Είσοδος Λογισμικό Αρχαία Ελένη

Ανθολόγιο Φιλοσοφικών Κειμένων Γ' Γυμνασίου

 

ΕΝOΤΗΤΑ 3η

Η φιλία είναι εντελώς απαραίτητη για τη ζωή



πίσω de

 

 


Στην ενότητα αυτή θα μελετήσουμε τις απόψεις του Αριστοτέλη για τη φιλία, που δημιουργείται μεταξύ των ανθρώπων, και θα γνωρίσουμε τους λόγους για τους οποίους υποστηρίζει ότι «είναι εντελώς απαραίτητη για τη ζωή». Θα εξετάσουμε τον ορισμό της φιλίας και θα συζητήσουμε τα τρία είδη φιλίας τα οποία ο Αριστοτέλης θεωρεί ότι αναπτύσσονται ανάμεσα στους ανθρώπους.

 


KEIMENO

 

Ο ορισμός της φιλίας1

 

Ας πούμε τώρα ποιους αγαπούν οι άνθρωποι και θέλουν να τους έχουν φίλους τους και ποιους μισούν2, καθώς και για ποιον λόγο3 –αφού όμως πρώτα δώσουμε τον ορισμό της φιλίας και της αγάπης. Ας δεχθούμε, λοιπόν, ότι αγαπώ κάποιον και θέλω να τον έχω φίλο μου θα πει θέλω γι' αυτόν καθετί που το θεωρώ καλό, όχι για να κερδίσω κάτι ο ίδιος, αλλά αποκλειστικά για χάρη εκείνου· κάνω μάλιστα και ό,τι μπορώ για να αποκτήσει αυτά τα καλά εκείνος4. Φίλος είναι το πρόσωπο που αγαπά με τον ίδιο τρόπο που είπαμε και αγαπιέται με τον ίδιο τρόπο: όσοι πιστεύουν ότι η σχέση τους είναι αυτού του είδους, θεωρούν ότι είναι φίλοι5. Με όλα αυτά να τα έχουμε δεχτεί, καταλήγουμε πια –υποχρεωτικά– στο ότι φίλος είναι αυτός που χαίρεται με τα καλά και λυπάται με τα δυσάρεστα που συμβαίνουν στον φίλο του – και αυτό όχι για κανένα άλλο λόγο παρά μόνο για χάρη εκείνου6.

 

(Ἀριστοτέλης, Ρητορική, Β, 1380b 35-1381a 10)

 

ΠΡΑΓΜΑTOΛOΓΙΚΑ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΥTΙΚΑ ΣΧOΛΙΑ

  1. Στην αρχαιότητα, η λέξη «φιλία» δήλωνε κάθε αμοιβαία έλξη ανάμεσα σε δύο άτομα. Αναφέρεται, όχι μόνο σε όλες σχεδόν τις στενές προσωπικές σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους που δε συνδέονται με οικογενειακούς δεσμούς (όπως είναι η σημασία της λέξης σήμερα), αλλά και σε όλα τα είδη των οικογενειακών σχέσεων, όπως των γονιών προς τα παιδιά τους, των παιδιών προς τους γονείς, των συγγενών μεταξύ τους, καθώς και στις σχέσεις των ζευγαριών.

  2. Ας πούμε τώρα ποιους αγαπούν… και ποιους μισούν: φίλος είναι οποιοσδήποτε είναι αγαπητός σε εμάς (πατέρας, μητέρα, παιδιά, αδέλφια, φίλοι, συνάδελφοι, συμπολίτες, συμπατριώτες). Το αρχαίο ρήμα φιλεῖν (φιλέω, -ῶ ), από το οποίο προέρχονται οι λέξεις φίλος και φιλία, στην αρχαία ελληνική γλώσσα σημαίνει «αγαπώ».

  3. Καθώς και για ποιο λόγο: αναφέρεται στα πράγματα που είναι άξια να αγαπηθούν (αρχ.: αἱ φιλήσεις), στο αντικείμενο της αγάπης (αρχ.: τὸ φιλητόν), αυτό που κινεί την αγάπη και γεννάει τη φιλία. Τρία είναι αυτά που είναι άξια να αγαπηθούν και να προκαλέσουν τη φιλία: το αγαθό, το ευχάριστο και το χρήσιμο. Τρία είναι και τα είδη της φιλίας: φιλία για τη χρησιμότητα (διὰ τὸ χρήσιμον), φιλία για την ευχαρίστηση (διὰ τὸ ἡδύ) και φιλία για την αρετή (διὰ τὸ ἀγαθόν).

