Πρωινό άστρο, Γιάννης Ρίτσος, Λογοτεχνία, A' Γυμνασίου

Γιάννης Ρίτσος

Πρωινό άστρο

Το Πρωινό άστρο γράφτηκε το 1955 και αποτελεί ένα ξεχείλισμα πατρικής τρυφερότητας του ποιητή Γιάννη Ρίτσου για τη νεογέννητη κόρη του Έρη. O ποιητής-πατέρας τραγουδά στο βρέφος την αγάπη του, περιγράφοντας την πληρότητα που έφερε στη ζωή του η γέννησή του. Το ποίημα, δομημένο σε 19 αυτοτελείς ενότητες, προβάλλει το όραμα ενός ειρηνικότερου και δικαιότερου κόσμου. Το απόσπασμα που ακολουθεί αποτελεί την πρώτη ενότητα.

Στην κόρη μου ΕΡΗ

Κοριτσάκι μου, θέλω να σου φέρω
τα φαναράκια των κρίνων
να σου φέγγουν τον ύπνο σου.

Θέλω να σου φέρω
ένα περιβολάκι
ζωγραφισμένο με λουλουδόσκονη
πάνω στο φτερό μιας πεταλούδας
για να σεργιανάει το γαλανό όνειρό σου.

Θέλω να σου φέρω
ένα σταυρουλάκι αυγινό φως
δυο αχτίνες σταυρωτές απ’ τους στίχους μου
να σου ξορκίζουν το κακό
να σου φωτάνε
μη μου σκοντάψεις, κοριτσάκι,
έτσι γυμνόποδο και τρυφερό
στ’ αγκάθι κ’ ενός ίσκιου.

Κοιμήσου.
Να μεγαλώσεις γρήγορα.
Έχεις να κάνεις πολύ δρόμο, κοριτσάκι,
κ’ έχεις δυο πεδιλάκια μόνο από ουρανό.
Κοιμήσου.

Το πρόσωπο της μητερούλας φέγγει
πάνω απ’ τους ρόδινους λοφίσκους του ύπνου σου
εαρινό φεγγάρι
ανάμεσα από τα στάχυα της έγνοιας της
και τα τριαντάφυλλα των τραγουδιών μου.

Κοιμήσου, κοριτσάκι.
Είναι μακρύς ο δρόμος.
Πρέπει να μεγαλώσεις.
Είναι μακρύς
μακρύς
μακρύς ο δρόμος.

Γ. Ρίτσος, Πρωινό άστρο, Κέδρος

168-169

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. O ποιητής-πατέρας νανουρίζει τη νεογέννητη κόρη του. Τι θέλει να της προσφέρει και γιατί;
2. Σε ποια σημεία του ποιήματος φαίνεται η έγνοια του ποιητή για το μέλλον του παιδιού του;
3. Βρείτε τα υποκοριστικά που υπάρχουν στο απόσπασμα. Ποια εντύπωση δημιουργούν; Προσπαθήστε να τα αντικαταστήσετε με την απλή λέξη, για να δείτε τη διαφορά στο ύφος του ποιήματος.
4. Συγκρίνετε το απόσπασμα με το παραδοσιακό θρακιώτικο νανούρισμα που ακολουθεί:
    Έλα ύπνε μ' και πάρε το και πάν' το στις μπαχτσέδες
    και γιόμισε τον κόρφο του λουλούδια και κοντσέδες.

    Κοιμάτ' αστρί, κοιμάτ' αυγή, κοιμάται νιο φεγγάρι,
    κοιμάται το πουλάκι μου σαν άξιο παλικάρι.

    Κοιμάτ' η πούλια στο βουνό κι η πέρδικα στα δάση,
    αφήτε το πουλάκι μου τον ύπνο να χορτάσει.

*κοντσέδες: τα μπουμπούκια των λουλουδιών

            Τα δημοτικά μας τραγούδια, επιμέλεια Γ. Ιωάννου, Ερμής
Συμπληρωματική ερώτηση
Να περιγράψετε πώς νιώθετε διαβάζοντας το ποίημα.

Δούκας Ιωάννης Προσωπογραφία κοριτσιού με λουλούδια στο χέρι

Δούκας Ιωάννης, Προσωπογραφία κοριτσιού με λουλούδια στο χέρι
Δείτε τον πίνακα σε μεγαλύτερη ανάλυση στην Εθνική Πινακοθήκη

ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

1. Δημιουργήστε ένα ζωγραφικό κολάζ τοποθετώντας μαζί τα ετερόκλητα στοιχεία που συνυπάρχουν στις υπερρεαλιστικές εικόνες του ποιήματος (π.χ. φαναράκια των κρίνων, περιβολάκι στα φτερά πεταλούδας, πεδιλάκια από ουρανό κ.λπ.).

