10-2. Ο Χριστός και η διδασκαλία του. Η πρώτη εκκλησία

ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΟ ΒYΖΑΝΤΙΟ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10

2. Ο ΧΡIΣΤΟΣ ΚΑI Η ΔIΔΑΣΚΑΛIΑ ΤΟY. Η ΠΡΩΤΗ ΕΚΚΛΗΣIΑ

2. Ο χριστιανισμός και η διδασκαλία του. Η πρώτη εκκλησία

3. Η διάδοση του Χριστιανισμού

Συνοπτική παρουσίαση των ενοτήτων

4. 3ος αι. μ.Χ.: Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία σε κρίση

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Αίτια της κρίσης του ρωμαϊκού κράτους, σ. 144

Το σύστημα της τετραρχίας, σσ. 144-145

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης, ώστε να σημειωθούν οι εισβολές στην αυτοκρατορία και να κατανοηθεί από τους/τις μαθητές/τριες το σύστημα της τετραρχίας.

Για χάρτη, βλ. και: εδώ

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Ερώτηση 2, σ. 145 του βιβλίου

-Σχολιασμός του γλυπτού συμπλέγματος της τετραρχίας προκειμένου να συναχθούν συμπεράσματα για το πνεύμα και τους στόχους του συστήματος αυτού.

2 ώρες

Ειδικοί διδακτικοί στόχοι:

Οι μαθητές επιδιώκεται:

• Να γνωρίσουν το ιστορικό περιβάλλον εντός του οποίου γεννήθηκε ο Χριστός.

• Να συνειδητοποιήσουν το περιεχόμενο της διδασκαλίας του Χριστού.

• Να κατανοήσουν τις συνθήκες κάτω από τις οποίες σχηματίστηκε η πρώτη Εκκλησία.

• Να γνωρίσουν την επίδραση της ελληνικής σκέψης στον χώρο των πρώτων Χριστιανών.

Προετοιμασία:

Καλούμε τους μαθητές να επαναφέρουν στη μνήμη τους όλα εκείνα τα οποία διδάχθηκαν για τους Εβραίους σε προηγούμενα μαθήματα (σε συνδυασμό και με την ύλη του μαθήματος των θρησκευτικών) και επιμένουμε ιδιαιτέρου στην προσμονή του Μεσσία που είχαν αναγγείλει οι προφήτες του Ισραήλ.

Προσπέλαση:

Με βοηθό τον χάρτη της Παλαιστίνης θα προσδιορίσουμε τον τόπο των γεγονότων: Γαλιλαία και Ναζαρέτ· Ιουδαία και Βηθλεέμ· τέλος, Ιερουσαλήμ. Στη συνέχεια θα προσδιορίσουμε τον χρόνο. Έχει ύψιστη σημασία ο σαφής προσδιορισμός του χρόνου, ιδιαίτερα στη συγκεκριμένη διδακτική ενότητα. Κατά τη βασιλεία του Αυγούστου 5/4 π.Χ.

Εδώ χρειάζεται μια επιστημονική διευκρίνιση. Όλοι οι σύγχρονοι ερευνητές, στηριζόμενοι σε σαφή ιστορικά στοιχεία που μας δίδουν τα Ευαγγέλια, τοποθετούν τη Γέννηση του Χριστού στο 5/4 π.Χ. Το αυτό ισχύει και για τη χρονολογία του σταυρικού θανάτου και της Αναστάσεως, 28/29 μ.Χ. (Βλέπε ιστορική προσέγγιση).

Αμέσως μετά καλούμε τα παιδιά να ερμηνεύσουν γιατί η Γέννηση του Χριστού αποτελεί τομή στην ανθρώπινη ιστορία.

Η τρίτη φάση του μαθήματος θα στραφεί στον σχηματισμό της πρώτης Εκκλησίας. θα τονιστεί ιδιαίτερα η επίδραση των εξελληνισθέντων Εβραίων σ' αυτή και θα τελειώσουμε με την αναφορά ότι το όνομα «Χριστιανοί» δόθηκε στους πιστούς της νέας θρησκείας από τους κατοίκους της Αντιόχειας.