  4. Ας δεχθούμε, λοιπόν, ότι αγαπώ κάποιον… εκείνος: πρόκειται για τον γενικό ορισμό της φιλίας: «ο Α και ο Β είναι φίλοι αν και μόνον αν (α) γνωρίζουν ο ένας τον άλλο, (β) νιώθουν αμοιβαία εύνοια προς όφελος του άλλου, (γ) νιώθουν αγάπη ο ένας για τον άλλο και (δ) και οι δύο αναγνωρίζουν τα (β) και (γ)». Ο ορισμός αυτός αναφέρεται κυρίως στη «φιλία για το αγαθό» (στη φιλία των αγαθών ανθρώπων), αποτελεί όμως τη βάση και για τα τρία είδη φιλίας.

  5. Φίλος είναι… θεωρούν ότι είναι φίλοι: για να είναι κάποιοι φίλοι, χρειάζεται και οι δύο να αναγνωρίζουν τη φιλία τους. Η εύνοια, η ευνοϊκή διάθεση, είναι αναγκαία προϋπόθεση για τη φιλία, αλλά όχι επαρκής. Χρειάζεται δηλαδή κάποιος να είναι ευνοϊκά διατεθειμένος προς κάποιον άλλο, για να μπορέσει να γίνει φίλος του. Η εύνοια, όμως, από μόνη της δεν είναι αρκετή για να γίνει κανείς φίλος με κάποιον, αφού η φιλία δημιουργείται από την αγάπη που φέρνει η συναναστροφή και η αμοιβαιότητα.

  6. Με όλα αυτά… για χάρη εκείνου: η πιο αληθινή φιλία είναι αυτή των αγαθών ανθρώπων, η οποία δεν επιδιώκει το προσωπικό όφελος αλλά το όφελος του φίλου. Όμως, αυτές οι φιλίες είναι σπάνιες, όπως σπάνιοι είναι και οι πραγματικά αγαθοί άνθρωποι, και, όπως αναγνωρίζει ο Αριστοτέλης, ένας άνθρωπος είναι πραγματικά τυχερός αν καταφέρει να έχει μία ή δύο τέτοιες φιλίες στη διάρκεια της ζωής του.

 

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

 

 1  Κανένας δε θα επέλεγε να ζει δίχως φίλους

 

 

[Η φιλία είναι…] αρετή ή προϋποθέτει την αρετή, και επιπλέον είναι εντελώς απαραίτητη για τη ζωή. Πραγματικά, κανένας δε θα επέλεγε να ζει δίχως φίλους, κι ας είχε όλα τα υπόλοιπα αγαθά. Ακόμη και οι πλούσιοι άνθρωποι, όπως και αυτοί που έχουν αξιώματα και εξουσία, έχουν – όλος ο κόσμος το πιστεύει– ιδιαίτερα μεγάλη ανάγκη από φίλους. Αλήθεια, ποιο το όφελος όλης αυτής της καλής τους κατάστασης, αν δεν υπάρχει η δυνατότητα της ευεργεσίας, η οποία γίνεται κατά κύριο λόγο και στην πιο αξιέπαινη μορφή της προς τους φίλους; Και από την άλλη, πώς θα μπορούσε όλη αυτή η καλή κατάσταση να διατηρηθεί και να διαφυλαχθεί δίχως τους φίλους; Γιατί όσο μεγαλύτερη είναι, τόσο επισφαλέστερη είναι. Αλλά και στη φτώχεια και στις άλλες δυστυχίες της ζωής οι άνθρωποι θεωρούν τους φίλους ως το μόνο καταφύγιο.

 

(Ἁριστοτέλης, Ἠθικά Νικομάχεια, Θ, 1155a 1-12)

 

 

 2  Το αντικείμενο της αγάπης

 

 

Ίσως όμως τα πράγματα θα γίνονταν σαφέστερα σε σχέση με το θέμα αυτό, αν πρώτα γνωρίζαμε ποιο είναι ακριβώς το αντικείμενο της αγάπης, αυτό που γεννάει τη φιλία. Γιατί δε φαίνεται να κινεί την αγάπη και να γεννάει τη φιλία το καθετί, παρά μόνο αυτό που είναι άξιο να αγαπηθεί και να προκαλέσει τη φιλία, και τέτοιο θεωρείται πως είναι το αγαθό, το ευχάριστο, και το χρήσιμο.

