Μανόλης Αναγνωστάκης

1. Εργοβιογραφικά στοιχεία

Ο Μανόλης Αναγνωστάκης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1925. Σπούδασε Ιατρική και ειδικεύτηκε ως ακτινολόγος στη Βιέννη (1955-1956). Άσκησε το επάγγελμα του ακτινολόγου στη Θεσσαλονίκη και το 1978 στην Αθήνα, όπου και μετεγκαταστάθηκε. Για την πολιτική του δράση στο φοιτητικό κίνημα φυλακίστηκε στο διάστημα 1948-1951, ενώ το 1949 καταδικάστηκε σε θάνατο από έκτακτο στρατοδικείο. Εμφανίστηκε στα γράμματα από το περιοδικό Πειραϊκά Γράμματα (1942) και το φοιτητικό περιοδικό Ξεκίνημα (1944). Του τελευταίου περιοδικού διετέλεσε και αρχισυντάκτης, από το τεύχος 1 (15 Φεβρ. 1944) μέχρι και το 11-12 (1 και 15 Οκτ. 1944). Δημοσίευσε ποιήματα και κριτικά σημειώματα σε πολλά περιοδικά, ενώ είχε και πυκνή παρουσία στην εφημερίδα Αυγή, με κείμενα για θέματα λογοτεχνικά και πολιτικά. Εξέδωσε το περιοδικό Κριτική (Θεσσαλονίκη, 1959-1961), υπήρξε μέλος της εκδοτικής ομάδας των Δεκαοκτώ κειμένων (1970), των Νέων Κειμένων και του περιοδικού Η Συνέχεια (1973). Ποιήματά του μεταφράστηκαν στα αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά. Ακόμα, ποιήματά του μελοποίησαν ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Θάνος Μικρούτσικος, η Αγγελική Ιονάτου και ο Μιχάλης Γρηγορίου (Από την ιστοσελίδα:

http://www.greece2001.gr/writers/ManolisAnagnostakis.html)

Εξέδωσε τις εξής ποιητικές συλλογές: Εποχές 1 (1945), Εποχές 2 (1948), Εποχές 3 (1951), Η Συνέχεια (1954), Τα ποιήματα 1941-1956, συγκεντρωτική έκδοση μαζί με τις Παρενθέσεις και τη Συνέχεια 2 (1956), Η Συνέχεια 3 (1962) και Ο Στόχος (1970). Όλο του το έργο εκδίδεται με τον τίτλο Τα Ποιήματα 1941-1971 (1971).

Ασχολήθηκε επίσης με το δοκίμιο και τον πεζό λόγο: Τα υπέρ και κατά (1965), Αντιδογματικά (1978), Το περιθώριο (πεζό) (1979), Τα συμπληρωματικά (1985), Ο ποιητής Μανούσος Φάσσης, (1987). Μετέφρασε: τρία ποιήματα του Απολλιναίρ (1944), δύο ωδές του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα: F. G. Lorca, Δύο ωδές — Ωδή στον Σαλβαντόρ Νταλί — Ωδή στον Ουόλτ Ουίτμαν (1949).

 

2. Η κριτική για το έργο του

«Τώρα πια στην Τέχνη όχι μεγέθη - απλώς αποχρώσεις είχε πει ο Μανόλης. Αλλά οι αποχρώσεις της ποίησής του είναι τόσο πλούσιες, τόσο βαθιές, που δημιουργούν ένα καινούριο μέγεθος και την κάνουν πραγματικά μεγάλη. Πρώτα-πρώτα η ποίηση του Μανόλη Αναγνωστάκη είναι μεγάλη, γιατί μ' ένα τράνταγμα που το προκαλεί χωρίς να το διακηρύσσει —μας αναγκάζει να ξαναδούμε και να ξανααισθανθούμε την πραγματικότητα, και μαζί τον εαυτό μας μέσα σ' αυτήν. Αυτή την πραγματικότητα, που οι διαχειριστές της συχνά την καταχωνιάζουν σ' ένα, όπως λέει ο ίδιος, δήθεν χαμένο παρελθόν, την προσαρμόζουν σ' ένα μέτριο, ήσυχο, ειρηνικό παρόν ή σ' ένα ανέφελο μέλλον. Στις αντιλήψεις που διαμόρφωσε γι' αυτή την πραγματικότητα, ο Μανόλης Αναγνωστάκης παρέμεινε μέχρι τα έσχατα όρια συνεπής, φθάνοντας ως την αντιμετώπιση του ίδιου του θανάτου».

