Το ποίημα περιλαμβάνεται στη συλλογή του Λ. Ξανθόπουλου Αντίψυχα (1982). Μέσα από τις ατομικές ζωές των προσώπων μιας οικογένειας παρακολουθούμε από τη μια τη συνύπαρξη των μελών της οικογένειας (πατέρας, μητέρα) και από την άλλη τη μετάβαση από τον παραδοσιακό τρόπο ζωής σε νέες αναζητήσεις τις οποίες εκφράζουν οι αβέβαιες τύχες των δυο γιων.
Δημήτρης Γιολδάσης, Καπνοχώραφα Δείτε τον πίνακα σε μεγαλύτερη ανάλυση στην
Εθνική Πινακοθήκη
Ο πατέρας είπε
αγαπώ τον ξεραμένο καπνό
έγινε καπνεργάτης
η μητέρα γύρεψε παιδιά
ταίρι και σπιτικό ζευγάρωσαν*
ο μεγάλος
έψαχνε από παιδί
τον κούρασαν οι μάχες
ο μικρός
δε ζήτησε τίποτα
έφυγε σε ξένο τόπο
το σπίτι μπογιατίζεται κάθε χρόνο
ο πατέρας βγήκε στη σύνταξη
η μητέρα χτίστηκε στις κάμαρες*
ο μικρός γίνηκε σιδερόδρομος μακρύς
κι ο μεγάλος σκέφτηκε να πει
αγαπώ τον ξεραμένο καπνό
Παρατηρήστε τη δομή του ποιήματος. Τι δηλώνουν τα ενδιάμεσα κενά και πώς συνδέεται ο τίτλος με το περιεχόμενο του ποιήματος;
Αντιστοιχίστε κάθε μέλος της οικογένειας με τη δράση και
τον ρόλο που ανέλαβε στη ζωή του. Ποιος ανθρώπινος τύπος σάς προκαλεί μεγαλύτερο ενδιαφέρον και γιατί;
«Ο μεγάλος κουράστηκε από τις μάχες» - «ο μικρός έγινε σιδερόδρομος» - «η μητέρα χτίστηκε στις κάμαρες». Πώς αντιλαμβάνεστε αυτούς τους στίχους για τη ζωή του κάθε προσώπου;
Ποια σημασία έχει η επανάληψη του δεύτερου στίχου στο τέλος του ποιήματος; Πώς συνδέεται ο στίχος αυτός με τη ζωή του μεγάλου γιου;
Βρείτε τα σημεία στα οποία ο αφηγητής αναφέρεται στους Αλβανούς, ως παιδί και ως ενήλικος. Πώς τους αντιμετωπίζει σε κάθε περίσταση και γιατί;
Καταγράψτε τις κοινωνικές μεταβολές που αναφέρονται στο ποίημα, βρείτε σε ποιο χρόνο εκδηλώνονται στη ζωή των προσώπων και εξηγήστε ποια μεταβολή έχει μεγαλύτερη σημασία α) για το κάθε πρόσωπο β) για την οικογένεια.
Η μεταπολεμική Ελλάδα [πηγή: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού]
ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Η ζωή και η νοοτροπία των γονέων εκφράζουν το παραδοσιακό πρότυπο της ελληνικής οικογένειας. Σε ποιους στίχους και με ποια εκφραστικά μέσα δηλώνονται αυτές οι οικογενειακές σχέσεις;
2. Πώς σκιαγραφούνται οι ζωές του μεγάλου και του μικρού γιου; Ποια κοινά σημεία και ποιες διαφορές παρατηρείτε ανάμεσα τους;
3. Ο μεγάλος γιος έμεινε στον τόπο του, ο μικρός έφυγε στα ξένα. Σε ποιους στόχους των δυο γιων αντιστοιχούν αυτές οι επιλογές; Ποιος από τους δύο πιστεύετε ότι πέτυχε περισσότερο στη ζωή του και γιατί;
Πώς αντιμετώπισαν οι δυο γιοι το θέμα της επαγγελματικής τους αποκατάστασης; Συζητήστε με πρόσωπα του οικογενειακού και κοινωνικού σας περιβάλλοντος τα οποία βρίσκονταν σε νεαρή ηλικία τη δεκαετία του 1980 και ρωτήστε τα ποιες επαγγελματικές επιλογές είχαν, ποια επαγγέλματα είχαν τη μεγαλύτερη ζήτηση και γιατί. Εξετάστε αν αυτά τα επαγγέλματα εξακολουθούν να έχουν ζήτηση στην εποχή μας.
Εγώ κι εμείς. Εργασία (εκπαιδευτική ταινία) [πηγή: Εκπαιδευτική Τηλεόραση] Συζητώντας για την εργασία και το επάγγελμα [Νεοελληνική Γλώσσα Β' Γυμνασίου]
Βρείτε ιστορικές πληροφορίες για το επάγγελμα και την κοινωνική θέση του καπνεργάτη στην Ελλάδα. Ερευνήστε επίσης σε ποιες περιοχές ασχολούνταν με την καλλιέργεια και την επεξεργασία του καπνού στη μεταπολεμική περίοδο. Συγκρίνετε τα παλαιότερα δεδομένα με τη σημερινή εξέλιξη του επαγγέλματος. Ποια συμπεράσματα προκύπτουν από την έρευνά σας για την τύχη αλλά και για τις προοπτικές του επαγγέλματος; Αμήχανη Βιομηχανία. Ενθύμιον καπνού (επιμορφωτικό ντοκιμαντέρ) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ] Γιώργος Πέγιος, η ιστορία ενός καπνεργάτη (1ο) σκηνοθεσία Λ. Ξανθόπουλος [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ] Γιώργος Πέγιος, η ιστορία ενός καπνεργάτη (2ο) σκηνοθεσία Λ. Ξανθόπουλος [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]
Λευτέρης Ξανθόπουλος (1945-)
Διάβασε για τη ζωή και το έργο του εδώ. Κατέβασε σύντομο βιογραφικό . Δες και παρακάτω στο Υλικό.
ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ
Η οργάνωση και η λειτουργία της παραδοσιακής ελληνικής οικογένειας
Ο κοινωνικός μετασχηματισμός της μεταπολεμικής Ελλάδας
Η επαγγελματική αποκατάσταση και η ατομική ζωή των μελών της οικογένειας
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Μέσα από την αφαιρετική τεχνική και την εκφραστική λιτότητα του ποιήματος οι μαθητές καλούνται να παρακολουθήσουν την ιστορία μιας συνηθισμένης οικογένειας στη μεταπολεμική Ελλάδα. Σκόπιμο είναι να αναφερθεί στο ιστορικό - κοινωνικό και πολιτικό στίγμα της εποχής, τα χαρακτηριστικά και τις αντιλήψεις της παραδοσιακής ελληνικής οικογένειας, σχολιάζοντας εκτενέστερα τους κοινωνικούς μετασχηματισμούς που θίγει το ποίημα (επικράτηση των μηχανών, παρακμή των χειρωνακτικών επαγγελμάτων κ.ά.). Το γεγονός ότι η οικογένεια αποτελούσε παλαιότερα, και εξακολουθεί να αποτελεί, τον πυρήνα της ελληνικής κοινωνίας αποτυπώνεται στο ποίημα με την ιεραρχική παρουσίαση των προσώπων, σύμφωνα με τη θέση τους στον οικογενειακό ιστό: πατέρας, μητέρα, παιδιά, μεγάλος και μικρός γιος. Αν και τα γεγονότα και οι καταστάσεις της ελληνικής μεταπολεμικής περιόδου δεν αναφέρονται στο ποίημα, η πορεία της οικογενειακής ιστορίας, από τη συνύπαρξη των μελών της οικογένειας μέχρι τη διάλυσή της (με τη μετανάστευση του ενός γιου στο εξωτερικό), αλλά και η ατομική πορεία κάθε μέλους της οικογένειας (συνταξιοδότηση του πατέρα, κοινωνική απομόνωση της μητέρας, μετανάστευση του μικρού γιου, ανεργία του μεγάλου), προσδιορίζονται από τις κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις. Γι' αυτό το κύριο ζητούμενο, αλλά και η δυσκολία κατά τη διδασκαλία του ποιήματος, είναι να γίνει κατανοητό ότι το χρονικό της οικογένειας διαμόρφωσαν η στενή σύνδεση ή και η εξάρτηση των καπνεργατών από το επάγγελμά τους, η προϊούσα παρακμή του καπνεμπορίου στην Ελλάδα και οι αρνητικές οικονομικές επιπτώσεις του εμφυλίου, οι οποίες, σε συνδυασμό με τον οικονομικό μαρασμό της ελληνικής περιφέρειας, οδήγησαν μεγάλο μέρος του εργατικού δυναμικού στη μετανάστευση. Χάρη στον αφαιρετικό εκφραστικό τρόπο με τον οποίο ο Ξανθόπουλος εκθέτει το χρονικό της οικογένειας ―το ποίημα συνθέτουν διαδοχικές εικόνες - σταθμοί στην πορεία της οικογένειας μέσα στον ιστορικό χρόνο της μεταπολεμικής εποχής―, συμπυκνώνεται το συναίσθημα της θλίψης για τις χαμένες και μίζερες ζωές των ανθρώπων που έζησαν στα σκληρά μεταπολεμικά χρόνια. Ο τελευταίος στίχος, που αναφέρεται στην επικράτηση των μηχανών, λειτουργεί υπαινικτικά και αντιθετικά: οι μηχανές προκόβουν, ενώ οι άνθρωποι και οι καπνεργάτες παρακμάζουν. Θα ήταν πιο εύληπτο το ποίημα του Ξανθόπουλου, αν συνδυαζόταν η ανάγνωσή του με την απόκτηση γνώσεων για το καπνεργατικό κίνημα και τις συνθήκες ζωής των καπνεργατών σε μια μεγάλη καπνεργατούπολη, όπως ήταν η Καβάλα έως και τα μεταπολεμικά χρόνια.
Λευτέρης Ξανθόπουλος
Βιογραφικό σημείωμα [πηγή: Βιβλιονέτ]
στη Βικιπαίδεια
Δημήτρης Γιολδάσης
στην Εθνική Πινακοθήκη
στη ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ ΛΑΡΙΣΑΣ ΜΟΥΣΕΙΟ Γ.Ι. ΚΑΤΣΙΓΡΑ
στο ΝΙΚΙΑΣ
στο paleta art
στο art net
Β. Βασιλικός, «Ο εκχριστιανισμός των μωαμεθανών» (απόσπασμα) 
Κοσμάς Ι. Χαρπαντίδης, «Χαλασμένες γειτονιές» [Κείμενα Νεοελληνικής
Λογοτεχνίας Β' Γυμνασίου] 
![Βιογραφικό σημείωμα [πηγή: Βιβλιονέτ]](img/1biblionet.jpg "Βιογραφικό σημείωμα [πηγή: Βιβλιονέτ]"){kind=small}