 

(Ἀριστοτέλης, Ἠθικἀ Νικομάχεια, Θ, 1155b 17-21)

 

 

 3  Φιλία για τη χρησιμότητα και φιλία για την ευχαρίστηση

 

 

Αυτοί λοιπόν που αγαπούν ο ένας τον άλλον και γίνονται φίλοι για τη χρησιμότητα, δεν αγαπούν τον άλλον καθεαυτόν, αλλά για το αγαθό που μπορεί να πάρουν από αυτόν. Το ίδιο και στην περίπτωση που οι άνθρωποι αγαπούν ο ένας τον άλλον και γίνονται φίλοι για χάρη της ευχαρίστησης· πραγματικά, οι άνθρωποι αγαπούν τους χαριτολόγους όχι για τον χαρακτήρα τους, αλλά γιατί τους είναι ευχάριστοι […] Αυτές, λοιπόν, οι φιλίες είναι φιλίες για έναν λόγο συμπτωματικό, αφού το πρόσωπο που αγαπιέται δεν αγαπιέται επειδή είναι αυτό που είναι, αλλά επειδή εξασφαλίζει σ' αυτόν που το αγαπάει κάποιο αγαθό ή κάποια ευχαρίστηση. Ε, αυτού του είδους οι φιλίες διαλύονται εύκολα, αν τα δύο μέρη δεν παραμένουν αυτό που ήταν· πραγματικά, αν ο ένας δεν είναι πια ευχάριστος χρήσιμος στον άλλον, ο άλλος παύει να τον αγαπάει.

 

(Ἀριστοτέλης, Ἠθικά Νικομάχεια, Θ, 1156a 10-14 και Θ, 1156a 19-24)

 

 

 

EPΩTHΣEIΣ – EPΓAΣIEΣ

 

  1. Να γράψετε σύνθετες λέξεις με α' ή β' συνθετικό τα ουσιαστικά φίλος και φιλία.Σύνθετες λέξεις με α΄συνθετικό το ουσιαστικό φίλος Σύνθετες λέξεις με β΄συνθετικό το ουσιαστικό φίλος Σύνθετες λέξεις με β΄συνθετικό το ουσιαστικό φιλία

  2. Ποιος είναι ο ορισμός της φιλίας, κατά τον Αριστοτέλη; Με ποιες προϋποθέσεις μπορούν δύο άνθρωποι να πιστεύουν πως είναι φίλοι;

  3. Στο παράλληλο κείμενο (1), για ποιους λόγους θεωρεί ο Αριστοτέλης ότι «η φιλία είναι εντελώς απαραίτητη για τη ζωή» και «κανείς δε θα ήθελε να ζει χωρίς φίλους»;

  4. Στα παράλληλα κείμενα (2) και (3), ο Αριστοτέλης αναφέρεται στα τρία είδη φιλίας που, κατά τη γνώμη του, δημιουργούνται ανάμεσα στους ανθρώπους. Ποια είναι αυτά, πώς διαφέρουν μεταξύ τους και γιατί οι φιλίες που δημιουργούνται για την ευχαρίστηση και τη χρησιμότητα διαλύονται εύκολα;

 

ΘEMAΤΑ ΓIA ΣYZHTHΣH Ή ΓPAΠTH EPΓAΣIA

 

  1. Στην Ιλιάδα του Ομήρου έχουμε την αναφορά σε μια δυνατή φιλία, αυτή ανάμεσα στον Αχιλλέα και τον Πάτροκλο. Ανατρέξτε στο κείμενο του Ομήρου, αλλά και στη μυθολογία, και περιγράψτε τη φιλική αυτή σχέση. Μπορείτε να σκεφτείτε και άλλα παραδείγματα από τη μυθολογία ή την ιστορία που να αναφέρονται σε φιλίες μεταξύ προσώπων;
    Η δύναμη της φιλίας. Ιστορικά και μυθολογικά παραδείγματα

