Δες και το διαδραστικό βίντεο για την ενεργητική και παθητική σύνταξη © Κωνσταντίνα Σάιτ
Πολλές φορές μπορούμε να πούμε το νόημα μιας πρότασης που δηλώνει ενέργεια με δύο τρόπους, π.χ.
1. α. Ο δικαστής αθώωσε τον κατηγορούμενο. β. Ο κατηγορούμενος αθωώθηκε από τον δικαστή.
2. α. Ο γεωργός όργωσε το χωράφι. β. Το χωράφι οργώθηκε από τον γεωργό.
3. α. Ο ήλιος φωτίζει τη γη. β. Η γη φωτίζεται από τον ήλιο.
4. α. Η απόφαση του δικαστή δικαίωσε τους εργαζόμενους. β. Οι εργαζόμενοι δικαιώθηκαν με την απόφαση του δικαστή.
Στο α’ μέρος των παραπάνω παραδειγμάτων τονίζουμε τον δράστη μιας ενέργειας, χρησιμοποιούμε δηλαδή ενεργητική σύνταξη. Στο β’ μέρος τονίζουμε τον δέκτη της ενέργειας ή την ίδια την ενέργεια, χρησιμοποιούμε δηλαδή παθητική σύνταξη.
Συνεπώς, όταν θέλουμε να τονίσουμε τον δράστη μιας ενέργειας, χρησιμοποιούμε ενεργητική σύνταξη και όταν θέλουμε να τονίσουμε τον δέκτη της ενέργειας ή την ενέργεια, χρησιμοποιούμε παθητική σύνταξη.
Το πότε θα χρησιμοποιήσουμε τη μια ή την άλλη σύνταξη εξαρτάται από εμάς τους ίδιους.
Θα δούμε στη συνέχεια τις διαφορές της ενεργητικής σύνταξης από την παθητική κατά περίπτωση:
Ας δούμε την πιο απλή περίπτωση, έχοντας κατά νου το επόμενο παράδειγμα:
1. α. Ο δικαστής αθώωσε τον κατηγορούμενο. β. Ο κατηγορούμενος αθωώθηκε από τον δικαστή.
Στο α’ παράδειγμα έχουμε ενεργητική σύνταξη. Δηλαδή:
Έχουμε ένα ρήμα (αθώωσε), ένα υποκείμενο (ο δικαστής) και ένα αντικείμενο (τον κατηγορούμενο).
Αυτό που τονίζουμε περισσότερο με την παραπάνω πρόταση είναι το υποκείμενο (ο δικαστής), δηλ. ο δράστης που κάνει μια ενέργεια (αθώωσε) και η ενέργεια αυτή μεταφέρεται στο αντικείμενο (τον κατηγορούμενο).
Ακόμη, διαπιστώνουμε ότι το ρήμα είναι ενεργητικό μεταβατικό.
Στο β’ παράδειγμα έχουμε παθητική σύνταξη. Δηλαδή:
Έχουμε ένα ρήμα (αθωώθηκε) ένα υποκείμενο (ο κατηγορούμενος) που δέχτηκε την ενέργεια από κάποιον (από τον δικαστή) και που ονομάζεται ποιητικό αίτιο.
Ακόμη, διαπιστώνουμε ότι το ρήμα είναι παθητικό.
Αν βάλουμε τις δύο προτάσεις τη μία κάτω από την άλλη:
α. Ο δικαστής αθώωσε τον κατηγορούμενο.
β. Ο κατηγορούμενος αθωώθηκε από τον δικαστή.
διαπιστώνουμε ότι έχουμε τις ίδιες λέξεις και στις δύο προτάσεις, μόνο που είναι τοποθετημένες σε διαφορετική σειρά και σε διαφορετική πτώση.
Το αντικείμενο της ενεργητικής σύνταξης (τον κατηγορούμενο - αιτιατική) έγινε υποκείμενο (ο κατηγορούμενος - ονομαστική) στην παθητική σύνταξη.
Το υποκείμενο της ενεργητικής σύνταξης (ο δικαστής - ονομαστική) έγινε ποιητικό αίτιο (από τον δικαστή – από + αιτιατική) στην παθητική σύνταξη.
Το ρήμα της ενεργητικής σύνταξης βρίσκεται σε ενεργητική διάθεση (αθώωσε) και στην παθητική σύνταξη έγινε ρήμα παθητικής διάθεσης (αθωώθηκε).
Συμπέρασμα: Κατά τη μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική, όταν το ρήμα είναι μονόπτωτο, το υποκείμενο μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο και το αντικείμενο μετατρέπεται σε υποκείμενο της παθητικής.
Ας δούμε τις αλλαγές σε πίνακα:
| ενεργητική | Ο δικαστής (υποκείμενο) | αθώωσε (ρήμα) | τον κατηγορούμενο (αντικείμενο) |
| παθητική | Ο κατηγορούμενος (υποκείμενο) | αθωώθηκε (ρήμα) | από τον δικαστή (ποιητικό αίτιο) |
Ας κάνουμε μια γρήγορη επανάληψη:
Με την ενεργητική σύνταξη τονίζουμε τον δράστη μιας ενέργειας. Το ρήμα βρίσκεται στην ενεργητική διάθεση. Η πρόταση αποτελείται από υποκείμενο, ρήμα, αντικείμενο.
