Μιχάλης Κατσαρός

1. Εργοβιογοαφικά στοιχεία

Ο Μιχάλης Κατσαρός γεννήθηκε στην Κυπαρισσία το 1919. Εγκαταστάθηκε στην Αθήνα το 1945 και κατά καιρούς άσκησε διάφορα επαγγέλματα, όπως ταμίας, δημοσιογράφος, υπάλληλος ραδιοφωνίας κτλ..

Στα Γράμματα εμφανίστηκε το 1946, όταν δημοσίευσε στο περιοδικό Ελεύθερα Γράμματα το ποίημα "Το Μπαμπερίνικο Καράβι". Εξέδωσε τις ποιητικές συλλογές Μεσολόγγι (1949), Κατά Σαδδουκαίων (1953), Οροπέδιο (1956), Σύγγραμμα (1975), Πρόβα και Ωδές (1975), Ενδύματα (1977), Ονόματα (1980). Πεζά του έργα είναι: Πας-Λακίς- Michelet (1973), Το χρονικό του Μορέως (1974), Σύγχρονες Μπροσούρες (1977), 10 άρθρα ελευθέρων κομμουναρίων (1978), Το κράτος εργοδότης (1978).

Υπήρξε συνεργάτης και συνεκδότης σε πολλά περιοδικά, ενώ από το 1975 εξέδιδε ο ίδιος για ένα διάστημα το περιοδικό Σύστημα. Τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης το 1983. Ποιήματά του μελοποίησαν οι συνθέτες Μ. Θεοδωράκης, Γ. Μαρκόπουλος, Α. Κουνάδης.

Ο Κατσαρός ανήκει στη πρώτη μεταπολεμική γενιά των ποιητών, των οποίων το έργο καθορίστηκε από τους πολιτικούς και κοινωνικούς αγώνες. Ο ίδιος είναι ένας αιρετικός ποιητής, ο οποίος με τη ζωή και το έργο του αντιστάθηκε σε κάθε είδους πνευματικό, ιδεολογικό και κοινωνικό περιορισμό, προβάλλοντας το όραμα της ελευθερίας απέναντι στις υποκριτικές συμβάσεις του κυρίαρχου συστήματος.

Πέθανε στην Αθήνα στις 21 Νοεμβρίου 1998.

 

2. Η κριτική για το έργο του

«Ισχυρός είναι επίσης ο ίσκιος του Διονύσιου Σολωμού, που δεν έπαψε να επισκέπτεται τον Κατσαρό, πότε επίφοβος και πότε τρυφερός, συντροφεμένος στα στερνά από τη σκιά του Καβάφη. Μονάχα ο Μαγιακόφσκι πρέπει να στάθηκε διεισδυτικότερος και διαρκέστερος "πρόδρομος" του ποιητή. Από αυτόν πιθανώς κληρονομεί το διογκωμένο εγώ, πάντοτε επιβλητικό, όταν ο λογοτέχνης ποιεί κόσμον ή ουτοπία [...]». Το 1953, ο Κατσαρός εξαπολύει το Κατά Σαδδουκαίων, το γενέθλιο ποίημα μιας Νέας Αριστεράς που, δεκαετίες αργότερα, παραμένει εκκρεμές. Απέναντί του οι Σαδδουκαίοι, οι προσκολλημένοι στο γράμμα του νόμου και των "προφητών", οι σκουριασμένοι τυπολάτρες. Και αυτός, διαρκώς φιλύποπτος, ένας "σκοτεινός συνωμότης"....καταγγέλλει τις "πέτρινες εντολές που περιφέρονται σε λιτανεία", "υποκρίνεται τον άθεο"...και αναγγέλλει τον "επερχόμενο μεσαίωνα".

Στο Κατά Σαδδουκαίων εισβάλλει το κριτικό στοιχείο [...] και επιβάλλει την ορμητικότητά του στη γλώσσα και το ρυθμό».