  2. Κατά τον Αριστοτέλη, τα χαρακτηριστικά της φιλίας επεκτείνονται και προς τους άλλους ανθρώπους και, όπως αναφέρει, όλες οι παροιμίες συμφωνούν σ' αυτό, όπως π.χ. «μια ψυχή», «όλα των φίλων κοινά», «φιλία θα πει ισότητα», «κοντινότερο από την κνήμη είναι το γόνατο», «σαν πάνε δυο μαζί», «ο όμοιος τον όμοιο», «ο κολιός με τον κολιό», «η καλιακούδα στην καλιακούδα». Μπορείτε να σκεφτείτε σύγχρονες παροιμίες που να αναφέρονται στη φιλία; Βρίσκετε ότι αυτές έχουν ομοιότητες με τις αρχαίες παροιμίες που αναφέρει ο Αριστοτέλης; Κατά πόσον οι παροιμίες αυτές εκφράζουν τις απόψεις του Αριστοτέλη για τη φιλία;
    Αποφθέγματα και παροιμίες για τη φιλία (λήμμα)

 

ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

 

Η αρχαία ελληνική λαϊκή αντίληψη για τη φιλία είναι δυνατόν να συνοψιστεί στη ρήση του ποιητή Σιμωνίδη που έλεγε «να ωφελείς τους φίλους σου και να βλάπτεις τους εχθρούς σου». Να συγκρίνετε την άποψη αυτή με τη χριστιανική εντολή «αγαπάτε αλλήλους» και να εξηγήσετε τη διαφορά των δύο κειμένων.
Η παραβολή του σπλαχνικού Σαμαρείτη: ο πλησίον μας και εμείς (κείμενο)

 

 

 

 

 

 

φιλία

 

Προσωποποίηση της Amicitia (της φιλίας, στα λατινικά) που διακοσμεί το έργο «Iconologia» του Cesare Ripa.

 

ρητορική

 

Η Ρητορική του Αριστοτέλη σε λατινικό χειρόγραφο. Στο έργο αυτό ο Αριστοτέλης αναλύει και διδάσκει γύρω από την τέχνη της πειθούς η οποία ήταν απαραίτητη για τους ρήτορες. Στο βιβλίο αυτό περιέχονται επίσης απόψεις του για τη φιλία και γενικότερα για τα πάθη των ανθρώπων.

 

«Τοὺς μὲν φίλους ὠφελεῖν, τοὺς δ' ἐχθρούς βλάπτειν».
(Σιμωνίδης, στο Πλάτων, Πολιτεία, Α, 336a 2-3 και 334b 3-9)

 

ρητορική

 

Έκδοση της Ρητορικής του Αριστοτέλη του 1581.

 

λατινική φιλοσοφία

 

Το χρέος της λατινικής μεσαιωνικής φιλοσοφίας στους Έλληνες και Άραβες προδρόμους της φαίνεται σε αυτή τη μικρογραφία χειρογράφου με τον Αβερόη (αριστερά) και τον Πορφύριο.

 

Θεόφραστοςφακός

 

Προτομή του Θεόφραστου, μαθητή, φίλου και διαδόχου του Αριστοτέλη.

 

Αχιλλέας-Πάτροκλοςφακός

 

Η φιλία τους είναι από τις πιο γνωστές στην αρχαιότητα, όπως γνωρίζουμε από την Ιλιάδα του Ομήρου. Εδώ ο Αχιλλέας φροντίζει τις πληγές του Πάτροκλου. Εσωτερικό αττικής ερυθρόμορφης κύλικας, που υπογράφει ο Σωσίας, 500 π.Χ. περίπου (Βερολίνο, Αρχαιολογικό Μουσείο).

 

ΓΛΩΣΣAΡΙO

ΦΙΛΕΩ, -Ω:

αγαπώ

ΦΙΛΗΣΙΣ:

η αγάπη, η φιλία.

ΦΙΛΗΤΟΝ:

το αντικείμενο της αγάπης.

ΦΙΛΙΑ (εκ του ρημ. «φιλῶ» που στα αρχαία σημαίνει αγαπώ):

δηλώνει κάθε αμοιβαία έλξη ανάμεσα σε δύο άτομα που συνδέονται με συγγενικούς ή άλλους δεσμούς.

ΦΙΛΟΣ:

αυτός που είναι αγαπητός σε εμάς.

ΦΡΟΝΗΣΙΣ:

διανοητική αρετή που συνίσταται στην ικανότητα του ατόμου να διαχωρίζει με ορθή κρίση τη σωστή από τη λανθασμένη πράξη, το καλό από το κακό. Η εύστοχη εκτίμηση των περιστάσεων που ταυτίζεται με τον ορθό λόγο.

