ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ
ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΔΡYΣΗ ΤΟY ΕΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟY 20ού ΑΙΩΝΑ

ΕΝΟΤΗΤΑ 19. Από την 3η Σεπτεμβρίου 1843 έως την έξωση του Όθωνα (1862)


 

Ενότητα 18: Από την άφιξη του Όθωνα (1833) ως την 3η Σεπτεμβρίου 1843 οι υποενότητες «Η περίοδος της απόλυτης μοναρχίας» και «Η 3η Σεπτεμβρίου 1843»

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Ενότητα 19: Από την 3η Σεπτεμβρίου 1843 έως την έξωση του Όθωνα (1862)

Ενιαία διδασκαλία με έμφαση στα εξής σημεία:

α) Περίοδος απόλυτης μοναρχίας, σ.58

β) 3η Σεπτεμβρίου 1843 (αίτια, πρωταγωνιστές, γεγονότα, αποτέλεσμα), σ. 58.

γ) Συνταγματική μοναρχία, διάκριση εξουσιών, σ. 59

δ) Λειτουργία πολιτεύματος, σ. 59

ε) Μεγάλη Ιδέα-Κωλέττης, αλυτρωτισμός σ. 59

στ) Αυτόχθονες-ετερόχθονες, (απλή αναφορά), σ. 59

ζ) Κριμαϊκός Πόλεμος και ο Ελληνισμός (απλή αναφορά), σσ. 59-60

η) Η έξωση του Όθωνα, (απλή αναφορά), σ. 60.

Λέξεις- κλειδιά: Απόλυτη Μοναρχία, Επανάσταση 3 ης Σεπτεμβρίου 1843, Συνταγματική Μοναρχία, Μεγάλη Ιδέα, αλυτρωτισμός, έξωση.

Υποστηρικτικό υλικό:

- Πίνακας (Χ. Μάρτενς, Η νύχτα της 3 ης Σεπτεμβρίου 1843), σ. 58 του σχ. βιβλίου.

-Διαδραστική εφαρμογή με πηγές, «Το κίνημα της 3 ης Σεπτεμβρίου 1843», Φωτόδεντρο.

-Διαδραστική εφαρμογή για την επεξεργασία όρων, «Γλωσσάριο ελληνικού κράτους», Φωτόδεντρο.

- «Το Σύνταγμα του 1844», Βουλή των Ελλήνων.

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Ασκήσεις/δραστηριότητες 1 και 2, σ. 60 του σχολ. βιβλίου (με επιλογή σημείων και γλωσσική εξομάλυνση).

 

I. ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Ειδικοί διδακτικοί στόχοι

Οι μαθήτριες και οι μαθητές επιδιώκεται:

Να κατανοήσουν την πολιτειακή μεταβολή που ακολούθησε την 3η Σεπτεμβρίου 1843, καθώς και τον χαρακτήρα του συντάγματος του 1844.

Να γνωρίσουν τον τρόπο λειτουργίας του κοινοβουλευτισμού στην Ελλάδα μετά τη θέσπιση του συντάγματος του 1844.

Να αφομοιώσουν τους όρους Μεγάλη Ιδέα και αλυτρωτισμός.

Να κατανοήσουν μέσα από τη μελέτη συγκεκριμένων γεγονότων (π.χ. Κριμαϊκός πόλεμος) την επίδραση της Μεγάλη Ιδέας και του αλυτρωτισμού τόσο στη διεθνή θέση της Ελλάδας όσο και στην εσωτερική πολιτική κατάσταση της χώρας.

Να γνωρίσουν τις διεργασίες που οδήγησαν στην έξωση του Όθωνα.

 

Κύριες διδακτικές επισημάνσεις

Σχολιασμός γραπτών πηγών

α και β. Οι δύο πηγές θα πρέπει να μελετηθούν σε αντιπαραβολή.

