Εκτενέστερο βιογραφικό

Ο Εμμανουήλ Ροΐδης γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου, γόνος αριστοκρατικής εμπορικής οικογένειας με καταγωγή από τη Χίο. Πατέρας του ήταν ο Δημήτριος Ροΐδης και μητέρα του η Αιμιλία Ροδοκανάκη. Από το 1855 έφυγε για περαιτέρω σπουδές στη Γερμανία, όπου παρακολούθησε μαθήματα φιλολογίας και φιλοσοφίας στο Βερολίνο. Στο Βερολίνο τον οδήγησε παράλληλα και η ανάγκη θεραπείας της βαρηκοΐας του, από την οποία υπέφερε μέχρι το τέλος της ζωής του. Από το 1857 ως το 1862 έζησε με την οικογένειά του στη Ρουμανία, επισκεπτόμενος όμως την Αθήνα κατά περιόδους. Έτσι το 1860 δημοσίευσε στην Αθήνα την τετράτομη μετάφραση του έργου του Chateaubriand Itineraire (Οδοιπορικό). Στον πρόλογο της μετάφρασης αυτής τόνισε την έλλειψη ελληνικής γλώσσας κατάλληλης για τη λογοτεχνία, κρίνοντας την καθαρεύουσα ως τεχνητή και τη δημοτική ως ανεπαρκή. Από το 1862 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και αφοσιώθηκε στη συγγραφή.

Το 1866 εξέδωσε την Πάπισσα Ιωάννα, μυθιστόρημα δηκτικής σάτιρας της σύγχρονης του συγγραφέα πολιτικής, κοινωνικής, εκκλησιαστικής και πνευματικής κίνησης υπό το πρόσχημα της μελέτης των ηθών της μεσαιωνικής ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Η Πάπισσα Ιωάννα γνώρισε μεγάλη επιτυχία, έκανε πολλές εκδόσεις και μεταφράστηκε σε πολλές ξένες γλώσσες, παράλληλα ωστόσο κρίθηκε ως σκανδαλώδης και προκάλεσε τον αφορισμό του Ροΐδη από την Ιερά Σύνοδο. Ασχολήθηκε επίσης με τη δημοσιογραφία (διευθυντής της γαλλόφωνης εφημερίδας Grece το 1870, και συντάκτης των Independance hellenique, Times, Journal de Debats). Το 1873 έχασε ολόκληρη την περιουσία του στα Λαυρεωτικά.

Στον χώρο της πολιτικής αρθρογραφίας ο Ροΐδης κατέδειξε τα κακώς κείμενα της πολιτικής ζωής του καιρού του μέσα από τα σατιρικά άρθρα που δημοσίευε με το ψευδώνυμο Θεοτούμπης στη σατιρική και πολιτική εφημερίδα Ασμοδαίος, της οποίας υπήρξε βασικός συντάκτης, ενώ υποστήριξε την παράταξη του Χαριλάου Τρικούπη. Στη δεκαετία 1880 - 1890 ανέλαβε τη σύνταξη πολιτικών επιθεωρήσεων στην εφημερίδα-όργανο του τελευταίου Ώρα. Ήδη το 1878 είχε αρχίσει να δημοσιεύσει το εναντίον του Θεόδωρου Δηλιγιάννη λιβελογράφημα Γενηθήτω φως.

Η ενασχόλησή του με το διήγημα ξεκίνησε γύρω στο 1876, ωστόσο το μεγαλύτερο μέρος της διηγηματογραφικής του παραγωγής του τοποθετείται στη δεκαετία 1891-1901. Παράλληλα δημοσίευσε λογοτεχνικές μεταφράσεις και κριτικά δοκίμια λογοτεχνίας, αισθητικής, ζωγραφικής και μουσικής.