 

Το δένδρο της γνώσης

 

Το δένδρο της γνώσης στον «φιλοσοφικό κήπο» του Αριστοτέλη. Την περίοδο της Αναγέννησης φαντάζονταν ορισμένες φορές τη λογική ως την κύρια ρίζα του.

 


 


Επισημαίνεται ότι τόσο για τους αρχαίους Έλληνες όσο και για τον Αριστοτέλη, η αριστοτελική έννοια της φιλίας είναι ιδιαίτερα ευρεία. Δηλώνει κάθε αμοιβαία έλξη ανάμεσα σε δύο άτομα. Περιλαμβάνει όχι μόνο όλες σχεδόν τις στενές προσωπικές σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους που δε συνδέονται με οικογενειακούς δεσμούς (όπως είναι η σημασία της λέξης σήμερα), αλλά και όλα τα είδη των οικογενειακών σχέσεων, όπως των γονιών προς τα παιδιά τους, των παιδιών προς τους γονείς, των συγγενών μεταξύ τους, ακόμη και τις σχέσεις των ζευγαριών μεταξύ τους. Γενικότερα, το ρήμα φιλώ και τα ουσιαστικά φιλία, φίλος, φίλιος, φιλητόν (το αντικείμενο της αγάπης) κατά την αρχαιότητα είχαν ευρεία έννοια και δεν αναφέρονταν μόνο σε αυτό που εμείς σήμερα εννοούμε με τη λέξη «φιλία».

 

πάνω

 


1 Η αριστοτελική ανάλυση της φιλίας

Ο Αριστοτέλης αναφέρεται στο θέμα της φιλίας εκτενώς στα Ηθικά Νικομάχεια, τα Ηθικά Ευδήμια και ακροθιγώς στη Ρητορική και στα Πολιτικά. Αφιερώνει δύο ολόκληρα βιβλία των Ηθικών Νικομαχείων (Βιβλία Θ' και Ι') στο θέμα της φιλίας και ένα ολόκληρο βιβλίο των Ηθικών Ευδημίων (Βιβλίο Η'). Στη Ρητορική αναφέρεται επίσης στη φιλία δίνοντας έναν επιπλέον ορισμό της φιλίας (1380b36-1381a5), ο οποίος θεωρείται κεντρικός για την κατανόηση της αριστοτελικής πραγμάτευσης του θέματος. Ορισμένοι μελετητές θεώρησαν ότι η συζήτηση της φιλίας στα Ηθικά Νικομάχεια που εκτείνεται σε δύο ολόκληρα βιβλία και ότι μαζί με το Η' Βιβλίο των Ηθικών Ευδημίων, που επίσης αφιερώνεται ολόκληρο στη φιλία, αποτελούν ενδεχομένως ξεχωριστή πραγματεία που, κατά λάθος, προστέθηκε από κάποιον μεταγενέστερο εκδότη στα ηθικά έργα του Αριστοτέλη. Δεν υπάρχει, όμως, κάποιος ουσιαστικός λόγος για να θεωρήσουμε ότι πράγματι επρόκειτο για ξεχωριστή πραγματεία, αφού η συζήτηση για τη φιλία ταιριάζει με το συνολικό εγχείρημα των Ηθικών Νικομαχείων. Η φιλία, κατά τον Αριστοτέλη, είναι αρετή ή προϋποθέτει την αρετή. Παρόλο που ο Αριστοτέλης διστάζει αρχικά να χαρακτηρίσει τη φιλία ως αρετή και πολλές φορές αναφέρεται σε αυτήν ως κατάσταση, αποτελεί κοινωνική αρετή, γιατί αναφέρεται προς τον έτερον, τον άλλο. Όπως επισημαίνει ο W. D. Ross, «το ηθικό σύστημα του Αριστοτέλη, κατά το μεγαλύτερο μέρος του, είναι σαφώς εγωκεντρικό», αφού ο άνθρωπος αποσκοπεί στην προσωπική του ευδαιμονία: «Στην περιγραφή της δικαιοσύνης υπάρχει βέβαια μια ενδιάθετη αναγνώριση των δικαιωμάτων των άλλων. Αλλά στο σύνολο έργο των Ηθικών, αν εξαιρεθούν τα βιβλία που πραγματεύονται τη φιλία, τίποτε σχεδόν δεν υποδηλώνει ότι οι άνθρωποι μπορούν και πρέπει να επενδύουν έντονο προσωπικό ενδιαφέρον στους άλλους ανθρώπους· με δύο λόγια ο αλτρουισμός απουσιάζει σχεδόν ολοκληρωτικά. Στοιχεία μιας εγωιστικής άποψης διακρίνονται ακόμη και στην περιγραφή της φιλίας, αφού η φιλία δεν είναι απλή ευεργεσία αλλά απαιτεί ανταπόδοση. Ωστόσο, το αλτρουιστικό στοιχείο δεν παραγνωρίζεται· το φιλεῖν θεωρείται ουσιαστικότερο για τη φιλία απ' ότι το φιλεῖσθαι», ένα άτομο επιθυμεί το καλό του φίλου του για χάρη του ίδιου του φίλου και όχι ως μέσο για τη δική του ευτυχία (τῷ δὲ φίλῳ φασὶ δεῖν βούλεσθαι τ' ἀγαθὰ ἐκείνου ἕνεκα, Ηθικά Νικομάχεια, Ν, 1155b31). Οι διάφορες μορφές φιλίας, που αναφέρει ο Αριστοτέλης, επιβεβαιώνουν όλες τον βασικά κοινωνικό χαρακτήρα του ανθρώπου. Στο κατώτερο επίπεδο ο άνθρωπος έχει ανάγκη από «φιλίες του χρήσιμου» (διὰ τὸ χρήσιμον), επειδή δεν είναι οικονομικά αυτάρκης. Σ' ένα υψηλότερο επίπεδο δημιουργεί «φιλίες της ηδονής» (δι' ἡδονήν), δηλαδή απολαμβάνει φυσικά τη συντροφιά των φίλων του. Σ' ένα ακόμη υψηλότερο επίπεδο δημιουργεί «φιλίες του αγαθού (δι' ἀγαθόν), στις οποίες ο φίλος βοηθά τον φίλο να ζήσει την καλύτερη δυνατή ζωή» (W. D. Ross, Αριστοτέλης, μτφρ. Μ. Μήτσου, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 1991, σελ. 326-327).

