82 83 84 85 E Δ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ


82

Δημήτρης Ψαθάς

«Oι πιτσιρίκοι» είναι αυτοτελές τμήμα από το μεγάλο ομότιτλο σπονδυλωτό αφήγημα του Δημήτρη Ψαθά, το οποίο αναφέρεται στην Εθνική αντίσταση, και ιδιαίτερα στη συμμετοχή των παιδιών σ’ αυτή. Στο απόσπασμα μια παρέα παιδιών κάνει σαμποτάζ σε γερμανικό φορτηγό.

 

Γενάρης του ’42. Σκελετωμένοι οι άνθρωποι γυρίζουνε στους δρόμους. Νομίζεις πως το κρύο, η πείνα και ο φόβος αγωνίζονται ποιο απ’ τα τρία αυτά κακά θα καταφέρει να γονατίσει μια ώρ’ αρχύτερα τον αναιδέστατον αυτό λαό, που σε πείσμα κάθε λογικής εξακολουθεί να ζει και να υπάρχει. Κι όχι μονάχα αυτό, παρά και ν’ αστειεύεται.

O πιτσιρίκος προπάντων έχει κέφι. Γελά. Φλυαρεί. Πειράζει. Κλείνει το μάτι και χαιρετά φασιστικά τους Ιταλούς, ξεροβήχει όταν περνάνε Γερμανοί, κορδώνεται και κάνει την περπατησιά τους. O φόβος τού είναι πράγμα άγνωστο, το αστείο η ζωή του.

…Βραδάκι. Στο Ζάππειο. Ένα τεράστιο γερμανικό φορτηγό είναι σταματημένο κι έχει τα φώτα του αναμμένα. O γερμανός σκοπός έχει οργανώσει την άμυνά του για την περίπτωση επιδρομής των σαλταδόρων. Έχει τα μάτια δεκατέσσερα. Γιατί εκείνοι χυμούν σαν αετοί ακριβώς τη στιγμή που δεν τους περιμένεις και οι ρεζέρβες κάνουν φτερά. Μια αδιάκοπη απειλή είναι το τραγούδι τους:


Να σαλτάρω, να σαλτάρω,
τη ρεζέρβα να του πάρω!

 

Τα ξέρει αυτά ο κάθε Γερμανός που του εμπιστεύθηκαν αυτοκίνητο, γιατί πολλά είδαν και πάθαν όλοι τους από τους σαλταδόρους. Αλλά κι ο κίνδυνος των πιτσιρίκων δεν είναι μικρός. Ένας ακήρυκτος πόλεμος υπάρχει ανάμεσα στα θηρία και τα πεινασμένα αλητάκια της Αθήνας. Η πονηριά είναι το όπλο τους. Όταν δε βάζουν σ’ ενέργεια αυτή και κάνουν τον πόλεμο ανοιχτά, πάνε χαμένα. Oι Γερμανοί δε χωρατεύουν. Στις αρχές που πρωτομπήκαν, παιδιά πετροβόλησαν ένα αυτοκίνητο. Λυσσασμένος φρενάρισε και κατέβηκε ο Γερμανός. Έπιασε ένα. Άδραξε το χέρι του παιδιού, το ’φερε στο γόνατό του και το ’σπασε, όπως σπάζεις ένα ξύλο. Oύρλιαξε το παιδί κι έπεσε λιπόθυμο. Κι ο Γερμανός το παράτησε εκεί, ξανανέβηκε στο αυτοκίνητό του κι έφυγε. Η ανθρωπιά είναι πολυτέλεια περιττή, είπε ο χιτλερισμός, και πήραν σκληρή πείρα ως και τα μωρά.

 


83

 

Να το βάλουν κάτω;

Όχι δα! Είδαν ότι άνισος πόλεμος δίχως πονηριά δε γίνεται. Κι από τότε το μυαλουδάκι της μαρίδας δεν ασχολείται μονάχα πώς θα εξοικονομήσει ένα ξεροκόμματο, αλλά και πώς θα στραβώσει αυτόν το φοβερό Κύκλωπα, που τρέμει όλος ο κόσμος.

