37. Το τουρκικό εθνικό κίνημα

Η ενότητα δεν διδάσκεται

Ι. ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Ειδικοί διδακτικοί στόχοι

Οι μαθήτριες και οι μαθητές επιδιώκεται:

Να κατανοήσουν τους παράγοντες που γέννησαν το τουρκικό εθνικό κίνημα. Να μάθουν για τον ηγετικό ρόλο του Μουσταφά Κεμάλ σε αυτό το κίνημα. Να γνωρίσουν τις συνθήκες που ευνόησαν την ισχυροποίηση του τουρκικού εθνικού κινήματος και την ανάδειξή του σε παράγοντα καθοριστικό για τις εξελίξεις στη Μικρά Ασία.

Κύριες διδακτικές επισημάνσεις

Σχολιασμός γραπτής πηγής

Οι αποφάσεις του συνεδρίου του Ερζερούμ, που παρουσιάζονται εδώ από τον κύριο εμπνευστή τους και ηγέτη του τουρκικού εθνικού κινήματος, τον Μουσταφά Κεμάλ, βασίζονται σε δύο κύριους άξονες:

— διαφύλαξη της εδαφικής ακεραιότητας του τουρκικού κράτους με κάθε θυσία

— αγώνας μέχρις εσχάτων εναντίον οποιουδήποτε υπονομεύει με τις ενέργειές του ή έστω τις παραλείψεις του την τουρκική εθνική ανεξαρτησία.

Αυτή η τελευταία επιδίωξη έφερε το τουρκικό κίνημα αντίστασης αντιμέτωπο αρχικά με την Αντάντ και τον ελληνικό στρατό και από ένα σημείο κι έπειτα με τον σουλτάνο.

Σχολιασμός εικονιστικού υλικού

Ο Μουσταφά Κεμάλ γεννήθηκε το 1881 στη Θεσσαλονίκη (το σπίτι που γεννήθηκε είναι σήμερα προξενείο της Τουρκίας). Σε ηλικία επτά ετών έμεινε ορφανός από πατέρα. Το 1893 άρχισε τις στρατιωτικές του σπουδές από την κατώτερη στρατιωτική σχολή της Θεσσαλονίκης, έδειξε ιδιαίτερο ζήλο, συνέχισε σε ανώτερες σχολές και έφτασε στα 1905 να αποφοιτήσει από την Ανώτατη Σχολή Γενικών Επιτελών της Κωνσταντινούπολης. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του ήρθε σε επαφή με τις πατριωτικές ιδέες των Νεοτούρκων και επηρεάστηκε από αυτές. Συμμετείχε σε όλες τις πολεμικές εμπλοκές της Οθωμανικής αυτοκρατορίας κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20^ού αιώνα. Κατά την περίοδο 1919-1922 αναδείχθηκε σε ηγέτη του τουρκικού κινήματος αντίστασης εναντίον των δυνάμεων της Αντάντ και της Ελλάδας. Μετά το τέλος του μικρασιατικού πολέμου, ο Μουσταφά Κεμάλ έγινε ο ηγέτης της νέας Τουρκίας και ο άνθρωπος που την προσανατόλισε με σταθερότητα προς τον δυτικό εκσυγχρονισμό. Τιμώντας τον για την προσφορά του στη δημιουργία του σύγχρονου τουρκικού κράτους, η τουρκική Εθνοσυνέλευση του έδωσε το επίθετο Ατατούρκ, που σημαίνει «πατέρας των Τούρκων». Πέθανε το 1938.

Επισημάνσεις για την αντιμετώπιση της άσκησης

Βλέπε παραπάνω, σχόλια για την πηγή.

ΙΙ. ΠΡΟΣΘΕΤΟ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

1. Κεμάλ Ατατούρκ: Ελευθερία ή θάνατος!

Το σημαντικό ήταν το τουρκικό έθνος να ζήσει με αξιοπρέπεια και σεβασμό. Αυτό θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί μόνο με την επίτευξη της πλήρους ανεξαρτησίας. Όσο πλούσιο ή ευτυχισμένο και να είναι ένα έθνος, όταν δεν έχει ανεξαρτησία, δηλαδή ελευθερία απέναντι στους πολιτισμένους λαούς, δεν μπορεί να προοδεύσει και παραμένει στο επίπεδο του δούλου. [... ] Εξάλλου, η περηφάνια του Τούρκου, η εμπιστοσύνη στον εαυτό του και οι ικανότητές του είναι σε πολύ ψηλό επίπεδο. Ένα τέτοιο, λοιπόν, έθνος είναι προτιμότερο να χαθεί παρά να ζει υποδουλωμένο. Επομένως, η επιλογή είναι: ελευθερία ή θάνατος!