2 Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της φιλίας

«κύριο γνώρισμα της φιλίας, κατά τον φιλόσοφο, είναι η αμοιβαιότητα των αισθημάτων, η ανταπόκριση («ἀντιφίλησις») στα φιλικά αισθήματα και η επιθυμία εκ μέρους του φίλου να πράττει το καλό στον φίλο. Βεβαίως η φιλία έχει ως προϋπόθεση τα έμψυχα όντα και μάλιστα τον άνθρωπο ως πρόσωπο. Προς τα άψυχα όντα ο άνθρωπος πολλές φορές εκφράζει την αρέσκειά του, τη φίλησιν· εκφράζει τη συμπάθειά του και την αδυναμία του προς ένα είδος π.χ. εκλεκτού οίνου, χωρίς βέβαια να σκέφτεται το καλό του ή να αισθάνεται εκ μέρους εκείνου κάποια συμπάθεια. Ο θεός επίσης δεν έχει ανάγκη φίλων, γιατί υπάρχει μεγάλη απόσταση μεταξύ αυτού και του ανθρώπου. Απαραίτητη προϋπόθεση της φιλίας στον Αριστοτέλη είναι η ύπαρξη δύο προσώπων, καθένα από τα οποία ανταποκρίνεται στα αισθήματα και τις φιλικές χειρονομίες του άλλου. Ο αληθινός φίλος εκδηλώνει τη συμπάθειά του προς τον φίλο του ενεργώς και εμπράκτως, χωρίς να αρκείται στην αγαθή πρόθεση. Η αγαθή πρόθεση, όταν δεν εκδηλώνεται ενεργώς ονομάζεται από τον Αριστοτέλη εύνοια. Η εύνοια είναι, κατ' αυτόν, δυνάμει φιλία· είναι αργή και λανθάνουσα φιλία που παρατηρείται κυρίως σε ανθρώπους προχωρημένης ηλικίας ή δύσκολου χαρακτήρα και προέρχεται μόνο από τον θαυμασμό για ανθρώπους με χρηστό ήθος. Αντιθέτως, η φιλία είναι ενεργός «αντιπροαίρεσις» και εύνοια που εκδηλώνεται από την ελεύθερη βούληση και των δύο φίλων εξ ίσου» (Δ. Ν. Κούτρας, Η πρακτική φιλοσοφία του Αριστοτέλους, τόμος Α', Ηθική, 2η έκδ., Αθήνα 2004, σελ. 84-85).