Μικρός Ήρως
Εξώφυλλα του περιοδικού
O Mικρός Ήρως

Παίρνει τα μέτρα του ο Πολύφημος. Κοιτά γύρω. Κι ακριβώς για ν’ αποφύγει κανένα αναπάντεχο, έχει ανάψει και τα φώτα του αυτοκινήτου. Κι ακόμα, για να ’ναι σίγουρος εκατό τα εκατό, δε στέκεται σ’ ένα μέρος, παρά φέρνει βόλτες γύρω γύρω το φορτηγό. Αν κοτάς, Oδυσσέα, έλα! Κι έρχεται ο Oδυσσέας. Πατρίδα του είναι το χώμα που πατά ο Κύκλωπας, κι αν ζωντάνεψε αυτός σε τούτα τα χώματα, δεν πέθανε όμως ποτέ το πολυμήχανο πνεύμα του πολύμητι. Μόνο που ο ομηρικός ήρωας τούτη τη φορά είναι ένα παιδάκι δέκα χρόνων. Πεινασμένο. Κουρελίδικο. Εύθυμο ωστόσο και παμπόνηρο. Κρατά ένα τσιγάρο και πλησιάζει στο παλιό φανάρι του αυτοκινήτου. Σταματά ο Γερμανός και το κοιτά. Τι θέλει να κάνει; Σκύβει ο μικρός ν' ανάψει το τσιγάρο του απ' το ηλεκτρικό. Κι ο Κύκλωπας απορεί.

— Τι κάνει;

Καμαράτ, ανάψει σιγαρέτ.

— Ηλεκτρικός;

Για!

Ξεκαρδίζεται ο Κύκλωπας. Τι κουτοί που είναι οι πιτσιρίκοι στην Ελλάδα! Αν είναι δυνατόν ν' ανάψει το τσιγάρο του απ' το ηλεκτρικό φανάρι! Και τον κάνει χάζι.

— Ανάψει.

— Ανάψει, καμαράτ.

Νιχτς ανάψει.

— Για, για. Εγώ σου λέω ανάψει σιγαρέτ. Βάζουμε στοίχημα;

— Στοίκημα;

Δε νιώθει.

— Νιχτς καταλαβαίνει.

— Το λοιπόν, άκου να δεις, μάγκα. Αν εγώ νιξ ανάψει το τσιγάρο απ' το φανάρι, εσύ εμένα καρπαζά. Κλαπ! Αν εγώ ανάψει το τσιγάρο απ' το φανάρι, εγώ εσένα καρπαζά. Κλαπ!

 

 


84

 

Με παραστατικές χειρονομίες εξηγεί ο πιτσιρίκος την πρότασή του στον Κύκλωπα. Κι εκείνος τον κοιτά και διασκεδάζει.

— Ντεν καταλαβαίνει.

— Νιξ;

— Νιξ.

— Είσαι μάπας.

O Γερμανός βγάζει τον αναπτήρα. Τον ανάβει και δίνει φωτιά στον πιτσιρίκο. Αλλά ο πιτσιρίκος του κάνει χωρατά. Φου και σβήνει τον αναπτήρα. Γελά ο Κύκλωπας. Τι παιχνιδιάρηδες που είναι οι πιτσιρίκοι στην Ελλάδα! Ξανανάβει τον αναπτήρα. Τον απλώνει. Πλησιάζει το μούτρο του ο πιτσιρίκος, φέρνει κοντά το τσιγάρο του, κάνει τάχα πως ανάβει, ύστερα απότομα πάλι φου και ξανασβήνει τον αναπτήρα. Ξεκαρδίζεται ο Γερμανός:

— Χο-χο-χο!