Κεμάλ Ατατούρκ, Ομιλίες, μτφρ. Σ. Σολταρίδης,
Νέα Σύνορα-Λιβάνη, Αθήνα 1995, σ. 31.

2. Ο Κεμάλ Ατατούρκ κηρύττει την ανάγκη μιας τουρκικής εθνικής πολιτικής

Κύριοι, τις πρώτες ημέρες των εργασιών της βουλής [ενν. της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης], ενημέρωσα το σώμα για την κατάσταση που επικρατούσε και για τις απόψεις μου, που πίστευα ότι ήταν οι πιο ενδεδειγμένες για να τεθούν σε εφαρμογή. Η πρώτη από αυτές ήταν ότι η Τουρκία θα έπρεπε να ακολουθήσει μια εθνική πολιτική.

Όλοι γνωρίζετε ότι κατά την εποχή των Οθωμανών ακολουθήθηκε μια διαφορετική πολιτική, η οποία συνεχίστηκε και αργότερα. Εγώ προσωπικά είχα βγάλει το συμπέρασμα ότι αυτή η πολιτική δε θα μπορούσε να αποτελέσει την επίσημη πολιτική του νέου τουρκικού κράτους. [... ]

Η Ιστορία δεν έχει να δώσει δείγματα για την επιτυχή εφαρμογή της πολιτικής του ισλαμισμού και του τουρανισμού, δηλαδή της συνένωσης όλων των Τούρκων. [...] Η ιδέα του «επεκτατισμού» είναι έξω από το θέμα μας. [... ] Η δική μας πολιτική, η οποία μπορεί να εφαρμοστεί και είναι φωτισμένη, είναι η «εθνική πολιτική». [... ] Όταν λέω εθνική πολιτική εννοώ: θα πρέπει μέσα στα εθνικά μας όρια να στηριζόμαστε στις δικές μας δυνάμεις και να προστατεύουμε την οντότητά μας. Επίσης, να εργαζόμαστε για την πρόοδο και την ευημερία του έθνους και της χώρας. Να μην οδηγούμε το έθνος σε κίνδυνο και να μην αγωνιζόμαστε για την πραγματοποίηση επιθυμιών που δεν είναι εφικτές. Τέλος, μέσα στα πλαίσια του πολιτισμένου κόσμου, να επιδιώκουμε την αμοιβαία φιλία και την ανθρωπιστική διάθεση.

Κεμάλ Ατατούρκ, Ομιλίες, μτφρ. Σ. Σολταρίδης,
Νέα Σύνορα-Λιβάνη, Αθήνα 1995, σ. 133-137.

Μουσταφά Κεμάλ

Η ήττα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και η παρουσία στρατευμάτων της Αντάντ σε διάφορες περιοχές της χώρας γέννησαν αισθήματα ταπείνωσης στους μουσουλμανικούς-τουρκικούς πληθυσμούς του οθωμανικού κράτους, οι οποίοι αντέδρασαν με διαδηλώσεις. Παράλληλα, αρκετοί αξιωματικοί του σουλτανικού στρατού έδειχναν απροθυμία να παραδοθούν. Ένας από αυτούς, ο Μουσταφά Κεμάλ (1881-1938), άρχισε, στην Ανατολή, σε περιοχές που δεν ελέγχονταν από την Αντάντ, την οργάνωση κινήματος αντίστασης. Τον Ιούνιο του 1919, σε σύσκεψη στην Αμάσεια του Πόντου, ο Κεμάλ και οι συνεργάτες του έθεσαν ως στόχο την οργάνωση ενός κινήματος με σκοπό όχι τη διατήρηση της πολυεθνικής Οθωμανικής αυτοκρατορίας, που αποτελούσε πια παρελθόν, αλλά τη δημιουργία ενός νέου, τουρκικού εθνικού κράτους.

Λίγους μήνες αργότερα, το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 1919, στο Ερζερούμ και στη Σεβάστεια αντίστοιχα, πραγματοποιήθηκαν δύο συνέδρια στα οποία συμμετείχαν αντιπρόσωποι τουρκικών οργανώσεων αντίστασης από όλη τη χώρα. Οι στόχοι του κινήματος, που είχαν διατυπωθεί στην Αμάσεια, έγιναν αποδεκτοί από όλους και ο Κεμάλ αναδείχτηκε σε αναμφισβήτητο ηγέτη. Επιπλέον, διατυπώθηκαν οι βάσεις μιας εθνικής διακήρυξης, ενός πολιτικού προγράμματος αγώνα των Τούρκων για την ανεξαρτησία τους. Ενώ αυτά συνέβαιναν στην Ανατολία, ο σουλτάνος και οι Δυνάμεις αντιμετώπιζαν το εθνικό κίνημα ως ανταρσία και καταδίκαζαν τη δραστηριότητα του Κεμάλ.