Εμπέδωση:

Ο καθηγητής κλείνει το μάθημα τονίζοντας στους μαθητές πόσο η ελληνική γλώσσα, ως όργανο επικοινωνίας, βοήθησε στη διάδοση του χριστιανισμού.

Πηγές

• Η ακριβής χρονολόγηση της γέννησης του Χριστού δύναται να προσδιοριστεί από χρονολογικά στοιχεία που υπάρχουν στα Ευαγγέλια. Ο Χριστός, κατά τον Ματθαίο (ΙΙ, 1), γεννιέται «εν ημέραις Ηρώδου βασιλέως», γεγονός που το επιβεβαιώνει και ο Λουκάς με αφορμή τον Ιωάννη τον Βαπτιστή (1, 5) και τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου (Ι, 26). Ο Ματθαίος επαναλαμβάνει την πληροφορία αναφερόμενος στην επίσκεψη των Μάγων (ΙΙ, 3) και της φυγής στην Αίγυπτο (ΙΙ, 19, 22). Αλλά γνωρίζουμε από τον Φλάβιο Ιώσηππο ότι ο Ηρώδης απέθανε το έτος 4 π.Χ. Αυτή η χρονολογία ελέγχεται από μια έκλειψη της σελήνης για την οποία ο Φλάβιος μας λέγει ότι συνέπεσε με τον θάνατο του τετράρχη. Η επιστήμη της αστρονομίας τοποθετεί αυτή την έκλειψη το 4 π.Χ. Άρα η ακριβής χρονολόγηση τοποθετείται μεταξύ των ετών 5-4 π.Χ.

Βλ Daniel Rops, Jesus et son temps, Παρίσι 1945, σ. 101-102.

Ο Χριστός και η διδασκαλία του

Στις αρχές του 1^ου αιώνα μ.Χ. η Παλαιστίνη, η οποία κατοικείται από Εβραίους, βρίσκεται κάτω από τη ρωμαϊκή κυριαρχία. Ορισμένοι Εβραίοι περιμένουν με ανυπομονησία τον ερχομό του Μεσσία, ο οποίος θα τους απελευθερώσει από τον ρωμαϊκό ζυγό και θα αναστήσει το κράτος του Ισραήλ.

Η Γέννηση του Χριστού στη Βηθλεέμ της Ιουδαίας κατά τα χρόνια της βασιλείας του Αυγούστου (5/4 π.Χ.) σηματοδοτεί μια νέα φάση στην πορεία της ιστορίας και θέτει τις βάσεις για μια νέα θρησκεία. Το κήρυγμα της νέας θρησκείας αποτελεί αληθινή επανάσταση για τις συνθήκες που επικρατούσαν στον τότε γνωστό κόσμο. Ο Χριστιανισμός, μεταξύ άλλων, διακηρύσσει την ισότητα μεταξύ κυρίων και δούλων, ανδρών και γυναικών, Ελλήνων και «βαρβάρων» ενώπιον του Θεού. Γι’ αυτό η νέα θρησκεία αποκτά σύντομα πολλούς πιστούς, καθώς προσφέρει ελπίδα και για κοινωνική ελευθερία.

Η γέννηση του Χριστού. Τοιχογραφία Περιβλέπτου Μυστρά

Η ΑΝΤΙΟΧΕΙΑ, ΕΝΑ ΚΟΣΜΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ 35 μ.Χ.