Στην πηγή α ο Ιωάννης Κωλέττης, αφού τονίσει ότι οι Έλληνες δεν πρέπει να ενδιαφέρονται για το ελληνικό κράτος μόνον, αλλά για την ελληνική φυλή συνολικά, υπογραμμίζει ότι μέχρι τη στιγμή που μιλά έχει επιτευχθεί «μέρος του όλου σκοπού» και εισηγείται τη χρήση του όρου Μεγάλη Ιδέα προκειμένου να περιγράψει τις εδαφικές επιδιώξεις που οφείλει να έχει ο ελληνισμός.

Στην πηγή β ο Ιωάννης Φιλάρετος υποστηρίζει ότι η επιδίωξη υλοποίησης της Μεγάλης Ιδέας αποπροσανατόλισε τους Έλληνες από την «υλική προαγωγή», δηλαδή την οικονομική ανάπτυξη, που θα έπρεπε να είναι, κατά τη γνώμη του, η κύρια επιδίωξή τους.

 

Σχολιασμός εικονιστικού υλικού

1. Οι Έλληνες ενδιαφέρονταν για τα κοινά και συμμετείχαν στην πολιτική με πάθος. Έτσι, συχνά, οι εκλογικές μάχες συνοδεύονταν από εντάσεις ή ακόμη και συγκρούσεις ανάμεσα σε ανθρώπους με διαφορετικές πολιτικές απόψεις.

 

Επισημάνσεις για την αντιμετώπιση των ασκήσεων - δραστηριοτήτων

1. Βλέπε παραπάνω, σχόλια για την πηγή α.

2. Βλέπε παραπάνω, σχόλια για την πηγή β.

 

ΙΙ. ΠΡΟΣΘΕΤΟ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

1. Εθνοσυνέλευση 1843-1844: Νόμος περί εκλογής των βουλευτών

Άρθρο 1. - Σε κάθε επαρχία του Βασιλείου της Ελλάδας [...] εκλέγεται ανάλογος αριθμός Βουλευτών κατά τους εξής όρους: επαρχίες που έχουν πληθυσμό μέχρι και δέκα χιλιάδες ψυχές εκλέγουν ένα Βουλευτή· αυτές που έχουν πάνω από δέκα και μέχρι είκοσι, δύο· αυτές που έχουν πάνω από είκοσι και μέχρι τριάντα, τρεις· αυτές που έχουν πάνω από τριάντα, τέσσερις.

Άρθρο 4. - Οι Βουλευτές εκλέγονται άμεσα από τους πολίτες που έχουν το δικαίωμα του ψηφοφορείν (εκλέγειν).

Άρθρο 5. - Το δικαίωμα του ψηφοφορείν ανήκει σε όλους τους Έλληνες που γεννήθηκαν μέσα στο Βασίλειο, ή αυτούς που απέκτησαν το δικαίωμα του πολίτη με βάση τους ισχύοντες νόμους, έχουν συμπληρώσει το 25ο έτος της ηλικίας τους, έχουν επιπλέον κάποια ιδιοκτησία εντός της επαρχίας, όπου διαμένουν μόνιμα, ή εξασκούν σε αυτή οποιονδήποτε επάγγελμα ή ανεξάρτητο επιτήδευμα.

Εξαιρούνται α) όσοι ανακρίνονται κατηγορούμενοι για κακούργημα· β) όσοι έχουν στερηθεί πρόσκαιρα ή για πάντα με δικαστική απόφαση το δικαίωμα του ψηφοφορείν· γ) όσοι τους έχει αφαιρεθεί η ελεύθερη διαχείριση της περιουσίας τους.

 

Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, φ. αρ. 7, 25 Μαρτίου 1844.
(απόδοση: οι συγγραφείς)

 

Πηγή: Α. Παντελής, Σ. Κουτσουμπίνας, Τρ. Γεροζήσης, Κείμενα συνταγματικής ιστορίας,
Σάκκουλας, Αθήνα-Κομοτηνή 1993, τόμ. πρώτος, σ. 233-234.