Με την παθητική σύνταξη τονίζουμε τον δέκτη της ενέργειας ή την ενέργεια. Το ρήμα βρίσκεται στην παθητική διάθεση. Η πρόταση αποτελείται από υποκείμενο, ρήμα, ποιητικό αίτιο.
Πολλές φορές έχουμε ρήματα που παίρνουν ως αντικείμενο μία πρόταση. Ας δούμε τις αλλαγές μελετώντας τα παρακάτω παραδείγματα:
1α. Ο διαιτητής αποφάσισε να αναβληθεί ο αγώνας.
1β. Αποφασίστηκε από τον διαιτητή να αναβληθεί ο αγώνας.
2α. Το υπουργείο ανακοίνωσε ότι θα αναβληθούν οι εξετάσεις.
2β. Ανακοινώθηκε από το υπουργείο ότι θα αναβληθούν οι εξετάσεις.
Διαπιστώνουμε στα παραπάνω παραδείγματα ότι το υποκείμενο της ενεργητικής σύνταξης (ο διαιτητής, το υπουργείο) έγινε ποιητικό αίτιο στην παθητική (από τον διαιτητή, από το υπουργείο) και το αντικείμενο της ενεργητικής (η δευτερεύουσα πρόταση) έγινε υποκείμενο στην παθητική (χωρίς να αλλάξει κάτι άλλο στην ίδια την πρόταση).
Όπως είπαμε και πιο πάνω με την παθητική σύνταξη τονίζεται ο δέκτης μιας ενέργειας ή η ίδια η ενέργεια. Γι’ αυτό στα παραδείγματα το ρήμα μπήκε πρώτο (αποφασίστηκε, ανακοινώθηκε).
Συμπέρασμα: Κατά τη μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική, όταν το ρήμα είναι μονόπτωτο και το αντικείμενο είναι πρόταση, το υποκείμενο μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο και το αντικείμενο (πρόταση) μετατρέπεται σε υποκείμενο της παθητικής.
Ας δούμε τις αλλαγές σε πίνακα:
| ενεργητική | Ο διαιτητής (υποκείμενο) | αποφάσισε (ρήμα ενεργητικής δ.) | να αναβληθεί ο αγώνας (αντικείμενο – πρόταση |
| παθητική | Αποφασίστηκε (ρήμα παθητικής δ.) | από τον διαιτητή (ποιητικό αίτιο) | να αναβληθεί ο αγώνας (υποκείμενο – πρόταση) |
Υπάρχουν ρήματα που στην ενεργητική σύνταξη είναι δίπτωτα, δηλαδή παίρνουν δύο αντικείμενα σε αιτιατική, ένα άμεσο και ένα έμμεσο. Πώς θα γίνουν στην παθητική διάθεση; Τι αλλαγές θα έχουμε; Ας δούμε το παράδειγμα:
1α. Ο διευθυντής έδωσε τον έπαινο στον Γιώργο.
1β. Ο έπαινος δόθηκε από τον διευθυντή στον Γιώργο.
Στο 1α παράδειγμα με την ενεργητική σύνταξη έχουμε ένα ρήμα (έδωσε), ένα υποκείμενο (ο διευθυντής) και δύο αντικείμενα σε αιτιατική, ένα άμεσο = τον έπαινο και ένα έμμεσο = στον Γιώργο.
Διαπιστώνουμε ότι στο 1β παράδειγμα με την παθητική σύνταξη έγιναν οι εξής αλλαγές:
Το υποκείμενο της ενεργητικής διάθεσης (ο διευθυντής) έγινε ποιητικό αίτιο στην παθητική διάθεση (από τον διευθυντή).
Το άμεσο αντικείμενο της ενεργητικής διάθεσης (τον έπαινο) έγινε υποκείμενο στην παθητική διάθεση (ο έπαινος).
Το έμμεσο αντικείμενο της ενεργητικής διάθεσης (στον Γιώργο) στην παθητική διάθεση παραμένει ως αντικείμενο (στον Γιώργο).
Το ρήμα άλλαξε διάθεση από ενεργητική σε παθητική.
Ας δούμε όμως άλλο ένα παράδειγμα:
2α. Ο Νίκος διδάσκει χορό στους φοιτητές.
2β1. Ο χορός διδάσκεται στους φοιτητές από τον Νίκο.
2β2. Οι φοιτητές διδάσκονται χορό από τον Νίκο.
Στο 2α παράδειγμα με την ενεργητική σύνταξη έχουμε ένα ρήμα (διδάσκει), ένα υποκείμενο (ο Νίκος) και δύο αντικείμενα σε αιτιατική, ένα άμεσο = χορό και ένα έμμεσο = στους φοιτητές.
Διαπιστώνουμε ότι στο 2β1 παράδειγμα έγιναν οι εξής αλλαγές:
Το υποκείμενο της ενεργητικής διάθεσης (ο Νίκος) έγινε ποιητικό αίτιο στην παθητική διάθεση (από τον Νίκο).
Το άμεσο αντικείμενο της ενεργητικής διάθεσης (χορό) έγινε υποκείμενο στην παθητική διάθεση (ο χορός).
Το έμμεσο αντικείμενο της ενεργητικής διάθεσης (στους φοιτητές) στην παθητική διάθεση παραμένει ως αντικείμενο (στους φοιτητές).
Διαπιστώνουμε επίσης ότι στο 2β2 παράδειγμα έγιναν οι εξής αλλαγές:
Το υποκείμενο της ενεργητικής διάθεσης (ο Νίκος) έγινε ποιητικό αίτιο στην παθητική διάθεση (από τον Νίκο).