Υπήρξε μέλος της συντακτικής επιτροπής των περιοδικών Εστία και Παρνασσός από την ίδρυσή τους το 1876 και 1877 αντίστοιχα. Το 1884 αυτοκτόνησε ο αδερφός του Νικόλαος. Ήδη από το 1885 χρονολογείται η στροφή του ενδιαφέροντός του προς το γλωσσικό ζήτημα. Σημειώνονται τα έργα του Το ταξίδι του Ψυχάρη και Τα είδωλα (1893). Από το 1880 ως το 1903 (με διακοπές κατά τις περιόδους διακυβέρνησης από το κόμμα του Δηλιγιάννη) υπήρξε έφορος της Εθνικής Βιβλιοθήκης, όπου άφησε σημαντικό οργανωτικό έργο, εμπλουτίζοντάς την με 100.000 νέους τίτλους και 1500 μεσαιωνικά χειρόγραφα. Πέθανε από καρδιακή προσβολή το 1904 στην Αθήνα.

Ο Ροΐδης είναι γνωστός κυρίως ως συγγραφέας της Πάπισσας Ιωάννας και κριτικός. Τη γραφή του χαρακτηρίζει το περίτεχνο ύφος, το ευφυές, συχνά σαρκαστικό χιούμορ, η σατιρική διάθεση. Η κριτική του οπτική, αποτέλεσμα των ελληνικών και ευρωπαϊκών σπουδών του, του έντονου κοινωνικοπολιτικού προβληματισμού του και της αξιοσημείωτης οξυδέρκειάς του, διαμορφώθηκε κυρίως μετά την Πάπισσα Ιωάννα. Ήδη ωστόσο με το πρώτο αυτό έργο του αντιτάχθηκε στην ελληνοχριστιανική και αντιευρωπαϊκή θεωρία της εποχής του, για να περάσει σταδιακά στην επόμενη φάση, όπου υπεραμύνθηκε ενός νέου κοσμοπολίτικου πνεύματος στη νεοελληνική λογοτεχνική παραγωγή και καταδίκασε τη ρητορεία της ρομαντικής έκφρασης της Α΄ Αθηναϊκής Σχολής, διατηρώντας ωστόσο παράλληλα τις καταβολές του στον ευρωπαϊκό διαφωτισμό (που γνώρισε δίπλα στον Κωνσταντίνο Ασώπιο) και τον ρομαντισμό του Byron. Στο γλωσσικό ζήτημα εξάλλου ο Ροΐδης τάχθηκε θεωρητικά υπέρ της δημοτικής (η μελέτη του για το Ταξίδι του Ψυχάρη αποτέλεσε την πρώτη παρουσίασή του στην Ελλάδα) που θα προερχόταν από τον βαθμιαίο καθαρισμό της καθαρεύουσας.

Χαρακτηριστικό του έργου του είναι η δημιουργική επίδραση του προσωπικού λογοτεχνικού ύφους του στην καθαρεύουσα γλώσσα. Στη δημοτική έγραψε μόνο ένα διήγημα με τίτλο Η Μηλιά (1895). Ιδιόμορφη τέλος στάθηκε η σχέση του με τους πεζογράφους της γενιάς του 1880, καθώς καταδίκασε την ηθογραφική λογοτεχνική παραγωγή και περιήλθε σε ανοιχτή ρήξη με τους νεότερους συγγραφείς. Στην ιστορία της νεοελληνικής κριτικής σημαντική θέση κατέχει η διαμάχη του με τον Άγγελο Βλάχο, με αφορμή την εισήγηση του πρώτου στον ποιητικό διαγωνισμό του Παρνασσού το 1877, όπου αποκήρυξε όλα τα έργα που είχαν υποβληθεί και υπό την επίδραση της θεωρίας του Τεν για την ποιητική ατμόσφαιρα διατύπωσε την άποψη περί ανυπαρξίας ποιητικής παραγωγής στην Ελλάδα, με εξαιρέσεις τους Σολωμό, Χριστόπουλο, Βηλαρά, Αχιλλέα Παράσχο και Αριστοτέλη Βαλαωρίτη. Με την εισήγησή του ο Ροΐδης καταδίκασε στην ουσία την έκφραση του ρομαντισμού από την Α΄ Αθηναϊκή σχολή και την τακτική των ποιητικών διαγωνισμών και εισηγήθηκε την ανάγκη αναπροσανατολισμού της νεοελληνικής πεζογραφίας. Παράλληλα υπήρξε ένας από τους εισηγητές συγγραφέων όπως οι Έντγκαρ Άλαν Πόε, Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Μποντλέρ στην Ελλάδα.