 

2. Τα «εκλογικά ήθη» του Κωλέττη και των οπαδών του

Προέκειτο να κυρωθώσι φιλικαί εκλογαί; Ευθύς και αι δεινόταται παραβιάσεις παρεσιωπώντο ή εχαρακτηρίζοντο επουσιώδεις παρατυπίαι· και η μεν βία, η στάσις αυτή, απεκαλούντο δικαία άμυνα, η δε αδικία, η ακολασία, το ψεύδος, δικαιοσύνη, μετριότης, αλήθεια. Και αυταί αι λέξεις ήλλαξαν σημασίαν· η μεν παραβίασις των καλπών ωνομάσθη συστολή των σανίδων, αι δε σαπουνοκασέλαι και τα σακκούλια κάλπαι, η λύμανσις των σφραγίδων τυχαία σύντριψις, οι συμβολαιογράφοι επί της ψηφοφορίας επιτροπαί και οι απόβλητοι του λαού εκλεκτοί αυτού.

 

Ν. Δραγούμης, Ιστορικαί αναμνήσεις, Αθήνα 1925.
Πηγή: Ιστορία του ελληνικού έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τόμ. ΙΓ', σ. 119.

 

 

πάνω

 


Η καθιέρωση της συνταγματικής μοναρχίας

βουλή Συντάγματα και Κανονισμοί, Βουλή των Ελλήνων
βουλή Σύνταγμα της Ελλάδος (1844), Βουλή των Ελλήνων

ερΗ Εθνοσυνέλευση που συγκλήθηκε ύστερα από το κίνημα του 1843 ψήφισε λίγο μετά, το 1844, σύνταγμα με το οποίο θεσπίστηκε το πολίτευμα της συνταγματικής μοναρχίας.
Τη νομοθετική εξουσία ασκούσαν από κοινού ο βασιλιάς, η Γερουσία (τα μέλη της διορίζονταν από τον βασιλιά και ήταν ισόβια) και η Βουλή (τα μέλη της εκλέγονταν από τον λαό).
Η εκτελεστική εξουσία ασκούνταν από τον βασιλιά μέσω υπουργών που ο ίδιος διόριζε και έπαυε, χωρίς την έγκριση της Βουλής.
Οι δικαστές (δικαστική εξουσία) διορίζονταν και παύονταν από τον βασιλιά.
Πάντως, το σύνταγμα του 1844 διέθετε και ορισμένα φιλελεύθερα στοιχεία (άρθρα για τις ατομικές ελευθερίες).

Η διαμάχη αυτοχθόνων-ετεροχθόνων

εικ. Αυτόχθονες - ετερόχθονες (ΙΜΕ)
Επεμβάσεις Επεμβάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων κατά τη βασιλεία του Όθωνα (ΚΕΓ)

ερ Στη διάρκεια της Εθνοσυνέλευσης εκφράστηκε με ένταση η αντίθεση μεταξύ αυτοχθόνων (Ελλήνων γεννημένων σε περιοχές που εντάχθηκαν στο ελληνικό κράτος) και ετεροχθόνων (Ελλήνων γεννημένων σε περιοχές που βρίσκονταν έξω από τα σύνορα του ελληνικού κράτους). Οι αυτόχθονες διαμαρτύρονταν επειδή οι ετερόχθονες είχαν καταλάβει, χάρη στη μόρφωση που συνήθως διέθεταν, πολλές από τις θέσεις της δημόσιας διοίκησης, πράγμα που κατά τη γνώμη των πρώτων δεν ήταν δίκαιο. Μετά από έντονες πιέσεις των αυτοχθόνων, που αποτελούσαν και την πλειοψηφία της Εθνοσυνέλευσης, αποφασίστηκε οι ετερόχθονες, δίχως να χάσουν το δικαίωμα του Έλληνα πολίτη, να μην επιτρέπεται να διοριστούν σε θέσεις της διοίκησης (δεν αποκλείονταν από την εκπαίδευση και τον στρατό). Επίσης, ετερόχθονες μπορούσαν να εκλεγούν βουλευτές μόνο σε οικισμούς ετεροχθόνων, εάν αυτοί διέθεταν ορισμένο αριθμό κατοίκων.