Το έμμεσο αντικείμενο της ενεργητικής διάθεσης (στους φοιτητές) έγινε υποκείμενο στην παθητική διάθεση (οι φοιτητές).
Το άμεσο αντικείμενο της ενεργητικής διάθεσης (χορό) στην παθητική διάθεση παραμένει ως αντικείμενο (χορό).
Συμπέρασμα: Κατά τη μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική, όταν το ρήμα είναι δίπτωτο, το υποκείμενο μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο, το άμεσο αντικείμενο μετατρέπεται σε υποκείμενο της παθητικής και το έμμεσο αντικείμενο παραμένει αντικείμενο. Αυτή είναι και η πιο συνηθισμένη περίπτωση.
ΠΡΟΣΟΧΗ: Μπορεί καμιά φορά και το έμμεσο αντικείμενο της ενεργητικής να μετατραπεί σε υποκείμενο της παθητικής και το άμεσο να παραμείνει ως αντικείμενο.
Ας δούμε τις αλλαγές σε πίνακα:
| ενεργητική | Ο διευθυντής (υποκείμενο) | έδωσε (ρήμα) | τον έπαινο (αντικείμενο άμεσο) | στον Γιώργο (αντικείμενο έμμεσο) |
| παθητική | Ο έπαινος (υποκείμενο) | δόθηκε (ρήμα) | από τον διευθυντή (ποιητικό αίτιο) | στον Γιώργο (αντικείμενο) |
| ενεργητική | Ο Νίκος (υποκείμενο) | διδάσκει (ρήμα) | χορό (αντικείμενο άμεσο) | στους φοιτητές (αντικείμενο έμμεσο) |
| παθητική | Ο χορός (υποκείμενο) | διδάσκεται (ρήμα) | από τον Νίκο (ποιητικό αίτιο) | στους φοιτητές (αντικείμενο) |
| αλλά και | ||||
| παθητική | Οι φοιτητές (υποκείμενο) | διδάσκονται (ρήμα) | από τον Νίκο (ποιητικό αίτιο) | χορό (αντικείμενο) |
1α. Οι γείτονες εμπόδισαν τον κλέφτη να μπει στο σπίτι.
1β. Ο κλέφτης εμποδίστηκε από τους γείτονες να μπει στο σπίτι.
2α. Ο διευθυντής ανακοίνωσε στους μαθητές ότι αύριο θα πάνε εκδρομή.
2β. Ανακοινώθηκε στους μαθητές από τον διευθυντή ότι αύριο θα πάνε εκδρομή.
Στα παραπάνω παραδείγματα διαπιστώνουμε ότι το υποκείμενο της ενεργητικής σύνταξης (οι γείτονες, ο διευθυντής) έγινε ποιητικό αίτιο στην παθητική (από τους γείτονες, από τον διευθυντή).
Στο 1α παράδειγμα η δευτερεύουσα πρόταση χρησιμοποιείται ως έμμεσο αντικείμενο στην ενεργητική και στην παθητική παραμένει αντικείμενο, ενώ το άμεσο αντικείμενο της ενεργητικής (τον κλέφτη) έγινε υποκείμενο στην παθητική (ο κλέφτης).
Στο 2α παράδειγμα η δευτερεύουσα πρόταση χρησιμοποιείται ως άμεσο αντικείμενο στην ενεργητική και στην παθητική μετατρέπεται σε υποκείμενο, ενώ το έμμεσο αντικείμενο παραμένει ως αντικείμενο.
Όπως είπαμε και πιο πάνω με την παθητική σύνταξη τονίζεται ο δέκτης μιας ενέργειας ή η ίδια η ενέργεια. Γι’ αυτό στο πρώτο παράδειγμα μπήκε πρώτο ο δέκτης της ενέργειας (κλέφτης) ενώ στο δεύτερο παράδειγμα μπήκε πρώτο το ρήμα (ανακοινώθηκε).
Συμπέρασμα: Όταν ένα ρήμα δίπτωτο στην ενεργητική σύνταξη έχει ένα άμεσο αντικείμενο σε αιτιατική και ένα έμμεσο αντικείμενο σε πρόταση, τότε το άμεσο αντικείμενο μετατρέπεται στην παθητική σε υποκείμενο και η πρόταση σε αντικείμενο. Όμως, όταν η δευτερεύουσα πρόταση χρησιμοποιείται ως άμεσο αντικείμενο, τότε στην παθητική μετατρέπεται ως υποκείμενο.
Ας δούμε τις αλλαγές σε πίνακα:
| ενεργητική | Οι γείτονες (υποκείμενο) | εμπόδισαν (ρήμα) | τον κλέφτη (αντικείμενο άμεσο) | να μπει στο σπίτι (αντικείμενο έμμεσο) |
| παθητική | Ο κλέφτης (υποκείμενο) | εμποδίστηκε (ρήμα) | από τους γείτονες (ποιητικό αίτιο) | να μπει στο σπίτι (αντικείμενο) |
| ενεργητική | Ο διευθυντής (υποκείμενο) | ανακοίνωσε (ρήμα) | στους μαθητές (αντικείμενο έμμεσο) | ότι αύριο θα πάνε εκδρομή (αντικείμενο άμεσο) |
| παθητική | Ανακοινώθηκε (υποκείμενο) | στους μαθητές (αντικείμενο) | από τον διευθυντή (ποιητικό αίτιο) | ότι αύριο θα πάνε εκδρομή (υποκείμενο) |
Ας δούμε τώρα κι ένα παράδειγμα με δίπτωτο ρήμα με δύο αιτιατικές από τις οποίες η μία χρησιμοποιείται ως αντικείμενο και η άλλη ως κατηγορούμενο του αντικειμένου.