Συνοπτικά θα λέγαμε πως ο Ροΐδης αποτέλεσε μια μοναχική περίπτωση δημιουργού που κάλυψε χρονικά μια μεγάλη περίοδο της νεότερης λογοτεχνίας μας και δημιουργώντας στην καμπή της πρώτης Αθηναϊκής Σχολής προς τη δεύτερη αντιμετωπίστηκε ως ριζοσπάστης από τους συγχρόνους του και ως συντηρητικός από τους νεότερούς του.

 

Εργογραφία

 

Ι.Πεζογραφία

• Η Πάπισσα Ιωάννα. Αθήνα, τυπ. Ιωαν. Κασσανδρέως και Σίας, 1866.

ΙΙ.Μεταφράσεις

• Σατωβριάνδου. Οδοιπορικόν1-4. Αθήνα, τυπ. Αυγή, 1860.

• Μακώλεϋ, Ιστορία της Αγγλίας· Από της Βασιλείας Ιωάννου του Β’· Μεταφρασθείσα εκ της αγγλικής υπό Ε.ΡοΐδουΑ΄. Αθήνα, τυπ.Σακελλαρίου, 1897.

• Εδγάρδου Πόου, Ο Χρυσοκάραβος. Αθήνα, Ι.Ν.Σιδέρης, 1922.

ΙΙΙ.Δοκίμια - Άρθρα

• Ολίγαι λέξεις εις απάντησιν της υπ' αρ. 5688 Εγκυκλίου της Ιεράς Συνόδου κατά της Παπίσσης Ιωάννας. Αθήνα, τυπ. Αυγή, 1866.

• Περί συγχρόνου εν Ελλάδι κριτικής. Αθήνα, 1877.

• Περί συγχρόνου ελληνικής ποιήσεως. Αθήνα, παράρτημα της Εστίας, 1877.

• Τα Κείμενα. Αθήνα, Γραφείο της Εστίας, 1877.

• Γενηθήτω φως. Αθήνα, 1879.

• Αριστοτέλης Βαλαωρίτης. Αθήνα, Βιβλιοθήκη της Εστίας, 1879.

• Η Εθνική Βιβλιοθήκη εν έτει 1880. Αθήνα, τυπ. Ανδρ. Κορομηλά, 1880.

• Πάρεργα· εκδιδόντος Δημητρίου Ι. ΣταματοπούλουΑ΄. Αθήνα, τυπ.Ανδρ. Κορομηλά, 1885.

• Το ταξίδι του Ψυχάρη. Αθήνα, Βιβλιοπωλείο της Εστίας, 1888.

• Τα Είδωλα· Γλωσσική μελέτη. Αθήνα, Εστία, 1893.

ΙV.Συλλογικές εκδόσεις

• Έργα· επιμ. Α.Μ.Ανδρεάδης - Δ. Πετροκόκκινος1-7. Αθήνα, 1911 - 1914.

• Τα έργα· επιμ. Κ.Καιροφύλλας1-4. Αθήνα, χ.χ.

• Άπαντα· επιμ. Ε.Φωτιάδου1-2. Αθήνα, Βίβλος, 1955.

• Άπαντα· επιμ. Άλκης Αγγέλου1-5. Αθήνα, 1978.

 

Πηγή: Ε.ΚΕ.ΒΙ