Η λειτουργία του πολιτεύματος

ερΗ καθιέρωση των κοινοβουλευτικών θεσμών αποτέλεσε, αναμφισβήτητα, μια θετική εξέλιξη. Οι υπερεξουσίες του βασιλιά, ωστόσο, νόθευαν τον δημοκρατικό χαρακτήρα του πολιτεύματος. Παράλληλα, τα κόμματα συνέχιζαν να αναπτύσσουν δράση, δίχως, όμως, να είναι επίσημα αναγνωρισμένα. Στις εκλογές που ακολούθησαν (1844), χρησιμοποιήθηκαν αθέμιτα μέσα (καλπονοθεία, εκβιασμοί, χρηματισμοί) για να επηρεαστούν οι ψηφοφόροι.

1. Οι πρώτες εκλογές στην Αθήνα του 1844.
εκλογές 1844

 Τέτοιες πρακτικές εφάρμοσε κυρίως το γαλλικό κόμμα και ο ηγέτης του, ο Ιωάννης Κωλέττης, που αναδείχτηκε και νικητής των εκλογών. Κατά την πρωθυπουργία του (1844-1847), συνεργάστηκε με τον Όθωνα, παραβίασε κατ’ επανάληψη το σύνταγμα, αγνόησε τη Βουλή και χρησιμοποίησε κρατικούς πόρους για την εξυπηρέτηση ψηφοφόρων του.

Βικιπαίδεια Ιωάννης Κωλέττης

Μεγάλη Ιδέα και αλυτρωτισμός

εικ. H Μεγάλη Ιδέα (ΙΜΕ)
1 H Μεγάλη Ιδέα (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)

ερ Αυτή την εποχή, στη βάση του ότι η Ελλάδα ήταν φτωχή και οι περισσότεροι Έλληνες ζούσαν έξω από τα σύνορα του ελληνικού κράτους, διατυπώθηκε η θέση ότι, για να αναπτυχθεί η χώρα, θα έπρεπε πρώτα να διευρυνθούν τα ελληνικά σύνορα ώστε να περιλάβουν περιοχές με ελληνικούς πληθυσμούς που βρίσκονταν υπό ξένη -κυρίως οθωμανική- κυριαρχία. Αν και η ιδέα κυκλοφορούσε σχεδόν από την ίδρυση του ελληνικού κράτους, ο Κωλέττης ήταν εκείνος που αναφερόμενος σε αυτή χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τον όρο Μεγάλη Ιδέα (ιδέα για την οποία αξίζει να αγωνιστεί όλο το έθνος) σε ομιλία του στην Εθνοσυνέλευση το 1844.

Γρήγορα, η Μεγάλη Ιδέα έγινε αποδεκτή από την ελληνική κοινωνία, υιοθετήθηκε ως επίσημη κρατική πολιτική και σφράγισε τη ζωή και την ιδεολογία του ελληνισμού μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Οι Έλληνες που ζούσαν στην Οθωμανική αυτοκρατορία ονομάστηκαν αλύτρωτοι (επειδή δεν είχαν, ακόμη, λυτρωθεί, δηλαδή απελευθερωθεί) και η πολιτική που στόχευε στην ένταξη, τη δική τους και των εδαφών στα οποία κατοικούσαν, στο ελληνικό κράτος ονομάστηκε αλυτρωτισμός.