1α. Οι γονείς εκλέγουν τον κ. Νικολάου ως πρόεδρο.
β. Ο κ. Νικολάου εκλέγεται από τους γονείς ως πρόεδρος.
Στο 1α παράδειγμα έχουμε ένα ρήμα (εκλέγουν), ένα υποκείμενο (οι γονείς) ένα αντικείμενο (τον κ. Νικολάου) και ένα κατηγορούμενο του αντικειμένου (ως πρόεδρο)
Διαπιστώνουμε ότι στο 1β παράδειγμα έγιναν οι εξής αλλαγές:
Το υποκείμενο της ενεργητικής διάθεσης (οι γονείς) έγινε ποιητικό αίτιο στην παθητική διάθεση (από τους γονείς).
Το αντικείμενο της ενεργητικής διάθεσης (τον κ. Νικολάου) έγινε υποκείμενο στην παθητική διάθεση (ο κ. Νικολάου).
Το κατηγορούμενο της ενεργητικής διάθεσης (ως πρόεδρο) παραμένει ως κατηγορούμενο, είναι όμως κατηγορούμενο του υποκειμένου (ως πρόεδρος).
Συμπέρασμα: Όταν το ρήμα είναι δίπτωτο και έχει μια αιτιατική ως αντικείμενο και μια ακόμη αιτιατική που είναι κατηγορούμενο του αντικειμένου, τότε κατά τη μετατροπή στην παθητική η μια αιτιατική θα μετατραπεί σε υποκείμενο και το κατηγορούμενο του αντικειμένου θα μετατραπεί σε κατηγορούμενο του υποκειμένου και η πτώση από αιτιατική θα γίνει ονομαστική.
Ας δούμε τις αλλαγές σε πίνακα:
| ενεργητική | Οι γονείς (υποκείμενο) | εκλέγουν (ρήμα) | τον κ. Νικολάου (αντικείμενο) | πρόεδρο (κατηγορούμενο του αντικειμένου) |
| παθητική | Ο κ. Νικολάου (υποκείμενο) | εκλέγεται (ρήμα) | από τους γονείς (ποιητικό αίτιο) | πρόεδρος (κατηγορούμενο του υποκειμένου) |
Υπάρχουν και κάποια ρήματα που τα ονομάζουμε αποθετικά. Αυτά τα ρήματα έχουν μόνο παθητική φωνή, π.χ.
αντιλαμβάνομαι, εκμεταλλεύομαι, σέβομαι κλπ. (Δε λέμε αντιλαμβάνω, εκμεταλλεύω, σέβω!)
Για να σχηματίσουμε με τα ρήματα αυτά παθητική σύνταξη χρησιμοποιούμε τα ρήματα: είμαι, γίνομαι και το ρηματικό επίθετο σε –τος που παράγεται από το αποθετικό ρήμα μαζί με τις προθέσεις από ή σε. Π.χ.
1α. Κανείς δεν αντιλήφθηκε τον σεισμό.
β. Ο σεισμός δεν έγινε αντιληπτός από κανέναν.
Με το ρήμα γίνομαι και το ρηματικό επίθετο σε –τος που παράγεται από το αποθετικό ρήμα (αντιληπτός) και την πρόθεση από.
2α. Όλοι σέβονται τους νόμους.
2β. Οι νόμοι είναι σεβαστοί σε όλους.
Με το ρήμα είμαι και το ρηματικό επίθετο σε –τος που παράγεται από το αποθετικό ρήμα (σεβαστός) και την πρόθεση σε.
Ας δούμε τις αλλαγές σε πίνακα:
| ενεργητική | Κανείς (υποκείμενο) | δεν αντιλήφθηκε (ρήμα) | τον σεισμό (αντικείμενο) |
| παθητική | Ο σεισμός (υποκείμενο) | δεν έγινε αντιληπτός (ρήμα) | από (σε) κανένα (ποιητικό αίτιο) |
Στην παθητική σύνταξη, δηλαδή στη σύνταξη που τονίζουμε κυρίως τον δέκτη της ενέργειας, για να δείξουμε ποιος κάνει την ενέργεια χρησιμοποιούμε το ποιητικό αίτιο.
Το ποιητικό αίτιο δείχνει το πρόσωπο ή το πράγμα από το οποίο προέρχεται αυτό που παθαίνει το υποκείμενο ενός παθητικού ρήματος.
Μπορεί να έχει τις εξής μορφές:
1. από + αιτιατική, π.χ.
Το σπίτι χτίστηκε από τον οικοδόμο. (Ο οικοδόμος χτίζει το σπίτι.)
2. Μπορεί όμως να έχει και τη μορφή: με + αιτιατική, π.χ.
Οι εργαζόμενοι δικαιώθηκαν με την απόφαση του δικαστή. (Η απόφαση του δικαστή δικαίωσε τους εργαζόμενους.)