3 Τρία είδη φιλίας

«και τα τρία είδη φιλίας έχουν κοινό χαρακτηριστικό τη μη λανθάνουσα ἀντιφίλησιν, η οποία πολλές φορές όμως είναι φαινομενική και υποκριτική. Οι φιλίες που συνάπτονται για το χρήσιμο και το ευχάριστο δεν προέρχονται από ειλικρινή αισθήματα, γι' αυτό οι φίλοι στην ουσία μεταχειρίζονται το αγαπημένο πρόσωπο ως μέσο και σκεύος για τα προσωπικά τους συμφέροντα ή την ευχαρίστησή τους· οἱ μὲν οὖν διὰ τὸ χρήσιμον φιλοῦντες ἀλλήλους οὐ καθ' αὐτοὺς φιλοῦσιν, ἀλλ' ἤ γίνεταί τι αὐτοῖς παρ' ἀλλήλων ἀγαθόν. ὁμοίως δὲ καὶ οἱ δι' ἡδονήν (Δ. Ν. Κούτρας, Η πρακτική φιλοσοφία του Αριστοτέλους, τόμος Α', εκδ. Ηθική, 2η έκδ., Αθήνα 2004, σελ. 85).

4 Η τέλεια φιλία

«η φιλία αυτή είναι, κατά τον φιλόσοφο, ουσιαστική και όχι κατά συμβεβηκός· είναι «μόνιμος» και διαρκής, όπως ακριβώς το ήθος του ενάρετου ανθρώπου είναι ακόμη τέλεια φιλία, γιατί συνδυάζει το χρήσιμο και το ευχάριστο, που ακολουθούν ως συνέπεια της φιλίας που βασίζεται στην αρετή. Στην κατ' αρετήν φιλία υπάρχουν το ωφέλιμο και το ηδύ στην πιο καθαρή τους μορφή. Οι ενάρετοι άνθρωποι είναι συγχρόνως καθ' εαυτούς και στις μεταξύ τους σχέσεις ευχάριστοι, γιατί οι πράξεις τους, εφόσον είναι αγαθές, είναι και στους ίδιους προσωπικά ευχάριστες και στους φίλους αρεστές. Έτσι ο δεσμός των ενάρετων διατηρείται μόνιμος και σταθερός, όπως ακριβώς το εξαίρετο ήθος των ανθρώπων. Φιλικοί δεσμοί μεταξύ των ενάρετων ανθρώπων σπανίζουν στην κοινωνία, εξαιτίας του μικρού αριθμού των αρίστων κατά το ήθος ανθρώπων και της απαιτήσεως αρκετού χρόνου που χρειάζεται για τη γνωριμία και τη δοκιμασία του χαρακτήρα του μελλοντικού φίλου. Η τέλεια φιλία προϋποθέτει μεγάλη πίστωση χρόνου για ψυχική προετοιμασία και απόκτηση αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Η τέλεια φιλία, κατά τον Αριστοτέλη, συγκεντρώνει όλα τα ιδιώματα της αρετής. Οι αρετές στον Αριστοτέλη έχουν έναν δυναμικό και συγχρόνως ενεργητικό χαρακτήρα. Όπως η αρετή είναι έξις που τελειούται ἐνεργείᾳ, έτσι και η φιλία έχει δυναμικό χαρακτήρα, γιατί εξελίσσεται και αυξάνεται στην πράξη. Απαραίτητη προϋπόθεση εκδηλώσεως του ενεργητικού χαρακτήρα της φιλίας είναι η συνεχής συναναστροφή. Το συζῆν και συνημερεύειν με τους φίλους δίνει την ευκαιρία να εκδηλώσουν εμπράκτως την αγάπη τους και να χαίρονται από κοινού τη ζωή. Ο αποχωρισμός των φίλων δε διαλύει τον δεσμό, αλλά τον καθιστά αδρανή. Η μακροχρόνια όμως απουσία προκαλεί τη λήθη» (Δ. Ν. Κούτρας, Η πρακτική φιλοσοφία του Αριστοτέλους, τόμος Α', εκδ. Ηθική, 2η έκδ., Αθήνα 2004, σελ. 86).

 

πάνω