Θεμελιωμένη, γύρω στο 300 π.Χ. από τον Σέλευκο τον Νικάτορα, τον πρώτο από τους Σελευκίδες βασιλείς, η Αντιόχεια ήταν η πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους, που εκτεινόταν από τη Μεσόγειο θάλασσα μέχρι τον Ινδό ποταμό. Όταν την κατέλαβαν οι Ρωμαίοι την ανακήρυξαν σε ελεύθερη πόλη που την κυβερνούσε μια εκκλησία του δήμου, ένα συμβούλιο προυχόντων και ορισμένοι εκλεγμένοι αξιωματούχοι. Οι Ρωμαίοι της έδωσαν ένα πλήθος προνόμια και τη στόλισαν με λαμπρά οικοδομήματα. Την κατέστησαν το κέντρο της ελληνιστικής Ανατολής. Ο πληθυσμός της ήταν ίσος με αυτόν της Αλεξάνδρειας. Η εβραϊκή κοινότητα ήταν εκεί πολυάνθρωπη όχι μόνο του λόγω μεγέθους της πόλης, αλλά κυρίως γιατί τόσο οι Σελευκίδες βασιλείς όσο και οι Ρωμαίοι επέτρεπαν στους Εβραίους να ζουν ειρηνικά. Οι Έλληνες είχαν στενές σχέσεις με την εβραϊκή κοινότητα, παρακολουθούσαν τις θρησκευτικές τελετές της και σχεδόν αποτελούσαν, κατά κάποιο τρόπο, ένα παράρτημά της.

M. CLÉVENOT, Les homes de la fraternité, Παρίσι, 1981, σ. 96 (Μετ. Β.Σ.)

140

Ο Χριστός γεννήθηκε μέσα στους κόλπους του εβραϊκού λαού, τήρησε τον νόμο, χρησιμοποίησε στα κηρύγματά του τη γλώσσα του λαού του, την αραμαϊκή, Ιουδαίοι ήταν οι μαθητές του και τα πλήθη που τον ακολουθούσαν. Όμως το πνεύμα της διδασκαλίας του ξεπερνούσε τα όρια του Ισραήλ και απευθυνόταν προς ολόκληρη την οικουμένη.

Η πρώτη εκκλησία

Ο Χριστιανισμός εξαπλώνεται (Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας)

Μετά τον σταυρικό θάνατο του Χριστού οι μαθητές του, με κορυφαία φυσιογνωμία τον Πέτρο, σχηματίζουν στην Ιερουσαλήμ μια μικρή κοινότητα πιστών. Τα μέλη της κοινότητας αυτής διακηρύττουν ότι ο Χριστός ήταν ο αναμενόμενος Μεσσίας, αυτός που είχαν προαναγγείλει οι προφήτες. Γρήγορα όμως ο μικρός αυτός, καθαρά ιουδαϊκός πυρήνας διευρύνεται με ένα πλήθος εξελληνισθέντων Εβραίων της διασποράς οι οποίοι σιγά-σιγά αποτελούν την πλειονότητα μέσα στη χριστιανική κοινότητα της Ιερουσαλήμ. Μιλούν ελληνικά και είναι διαποτισμένοι από την ελληνική παιδεία. Αυτοί έδωσαν στην πρώτη χριστιανική κοινότητα το ελληνικό όνομα Εκκλησία, όρος που σήμαινε, σε κάθε ελληνική πόλη, την συνάθροιση των πολιτών.

Οι Χριστιανοί

Αργότερα πολλοί οπαδοί του Χριστού για να αποφύγουν διώξεις καταφεύγουν στην Αντιόχεια. Εκεί, στην πολυάνθρωπη εξελληνισμένη μητρόπολη, συναντούν πολλούς ανθρώπους πρόθυμους να ακούσουν το κήρυγμά τους. Ο λαός της Αντιόχειας για πρώτη φορά ονομάζει τους πιστούς του Χριστού «Χριστιανούς». Έτσι, με αυτό το αντιοχειανής προέλευσης όνομα, οι «Χριστιανοί» εισέρχονται στην ιστορία με κοσμοϊστορικές συνέπειες.

141

Ερωτήσεις-Δραστηριότητες

1. Μελετήστε προσεκτικά το παράθεμα για την Αντιόχεια και σημειώστε τους λόγους οι οποίοι την έκαναν κέντρο του Χριστιανισμού.
2. Η επίδραση του ελληνικού πνεύματος στα πρώτα βήματα της χριστιανικής κοινότητας είναι έντονη. Τι το αποδεικνύει;