Ο Κεμάλ παρουσιάζει τις αποφάσεις του συνεδρίου του Ερζερούμ (1919)

1. Όλες οι περιοχές της χώρας μας που βρίσκονται μέσα στα εθνικά όρια είναι ενιαίες˙ δεν χωρίζονται μεταξύ τους. [...]
2. Εάν εισβάλουν οι εχθροί στα εδάφη μας και αναμειχθούν στα εσωτερικά μας, θα προβάλλουμε αντίσταση με κάθε μέσο. [...]
3. Εάν δεν είναι αρκετή η δύναμη της κυβέρνησης της Κωνσταντινούπολης για την προστασία και την ελευθερία της πατρίδας, καθώς και για την εξασφάλιση της ασφάλειας που απαιτείται για την πραγματοποίηση του σκοπού, θα ιδρυθεί μια προσωρινή κυβέρνηση. Τα μέλη αυτής της κυβέρνησης θα εκλεγούν από συνέδριο αντιπροσώπων ολόκληρου του έθνους. [...]
4. Είναι βασικός σκοπός και αρχή να μετατρέψουμε την εθνική δύναμη σε δύναμη επιρροής και την εθνική προσταγή σε κυρίαρχη δύναμη.
5. Δεν θα δοθούν προνόμια στις χριστιανικές μειονότητες [...].
6. Δεν γίνεται αποδεκτή η προστασία των ξένων Δυνάμεων.
7. Θα γίνουν οι αναγκαίες προεργασίες για την άμεση σύγκληση της Βουλής [ενν. Εθνικής Συνέλευσης] και την έναρξη των εργασιών της κυβέρνησης [...].
Κεμάλ Ατατούρκ, Ομιλίες, μτφρ. Σ. Σολταρίδης, Λιβάνη, Αθήνα 1995, σ. 51-52.

Στα τέλη του 1919, ο Κεμάλ όρισε ως έδρα του εθνικού κινήματος την Άγκυρα. Στο μεταξύ, κατά τις γενικές εκλογές για την οθωμανική Βουλή στην Κωνσταντινούπολη, οι κεμαλικοί κέρδισαν την πλειοψηφία και πέτυχαν να αποδεχτεί η νέα Βουλή ως δική της απόφαση την εθνική διακήρυξή τους (Ιανουάριος 1920), που ονομάστηκε από τότε Εθνικό Συμβόλαιο. Αντιδρώντας οι Βρετανοί διέλυσαν τη Βουλή (Μάρτιος 1920). Τότε ο Κεμάλ συγκάλεσε την Α΄ Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Τουρκίας στην Άγκυρα. Εκεί ψηφίστηκε νέο σύνταγμα, το οποίο όριζε ότι η χώρα θα ονομάζεται από εδώ και πέρα Τουρκία, καταργούσε το θρησκευτικό χαρακτήρα που είχε ως τότε το κράτος θεσπίζοντας το κοσμικό κράτος και προέβλεπε ότι η νομοθετική εξουσία θα ασκούνταν από τη Μεγάλη Εθνοσυνέλευση. Ο Κεμάλ αναδείχθηκε αρχηγός του κράτους και πρωθυπουργός.

Στη συνέχεια –και αφού διέλυσαν το ποντοαρμενικό κράτος (Νοέμβριος 1920) – οι κεμαλικοί στράφηκαν στη Μικρά Ασία. Από τη στιγμή αυτή, η μικρασιατική εμπλοκή άρχισε να γίνεται μια σύγκρουση δύο αντίπαλων εθνικών στρατών, πίσω από τους οποίους στοιχίζονταν, εκ των πραγμάτων, δύο πληθυσμοί, ο ελληνικός και ο τουρκικός, που η υλοποίηση των εθνικών ονείρων του ενός προΰπέθετε τη ματαίωση των εθνικών ονείρων του άλλου.

Κεμάλ, η ανερχόμενη εξουσία (ΚΕΓ)
Μουσείο Ατατούρκ, Θεσσαλονίκη (Βικιπαίδεια)

104

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΓΔΟΟ
Ο ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (1919-1922)

ΕΝΟΤΗΤΑ 37. Το τουρκικό εθνικό κίνημα

ΑΣΚΗΣΗ