O μεταξοσκώληκας, Μίλος Ματσόουρεκ, Λογοτεχνία, Β' Γυμνασίου

ΜIΛΟΣ ΜΑΤΣΟΟΥΡΕΚ

O μεταξοσκώληκας

Το βιβλίο Ζωολογία (1962) του Τσεχοσλοβάκου συγγραφέα Μίλος Ματσόουρεκ περιέχει δέκα σύντομες ιστορίες ζώων, οι οποίες με ευτράπελο τρόπο περιγράφουν τα φυσικά γνωρίσματα των ζώων, όπως τα αντιλαμβάνεται και, κυρίως, τα χρησιμοποιεί ο άνθρωπος. Στην ιστορία του μεταξοσκώληκα που επιλέξαμε, ο βασικός ρόλος του σκουληκιού-εργάτη στην παραγωγή υψηλής ραπτικής είναι πάντα αφανής.

Παύλος, Γραβάτες
Δείτε τον πίνακα σε μεγαλύτερη ανάλυση στην Εθνική Πινακοθήκη

Ο μεταξοσκώληκας φτιάχνει λογής λογής όμορφα πράματα, μεταξωτά φουλάρια, μπλούζες και γραβάτες, βραδινά φορέματα και τα τοιαύτα, στη ζωή του ο μεταξοσκώληκας έχει κάνει πολλά πράματα, πολύ ακριβά πράματα για τους καλύτερους μόδιστρους και μια φορά γίνεται μεγάλη επίδειξη μόδας στου Κριστιάν Ντιορ, είσοδος μόνο με προσκλήσεις, ντουζίνες αυτοκίνητα κουβαλάνε τους πιο κομψευόμενους ανθρώπους απ' όλα τα σημεία της γης, ο μεταξοσκώληκας τυχαίνει να περνάει αποκεί, θα πρέπει να 'ναι ενδιαφέρον, σκέφτεται, και σκαρφαλώνει στα σκαλιά, όμως εκεί, στο κεφαλόσκαλο, στέκεται ο πορτιέρης με τη μεγάλη στολή: έχετε πρόσκληση, κύριε;
Ο μεταξοσκώληκας δεν έχει πρόσκληση, πού θα μπορούσε διάβολε να τη βρει, δεν έχει άλλωστε καιρό να ασχολείται με προσκλήσεις, είναι πάρα πολύ απασχολημένος με την ύφανση όλων αυτών των ωραίων μεταξωτών, ξανακατεβαίνει λοιπόν από τα σκαλιά, κάνει έναν άσκοπο περίπατο γύρω στην πλατεία κι έπειτα γυρίζει σπίτι και πέφτει νωρίς-νωρίς να κοιμηθεί. Τι άλλο να κάνει με τόση δουλειά που τον περιμένει το πρωί.

Μ. Ματσόουρεκ, Ζωολογία, μτφρ. Σπύρος Τσακνιάς, Στιγμή

Παράλληλα Κείμενα
Στέλιος Σπεράντσας, «Ο μεταξοσκώληκας» (παράλληλο κείμενο) [πηγή: Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού]
Ζαχαρίας Παπαντωνίου, «Το άρρωστο άλογο» [Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων Ε' και ΣΤ' Δημοτικού]

248

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Γιατί η ιστορία του μεταξοσκώληκα, όπως τη διηγείται ο Ματσόουρεκ, έχει ευτράπελο χαρακτήρα;
Με ποια άλλα ζώα ή ανθρώπους μπορεί να παραλληλιστεί η εργασία του μεταξοσκώληκα; Βρείτε αντιστοιχίες με τη ζωή άλλων όντων, τεκμηριώνοντας τις εκτιμήσεις σας.

ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Αν έχετε τη δυνατότητα, επισκεφθείτε το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο της Αθήνας (τηλ.: 210 5294841) ή άλλες γεωργικές σχολές που, τυχόν, εκτρέφουν μεταξοσκώληκες. Ζητήστε πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του σκουληκιού. Μάθετε ακόμα για την επεξεργασία που γίνεται στο μετάξι από την παραγωγή ως την κατανάλωση, αλλά και για την τιμή των μεταξωτών υφασμάτων.

Μουσείο Τέχνης Μεταξιού Σουφλίου
Μετάξι - Σηροτροφία [πηγή: Εθνολογικό Μουσείο Θράκης]
Στο μάθημα της Μουσικής ακούστε το έργο του Μπέλλα Μπάρτοκ «Από το ημερολόγιο μιας μύγας». Συγκεντρώστε και σεις μουσικές και τραγούδια για τα ζώα και ακούστε ορισμένα από αυτά κατά τη διδασκαλία των κειμένων αυτής της ενότητας.