Κουτοί και πεισματάρηδες που είναι οι πιτσιρίκοι στην Ελλάδα! Ένας πελώριος Γερμανός νιώθει την απέραντη υπεροχή του απέναντι σ’ αυτό το μικροσκοπικό χαζόπραμα και καθώς το βλέπει να τραβάει πάλι στο φανάρι για ν’ ανάψει, βρίσκει πως έχει δίκιο ο Χίτλερ να βραχνιάζει πως οι Γερμανοί είναι έξυπνος και περιούσιος λαός, που προορίστηκε από τη Θεία Πρόνοια να καβαλήσει όλους τους λαούς που είναι κουτοί. Αλλά το αστείο παρακρατά κι ο μικρός ανάβει επιτέλους απ’ τον αναπτήρα:

Τάκενσεν!

— Εν-τά-ξει!

— Μπράβο, ρε Χιτλερία. Τα ’μαθες το ρωμέικα. Αφίτερζεν.

— Αφίτερζεν.

Κι ο Κύκλωπας με το χαμόγελο στο κρύο του πρόσωπο κοιτά τον πιτσιρίκο που χάνεται μες στο σκοτάδι. Ύστερα ετοιμάζεται πάλι να ξαναρχίσει τις βόλτες του γύρω απ’ το αυτοκίνητο.

Αλλά όταν φτάνει στο πίσω μέρος, γουρλώνει τα μάτια. Κομμάτια ξεβιδωμένα, λάστιχα κατατρυπημένα, κομμάτια που λείπουν, σωστή καταστροφή. Και τότε μόνο καταλαβαίνει:

Αχ ζοοοοο!...

Λυσσά. Γαβγίζει. Τραβά το πιστόλι. Αλλά οι πιτσιρίκοι –γιατί ήταν ολόκληρη παρέα που μοίρασε τη δουλειά του σαμποτάζ– έγιναν άφαντοι.

 

Χ. Σακελλαρίου, Ανθολογία ελληνικού παιδικού διηγήματος, Άγκυρα

 

Αλέξανδρος Αλεξανδράκης, H Πείνα του '41

Αλέξανδρος Αλεξανδράκης, H Πείνα του '41

Παράλληλα Κείμενα
Μ. Γενίτσαρης, «Σαλταδόρος» (Θα σαλτάρω-στίχοι) ,
«Σαλταδόρος» (Θα σαλτάρω), από τήν τηλεοπτική σειρά Το Μινόρε της Αυγής σαλταδόρος
Άλκη Ζέη, «Συσσίτιο» (παράλληλο κείμενο) [πηγή: Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού] Άλκη Ζέη, «Συσσίτιο» (παράλληλο κείμενο) [πηγή: Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού]
Άλκη Ζέη, «Οι Γερμανοί κι οι πρόκες» [Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων Γ΄& Δ΄ Δημοτικού] Άλκη Ζέη, «Οι Γερμανοί κι οι πρόκες» [Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων Γ΄& Δ΄ Δημοτικού]
Το έπος του 1940
Το έπος του '40


Λεξιλόγιο
*κάνει: μιμείται, κοροϊδεύει *σαλταδόροι: οι νέοι που πηδούσαν πάνω στα γερμανικά αυτοκίνητα και άρπαζαν τρόφιμα ή άλλα χρήσιμα αντικείμενα *αν κοτάς: αν τολμάς *πολύμητις: έξυπνος *καμαράτ: συνάδελφος *για: ναι *νίχτς: όχι *Τάνκενσεν: ευχαριστώ *Αφίτερζεν: γεια σου, στο επανιδείν *Αχ ζοοοοο!: ώστε έτσι!