Παράλληλα, μια άλλη αντίληψη, που εκφραζόταν, κυρίως, από τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο και το αγγλικό κόμμα και υποστήριζε ότι μόνο αν προηγούνταν η οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας θα ήταν εφικτή και η εδαφική επέκτασή της, έβρισκε λιγότερους υποστηρικτές.

ερ Ο Κριμαϊκός πόλεμος (1854-1856) και ο ελληνισμός

Το 1854 ξέσπασε ρωσοτουρκικός πόλεμος. Αγγλία και Γαλλία τάχθηκαν αμέσως στο πλευρό του σουλτάνου και ο πόλεμος μεταφέρθηκε στη ρωσική χερσόνησο της Κριμαίας (Κριμαϊκός πόλεμος).

59



Δύο αντίθετες απόψεις για τη Μεγάλη Ιδέα

α. Ο Ιωάννης Κωλέττης για τη Μεγάλη Ιδέα
Διά την γεωγραφικήν της θέσιν η Ελλάς είναι το κέντρον της Ευρώπης˙ ισταμένη και έχουσα, εκ μεν δεξιών την Ανατολήν, εξ αριστερών δε την Δύσιν, προώρισται, ώστε διά μεν της πτώσεως αυτής να φωτίση την Δύσιν, διά δε της αναγεννήσεως την Ανατολήν. Το μεν πρώτον εξεπλήρωσαν οι προπάτορες ημών, το δε δεύτερον είναι εις ημάς ανατεθειμένον˙ εν τω πνεύματι του όρκου τούτου και της μεγάλης ταύτης ιδέας είδον πάντοτε τους πληρεξουσίους του έθνους να συνέρχωνται διά να αποφασίσωσιν ουχί πλέον περί της τύχης της Ελλάδος, αλλά της ελληνικής φυλής. Πόσον επεθύμουν να ήτο[ν] παρόντες σήμερον Γερμανοί, Ζαΐμαι, Κολοκοτρώναι, οι άλλοτε της Εθνικής Συνελεύσεως πληρεξούσιοι, και αυτοί οι δραξάμενοι τα όπλα επί τω γενικώ τούτω σκοπώ, διά να συνομολογήσωσι μετ’ εμού πόσον εμακρύνθημεν της μεγάλης εκείνης της πατρίδος ιδέας, την οποίαν εις αυτό του Ρήγα το τραγούδι είδομεν κατά πρώτον εκπεφρασμένην. Εν ενί πνεύματι τότε ηνωμένοι, όσοι είχομεν το επώνυμον Έλληνες, εκερδίσαμεν μέρος του όλου σκοπού.

 

Ι. Κωλέττης, Λόγος στην Εθνοσυνέλευση, 14 Ιανουαρίου 1844.

Πηγή: Κ.Θ. Δημαράς, Ελληνικός Ρωμαντισμός, Ερμής, Αθήνα 1982, σ. 405-406.

 

β. Ο αντιμοναρχικός πολιτικός και συγγραφέας Γ. Φιλάρετος για τη Μεγάλη Ιδέα
Εις ποίαν εποχήν κατεγίναμεν ειλικρινώς και ειργάσθημεν επιμόνως υπέρ της υλικής προαγωγής ημών, ήτις είναι ο στύλος τής καλώς εννοουμένης ηθικής αναπτύξεως; Εάν ύπαρξη στιγμή, καθ’ ην δεν μας διαιρούσι πάθη πολιτικά εσωτερικώς ή δεν συρόμεθα από το δέλεαρ πολιτικού ταχυδακτυλουργού εις υψηλάς, συνταγματικάς θεωρίας εξαντλούμενοι, αναμφισβητήτως απασχολούμεθα εις την Μεγάλην Ιδέαν, εξασθενούμενοι με το όνειρον τού να ίδωμεν την ελληνική σημαίαν, κυματίζουσαν εις την Αγίαν Σοφίαν.