3. Επίσης μπορεί να έχει τη μορφή: ρηματικό επίθετο σε -τος + σε, ή ρηματικό επίθετο σε -τος + από, π.χ.
Ο δάσκαλος είναι αγαπητός σε όλους. (Όλοι αγαπούν τον δάσκαλο.)
Ο δάσκαλος είναι αγαπητός από όλους. (Όλοι αγαπούν τον δάσκαλο.)
4. Στις παθητικές μετοχές που λήγουν σε -μένος μπορεί να εκφέρεται με: με + αιτιατική
Χώμα δροσισμένο με τη βροχή (Η βροχή δρόσισε το χώμα.)
Το ποιητικό αίτιο πολλές φορές μπορεί να παραλείπεται είτε γιατί εύκολα εννοείται (παραδ. α, β, γ) είτε γιατί θέλουμε να το κρύψουμε σκόπιμα (παραδ. δ, ε, στ.).
Παράλειψη του ποιητικού αιτίου συναντάμε στους τίτλους των ειδήσεων στις εφημερίδες ή στο διαδίκτυο (παραδ. ζ, η, θ, ι)
Ας δούμε μερικά παραδείγματα έχοντας το ποιητικό αίτιο που παραλείπεται μέσα σε παρένθεση και σημειώνοντας δίπλα την ενεργητική σύνταξη
α. Το σπίτι χτίστηκε (από τον οικοδόμο). → Ο οικοδόμος έκτισε το σπίτι.
β. Ο κατηγορούμενος καταδικάστηκε σε θάνατο (από το δικαστήριο). → Το δικαστήριο καταδίκασε τον κατηγορούμενο σε θάνατο.
γ. Το νερό ζεστάθηκε. (από τον θερμοσίφωνα). → Ο θερμοσίφωνας ζέστανε το νερό.
δ. Η χώρα οδηγήθηκε σε εκλογές. (από τον πρωθυπουργό). Ο πρωθυπουργός οδήγησε τη χώρα σε εκλογές.
ε. Το δάσος κάηκε. (από τον εμπρηστή) → Ο εμπρηστής έκαψε το δάσος.
στ. Γκρεμίστηκαν όλα τα σπίτια. (από τον σεισμό) → Ο σεισμός γκρέμισε όλα τα σπίτια.
ζ. Συνελήφθη ο επιχειρηματίας κ. Νικολάου. (από την αστυνομία) → Η αστυνομία συνέλαβε τον κ. Νικολάου.
η. Κατατέθηκε το νομοσχέδιο για την εκπαίδευση. (από την κυβέρνηση) → Η κυβέρνηση κατέθεσε το νομοσχέδιο για την εκπαίδευση.
θ. Ανακαλύφθηκε φάρμακο για τον καρκίνο. (από τους επιστήμονες) → Οι επιστήμονες ανακάλυψαν το φάρμακο για τον καρκίνο.
ι. Κατεδαφίστηκαν τα απομεινάρια της επικίνδυνης πολυκατοικίας. (από τις υπηρεσίες του Δήμου) → Οι υπηρεσίες του Δήμου κατεδάφισαν τα απομεινάρια της επικίνδυνης πολυκατοικίας.
Όλες οι διαφορές της ενεργητικής σύνταξης από την παθητική φαίνονται στον παρακάτω πίνακα:
| ενεργητική | υποκείμενο | ρήμα εν.δ. | αντικείμενο άμεσο | αντικείμενο έμμεσο | κατηγορούμενο αντικειμένου |
| παθητική | ποιητικό αίτιο | ρήμα παθ. δ. | υποκείμενο | αντικείμενο | κατηγορούμενο υποκειμένου |
Τι πρέπει να κάνουμε για να μετατρέψουμε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική ή την παθητική σε ενεργητική;
Πρώτα απ’ όλα θα πρέπει να διαπιστώσουμε σε ποια διάθεση βρίσκεται το ρήμα της πρότασης, δηλαδή αν βρίσκεται σε ενεργητική ή σε παθητική, π.χ.
α. Με έκαψε ο ήλιος.
β. Κάηκα από τον ήλιο.
Στο α’ παράδειγμα το ρήμα έκαψε βρίσκεται σε ενεργητική διάθεση και συνοδεύεται από το αντικείμενο (με). Άρα έχουμε ενεργητική σύνταξη.
Στο β’ παράδειγμα το ρήμα κάηκα βρίσκεται σε παθητική διάθεση και συνοδεύεται από ποιητικό αίτιο (από τον ήλιο). Άρα έχουμε παθητική σύνταξη.
ΠΡΟΣΟΧΗ: Σε μια πρόταση το προθετικό σύνολο από + αιτιατική δεν είναι πάντα ποιητικό αίτιο. Π.χ.
Από το πρωί σε περίμενα στην παραλία. = Εμπρόθετος προσδιορισμός του χρόνου
Τα έπαθα όλα αυτά από τη βλακεία μου. = Εμπρόθετος προσδιορισμός της αιτίας
α. Ο πιο εύκολος τρόπος είναι να ξεκινήσουμε από το ρήμα. Το ρήμα της ενεργητικής σύνταξης που βρίσκεται σε ενεργητική διάθεση, θα γίνει στην παθητική σύνταξη ρήμα παθητικής διάθεσης. Π.χ.
Ο ήλιος ζεσταίνει τη γη.
… ζεσταίνεται …
β. Το αντικείμενο της ενεργητικής σύνταξης, που βρίσκεται στην αιτιατική, στην παθητική γίνεται υποκείμενο και μπαίνει σε ονομαστική. Π.χ.