Γιάννης Ρίτσος (1909-1990)

Ρίτσος

Διάβασε για τη ζωή και το έργο του εδώ. Κατέβασε σύντομο βιογραφικό

Θεματικά κέντρα
Η πατρότητα: χαρά, τρυφερότητα, στοργή, ευθύνη.
Νανούρισμα του βρέφους: ευχές, υποσχέσεις, δώρα.

Ενδεικτική ερμηνευτική προσέγγιση
Στο «Πρωινό άστρο» ο πατέρας τραγουδά στην κόρη του την αγάπη και τη χαρά που έφερε στη ζωή του η γέννησή της. Σ' αυτή την πρώτη ενότητα ο ποιητής, νανουρίζοντας το βρέφος, υπόσχεται να του φέρει ό,τι πιο όμορφο υπάρχει στην πλάση για να του δώσει χαρά, αλλά και για να το προστατέψει από κάθε κίνδυνο. Με γλυκύτητα και τρυφερότητα παροτρύνει την κορούλα του να κοιμηθεί για να μεγαλώσει γρήγορα και να περπατήσει στο μακρύ δρόμο της ζωής.
Κατά τη διδακτική προσέγγιση πρέπει να συνεξεταστούν το περιεχόμενο και η μορφή του ποιήματος. Στην εξέταση του περιεχομένου ο διδάσκων μπορεί να κάνει λόγο για τα νανουρίσματα, τα μικρά και τρυφερά τραγούδια που συνοδεύουν τον ύπνο των βρεφών και απαντώνται σε όλους τους λαούς. Η ελληνική λαϊκή μούσα έχει δώσει πολλά τέτοια δείγματα, τα οποία μπορούν να εξεταστούν συγκριτικά, ως παράλληλα κείμενα. Το απόσπασμα που ανθολογείται έχει βιωματική αφετηρία και είναι ένα «έντεχνο» ―με τη σημασία του επώνυμου― νανούρισμα. Ο πατέρας - ποιητής επιστρατεύει όλα τα μυστικά της ποιητικής τέχνης του, τις εικόνες, τα επίθετα, τα υποκοριστικά, τα σχήματα λόγου, αλλά και όλη την πατρική αγάπη του, για να δώσει στο ποίημά του την ομορφιά που ταιριάζει στο παιδί του. Αξίζει να προσέξουμε ότι αυτό που κυριαρχεί είναι το στοιχείο του φωτός («φαναράκια», «φέγγουν», «αυγινό φως», «φωτάνε», «φέγγει», «φεγγάρι»), ενώ στη σύνθεση των εικόνων κυριαρχούν τα λουλούδια («κρίνοι», «λουλουδόσκονη», «τριαντάφυλλα» κ.λπ.). Ένας κόσμος φωτεινός, πολύχρωμος, ευωδιαστός, όμορφος, είναι αυτό που επαγγέλλεται η πατρική αγάπη.
Ως προς τη μορφή, καλό είναι να αντιληφθούμε ότι πρόκειται για νεωτερικό ποίημα (απουσία μέτρου, ομοιοκαταληξίας, στιχουργικής φόρμας) με υπερρεαλιστική εικονοποιία. Οι ανοίκειες εικόνες (περιβολάκι ζωγραφισμένο με λουλουδόσκονη στο φτερό μιας πεταλούδας), η σύζευξη του πραγματικού με το φανταστικό (πεδιλάκια από ουρανό, τριαντάφυλλα των τραγουδιών), τα ιδιότυπα επίθετα και τα υποκοριστικά, δημιουργούν μια ονειρική ατμόσφαιρα, απόλυτα εναρμονισμένη με τον ύπνο του μωρού.

Γιάννης Ρίτσος

Γιάννης Ρίτσος:
Επίσημη ιστοσελίδα:
Αφιέρωμα στον Γ. Ρίτσο [πηγή: Εθνικό Κέντρο Βιβλίου]
Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού
Βιογραφία, βιβλιογραφία, εργογραφία, Εθνικό Κέντρο Βιβλίου
Εποχές και Συγγραφείς. Γιάννης Ρίτσος (βίντεο) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]
Βιογραφία, Βιβλιογραφία, Εργογραφία, Κριτικά Κείμενα, Πολιτιστικός Θησαυρός Ελληνικής Γλώσσας
Βιογραφία, εργογραφία, Συμφραστικός Πίνακας, Ψηφίδες, Ανεμόσκαλα
Γιάννης Ρίτσος, εκπαιδευτική τηλεόραση
Μελοποιημένα ποιήματα στο stixoi.info