Η ενότητα δεν διδάσκεται
Ι. ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Ειδικοί διδακτικοί στόχοι
Οι μαθήτριες και οι μαθητές επιδιώκεται:
Να γνωρίσουν τις ελληνικές εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις της περιόδου 1989-2001.
Να μάθουν ότι η κατάρρευση των λαϊκών δημοκρατιών της Α. Ευρώπης, ιδιαίτερα αισθητή στα Βαλκάνια, επηρέασε τόσο την εσωτερική κατάσταση όσο και τη διεθνή θέση της Ελλάδας.
Να γνωρίσουν, ειδικότερα, τους παράγοντες που μετέτρεψαν την Ελλάδα, από τα τέλη της δεκαετίας του '80, σε χώρα υποδοχής μεταναστών.
Να γνωρίσουν τα προβλήματα που αντιμετώπισε η Ελλάδα μετά την κατάρρευση των λαϊκών δημοκρατιών των Βαλκανίων, αλλά και τις νέες δυνατότητες που απέκτησε.
Να σκεφτούν σχετικά με τον ρόλο της Ελλάδας στα μεταψυχροπολεμικά Βαλκάνια.
Κύριες διδακτικές επισημάνσεις
Σχολιασμός γραπτών πηγών
1. Η θέση που υποστηρίζεται στο κείμενο είναι ότι η Ελλάδα ακολούθησε απέναντι στην ΠΓΔΜ, ιδίως κατά την περίοδο 1991-1995, μια ακραία και δογματική στάση, η οποία σφράγισε τελικά τόσο την εξωτερική όσο και την εσωτερική ελληνική πολιτική. Εκφράσεις αυτής της ελληνικής στάσης απέναντι στη γείτονα χώρα ήταν η εστίαση της όλης συζήτησης στο ζήτημα του ονόματος της και η επιμονή της Ελλάδας να καθορίσει αυτή το ακριβές περιεχόμενο του, καθώς και η άσκηση εκ μέρους της Ελλάδας ακραίων μορφών οικονομικής πίεσης (εμπάργκο) σε βάρος της ΠΓΔΜ. Αυτή η ελληνική στάση, πέρα από το ότι δεν συνέβαλλε στην εξεύρεση οποιασδήποτε λύσης, έφθειρε τη διεθνή εικόνα της Ελλάδας, ιδίως απέναντι στους λαούς και στις ηγεσίες των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των ΗΠΑ. Έτσι, σε μια εποχή σημαντικών ανακατατάξεων στα Βαλκάνια, εποχή κατά την οποία η Ελλάδα θα μπορούσε να αναλάβει σημαντικές πρωτοβουλίες ενισχύοντας τον περιφερειακό της ρόλο, δογματικές επιλογές στην εξωτερική πολιτική σαν κι αυτές που περιγράφτηκαν παραπάνω έκαναν την Ελλάδα τμήμα του προβλήματος και όχι παράγοντα εξεύρεσης λύσεων.
2. Σύμφωνα με τον σύγχρονο ιστορικό Μαρκ Μαζάουερ, τα προβλήματα που καλούνται να λύσουν σήμερα οι βαλκανικές χώρες είναι πανομοιότυπα με τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Πιο συγκεκριμένα, τα βαλκανικά κράτη καλούνται στη μεταψυχροπολεμική εποχή να εξασφαλίσουν, πρώτα απ' όλα, εκείνες τις προϋποθέσεις που είναι απαραίτητες για την οικονομική τους ανάπτυξη. Στην οικονομική ανάπτυξη θα πρέπει, στη συνέχεια, να θεμελιώσουν την οικονομική ευημερία των πολιτών τους, αποτρέποντάς τους κατ' αυτό τον τρόπο από το εύκολο και γρήγορο κέρδος που υπόσχεται η εμπλοκή με το οργανωμένο έγκλημα. Στην οικονομική ανάπτυξη και στην ευημερία θα πρέπει να βασιστούν, κατόπιν, υγιή δημοκρατικά πολιτικά συστήματα. Τέλος, θα πρέπει να ληφθεί μέριμνα για την εξασφάλιση φτηνής ενέργειας με παράλληλο σεβασμό προς το περιβάλλον.