Ο ήλιος ζεσταίνει τη γη.
Η γη ζεσταίνεται …
γ. Tο υποκείμενο της ενεργητικής σύνταξης που βρίσκεται στην ονομαστική, στην παθητική γίνεται ποιητικό αίτιο και ως συνήθως εκφέρεται με την πρόθεση από + αιτιατική και συνήθως βρίσκεται στο τέλος της πρότασης. Π.χ.
Ο ήλιος ζεσταίνει τη γη.
Η γη ζεσταίνεται από τον ήλιο.
Με λίγα λόγια:
α. το ρήμα ενεργητικής διάθεσης μετατρέπεται σε ρήμα παθητικής διάθεσης.
β. το αντικείμενο μετατρέπεται σε υποκείμενο.
γ. το υποκείμενο μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο.
(υποκείμενο - ρήμα ενεργητική διάθεσης - αντικείμενο)
(υποκείμενο - ρήμα παθητικής διάθεσης- ποιητικό αίτιο)
α. Όταν στην ενεργητική σύνταξη η πρόταση έχει ως αντικείμενο μια πρόταση, θα ξεκινήσουμε πάλι από το ρήμα που θα το μετατρέψουμε σε ρήμα παθητικής διάθεσης.
Ο διαιτητής αποφάσισε να αναβληθεί ο αγώνας.
Αποφασίστηκε …
β. Το αντικείμενο της ενεργητικής σύνταξης, δηλαδή η πρόταση, θα γίνει υποκείμενο της παθητικής. Π.χ.
... αποφάσισε να αναβληθεί ο αγώνας
Αποφασίστηκε να αναβληθεί ο αγώνας
γ. Το υποκείμενο της ενεργητικής σύνταξης θα γίνει ποιητικό αίτιο στην παθητική σύνταξη. Π.χ.
Ο διαιτητής αποφάσισε να αναβληθεί ο αγώνας.
Αποφασίστηκε να αναβληθεί ο αγώνας από τον διαιτητή.
Αν θέλουμε μπορούμε να τα βάλουμε σε διαφορετική σειρά, για να ακούγονται καλύτερα, δηλαδή:
Αποφασίστηκε από τον διαιτητή να αναβληθεί ο αγώνας.
Με λίγα λόγια:
α. το ρήμα ενεργητικής διάθεσης μετατρέπεται σε ρήμα παθητικής διάθεσης.
β. το αντικείμενο, δηλαδή η πρόταση παραμένει ίδια αλλά τώρα μετατρέπεται σε υποκείμενο.
γ. το υποκείμενο μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο.
(υποκείμενο - ρήμα ενεργητική διάθεσης - πρόταση - αντικείμενο)
(πρόταση υποκείμενο - ρήμα παθητικής διάθεσης- ποιητικό αίτιο)
α. Ο πιο εύκολος τρόπος είναι να ξεκινήσουμε από το ρήμα. Το ρήμα της ενεργητικής σύνταξης που βρίσκεται σε ενεργητική διάθεση, θα γίνει στην παθητική σύνταξη ρήμα παθητικής διάθεσης. Π.χ.
Ο διευθυντής έδωσε τον έπαινο στον Γιώργο.
… δόθηκε ...
β. Το άμεσο αντικείμενο της ενεργητικής σύνταξης στην παθητική γίνεται υποκείμενο και μπαίνει σε ονομαστική. Π.χ.
Ο διευθυντής έδωσε τον έπαινο στον Γιώργο.
Ο έπαινος δόθηκε ...
γ. Το έμμεσο αντικείμενο της ενεργητικής παραμένει ως αντικείμενο. Π.χ.
Ο διευθυντής έδωσε τον έπαινο στον Γιώργο.
Ο έπαινος δόθηκε στον Γιώργο ...
δ. Το υποκείμενο της ενεργητικής σύνταξης που βρίσκεται στην ονομαστική, στην παθητική γίνεται ποιητικό αίτιο και ως συνήθως εκφέρεται με την πρόθεση από + αιτιατική και συνήθως βρίσκεται στο τέλος της πρότασης. Π.χ.
Ο διευθυντής έδωσε τον έπαινο στον Γιώργο.
Ο έπαινος δόθηκε στον Γιώργο από τον διευθυντή.
Με λίγα λόγια:
α. το ρήμα ενεργητικής διάθεσης μετατρέπεται σε ρήμα παθητικής διάθεσης.
β. το άμεσο αντικείμενο μετατρέπεται σε υποκείμενο.
γ. το έμμεσο αντικείμενο παραμένει ως αντικείμενο.
δ. το υποκείμενο μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο.
(υποκείμενο - ρήμα ενεργητική διάθεσης - άμεσο αντικείμενο έμμεσο αντικείμενο)
(υποκείμενο - ρήμα παθητικής διάθεσης- ποιητικό αίτιο έμμεσο αντικείμενο)
α. Ο πιο εύκολος τρόπος είναι να ξεκινήσουμε από το ρήμα. Το ρήμα της ενεργητικής σύνταξης που βρίσκεται σε ενεργητική διάθεση, θα γίνει στην παθητική σύνταξη ρήμα παθητικής διάθεσης. Π.χ.
Οι γείτονες εμπόδισαν τον κλέφτη να μπει στο σπίτι.