 


85

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

  • 1. Με ποιες μυθικές μορφές παρομοιάζονται τα πρόσωπα του διηγήματος και γιατί;
  • 2. Πώς παρουσιάζονται οι Γερμανοί στο διήγημα; Απαντήστε με αναφορά σε συγκεκριμένα σημεία του κειμένου.
  • 3. «Ένας ακήρυκτος πόλεμος υπάρχει ανάμεσα στα θηρία και τα πεινασμένα αλητάκια της Αθήνας»: Σχολιάστε αυτήν τη φράση. Ποιες νοηματικές αντιθέσεις διακρίνετε;
  • 4. Ένα χαρακτηριστικό του συγγραφέα Δημήτρη Ψαθά είναι το χιούμορ του. Βρείτε χωρία στο κείμενο που να επαληθεύουν αυτή την παρατήρηση.
  • 4. «Ήταν ολόκληρη παρέα που μοίρασε τη δουλειά του σαμποτάζ»: Αφηγηθείτε με δικά σας λόγια πώς φαντάζεστε ότι πραγματοποίησαν οι πιτσιρίκοι το σαμποτάζ.


ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

  • 1. Στο διήγημα υπάρχει ένα δίστιχο από τραγουδάκι της εποχής, το οποίο διασκευάστηκε για να αποδώσει τις προσπάθειες για σαμποτάζ κατά των Γερμανών. Συγκεντρώστε τραγούδια από την εποχή του πολέμου και της Κατοχής, με τα οποία οι Έλληνες σατίριζαν τους Ιταλούς και Γερμανούς κατακτητές ή διακωμωδούσαν τη δική τους πείνα: π.χ. «Βάζει ο Ντούτσε τη στολή του» ή «Πατάω ένα κουμπί και βγαίνει μια χοντρή που λέει στα παιδάκια νιχτς φαΐ!».
    Απόσπασμα από το τραγούδι του Λουκιανού Κηλαηδόνη «Μικρός Ήρως» Απόσπασμα από το τραγούδι του Λουκιανού Κηλαηδόνη «Μικρός Ήρως» (βίντεο) [πηγή: Μικροί χάρτινοι ήρωες - Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]
  • 2. Διασκευάστε το διήγημα σε θεατρικό μονόπρακτο και ανεβάστε το στη γιορτή της 28ης Oκτωβρίου.


Δημήτρης Ψαθάς (1907-1979)


    Δημήτρης Ψαθάς

    Διάβασε για τη ζωή και το έργο του εδώ. Κατέβασε σύντομο βιογραφικό . Δες και παρακάτω στο Υλικό

     

Θεματικά κέντρα
Η αγριότητα των Γερμανών κατακτητών αλλά και η αφέλειά τους.
Το θάρρος και η ευρηματικότητα των μικρών αγωνιστών της ελευθερίας.

Ενδεικτική ερμηνευτική προσέγγιση
Ο Δημήτρης Ψαθάς είναι ο κορυφαίος ευθυμογράφος μας, ο οποίος επί σαράντα χρόνια δημοσίευε στην εφημερίδα Τα Νέα τα χρονογραφήματά του στη στήλη «Εύθυμα και σοβαρά». Ασχολήθηκε με όλα σχεδόν τα είδη της δημοσιογραφίας και της πεζογραφίας: χρονογραφήματα, επιφυλλίδες, ρεπορτάζ, θέατρο, αφηγήματα, χρονικά, σενάρια κ.λπ.

Το διήγημα «Οι πιτσιρίκοι» συγκεντρώνει μερικά από τα βασικά γνωρίσματα του χρονογράφου και ευθυμογράφου Δημ. Ψαθά, όπως είναι η ρεαλιστική απεικόνιση της κοινωνικής και ιστορικής πραγματικότητας, η γοργότητα της αφήγησης και ο χιουμοριστικός τόνος στην απόδοση δύσκολων καταστάσεων.

Καλό είναι στην αρχή να επισημανθούν τα ιστορικά και κοινωνικά συμφραζόμενα του διηγήματος, που είναι ο δύσκολος χειμώνας στην Αθήνα του 1942, όταν, παρά το κρύο και την πείνα, ο λαός συνέχιζε την αντίστασή του κατά των κατακτητών. Το περιεχόμενο αναφέρεται ειδικά στη δράση των παιδιών που ένωσαν και τις δικές τους δυνάμεις στην υπόθεση της ελευθερίας, προκαλώντας, όπως μπορούσαν, φθορές στην πολεμική μηχανή των κατακτητών.