Σχολιασμός εικονιστικού υλικού
1. Ο Κ. Μητσοτάκης διετέλεσε πρωθυπουργός κατά την περίοδο 1990-1993 και κλήθηκε να διαχειριστεί, ανάμεσα στα άλλα, τα σοβαρότατα προβλήματα προσαρμογής της Ελλάδας στη μεταψυχροπολεμική εποχή.
2. Οι κυβερνήσεις του Κ. Σημίτη έδωσαν ιδιαίτερη έμφαση στη συμμετοχή της Ελλάδας στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Επισημάνσεις για την αντιμετώπιση των ασκήσεων - δραστηριοτήτων
1. Ο κύριος παράγοντας που έχει μετατρέψει την Ελλάδα από χώρα αποστολής μεταναστών σε χώρα υποδοχής μεταναστών είναι η σημαντική ανάπτυξη που έχει εμφανίσει η ελληνική οικονομία κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τις πολιτικές ανακατατάξεις που σημειώθηκαν στα Βαλκάνια αλλά και γενικότερα στην Ευρώπη και στον κόσμο, από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 κι έπειτα, έκαναν την Ελλάδα ελκυστικό προορισμό για πολλούς ανθρώπους που αναζητούσαν καλύτερη τύχη.
ΙΙ. ΠΡΟΣΘΕΤΟ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Οι παλιννοστούντες Έλληνες και τα προβλήματα προσαρμογής τους
[...] Περίπλοκα ήταν τα προβλήματα των επαναπατριζόμενων από τις ανατολικοευρωπαϊκές χώρες και την ΕΣΣΔ, τόσο των πολιτικών προσφύγων όσο —περισσότερο— των Ελλήνων που προέρχονταν από παλαιότερες μεταναστεύσεις σε περιοχές της Ρωσίας και της μετέπειτα Σοβιετικής Ένωσης. Όπως ήταν επόμενο, η γεωγραφική και χρονική απόσταση και ο νόστος των παλαιότερων γενεών είχαν προκαλέσει την εξιδανίκευση (ιδιαίτερα στα μάτια των νεότερων) της μακρινής και για χρόνια απροσπέλαστης πατρίδας· όταν η εξωραϊσμένη εικόνα της Ελλάδας ερχόταν σε σύγκριση και αντίφαση με την πραγματικότητα, τότε η απογοήτευση προκαλούσε στους αποδήμους νέα ατομικά και οικογενειακά τραύματα [...].
Ακόμα περισσότερα προβλήματα κοινωνικής ενσωμάτωσης αντιμετωπίζουν οι ομογενείς που έρχονται στην Ελλάδα από διάφορες Δημοκρατίες και περιφέρειες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Υπάρχει καταρχήν για πολλούς από αυτούς το πρόβλημα της γλώσσας. [... ] Το γεγονός αυτό τους απομόνωνε συχνά από το περιβάλλον που έβρισκαν μετά τη μετεγκατάστασή τους στην Ελλάδα. [... ] Τελικά, η μετακίνηση των περισσότερων από τους Έλληνες των χωρών της πρώην ΕΣΣΔ προς το εθνικό κέντρο ισοδυναμούσε ουσιαστικά με μια νέα μετοικεσία.
Ι. Χασιώτης, «Η
μεταπολεμική μετανάστευση και ο απόδημος Ελληνισμός», Ιστορία του ελληνικού
έθνους,
Εκδοτική Αθηνών, τόμ. ΙΣΤ', σ. 537.
Οι εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις
Οι Εκλογές του 1989 (ΚΕΓ)
Η δεκαετία του 1990 (ΙΜΕ)
Συμβούλιο των πολιτικών αρχηγών υπό τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Καραμανλή (1992) (Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο)
Περίοδος πολιτικής αστάθειας, 1989-1990
|
1. Κωνσταντίνος Μητσοτάκης. |
Οι εκλογές του Ιουνίου 1989 δεν έδωσαν αυτοδυναμία σε κανένα κόμμα. Δημιουργήθηκε κυβέρνηση συνεργασίας της Νέας Δημοκρατίας και του Συνασπισμού της Αριστεράς και της Προόδου, ενός σχηματισμού στον οποίο συμμετείχαν το ΚΚΕ και άλλα κόμματα της Αριστεράς.