… εμποδίστηκε …
β. Το άμεσο αντικείμενο της ενεργητικής σύνταξης στην παθητική γίνεται υποκείμενο και μπαίνει σε ονομαστική. Π.χ.
α. Οι γείτονες εμπόδισαν τον κλέφτη να μπει στο σπίτι.
β. Ο κλέφτης εμποδίστηκε …
γ. Το έμμεσο αντικείμενο της ενεργητικής, δηλαδή η πρόταση, παραμένει ως αντικείμενο. Π.χ.
α. Οι γείτονες εμπόδισαν τον κλέφτη να μπει στο σπίτι.
β. Ο κλέφτης εμποδίστηκε … να μπει στο σπίτι.
δ. Το υποκείμενο της ενεργητικής σύνταξης που βρίσκεται στην ονομαστική, στην παθητική γίνεται ποιητικό αίτιο και ως συνήθως εκφέρεται με την πρόθεση από + αιτιατική και συνήθως βρίσκεται στο τέλος της πρότασης. Π.χ.
α. Οι γείτονες εμπόδισαν τον κλέφτη να μπει στο σπίτι.
β. Ο κλέφτης εμποδίστηκε από τους γείτονες να μπει στο σπίτι.
Με λίγα λόγια:
α. το ρήμα ενεργητικής διάθεσης μετατρέπεται σε ρήμα παθητικής διάθεσης.
β. το άμεσο αντικείμενο μετατρέπεται σε υποκείμενο.
γ. το έμμεσο αντικείμενο παραμένει ως αντικείμενο.
δ. το υποκείμενο μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο.
(υποκείμενο - ρήμα ενεργητική διάθεσης - άμεσο αντικείμενο έμμεσο αντικείμενο - πρόταση)
(υποκείμενο - ρήμα παθητικής διάθεσης- ποιητικό αίτιο έμμεσο αντικείμενο - πρόταση)
α. Οι γείτονες εμπόδισαν τον κλέφτη να μπει στο σπίτι. Μπορούμε να εκφράσουμε την πρόταση ανάλογα με το τι θέλουμε να τονίσουμε:
β1. Ο κλέφτης εμποδίστηκε από τους γείτονες να μπει στο σπίτι. (τονίζουμε τον δέκτη, γι' αυτό και βάζουμε πρώτο στη σειρά το υποκείμενο)
β2. Εμποδίστηκε από τους γείτονες να μπει στο σπίτι ο κλέφτης. (τονίζουμε τη δράση, γι' αυτό και βάζουμε πρώτο στη σειρά το ρήμα)
α. Ο πιο εύκολος τρόπος είναι να ξεκινήσουμε από το ρήμα. Το ρήμα της ενεργητικής σύνταξης που βρίσκεται σε ενεργητική διάθεση, θα γίνει στην παθητική σύνταξη ρήμα παθητικής διάθεσης. Π.χ.
Οι γονείς εκλέγουν τον κ. Νικολάου ως πρόεδρο.
... εκλέγεται ...
β. Το αντικείμενο της ενεργητικής σύνταξης που βρίσκεται στην αιτιατική, στην παθητική γίνεται υποκείμενο και μπαίνει σε ονομαστική. Π.χ.
Οι γονείς εκλέγουν τον κ. Νικολάου ως πρόεδρο.
Ο κ. Νικολάου εκλέγεται ...
γ. Το κατηγορούμενο του αντικειμένου της ενεργητικής που βρίσκεται στην αιτιατική, γίνεται κατηγορούμενο του υποκειμένου στην ονομαστική. Π.χ.
Οι γονείς εκλέγουν τον κ. Νικολάου ως πρόεδρο.
Ο κ. Νικολάου εκλέγεται ως πρόεδρος ...
δ. Το υποκείμενο της ενεργητικής σύνταξης που βρίσκεται στην ονομαστική, στην παθητική γίνεται ποιητικό αίτιο και ως συνήθως εκφέρεται με την πρόθεση από + αιτιατική και συνήθως βρίσκεται στο τέλος της πρότασης. Π.χ.
α. Οι γονείς εκλέγουν τον κ. Νικολάου ως πρόεδρο.
β. Ο κ. Νικολάου εκλέγεται πρόεδρος από τους γονείς.
Με λίγα λόγια:
α. το ρήμα ενεργητικής διάθεσης μετατρέπεται σε ρήμα παθητικής διάθεσης.
β. το αντικείμενο μετατρέπεται σε υποκείμενο.
γ. το κατηγορούμενο του αντικειμένου μετατρέπεται σε κατηγορούμενο του υποκειμένου.
δ. το υποκείμενο μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο.
(υποκείμενο - ρήμα ενεργητικής διάθεσης - αντικείμενο - κατηγορούμενο του αντικειμένου)
(υποκείμενο - ρήμα παθητικής διάθεσης- ποιητικό αίτιο - κατηγορούμενο του υποκειμένου)
α. Ο πιο εύκολος τρόπος είναι να ξεκινήσουμε από το ρήμα. Το ρήμα της ενεργητικής σύνταξης που είναι αποθετικό, στην παθητική σύνταξη θα γίνει ρηματικό επίθετο σε -τος και θα χρησιμοποιήσουμε το ρήμα είμαι ή γίνομαι. Π.χ.
Κανένας δεν αντιλήφθηκε τον σεισμό.
… δεν έγινε αντιληπτός ...