 

(Παντελής Μπουκάλας, Ενδεχομένως, Στάσεις στην ελληνική και ξένη τέχνη του λόγου,

Άγρα, Αθήνα 1996)

 

3. Διδακτικές επισημάνσεις

• Εισαγωγικά, να επισημανθεί ότι το ποίημα είναι παρμένο από τη συλλογή Κατά Σαδδουκαίων. Οι Σαδδουκαίοι ήταν οπαδοί μιας ιουδαϊκής αίρεσης που αντιστρατεύονταν τους Φαρισαίους, απέρριπταν την παράδοση και δεν πίστευαν στην αθανασία της ψυχής ούτε στην ανάσταση των νεκρών. Θεωρούσαν τη θρησκεία μέσο και όχι αυτοσκοπό και λάτρευαν την καλοπέραση και την τρυφηλότητα.

• Τα ποιήματα της συλλογής αυτής χαρακτηρίζονται από έντονη αμφισβήτηση. Το πιο αιρετικό ποίημα της συλλογής είναι το "Αντισταθείτε", το οποίο αποτελεί ιαχή και παρότρυνση για αντίσταση σε κάθε μορφή καιροσκοπικής ιδεολογίας, ευκολίας, βολέματος, συντηρητισμού.

• Το υπό εξέταση ποίημα, "Όταν", συνοψίζει τα στοιχεία της προσωπικότητας του ποιητή ο οποίος υποστήριξε ότι "η ποίηση δεν είναι γράψιμο" αλλά βίος, συνδέοντας έτσι άρρηκτα τη ζωή με το έργο του. Η προσέγγιση του ποιήματος μπορεί να ξεκινήσει από τον εντοπισμό των δύο ευδιάκριτων νοηματικών ενοτήτων: Η πρώτη, "Όταν ακούω να μιλάνε … εγώ πάντα σωπαίνω" και η δεύτερη, "Μα κάποτε … σας δίνω όραμα".

• Στην πρώτη ενότητα, ο ποιητής παραθέτει τις συνθήκες κάτω από τις οποίες οδηγείται στη σιωπή. Η σιωπή είναι για τον ποιητή μια συνειδητή πράξη αντίστασης σε ό,τι θεωρεί, ψεύτικο, υποκριτικό, ξεφτισμένο. Οι μαθητές μπορούν να αποκωδικοποιήσουν τον στηλιτευτικό λόγο του ποιητή, ο οποίος αποστρέφεται τις ανούσιες συμβάσεις "μιλάν για τον καιρό", τις αναλύσεις για προδομένους αγώνες "μιλάνε για τον πόλεμο", τους ποιητές που γράφουν ποίηση "για τα σαλόνια" (είναι σαφής εδώ η βολή κατά του ποιητή του Αιγαίου, Οδ. Ελύτη), την καπηλεία των ιδεών, τις εθνικές κορώνες και τις επαγγελίες των νικητών για μια τακτοποιημένη —σύμφωνα με τα κυρίαρχα συντηρητικά πρότυπα— ζωή. Απέναντι σ' όλα αυτά ο ποιητής αντιπαραθέτει την εξουσία της σιωπής. Ο "μη λόγος" είναι το δικό του όπλο αντίστασης στη σαρωτική διάβρωση των πάντων.

• Ωστόσο, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις ο ποιητής είναι έτοιμος να αρθρώσει τον δικό του επαναστατικό λόγο, "θα ανοίξω το στόμα μου". Στη δεύτερη ενότητα περιγράφει αυτές τις προϋποθέσεις: όταν θα έχουν λεχθεί όλες οι "άσημες φλυαρίες", όταν οι σημαιοφόροι του ανούσιου θα έχουν κλείσει τον πρόσκαιρο κύκλο της κενολογίας, τότε ο καταιγιστικός και καθαρτήριος λόγος του ποιητή ("θα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτες") θα αφυπνίσει τις συνειδήσεις, θα σημάνει το προσκλητήριο της επανάστασης απέναντι στην "τρομερή εξουσία".