 

(Τίτος Πατρίκιος, "Μανόλης Αναγνωστάκης",

Η Λέξη αρ. 186, 2005, σελ. 431-433)

 

«Αν εξαιρέσουμε τα ποιήματα του Στόχου, νομίζω ότι καμιά ποιητική του φάση δεν έχει άμεσα πολιτικά ποιήματα, με την έννοια ότι είναι εξαρτημένα από κάποια πολιτική επιλογή ή τάση, στρατηγική ή τακτική, και ότι παραπέμπουν ή μεταφράζονται στο ιδίωμά του».

 

(Αλ. Αργυρίου Η Ελληνική Ποίηση, Ανθολογία -Γραμματολογία

τ. Ε', Σοκόλης, 1982, σελ.29)

 

«Ο άξονας της ιστορικότητας, ως ιστορικές στιγμές - ορόσημα, ως δράση ανθρώπων, ως κριτική και αυτοκριτική ή ως πραγματική ιστορία που δεν έχει γραφτεί ακόμα, διαπερνάει πολλά ποιήματά του [του Μ. Αναγνωστάκη] σ' όλες τις συλλογές, άλλοτε άμεσα και άλλοτε έμμεσα, με γλώσσα χωρίς στολίδια και περιστροφές, με λέξεις που αποκτούν το πραγματικό τους σημασιολογικό βάρος [...]. Η ρηματική διατύπωση, ο εξομολογητικός τόνος, το ύφος προφορικού λόγου, οι ρητορικές ερωτήσεις, η δραματική διάθεση, ο υπαινιγμός, οι παρενθέσεις, η στίξη, η οπτική παρουσίαση του ποιήματος στη σελίδα, όλα πετυχαίνουν να ανοίξουν με τον αναγνώστη έναν ουσιαστικό διάλογο επικοινωνίας, καθώς το β' πρόσωπο επισημαίνει την παρουσία του εσύ [...]. Τα ποιητικά του μοτίβα, ο χρόνος, η επίκληση ενός σκοπού "Θα 'ρθει μια μέρα", η μάνα και το παιδί στον πόλεμο, το χρέος, ο συλλογικός αγώνας, η πρωτοπρόσωπη ποιητική αφήγηση, η κριτική στάση, η διαμαρτυρία και ο σαρκασμός διαπερνούν αυτή τη συλλογή».

 

(Χρ. Αργυροπούλου, "Η Ατομική και συλλογική μνήμη ως βιωμένη ιστορία στο έργο του Μανόλη Αναγνωστάκη",

Φιλολογική, 93, 2005, σελ.11,13)

 

[Νέοι της Σιδώνος, 1970]