Στον «ακήρυκτο πόλεμο», δηλαδή τον ανεπίσημο, τον έξω από τις γνωστές πολεμικές τακτικές, οι πιτσιρίκοι έχουν ως όπλο τους την πονηριά και τη λαχτάρα για λευτεριά. Ο Γερμανός στρατιώτης του διηγήματος μπορεί να διαθέτει υπεροπλία, αλλά σαν τον ομηρικό Πολύφημο έχει μυαλό αφελούς παιδιού και τελικά νικιέται στην αναμέτρηση με τους πιτσιρίκους.

Στο κείμενο του Δημ. Ψαθά κυριαρχεί ο διάλογος που δίνει γοργότητα, ζωντάνια και θεατρικότητα στην αφήγηση, αλλά και τα σχόλια του αφηγητή, με τα οποία ειρωνεύεται την υπεροπτική γερμανική ιδεολογία της υπεροχής, που καταρρίπτεται από μια ομάδα παιδιών!

Το χιούμορ του Δημ. Ψαθά αναδεικνύεται στους διαλόγους και κυρίως στη χρήση γερμανικών λέξεων και εκφράσεων της καθημερινότητας των παιδιών (μάπας, καρπαζά, χιτλερία κ.λπ.). Η όλη σκηνή ανάμεσα στο Ελληνόπουλο και τον Γερμανό στρατιώτη θυμίζει τον Καραγκιόζη όταν μηχανεύεται τρόπους διαφυγής από τον Τούρκο κατακτητή.


Δημήτρης Ψαθάς
Βικιπαίδεια Δημήτρης Ψαθάς [πηγή: Βικιπαίδεια]
ΕΚΕΒΙ ΕΚΕΒΙ
ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ

Αλέξανδρος Αλεξανδράκης, βιογραφία και έργα
στο paleta art Αλέξανδρος Αλεξανδράκης, paleta, Αλέξανδρος Αλεξανδράκης, paleta
στην Εθνική Πινακοθήκη ε.π.

 

Για τα λογοτεχνικά ρεύματα - κινήματα δείτε εδώ

Γενικά στοιχεία αφηματολογίας θα βρείτε εδώ

 

Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.

 

Ήρωες

Οι ήρωες του κειμένου είναι:

 

Τόπος

Τα γεγονότα του κειμένου διαδραματίζονται:

 

Η χρονική σειρά των γεγονότων

Διακρίνουμε αναδρομικές αφηγήσεις, πρόδρομες, in medias res, εγκιβωτισμό, παρέκβαση, προϊδεασμό, προοικονομία:

 

Η χρονική διάρκεια

Σχέση του χρόνου της αφήγησης με τον χρόνο της ιστορίας (μικρότερος, ίσος, μεγαλύτερος).

Διακρίνουμε επιτάχυνση, παράλειψη, περίληψη, έλλειψη, αφηγηματικό κενό, επιβράδυνση:

 

Γλώσσα

Η γλώσσα του κειμένου είναι:

 

Αφήγηση

Η αφήγηση είναι πραγματική ή πλασματική, αφήγημα γεγονότων, λόγων ή σκέψεων…

 

Ο αφηγητής

Ο αφηγητής είναι ομοδιηγητικός, ετεροδιηγητικός…

 

Η εστίαση

Η εστίαση είναι μηδενική, εσωτερική, εξωτερική…

 

Τα αφηγηματικά επίπεδα

Τα αφηγηματικά επίπεδα είναι εξωδιηγητικά, διηγητικά, μεταδιηγητικά:

 

Αφηγηματικοί τρόποι

Οι αφηγηματικοί τρόποι είναι: έκθεση, διάλογος, περιγραφή, σχόλιο, ελεύθερος πλάγιος λόγος, μονόλογος:

 

Ενότητες

Το κείμενο μπορεί να χωριστεί στις εξής ενότητες:

 

Το σχόλιό σας...

 

pano