β. Το αντικείμενο της ενεργητικής σύνταξης που βρίσκεται στην αιτιατική, στην παθητική γίνεται υποκείμενο και μπαίνει σε ονομαστική. Π.χ.
α. Κανένας δεν αντιλήφθηκε τον σεισμό.
β. Ο σεισμός δεν έγινε αντιληπτός ...
γ. Το υποκείμενο της ενεργητικής σύνταξης που βρίσκεται στην ονομαστική, στην παθητική γίνεται ποιητικό αίτιο και ως συνήθως εκφέρεται με την πρόθεση από + αιτιατική και συνήθως βρίσκεται στο τέλος της πρότασης. Π.χ.
α. Κανένας δεν αντιλήφθηκε τον σεισμό.
β. Ο σεισμός δεν έγινε αντιληπτός από κανέναν.
Με λίγα λόγια:
α. το αποθετικό ρήμα ενεργητικής διάθεσης μετατρέπεται σε ρηματικό επίθετο σε -τος.
β. το αντικείμενο μετατρέπεται σε υποκείμενο.
γ. το υποκείμενο μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο.
(υποκείμενο - αποθετικό ρήμα - αντικείμενο)
(υποκείμενο - ρηματικό επίθετο σε -τος- ποιητικό αίτιο)
Όταν έχουμε παθητική σύνταξη, θα πρέπει να κάνουμε ανάλυση της πρότασης για να δούμε τα συστατικά της, δηλαδή ποιο είναι το υποκείμενο, ποιο είναι το ποιητικό αίτιο, αν έχει αντικείμενο ή κατηγορούμενο.
α. Θα ξεκινήσουμε από το ρήμα που θα το μετατρέψουμε σε ρήμα ενεργητικό μεταβατικό. Π.χ.
Ο κατηγορούμενος αθωώθηκε από τον δικαστή.
… αθώωσε…
β. Το ποιητικό αίτιο θα το μετατρέψουμε σε υποκείμενο της ενεργητικής και θα το βάλουμε σε ονομαστική. Π.χ.
Ο κατηγορούμενος αθωώθηκε από τον δικαστή.
Ο δικαστής αθώωσε…
γ. Το υποκείμενο θα το μετατρέψουμε σε αντικείμενο και θα το βάλουμε σε αιτιατική. Π.χ.
Ο κατηγορούμενος αθωώθηκε από τον δικαστή.
Ο δικαστής αθώωσε τον κατηγορούμενο.
δ. Αν η πρόταση στην παθητική σύνταξη έχει αντικείμενο, στην ενεργητική θα παραμείνει ως αντικείμενο.
Ο έπαινος δόθηκε στον Γιώργο από τον διευθυντή.
Ο διευθυντής έδωσε τον έπαινο στον Γιώργο.
ε. Αν η πρόταση στην παθητική σύνταξη έχει κατηγορούμενο του υποκειμένου, στην ενεργητική θα μετατραπεί σε κατηγορούμενο του αντικειμένου και θα το βάλουμε σε αιτιατική.
Ο κ. Νικολάου εκλέγεται ως πρόεδρος από τους γονείς.
Οι γονείς εκλέγουν τον κ. Νικολάου ως πρόεδρο.
στ. Αν η πρόταση στην παθητική σύνταξη έχει ως αντικείμενο δευτερεύουσα πρόταση, στην ενεργητική η δευτερεύουσα θα παραμείνει ως αντικείμενο. Π.χ.
β. Αποφασίστηκε από τον διαιτητή να αναβληθεί ο αγώνας.
α. Ο διαιτητής αποφάσισε να αναβληθεί ο αγώνας.
ζ. Αν η πρόταση στην παθητική σύνταξη έχει ρηματικό επίθετο, στην ενεργητική θα το μετατρέψουμε σε ενεργητικό μεταβατικό ρήμα. Π.χ.
Ο σεισμός δεν έγινε αντιληπτός από κανέναν.
Κανένας δεν αντιλήφθηκε τον σεισμό.
 |
Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας Α', Β' Γ' Γυμνασίου, Σωφρόνης Χατζησαββίδης - Αθανασία Χατζησαββίδου, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση Α, 2011 |
|
|
Νεοελληνική Γραμματική, Μανόλης Τριανταφυλλίδης, ΟΕΣΒ, Αθήνα, 1941 |
|
|
Νεοελληνική Σύνταξις (της κοινής δημοτικής) τ. Α και Β, Αχιλλέας Τζάρτζανος, Αδελφοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, 2002 |
|
|
Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας, David Holton - Peter Mackridge - Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton, Πατάκης, Αθήνα, 1999 |
|
|
Γραμματική της Νέας Ελληνικής, Χρ. Κλαίρης - Γ. Μπαμπινιώτης, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2005 |
|
|
Γραμματική Ε, Στ Δημοτικού, Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton - Μιχ. Γεωργιαφέντης - Γεώργιος Κοτζόγλου - Μαργαρίτα Λουκά, ΟΕΔΒ, Αθήνα |
|
|
Εφαρμοσμένη Γραμματική της Δημοτικής και Συντακτικό, Γιάννη Β. Παπαναστασίου, Αθήνα, 1989 |
|
|
Συντακτικό της Νέας Ελληνικής, ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1996, κα' έκδοση |
|
|
Ποιητικό αίτιο, Γιώργος Ι. Ξυδόπουλος, Αθηνά Προύντζου |