Κυβέρνηση Νέας Δημοκρατίας, 1990-1993
Μετά από δύο νέες εκλογικές αναμετρήσεις (Νοέμβριος 1989 και Απρίλιος 1990) σχηματίστηκε κυβέρνηση Νέας Δημοκρατίας με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη. Η νέα κυβέρνηση επιδίωξε την ιδιωτικοποίηση δημόσιων επιχειρήσεων, που κρίθηκε ότι δεν ήταν βιώσιμες. Επίσης, εξαιρετικά σημαντική εξέλιξη υπήρξε η υπογραφή –και από την Ελλάδα– της συνθήκης του Μάαστριχτ (βλέπε ενότητα 59). Λίγο αργότερα, ωστόσο, σοβαρές διαφωνίες στο εσωτερικό της κυβέρνησης Μητσοτάκη οδήγησαν στην παραίτησή της (Σεπτέμβριος 1993).
Κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ, 1993-2000
|
2. Ο Κώστας Σημίτης (αριστερά) με τον πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Στεφανόπουλο και μέλη της πρώτης κυβέρνησής του. |
Οι εκλογές του Οκτωβρίου 1993 έφεραν ξανά στην κυβέρνηση το ΠΑΣΟΚ. Τον Ιανουάριο του 1996, όμως, ο Α. Παπανδρέου, που αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα υγείας, παραιτήθηκε. Νέος πρωθυπουργός αναδείχθηκε ο Κώστας Σημίτης, που ανέλαβε και την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ μετά τον θάνατο του ιδρυτή του (Ιούνιος 1996) και παρέμεινε πρωθυπουργός μέχρι το τέλος της περιόδου που εξετάζουμε. Την ίδια εποχή, με αφορμή τη διεκδίκηση από την Τουρκία της βραχονησίδας Ίμια, στα Δωδεκάνησα, ξέσπασε κρίση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις που αποκλιμακώθηκε με αμοιβαίες υποχωρήσεις (1996).
Στα χρόνια αυτά, δόθηκε ιδιαίτερο βάρος στην κατασκευή μεγάλων δημόσιων έργων που, σε σημαντικό βαθμό, χρηματοδοτήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση (οδικός άξονας Πάτρας-Αθήνας-Θεσσαλονίκης-συνόρων με πρώην Γ.Δ.Μ., Εγνατία οδός, αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος», γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου, μετρό της Αθήνας). Επίσης, σημαντικό γεγονός υπήρξε η ανάληψη από την Ελλάδα, το 1997, των Ολυμπιακών Αγώνων, που έγιναν με επιτυχία το 2004.
Χρονολογώ τις πηγές - Οικονομία (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)
Χρονολογώ τις πηγές - Ελληνικές πόλεις (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)
Πάντως, κύριος στόχος των κυβερνήσεων Σημίτη υπήρξε η εκπλήρωση των κριτηρίων οικονομικής σύγκλισης που έθετε η Ευρωπαϊκή Ένωση (χαμηλός πληθωρισμός, χαμηλό δημόσιο έλλειμμα, χαμηλό δημόσιο χρέος, σταθερό νόμισμα κ.ά.), προκειμένου η Ελλάδα να ενταχθεί πλήρως στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ) και να υιοθετήσει το ευρωπαϊκό νόμισμα, το ευρώ. Πράγματι, την 1η Ιανουαρίου 2001 η Ελλάδα εντάχθηκε στην ΟΝΕ και από την 1η Ιανουαρίου 2002 άρχισε η χρησιμοποίηση του ευρώ, το οποίο αντικατέστησε τη δραχμή.