«Το εγώ μιλάει εδώ συλλογικά ως εμείς (οι παλιοί μάλλον αγωνιστές, η γενιά του εμφύλιου) σε αντίθεση με το εσείς (οι σημερινοί νέοι του 1970), τη νέα γενιά, που εξαντλεί την αγωνιστικότητα της (εναντίον της δικτατορίας υποτίθεται) με εκ του ασφαλούς εκδηλώσεις σε συντροφιές, με τραγούδια γενικής και αόριστης διαμαρτυρίας, με συζητήσεις γενικού θεωρητικού προβληματισμού και αντιστασιακής γυμναστικής. Ο τόνος της ομιλίας είναι έντονα σαρκαστικός. Με τον σαρκασμό του ο ποιητής καταγγέλλει την ψευτιά, την απουσία της αγωνιστικής πράξης και τον ευνουχισμό της αλκής μέσα στην ευζωία (να παίξετε, να ερωτευτείτε, να ξεσκάσετε). Όρα τό καβαφικό διακείμενο στον τίτλο, που περιλαμβάνει όλο το ποίημα, στο οποίο εμπεριέχεται το επίγραμμα του Αισχύλου. Έτσι, το ποίημα του Αναγνωστάκη θα μπορούσε να θεωρηθεί ως (πιθανή) απάντηση του Αισχύλου στους Σιδώνιους νέους. Η παλιά γενιά χλευάζει τους νέους με βαθιά πίκρα, όπως δηλώνεται στην αποστροφή του ποιητή στον φίλο του Γιώργο (Αποστολίδη), με το "εκ βαθέων" και πάλι σε παρένθεση. Η νέα γενιά έδωσε την απάντηση, τρία χρόνια αργότερα, στο Πολυτεχνείο. Ο λόγος και πάλι απλός, λιτός, κουβεντιαστός, πεζός, έμμεσα διδακτικός. Ο στόχος και πάλι πολιτικός».

 

(Κώστας Μπαλάσκας, Ταξίδι με το Κείμενο: Προτάσεις για την Ανάγνωση της Λογοτεχνίας Ποίηση, Πεζογραφία, Δοκίμιο],

Αθήνα, Επικαιρότητα, 1990, σελ. 82-83)

 

«Η χρήση ενός λαϊκότροπου κι εφησυχαστικού λεξιλογίου αναδιπλώνεται στη συνέχεια με το καλά του πέμπτου στίχου. Η περιγραφή από τα πρόσωπα περνάει στη δράση και συμπεριφορά τους, μιλώντας για τα τραγούδια τους. Αν το ζητούμενο είναι η δράση, τότε η ποιητική περιγραφή δεν πετυχαίνει το στόχο της. Αν είναι αντίθετα [... ] να δειχθεί, η έλλειψη δράσης, τότε, χάρη στα όσα ακολουθούν, πετυχαίνει στην εντέλεια και ο ανατρεπτικός χαρακτήρας της περιγραφής κλιμακώνεται. Έχουμε εδώ να κάνουμε με ειρωνεία καταστάσεων [...].

Μια άλλη ερώτηση είναι: ποιοι ή ποιος βρίσκονται μαζί με τον ποιητή στο Μας γέρασαν. Όσο κι αν μας διαφωτίζει η κλητική προσφώνηση που ακολουθεί, η αοριστία με την οποία διατυπώνεται το αντικείμενο στην αρχή του στίχου δεν μας εμποδίζει να υποθέσουμε μαζί με τον συνομιλητή του ποιητή και κάποια άλλη συντροφιά-παρέα. Οπότε οδηγούμαστε στη γενιά-συντροφιά του ποιητή στην αντίσταση και στον εμφύλιο.

Στο επίρρημα προώρως υπάρχει μια καταγγελία: δηλώνεται ο χρόνος ("νωρίτερα απ' ό,τι έπρεπε") και υπονοείται η αξιολόγηση ("άδικα"). [...] η αναφορά του ονόματος <Γιώργο> στο ποίημα, εκτός του ότι δημιουργεί δραματικότητα με την προσθήκη ενός άλλου προσώπου στη σκηνή, δίνει στο κείμενο, όπως έχει ο ίδιος ο Αναγνωστάκης πει, "ζεστασιά, θερμότητα, ισχυρότητα, αμεσότητα". Στο τελικό ρήμα του στίχου ("κατάλαβες") ανακεφαλαιώνονται η οργή, η αγανάκτηση, η διαμαρτυρία σε δύο ταυτόχρονα επίπεδα χρόνου:

στο παρόν (1970) χλευάζεται / καταγγέλλεται: α) μια στάση ζωής = παραίτηση από δράση

β) όποιος την υιοθετεί: Νέοι της Σιδώνος του 1970 (άμεσα)· οι πολλοί με την αδιάφορη αποδοχή (έμμεσα).