Γ. Φιλάρετος, εφημ. Εύβοια, 22.1.1876.
Πηγή: Ε. Σκοπετέα, Το «Πρότυπο Βασίλειο» και η Μεγάλη Ιδέα, Πολύτυπο, Αθήνα 1988, σ. 360.

Ο Όθωνας και πολλοί Έλληνες θεώρησαν ότι δινόταν στην Ελλάδα μια καλή ευκαιρία να διευρύνει τα σύνορά της. Έτσι, στις αρχές του 1854, Έλληνες στρατιωτικοί οργάνωσαν εξεγέρσεις στη Θεσσαλία, στην Ήπειρο και στη Μακεδονία.

Σχεδόν αμέσως, αγγλικά και γαλλικά στρατεύματα κατέλαβαν τον Πειραιά (1854-1857) απαιτώντας από τον Όθωνα να τηρήσει η Ελλάδα αυστηρή ουδετερότητα.

Τελικά, ο Κριμαϊκός πόλεμος έληξε με ήττα της Ρωσίας. Αμέσως μετά, ο σουλτάνος, πιεζόμενος και από τις Δυνάμεις, προχώρησε σε μεταρρυθμίσεις, γνωστές ως Χάτι Χουμαγιούν (1856), με στόχο τη διασφάλιση της ισότητας όλων των υπηκόων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ανεξάρτητα από φυλή ή θρήσκευμα. Έτσι εγκαινιάστηκε μια περίοδος ανάπτυξης του ελληνισμού στην Οθωμανική αυτοκρατορία.

Παράλληλα στην Ελλάδα, τα τρία παλαιά κόμματα (αγγλικό, γαλλικό και ρωσικό) έπαψαν να υπάρχουν, καθώς, μετά τις εξελίξεις του Κριμαϊκού πολέμου, η ελληνική κοινή γνώμη έχασε την εμπιστοσύνη της και στις τρεις Μεγάλες Δυνάμεις.

Η έξωση του Όθωνα (1862)

2. Ο Όθωνας και η Αμαλία φεύγουν από την Ελλάδα, 12 Οκτωβρίου 1862.
εκδίωξη

ερ Η βαθμιαία αστικοποίηση της Ελλάδας, αν και περιορισμένη ακόμη, είχε φέρει στο κοινωνικοπολιτικό προσκήνιο μια νέα γενιά πολιτικών με φιλελεύθερες ιδέες που εκτιμούσαν ότι ο Όθωνας δεν είχε πλέον τίποτα να προσφέρει στη χώρα. Έτσι, την περίοδο 1859-1862 το κοινωνικό ρεύμα εναντίον του Όθωνα ενισχύθηκε. Στο Ναύπλιο, το κυριότερο αντιοθωνικό κέντρο, ξέσπασε την 1η Φεβρουαρίου 1862 επανάσταση (Ναυπλιακά), που, αν και δεν πέτυχε, έδειξε τη φθορά του καθεστώτος. Τελικά, στασίασε τον Οκτώβριο του 1862 και η φρουρά της Αθήνας. O Όθωνας κηρύχθηκε έκπτωτος και υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει τη χώρα. Έφυγε για το Μόναχο, όπου και πέθανε το 1867.

1 Διαμόρφωση ιστορικού ερωτήματος - Η έξωση του Όθωνα (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)

60


ΑΣΚΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ


1. Να μελετήσετε την πηγή α.
α. Ποια είναι η αποστολή της Ελλάδας, σύμφωνα με το κείμενο;
β. Ποια σημεία του κειμένου δείχνουν ότι ο Κωλέττης αναφέρεται στην εδαφική επέκταση της Ελλάδας;

2. Ποια στάση τηρεί απέναντι στη Μεγάλη Ιδέα ο συντάκτης της πηγής β; Προτείνει κάποιο εναλλακτικό σχέδιο δράσης για την πρόοδο του ελληνισμού; Αν ναι, ποιο είναι αυτό;

3. Λαμβάνοντας υπόψη σας όσα μάθατε για την πολιτεία του Όθωνα τόσο σε αυτή την ενότητα όσο και στην προηγούμενη, να εκθέσετε σε σύντομο κείμενο τους παράγοντες που οδήγησαν, κατά τη γνώμη σας, στην έξωσή του.