Οι αλλαγές στα Βαλκάνια και η νέα διεθνής θέση της Ελλάδας
Μετανάστες στην Ελλάδα (ΚΕΓ)
Η Ελλάδα χώρα υποδοχής μεταναστών και παλιννοστούντων
Η πτώση των λαϊκών δημοκρατιών και οι συνακόλουθες αλλαγές στα Βαλκάνια είχαν ως άμεσο αποτέλεσμα την άφιξη στην Ελλάδα μεγάλου αριθμού οικονομικών μεταναστών και παλιννοστούντων ελληνικής καταγωγής, από τα τέλη της δεκαετίας του ‘80 και μετά.
Τα πρώτα χρόνια εργάζονταν με εξευτελιστικές αμοιβές σε εποχιακές, συνήθως, εργασίες. Με το πέρασμα των χρόνων, όμως, πολλοί μετανάστες ενσωματώθηκαν στην ελληνική κοινωνία, απέκτησαν μόνιμη εργασία και αξιοπρεπείς αμοιβές. Αποτελούν το 8-10% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της Ελλάδας, ενώ η αύξηση του πληθυσμού της Ελλάδας, την περίοδο 2000-2001, οφειλόταν αποκλειστικά σε αυτούς.
163
1. Η Ελλάδα και η διένεξη με την ΠΓΔΜ την περίοδο 1991-1995
Η διένεξη περί το «Σκοπιανό» –όπως εξορκιστικά μεταλλάχθηκε το παραδοσιακό «Μακεδονικό»– κυριάρχησε στις διεθνείς σχέσεις και, σε σημαντικό βαθμό και στην εσωτερική πολιτική της χώρας, κατά την κρίσιμη πενταετία 1991-1995. Επικριτές της μονομέρειας αυτής, ομιλούν, όχι άδικα, για «σκοπιανοποίηση» της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Γιατί η εμμονή σε μαξιμαλιστικές θέσεις και η επιλογή μεθόδων εξαναγκασμού ενός αδύναμου γείτονα, με την επιβολή εμπάργκο, εξάντλησαν τα αποθέματα καλής διάθεσης που έχαιρε η Ελλάδα μέσα στις συμμαχίες της και έστρεψαν εναντίον της τη διεθνή κοινή γνώμη, τις ποικιλόμορφες μη κυβερνητικές οργανώσεις και, τελικά, τις κυβερνήσεις των εταίρων και συμμάχων. Έτσι, καθώς μαίνονταν η μία μετά την άλλη οι κρίσεις στα Βαλκάνια, η Ελλάδα αντί να διαδραματίζει τον ρόλο του σταθεροποιητικού παράγοντα στην περιοχή, κινδύνευε να καταστεί μέρος του προβλήματος.
Ευ. Κωφός, «Ελλάδα και Βαλκάνια», Ιστορία του ελληνικού έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τόμ. ΙΣΤ‘, σ. 418.
Το ελληνικό κράτος επιχείρησε κατά καιρούς την καταγραφή και τη νομιμοποίηση των μεταναστών, υπό όρους. Παράλληλα, οι ελληνικές εργατικές οργανώσεις απαίτησαν τη νομιμοποίησή τους, τη σταθεροποίηση του αριθμού τους και την εξίσωση των δικαιωμάτων τους με εκείνα των Ελλήνων εργαζομένων.
Η θέση της Ελλάδας στα Βαλκάνια στα τέλη του 20ού αιώνα
Η πτώση του τείχους του Βερολίνου και οι επιπτώσεις στην Ελλάδα (ΡΙΜΕΪΚ, Η πτώση του τείχους και οι επιπτώσεις του στην Ελλάδα, Αρχείο ΕΡΤ)
|
3. Συλλαλητήριο στη Θεσσαλονίκη τo 1992 για το ζήτημα της ονομασίας της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. |
Οι αλλαγές στα Βαλκάνια (1989-1991) ανέτρεψαν ισορροπίες επωφελείς για την Ελλάδα.