• Αξίζει να σχολιαστεί ιδιαίτερα ο τελευταίος στίχος του ποιήματος που παρατίθεται εμφατικά (ίσως εμβληματικά) ύστερα από ένα διάκενο. Ο αντιεξουσιαστικός λόγος του ποιητή, προσφέρεται ως όραμα σε αυτούς που είναι έτοιμοι να το δεχθούν. Με τον τελευταίο στίχο ο ποιητικός λόγος παίρνει τις διαστάσεις προφητείας, αφού μέσα από τις αντιθέσεις ενός κόσμου εξαντλημένου ιδεολογικά, η μόνη διέξοδος - ελπίδα είναι ένα νέο όραμα.

 

Παράλληλο κείμενο Η διαθήκη μου

Αντισταθείτε

σ' αυτόν που χτίζει ένα μικρό σπιτάκι

και λέει: «καλά είμαι εδώ».

Αντισταθείτε σ' αυτόν που γύρισε πάλι στο σπίτι

και λέει: «Δόξα σοι ο Θεός».

Αντισταθείτε

στον περσικό τάπητα των πολυκατοικιών

στον κοντό άνθρωπο του γραφείου

στην εταιρεία «εισαγωγαί - εξαγωγαί»

στην κρατική εκπαίδευση

στο φόρο

σε μένα ακόμα που σας ιστορώ.

Αντισταθείτε

σ' αυτόν που χαιρετάει από την εξέδρα ώρες ατέλειωτες

τις παρελάσεις

Αντισταθείτε στις υπηρεσίες των αλλοδαπών και διαβατηρίων

στις φοβερές σημαίες των κρατών και τη διπλωματία

στα εργοστάσια πολεμικών υλών

σ' αυτούς που λένε λυρισμό τα ωραία λόγια

στα θούρια στα γλυκερά τραγούδια με τους θρήνους

στους θεατές

στον άνεμο

σ' όλους τους αδιάφορους και τους σοφούς

στους άλλους που κάνουμε το φίλο σας

ως και σε μένα, σε μένα ακόμα που σας ιστορώ αντισταθείτε.

Τότε μπορεί βέβαιοι να περάσουμε προς την Ελευθερία.

(Μ. Κατσαρός, Κατά Σαδδουκαίων)

 

* Να συγκρίνετε τα δύο ποιήματα ως προς το περιεχόμενο αλλά και τους εκφραστικούς τρόπους.

 

Συμπληρωματικές ερωτήσεις - Δραστηριότητες

 

• Να εντοπίσετε τις νοηματικές ενότητες του ποιήματος και να δώσετε επιγραμματικά το περιεχόμενο καθεμιάς.

• Ν' αναπτύξετε το περιεχόμενο του τελευταίου στίχου σε αναφορά με τη γενικότερη αντίληψη του ποιητή για το ρόλο της ποίησης.

• Ποιος είναι, σύμφωνα με το ποίημα, ο ρόλος των νέων ανθρώπων στην αναγέννηση των οραμάτων;

 

4. Ενδεικτική βιβλιογραφία

ΑΡΓΥΡΙΟΥ Α., «Μιχάλης Κατσαρός», Η Ελληνική Ποίηση-Ανθολογία -Γραμματολογία, τ. Ε', Σοκόλης, Αθήνα, 1990.

ΜΠΟΥΚΑΛΑΣ Π., Ενδεχομένως, Άγρα, Αθήνα, 1996.

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ Οδός Πανός, 103-104, 19.

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ Αντί, 675, 4-12-1998.

 

 

 

Μιχάλης Κατσαρός (1921-1998)
ΠΟ.Θ.Ε.Γ.
ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ
σαν σήμερα
Εκπομπή ΜΟΝΟΓΡΑΜΜΑ
Εκπομπή ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ

Βιογραφικό ,

Παρουσίαση του κειμένου στις Σημειώσεις του Κωνσταντίνου Μάντη

---

 

Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.

Εκτύπωση ή αποθήκευση