στο παρελθόν (αόριστα) [...] καταγγέλλεται: α) η κατάχρηση της νιότης β) οι ανώνυμοι υπεύθυνοι.

Η σχέση των δύο αυτών ποιητικών διαμαρτυριών μπορεί να οριστεί σαν συμπληρωματική: στην πρώτη περίπτωση η πραγματική δράση τίθεται στο περιθώριο της ζωής, ενώ στη δεύτερη η πολιτική δράση έθεσε στο περιθώριο τη νιότη. Άρα από αυτή την αντιπαράθεση υποβάλλεται ότι για τον ποιητή το ιδανικό θα ήταν μία αρμονική συνύπαρξη ζωής-δράσης, που όπως διαπιστώνουμε μαζί του δεν υπάρχει ούτε στο παρόν ούτε στο παρελθόν».

 

(Λελεδάκη Β., "Μανόλης Αναγνωστάκης, Νέοι της Σιδώνος, 1970", Μυλωνά - Πιερή Θ., Η Μεταπολεμική Ποίηση,

Ρέθυμνο, Τυποσπουδή, 1990, σελ. 42, 45-47)

 

3. Διδακτικές επισημάνσεις

γ. Νέοι της Σιδώνος, 1970

• Ν' αναδειχθεί η σχέση του ποιήματος με το ποίημα του Καβάφη Νέοι της Σιδώνος, 400 μ.Χ. .

• Να προσεχθούν ο πεζολογικός στίχος, τα λαϊκότροπα στοιχεία και οι τύποι της καθαρεύουσας, οι επαναλήψεις, τα ρητορικά σχήματα και ο ειρωνικός / σαρκαστικός τόνος του ποιήματος.

• Να διαφανεί η διαμαρτυρία του ποιητή-αφηγητή απέναντι στη στάση των νέων.

• Να συζητηθούν οι συνεχείς αντιπαραθέσεις παρόντος-παρελθόντος, δράσης-αδράνειας, επιφάνειας-ουσίας.

• Να κατανοηθεί η αποστροφή και η λειτουργία του τελευταίου στίχου.

 

Συμπληρωματικές ερωτήσεις- Δραστηριότητες

• Ν' αναδείξετε τις διπολικές αντιθέσεις στις οποίες αρθρώνονται τα τρία ανθολογημένα ποιήματα του Αναγνωστάκη.

• Μελετώντας συγκριτικά τα τρία ανθολογημένα ποιήματα να συναγάγετε τη θεματολογία της ποιητικής συλλογής στην οποία εντάσσονται και να δικαιολογήσετε τον τίτλο της.

 

4. Ενδεικτική βιβλιογραφία

ΑΡΓΥΡΙΟΥ Α., Εισαγωγή-Επιμέλεια, Η Ελληνική Ποίηση, Ανθολογία -Γραμματολογία τ. Ε' Σοκόλης, Αθήνα, 1982.

ΑΡΓΥΡΙΟΥ Α., Μανόλης Αναγνωστάκης, νοούμενα και υπονοούμενα της ποίησής του, Γαβριηλίδης, Αθήνα, 2004.

ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΥ ΧΡ., "Η ατομική και συλλογική μνήμη ως βιωμένη ιστορία στο έργο του Μανώλη Αναγνωστάκη", Φιλολογική, 93, 2005, σελ. 10-14.

ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΥ ΧΡ., "Ο Σχολικός Μ. Αναγνωστάκης", Ομπρέλα, 74, 2006.

ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ Ν., Αναγνώσεις Λογοτεχνικών Κειμένων, Κώδικας, Αθήνα, 1992.

ΙΛΙΝΣΚΑΓΙΑ Σ., Η μοίρα μιας γενιάς, Κέδρος, Αθήνα, 1976.