Η περίοδος 1833-1897 στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού εικ.


Δύο αντίθετες απόψεις για τη Μεγάλη Ιδέα

Πηγή α. Ο Ιωάννης Κωλέττης για τη Μεγάλη Ιδέα
Διά την γεωγραφικήν της θέσιν η Ελλάς είναι το κέντρον της Ευρώπης˙ ισταμένη και έχουσα, εκ μεν δεξιών την Ανατολήν, εξ αριστερών δε την Δύσιν, προώρισται, ώστε διά μεν της πτώσεως αυτής να φωτίση την Δύσιν, διά δε της αναγεννήσεως την Ανατολήν. Το μεν πρώτον εξεπλήρωσαν οι προπάτορες ημών, το δε δεύτερον είναι εις ημάς ανατεθειμένον˙ εν τω πνεύματι του όρκου τούτου και της μεγάλης ταύτης ιδέας είδον πάντοτε τους πληρεξουσίους του έθνους να συνέρχωνται διά να αποφασίσωσιν ουχί πλέον περί της τύχης της Ελλάδος, αλλά της ελληνικής φυλής. Πόσον επεθύμουν να ήτο[ν] παρόντες σήμερον Γερμανοί, Ζαΐμαι, Κολοκοτρώναι, οι άλλοτε της Εθνικής Συνελεύσεως πληρεξούσιοι, και αυτοί οι δραξάμενοι τα όπλα επί τω γενικώ τούτω σκοπώ, διά να συνομολογήσωσι μετ’ εμού πόσον εμακρύνθημεν της μεγάλης εκείνης της πατρίδος ιδέας, την οποίαν εις αυτό του Ρήγα το τραγούδι είδομεν κατά πρώτον εκπεφρασμένην. Εν ενί πνεύματι τότε ηνωμένοι, όσοι είχομεν το επώνυμον Έλληνες, εκερδίσαμεν μέρος του όλου σκοπού.
Ι. Κωλέττης, Λόγος στην Εθνοσυνέλευση, 14 Ιανουαρίου 1844.
Πηγή: Κ.Θ. Δημαράς, Ελληνικός Ρωμαντισμός, Ερμής, Αθήνα 1982, σ. 405-406.

Δύο αντίθετες απόψεις για τη Μεγάλη Ιδέα

Πηγή β. Ο αντιμοναρχικός πολιτικός και συγγραφέας Γ. Φιλάρετος για τη Μεγάλη Ιδέα
Εις ποίαν εποχήν κατεγίναμεν ειλικρινώς και ειργάσθημεν επιμόνως υπέρ της υλικής προαγωγής ημών, ήτις είναι ο στύλος τής καλώς εννοουμένης ηθικής αναπτύξεως; Εάν ύπαρξη στιγμή, καθ’ ην δεν μας διαιρούσι πάθη πολιτικά εσωτερικώς ή δεν συρόμεθα από το δέλεαρ πολιτικού ταχυδακτυλουργού εις υψηλάς, συνταγματικάς θεωρίας εξαντλούμενοι, αναμφισβητήτως απασχολούμεθα εις την Μεγάλην Ιδέαν, εξασθενούμενοι με το όνειρον τού να ίδωμεν την ελληνική σημαίαν, κυματίζουσαν εις την Αγίαν Σοφίαν.
Γ. Φιλάρετος, εφημ. Εύβοια, 22.1.1876.
Πηγή: Ε. Σκοπετέα, Το «Πρότυπο Βασίλειο» και η Μεγάλη Ιδέα, Πολύτυπο, Αθήνα 1988, σ. 360.