Πουλάκι είχα στο κλουβί (δημοτικό τραγούδι) [πηγή: Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου]
Παντρεύουνε τον κάβουρα (δημοτικό τραγούδι) [πηγή: Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου]
Ακούστε το τραγούδι «Η μαύρη γάτα» του Νίκου Κηπουργού [πηγή: Τα Μυστικά του Κήπου (MINOS-EMI, 2001)]

ΕΥΡΥΤΕΡΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
1. Δείτε την κινηματογραφική ταινία Ο Ψύλλος (1989-1990) του Δημήτρη Σπύρου με ήρωα ένα μικρό επαρχιωτόπουλο ―τον μικρότερο εκδότη εφημερίδας― ο οποί¬ος, χάρη στη θέληση και την αγωνιστικότητα του, κατάφερε να ξεπεράσει τις πολλές του δυσκολίες και να πραγματοποιήσει τα όνειρά του.
2. Συγκρίνετε τις δύο εικόνες του σκαντζόχοιρου που έχουμε από το ποίημα του Τσου Τσεν Πάι και του Γονατά.

Μίλος Ματσόουρεκ (1926-2002)

Μίλος Ματσόουρεκ

Διάβασε για τη ζωή και το έργο του εδώ. Κατέβασε σύντομο βιογραφικό . Δες και παρακάτω στο Υλικό.

ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ
Αλληγορική διήγηση
Εργασία και παραγωγικότητα των ζώων
Η σημασία της επίμονης και αδιάλειπτης προσπάθειας

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Έχει ενδιαφέρον να παρουσιαστούν σύγχρονα δείγματα αλληγορικών ιστοριών με πρωταγωνιστές ζώα, οι οποίες σε ένα βαθμό μπορούν να θεωρηθούν συνέχειες των αρχαίων ηθοπλαστικών διηγήσεων, όπως οι πολύ γνωστοί Μύθοι του Αισώπου. Τα επιλεγμένα αφηγήματα έλκουν την καταγωγή τους από τη μακρόχρονη λογοτεχνική παράδοση, παράλληλα όμως αποδεσμεύονται αισθητά από αυτή με την πρωτοτυπία, τον ευτράπελο χαρακτήρα, τον σύγχρονο ιστορικοκοινωνικό και αισθητικό προσδιορισμό τους. Η ευτράπελη ιστορία του μεταξοσκώληκα σχετίζεται άμεσα με το προϊόν της, αφανούς, εργασίας του, τη μεγάλη επίδειξη του Κριστιάν Ντιορ. Ο Ματσόουρεκ πετυχαίνει να σατιρίσει μια υφιστάμενη κατάσταση κοινωνικής ανισότητας και αδικίας μέσα από την αμελητέα ύπαρξη του σκουληκιού. Με ανάλαφρο πνεύμα, αλλά ειρωνική αντίληψη και σαφή αίσθηση της πραγματικότητας, συνδυάζει το μαύρο χιούμορ και τον σαρκασμό και απευθύνεται σε πολλούς κοινωνικούς αποδέκτες: από το φτηνό εργατικό δυναμικό, που παράγει τα αγαθά, ως τις περίπλοκες υλικές σχέσεις, που καθορίζουν τη δομή της σύγχρονης καταναλωτικής κοινωνίας. Η ιστορία του σκαντζόχοιρου, αν και σε αρκετά σημεία παράλληλη, λειτουργεί κάπως αντίστροφα από αυτή του μεταξοσκώληκα. Το τριτοπρόσωπο αφήγημα του Γονατά επικεντρώνεται στην αδιάλειπτη προσπάθεια του ζώου να ξεπεράσει τις περιορισμένες δυνατότητες της φύσης του, ενώ στο τέλος, με την προσδοκία πραγμάτωσης του στόχου του, επιβραβεύεται η επιμονή και η αγωνιστικότητά του. Ο αφηγητής αποδίδει, με τα λόγια που περικλείονται στα εισαγωγικά, τις σκέψεις και τη θεληματική βούληση του σκαντζόχοιρου, παρατηρεί συστηματικά τις πείσμονες προσπάθειές του, συμμερίζεται τον αγώνα και προσδοκά τη δικαίωσή του. Ο Ματσόουρεκ αντίθετα παρακολουθεί τον ήρωα-σκουλήκι του από απόστάση, στωικά συμβιβασμένο με την πεζή καθημερινότητα της, αφανούς, εργασίας του, την οποία καρπώνεται ο κόσμος της μόδας, για να συγκεντρώσει επάνω του τα έντονα φώτα της δημοσιότητας.