ΚΑΡΒΕΛΗΣ Τ., Η Νεότερη Ποίηση: Θεωρία και Πράξη, Κώδικας, Αθήνα, 1983, σελ. 171-182.

ΛΕΛΕΔΑΚΗ Β., "Μανόλης Αναγνωστάκης, Νέοι της Σιδώνος, 1970", Μυλωνά -Πιερή Θ., Η Μεταπολεμική Ποίηση, Ρέθυμνο, Τυποσπουδή, 1990, σσ. 31-58.

ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ Δ., Ποιητική και Πολιτική Ηθική, πρώτη μεταπολεμική γενιά, Αλεξάνδρου-Αναγνωστάκης- Πατρίκιος, Κέδρος, Αθήνα, 1984.

ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ Κ., Λογοτεχνία και Παιδεία: Γνώση και Ανάγνωση Λογοτεχνικών Κειμένων, Επικαιρότητα, Αθήνα, 1985.

ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ Κ., Ταξίδι με το Κείμενο: Προτάσεις για την Ανάγνωση της Λογοτεχνίας [Ποίηση, Πεζογραφία, Δοκίμιο], Αθήνα, Επικαιρότητα, 1990.

ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ Κ., "Δύο Ποιήματα από το Στόχο του Μανόλη Αναγνωστάκη: 'Επιτύμβιον' και Θεσσαλονίκη, Μέρες του 1969 μ.Χ.", Π.Ε.Φ., Σεμινάριο 2, Αθήνα, 1983, σελ. 18-33.

ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ Τ., "Μανόλης Αναγνωστάκης", Η Λέξη, αρ. 186, 2005, σελ. 431-433.

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΑΝΤΙ, Αφιέρωμα, 846, 2005.

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ Η Λέξη, Αφιέρωμα, 186, 2005.

ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Γ., Για την Ποίηση του Μανόλη Αναγνωστάκη", Ελίτροχος, 7, 1995.

ΣΑΜΑΡΑ Ζ., Προοπτικές του Κειμένου, Κώδικας, Θεσσαλονίκη, 1987.

ΣΠΑΝΟΣ Γ.Ι., Η Διδασκαλία του Ποιήματος, Μαυρομμάτη, Αθήνα, 1996.

ΦΡΥΓΑΝΑΚΗΣ Γ., "Μανόλης Αναγνωστάκης, Επιτύμβιον", Μυλωνά-Πιερή Θ., Η Μεταπολεμική Ποίηση, Τυποσπουδή, Ρέθυμνο, 1990, σελ. 59-78.

 

 

 

Μανόλης Αναγνωστάκης (1925-2005)
Συμφραστικός πίνακας, βιογραφία, εργογραφία στις Ψηφίδες
Ο Μανόλης Αναγνωστάκης διαβάζει το ποίημα «Στο παιδί μου»
Αναγνώσεις ποιημάτων από τον ποιητή
Αναγνώσεις ποιημάτων από τον ποιητή στο Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού
Ποιήματα στο nektarios.gr
Βιογραφικά στη Βικιπαίδεια
Βιογραφία, Εργογραφία στο Βιβλιοnet
Μελοποιημένα ποιήματα στο stixoi.info
Από το αρχείο της ΕΡΤ
Ο Μ.Α. στην εκπομπή Παρασκήνιο
Ο Μ.Α. στην εκπομπή Παρασκήνιο «ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ ΔΕΚΑΠΕΝΤΕ ΚΑΙ ΜΙΑ ΚΙΝΟΥΜΕΝΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ»
Ο Μ.Α. στην εκπομπή «ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΕΝΟΣ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ»
Ο Μ.Α. στην εκπομπή «Η ΔΕ ΠΟΛΙΣ ΕΛΑΛΗΣΕΝ»

Βιογραφικό ,

Παρουσίαση του κειμένου στις Σημειώσεις του Κωνσταντίνου Μάντη

---

 

Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.

Εκτύπωση ή αποθήκευση