοία. Τα γεγονότα του Αννιβαϊκού πολέμου (218-202 π.Χ.), που συντάραξαν την ιταλική χερσόνησο, δεν προκάλεσαν ιδιαίτερη αίσθηση στην Ελλάδα. Κάποιοι όμως διέβλεπαν τον κίνδυνο από τη συνεχή άνοδο της Ρώμης. Ο Αγέλαος ο Αιτωλός μίλησε για σύννεφα που συσσωρεύονταν στη Δύση και απειλούσαν την Ελλάδα. Οι μόνες δυνάμεις που μπορούσαν να προβάλουν αντίσταση στον ρωμαϊκό επεκτατισμό ήταν η Μακεδονία και οι δύο Συμπολιτείες.
Οι Ρωμαίοι κατακτούν την Ελλάδα (ΙΜΕ)