Ειδικότερα, από τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας προέκυψε ένα κράτος που υιοθέτησε την ονομασία «Δημοκρατία της Μακεδονίας» (Σεπτέμβριος 1991), διατύπωνε στο σύνταγμά του διεκδικήσεις κατά της Ελλάδας και χρησιμοποιούσε ως έμβλημα το «αστέρι ή ήλιο της Βεργίνας» (16άκτινο αστέρι ή ήλιος, έμβλημα των Μακεδόνων βασιλέων κατά την αρχαιότητα, κοσμεί τη χρυσή βασιλική λάρνακα που βρέθηκε στους τάφους της Βεργίνας).
Η Ελλάδα απαίτησε, προκειμένου να αναγνωρίσει επίσημα αυτό το κράτος, να δεσμευτεί το τελευταίο ότι δεν έχει διεκδικήσεις έναντι γειτονικών κρατών, δεν θα ασκεί εχθρική προπαγάνδα και δεν θα χρησιμοποιεί το όνομα «Μακεδονία». Η πολιτική αυτή διαμορφώθηκε σε σειρά συσκέψεων των πολιτικών αρχηγών. Παράλληλα, έγιναν μεγάλα συλλαλητήρια σε Θεσσαλονίκη και Αθήνα (1992).
Η Ελλάδα απευθύνθηκε και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία αποφάσισε (Σύνοδος Κορυφής της Λισαβόνας, Ιούνιος 1992) να μην αναγνωριστεί το κράτος αυτό με το όνομα «Μακεδονία». Λίγο καιρό αργότερα, ο ΟΗΕ δέχτηκε ως μέλος του τη νέα χώρα με το προσωρινό όνομα «Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας» (ΠΓΔΜ), αλλά δεν της επέτρεψε να χρησιμοποιεί τη σημαία με το αστέρι της Βεργίνας.
Παράλληλα, οι ευρωπαϊκές χώρες και οι ΗΠΑ προχώρησαν σε σύναψη διπλωματικών σχέσεων με την ΠΓΔΜ (1994), αλλά η Ελλάδα, αντιδρώντας, κήρυξε οικονομικό εμπάργκο (απαγόρευση εμπορίου ως μέσο επιβολής κυρώσεων ή άσκησης πίεσης) σε βάρος αυτής της χώρας. Ύστερα από νέες διαπραγματεύσεις, ωστόσο, υπογράφτηκε η λεγόμενη Μεταβατική Συμφωνία της Νέας Yόρκης (Σεπτέμβριος 1995). Η Ελλάδα αναγνώρισε τη γείτονα χώρα με το προσωρινό της όνομα και της παρείχε οικονομικές διευκολύνσεις. Η ΠΓΔΜ άλλαξε επίμαχα άρθρα του συντάγματός της και αφαίρεσε το αστέρι της Βεργίνας από τη σημαία της. Το θέμα του ονόματος παραπέμφθηκε σε μελλοντικές διαπραγματεύσεις.
Κατά τη δεκαετία του 1990 οι ελληνικές κυβερνήσεις έθεσαν ως κύριο στόχο τους τη δημιουργία ισχυρών αμοιβαίων οικονομικών συμφερόντων ανάμεσα στην Ελλάδα και τις βαλκανικές χώρες. Αυτή η «οικονομική διπλωματία» στηρίχτηκε στις ελληνικές επενδύσεις στα Βαλκάνια. Παράλληλα, οργανώθηκε, χάρη σε ελληνική πρωτοβουλία, συνάντηση των ηγετών των βαλκανικών χωρών (Κρήτη, Νοέμβριος 1997).
164
2. Τα προβλήματα και οι προοπτικές των Βαλκανίων
[…] Τα προβλήματα και οι προοπτικές της νοτιοανατολικής Ευρώπης σήμερα [...] είναι διλήμματα οικεία […] στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες: πώς να συμβιβάσουν τα παλιά σχήματα κοινωνικής πρόνοιας με τις ανταγωνιστικές πιέσεις του παγκόσμιου καπιταλισμού˙ πώς να εξασφαλίσουν φτηνή ενέργεια, διαφυλάσσοντας ταυτόχρονα το φυσικό περιβάλλον από τη μόλυνση˙ πώς να αποτρέψουν την πλήρη παρακμή του αγροτικού τρόπου ζωής και να δημιουργήσουν μια οικονομική ευημερία που θα μειώσει τα θέλγητρα του οργανωμένου εγκλήματος και θα επιτρέψει την άνθηση της δημοκρατίας.
Μ. Μαζάουερ, Τα Βαλκάνια, μτφρ. Κ. Κουρεμένος, Πατάκης, Αθήνα 2001, σ. 252.
Έτσι, η Ελλάδα άρχισε να διεκδικεί ένα σημαντικότερο ρόλο στην περιοχή. Η ελληνική διπλωματία δραστηριοποιήθηκε με σκοπό την ένταξη των βαλκανικών χωρών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, εκτιμώντας ότι αυτό αποτελεί βασική προΰπόθεση για την εδραίωση της σταθερότητας και της δημοκρατίας στα Βαλκάνια, καθώς και για την οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση υπήρξε η υπογραφή του συμφώνου σταθερότητας για τη νοτιοανατολική Ευρώπη (1999) από εκπροσώπους των βαλκανικών χωρών, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των οκτώ πιο αναπτυγμένων χωρών του πλανήτη. Το σύμφωνο αυτό προβλέπει την παραχώρηση βοήθειας προς τις βαλκανικές χώρες προκειμένου να αναδιοργανώσουν την οικονομία τους.
165
ΓΙΑ ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΜΑΤΙΑ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ...
...διαβάστε
Σωτήρης Δημητρίου, Ν’ ακούω καλά τ’ όνομά σου (1993).
Σωτήρης Δημητρίου, Τους τα λέει ο Θεός (2002).
Δύο βιβλία με θέμα τη ζωή των μεταναστών από την Αλβανία στην Ελλάδα.
...δείτε κινηματογραφικές ταινίες
Σωτήρης Γκορίτσας, Απ’ το χιόνι (1993)
. Τρεις Βορειοηπειρώτες προσπαθούν να ριζώσουν στην Ελλάδα.
Κωνσταντίνος Γιάνναρης, Από την άκρη της πόλης (1998)
. Η ζωή μιας παρέας νεαρών Ρωσοπόντιων προσφύγων στην Ελλάδα.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
1. Κατά τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες η Ελλάδα ήταν χώρα αποστολής μεταναστών, ενώ σήμερα είναι χώρα υποδοχής. Να ερμηνεύσετε αυτή τη μεταβολή.
2. Να αναφερθείτε στον ρόλο που διαδραματίζει σήμερα η Ελλάδα στα Βαλκάνια.
3. Διαθεματική δραστηριότητα: Να συγκεντρώσετε πληροφορίες για τη γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου και να τις παρουσιάσετε στην τάξη σας
Γλωσσάριο «Ελληνικής κοινωνίας» (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)
Ελληνική ιστορία - Εποχές και αιώνες (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)
Ολοκληρώνοντας το κεφάλαιο θυμόμαστε ότι…
μετά την Απελευθέρωση, στην Ελλάδα ακολούθησε ένας σκληρός εμφύλιος πόλεμος (1946-1949)
τα πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια (1949-1967) σφραγίστηκαν από τη συστηματική καταπίεση των νικημένων, τις συνεχείς παρεμβάσεις του αμερικανικού παράγοντα, των βασιλέων και του παρακράτους, καθώς και από σοβαρέςπροσπάθειες οικονομικής ανάπτυξης
κατά την περίοδο 1967-1974 επιβλήθηκε στην Ελλάδα δικτατορία μετά την πτώση της δικτατορίας, θεμελιώθηκε η Γ´ Ελληνική Δημοκρατία, σταθεροποιήθηκε ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός της χώρας και έκλεισαν, βαθμιαία, οι πληγές του Εμφυλίου
η κατάρρευση των λαϊκών δημοκρατιών της Α. Ευρώπης και οι ανακατατάξεις στα Βαλκάνια έδωσαν στην Ελλάδα την ευκαιρία να διεκδικήσει έναν σημαντικότερο ρόλο στην περιοχή